کتاب شیخیه در دوره قاجار، بررسی تاریخ اجتماعی و دکترین یکی از مدارس شیعه (=شیخیه) منتشر شد. مشخصات کتابشناسی آن چنین است:
Le shaykhisme à la période qajare: Histoire sociale et doctrinale d’une Ecole chiite
Author Denis Hermann
Book series: Miroir de l’Orient Musulman, 3
Place: publisher, year: Turnhout: Brepols Publishers, 2017
Pages: 402 p.
pISBN: 978-2-503-53151-9
eISBN: 978-2-503-55847-9
doi: 10.1484/M.MOM-EB.5.106129
این کتاب که به زبان فرانسوی است درباره شیخیه به عنوان مدرسه ای در کنار اخباریه و اصولیه، در چهارصد و دو صفحه تنظیم شده است.
قسمت اول کتاب (که خود چهار فصل است) درباره زندگی عالم ربانی مرحوم شیخ احمد احسائی و عالم ربانی مرحوم سیدکاظم رشتی اعلی الله مقامهماست و در همین قسمت به گرایش های مختلف در مکتب شیخیه اشاره شده و مطالبی به عنوان مقدمه ای بر دکترین شیخ اع آمده است.
قسمت دوم (که مشتمل بر سه فصل است) درباره جایگاه اجتماعی شیخ مرحوم اع است به ضمیمه مباحثی همچون جایگاه وقف در شیخیه در زمان عالم ربانی مرحوم حاج محمدکریم کرمانی اع.
در قسمت سوم (در ضمن سه فصل) درباره برخوردهای شیخیه و بالاسریه مطالب متعددی آمده است و در قسمت پایانی (قسمت چهارم، با سه فصل) درباره تحولات مذهبی و سیاسی نظریاتی مطرح شده است.
بجاست اشاره کنیم که مؤلف کتاب بیش از این مقالاتی در این زمینه نگاشته است و احتمال می رود در این کتاب از آنها نیز بهره برده است. مشخصات آن مقالات چنین است:
مقاله نخست:
نقش «وقف» در تشکیل و تربیت جامعه شیخی کرمانی در عصر قاجار (چاپ شده در مجله فرانسویِ studia iranica، نگاشته امید رضایی و دنی (دنیس) هرمان.)
مقاله دوم:
چند یادداشت درباره توضیح رکن رابع نزد محمدباقر همدانی، بزرگ مکتب شیخیه همدانی (چاپ شده در ژورنال ازیاتیک فرانسه، نگاشته دنی (دنیس) هرمان.)
به بحث اصلی بازگردیم. ارزیابی و تحلیل و نقد معلومات ارائه شده در این کتاب، مجال دیگری می طلبد. آنچه در این نوشتار بر آن تأکید داریم، اختصاص فصلی و عنوانی مستقل به شرح و بسط واقعه همدان در سال 1315 ق (1898م) است. این بخش که فصل دوم از قسمت سوم کتاب را به خود اختصاص داده، متضمن معرفی عالم ربانی مرحوم حاج میرزا محمدباقر شریف طباطبائی اع و توضیحات واقعه اسفناک همدان است.
پیش از این در نوشتارهایی اشاره کرده بودیم که در این اواخر، در آثار مستشرقان، توجه به مرحوم آقای شریف طباطبائی اع و معرفی ایشان و تحلیل جریان واقعه همدان بیشتر شده است و نمونه هایی را معرفی کردیم. این کتاب نیز در راستای همان کتاب هاست و نمونه ای دیگر از معرفی این بزرگوار اع در این رسته از کتاب ها و بیان نقش ایشان در تاریخ شیخیه.
در فصل مرتبط با واقعه همدان، به خوبی از کتاب تاریخ عبرة لمن اعتبر یاد شده و گزارشی اجمالی از مؤلف و محتوای کتاب ارائه شده است.
در پایان، بخش هایی از ترجمه فصل مربوط به واقعه همدان را ذیلا تقدیم می کنیم. عنوان اصلی فصل چنین است:
Deuxième chapitre. Les violences entre bālāsarī et shaykhis à Hamadan en 1315/1898
«فصل دوم
خشونت‌ها (نبردها) بین بالاسریه و شیخیه در همدان در سال ۱۳۱۵ / ۱۸۹۸
آغاز شورش‌های همدان در روزهای اول ماه شوال ۱۳۱۵ بود که برابر با ماه فوریه ۱۸۹۸ میلادی بود، کمتر از دو سال پس از مرگ ناصرالدین شاه. مرگ شاهان استانداران را ایمن نمی‌گذارد، و برعکس پریشان می‌شوند. برخی استانداران از آن سوء استفاده می‌کردند تا نفوذ خود را گسترش دهند، بلکه خود شاه را سرنگون کنند. گاه گاه هم شورش‌های مردمی به دست افرادی آغاز می‌شد که از عوام مردم باشند و امیدِ این داشتند که حکومت مرکزی توانایی خود را در کمک استانداری‌ها از دست بدهد و دیگر نتواند به مردم ستم برساند.
ما تنها به یک منبع آگاه هستیم که سرگذشت بالاسری‌ها و شیخی‌ها در همدان را پیش از واقعه و در آن هنگام شرح داده است. این اثر را محمد کریم کرمانی گردآوری کرده است که او هم با سر شیخیه محمد کریم خان کرمانی باید اشتباه نشود.
اطلاعاتی اندک پیرامون محمد کریم کرمانی در دست داریم همان که خود در آغاز این اثر خود را در اختیار ما می‌گذارد. با خواندن آن درمی‌یابیم که وی در تمام مدت آن واقعه در همدان بوده، و اینکه وی تنها یک واعظ بوده است. پس از تحصیل در عتبات به مشهد کوچ کرد و بعد از آن در شهرستان همدان در سال ۱۳۱۵ / ۱۸۹۷ سکونت گزید. وی درباره دلیل انتخاب شهر همدان و نه تاریخ ورود او به آن شهر چیزی ننوشته است… .»