نواي غمين
دفتر يازدهم
سيد احمد پورموسويان
دفتر يازدهم نواي غمين
شامل:
R نينوا در نواي آشنا
R گوشهاي از شکوه‌هاي اولياء: از مظالم اعداء
R دو شهيد کوفه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 1 *»
نيـنـوا
در نـوای آشـنـا
تا نگردی آشنا زين پرده رازی نشنوی
تـرجمـه گسـترده قصـيده اول
از قصائد مرحوم شيخ جليل
اعلى اللّه مقامه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 3 *»
s
پيشگفتار
ستايش ويژه خداوندي است كه با خون ذبح عظيمش، عشق به عبوديّت را در رگ‌هاي هستي و هست‌ها جاري ساخت، و حقيقت را كه خون‌بهاي آن خون پاك قرار داد از عطر آن خون معطّر نمود و با شامّه حقيقتجويان آشنا گردانيد. و عاشورا را ميعاد عشق و كربلا را ميقات عشّاق مقرّر نمود، و از افق خونين آن خود را در جلوه حسيني به خود آن جلوه براي همه كائنات آشكار كرد و با همان جلوه در دلهاي آنان با آنان همنشين گشت: انا عند منكسري القلوب. و با زبان اولياي خود به دلباختگان آن جلوه مژدهها داد مانند: من زار الحسين بكربلا كمن زار اللّه في عرشه و من بكي او ابكي او تباكي ـ علي الحسين ـ وجبت له الجنة.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 4 *»
و درود جاويدان بر آن حقيقتي باد كه حسين را از خود و خود را از حسين معرفي فرمود: حسين مني و انا من حسين. و بر خاندان پاك او و شيعيان بزرگوار آنان كه عاشورائيان حقيقي و داغداران عاشورائي ميباشند و لعنت خدا بر ستمگران بر آن پاكان و بر پيروان آن ناپاكان باد. به ويژه بنيانگذاران بيعت شوم سقيفه (كه مظالم كربلا را به دنبال داشت و تا رجعت رسول‌الله9 مظالمش ادامه خواهد يافت).
مدت‌ها بود آرزو داشتم توفيق بيابم كه نسبت به قصائد مرحوم شيخ جليل/ خدمتي داشته باشم با توجه به عدم قابليّت و فقدان مايههاي لازم. و از طرفي هم بعضي از عزيزاني كه افتخار خدمتگزاري به درگاه باجلالت حسيني7 را دارند خدمتي نسبت به آن قصائد را پيشنهاد مينمودند ولي به هيچ وجه توفيقي دست نميداد، و بلكه عقل از طرفي ميگفت: ٭طمع در آن لب شيرين نكردنم اولي٭ و از طرفي عشق جواب ميداد: ٭ولي چگونه مگس از پي شكر نرود٭ تا آنكه در سفر اخير كه به انجام عمره و زيارت مدينه منوّره موفق گرديدم([1]) در كنار بقيع از روح مطهر خود آن بزرگوار استمداد طلبيده كه:
| به عنايت نظري كن كه من دلشده را | نرود بيمدد لطف تو كاري از پيش |
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 5 *»
و به وساطت ايشان از پيشگاه مقدس ولي دم ابي عبداللّه الحسين7، آن داغدار و عزادار و يادگار آن حضرت، آقا بقية اللّه حجة بن الحسن المهدي عليه السلام و عجل اللّه تعالي فرجه توفيق خواستم كه:
بر خاكيان عشق فشان جرعه لبت([2])
تا خاك لعلگون شود و مشكبار هم
چون كائنات جمله به بوي تو زندهاند
اي آفتاب سايه ز ما برمـدار هم
چون آبروي لاله و گلْ فيضِ حسن تست
اي ابر لطف بر من خاكي ببار هم
و خدا را سپاسگزارم كه به اين خدمت موفق گرديدم كه قصيده اوّل از آن قصائد را به نظم و نثر، به صورت ترجمه گستردهاي تقديم نمايم.
من اگر کامروا گشتم و خوش‌دل چه عجب
مستحق بودم و اينها به زکاتم دادند
و از اهل ادب پوزش خواسته، و خواستار آنم كه اين خدمت را جرأت و جسارت ننامند بلكه نشان ارادت و محبّت به خدمتگزاري به درگاه باعظمت حسيني و احياي اين اثر بزرگ فرهنگي و هنري مكتب استبصار به شمار آورند. كه:
مژدگاني بده اي دل که دگر مطرب عشق
راه مستانه زد و چاره مخموري کرد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 6 *»
اين نكته را يادآور ميشويم كه براي اهل ادب روشن است، علوم گوناگون ادبي كه در اين قصائد ـ معاني، بيان، بديع، عروض ـ منظور نظر مبارك آن بزرگوار/ بوده و نيز اصول حكمت و اعتقادات كه مبنا و اساس كار اين قصائد است فوق توان ادراك و احاطه نويسنده و امثال او است و از اين جهت اينگونه امور در اين نوشته در نظر گرفته نشده و به نظمي نارسا و ترجمهاي نسبتاً گسترده اكتفا شده است.
عربزبانها و اهل فنّ از عبارات دلنشين و تعابير آتشين و كلمات سليس و تناسب‌هاي آنها با مقصود و منظور آن بزرگوار/ و ظرافت‌ها، دقت‌ها، صنايع زيباي ادبي، استعارات، تشبيهات، قدرت بر تعبير، و تسلط كامل بر فقه اللغةِ اين قصائد بهره برده و ميبرند و به اندازه آشنايي خود با اين امور به شگفت آمده و بر روح مطهر آن بزرگوار درود ميفرستند. در مباحثي كه به عنوان «پيشگفتار دروس شرح الزياره» داشتهايم از موقعيت كتب و رسائل ـ به خصوص شرح الزياره ـ اين بزرگوار بحث نمودهايم، و نيز در بحث‌هايي كه به عنوان «معرفت فؤادي» منتشر شده تا اندازهاي از موقعيت نوراني اين قصائد بحث شده است، و بايد هنرهاي ادبي و تناسب‌هاي لغوي و زيبايي‌هاي قريحهاي را هم بر آنها افزود. در هر صورت اين شأن من نيست كه درباره ارزش علمي و ادبي اين قصائد مباركه اظهار نظر كنم، بلكه شأن اساتيد آن علوم است كه متأسفانه در اين مدت از زمان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 7 *»
انتشار اين قصائد تاكنون كاري چشمگير در اين مورد از جانب آشنايان با مكتب آن بزرگوار انجام نشده است.
در اينجا ناچارم براي آنكه بعضي اين اظهارات را بر اغراق و مبالغه حمل ننمايند يادآور نمونهاي از دقت‌هاي اين قصائد شوم. در كتاب گرانقدر جوامع الكلم رساله كوچكي را آوردهاند كه يكي از علماي معاصر آن بزرگوار به نام آخوند ملاحسين كرماني معروف به واعظ چند سؤال كرده و جواب فرمودهاند.([3]) يكي از آن سؤال‌ها و جواب‌ها اين است كه ترجمه اجمالي آن را به فارسي ميآورم.
«… و بيان بفرماييد چه معني دارد اين شعر در فرمايش شما (در قصيده ششم ـ الفيّه):
| اماتري النخلة في قبة | ذات انفطار و انفراج فشا»([4]) |
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 8 *»
آن بزرگوار در پاسخ اين سؤال بعد از آنكه توضيح مختصري در مورد نظام خلقت الهي ميدهد كه به حسب قرار اوّلي بايد هر چيزي به طور كامل و معتدل خلقت يابد. و نظر به اينكه ايجاد و صنعت مطابق قابليت مصنوع است ميفرمايد:
«درخت خرما كه از نظر حكمت طبيعي، كاملترين درخت‌ها و نزديكترين آنها به رتبه حيوانات است، ميبايست طبيعت و قابليت آن معتدل باشد و ايجاد آن هم به حسب آن قابليت كاملاً معتدل انجام يابد و در نتيجه شاخههايي كه بر سر آن است همه متساوي باشند و قبّهاي هم كه روي آن قرار دارد بايد داراي استداره صحيح و كاملي باشد، ولي اكنون ميبينيم آن قبه آنچنان نيست بلكه شكاف شكاف و از حالت استداره كامل خارج شده است. و اين معتدل نبودن همان مصيبت زده شدن آن در مصائب سبط رسول و فرخ علي و بتول است صلي اللّه عليهم و آلهم الطيبين». (خلاصه مقداري از كلام بانظام آن بزرگوار).
آري، آن بزرگوار از ديدگاه حكيمانه خود حوادث اين جهان را كه از جمله آنها حادثه كربلاست توجيه ميفرمايد و به خصوص اينگونه حوادث را كه از نظر عقيدتي جنبه كليّت داشته و با نظام كلّي آفرينش سر و كار دارد. بنابراين در اين قصائد، گذشته از جهات گوناگون ادبي، ذخائري از معارف و حقايق الهي و رموز و دقايق حكمي و علمي و عرفاني وجود دارد كه براي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 9 *»
آشنايان به آنها روشن و آشكار است. و نيز اسراري از فضائل و مناقب آل‌اللّه به ويژه وجود مقدس آقا ابي‌عبد اللّه الحسين7 را در بردارد كه درك آنها منحصر به خود آن بزرگوار بوده و از آن رشته مطالب نويني است كه به عالم تشيع عرضه فرموده است. جزاه اللّه عنّا و عن الاسلام و المسلمين خير جزاء المحسنين.
نكته ديگري كه بايد يادآور شويم سوز و گداز آن بزرگوار است در برخورد با حادثه عاشورا و اين قصائد همان آه‌هاي سينه پرسوز او و خوناب جگر جريحهدار او و سيلاب سرشك ديدههاي او است كه در قالب اين كلمات ريخته شده و چنين اشعار پرمعني و جانسوزي را فراهم ساخته است. صفاي طبع، عشق راستين، سوز دل، عرفان كامل، آگاهي از اسرار اين حادثه خونين، دست به دست هم داده و اين دوازده قصيده را از آن بزرگوار به يادگار گذارده است. عربزبانها از به كار بردن لغت و نوع تعبيرات به آن سوز و گداز پي ميبرند و لغات فارسي با محدوديّتي كه نسبت به لغات عربي دارند براي بيان و حكايت آن جهات نارسا است، وانگهي از طبعي ناموزون و روحي كدر و قلبي بيگانه با اين حادثه. از اين رو مناسب ديدم كه نام اين نوشته را به اعتبار خود قصائد «نينوا در نواي آشنا» بنامم و به مضمون اين دو بيت با آن بزرگوار در اين
مصيبت عظمي همناله شويم.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 10 *»
گداي كوي شماييم و حاجتي داريم
روا مدار كه محروم از آستان برويم
نشان وصل به ما ده، به هر طريق كه هست
كه باري از پي وصل تو بر نشان برويم
نظم فارسي براي ترجمه اين قصائد مباركه به صورت مثنوي است و در گذشته سرودن مثنوي در اين وزن معمول نبوده ولي اخيراً بعضي از شعرا به وزن غزل مثنوي گفتهاند چنانكه در بين مثنوي غزل هم سرودهاند. و سعي شد كه مضمون هر بيت از قصيده در نظم فارسي آورده شود و اگر در پارهاي ابيات مضمون يك بيت در يك بيت فارسي نميگنجيد در بيشتر از يك بيت گنجانيده شد. لازم است تذكر دهم كه در چاپ تهران در ترجمه بعضي ابيات قصيده اشتباهاتي وجود دارد كه در نظم و نثر اين نوشته تصحيح شده است، و اينك چند قطعهاي را كه مدتي پيش سروده بودم به عنوان مقدمه ابتداءً آوردم و باز هم يادآور ميشوم كه: ٭كار ناقص همچو او ناقص بود٭
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 11 *»
(1) لا يوم كـيومك يا اباعبدالله عليهالسلام
يا ليتنــا كنـا معك فنفوز فوزاً عظيماً
اي از ازل به ماتم تو در بسيط خاك
گيسوي شام باز و گريبان صبح چاك([5])
تفتيدهدل، ز تشنگيت قرص آفتاب
سوزان تنش ز سوز غمت در دل سماك
مات از جفاي دشمن خونخوارت اي حسين7
در دامن سپهر به شب ماه تابناك
باشد شفق بطارَم اخضر نشانهاي
از كربلا و قتلگه و پيكرت به خاك
انجم به ياد زخم تنت بيحد و فزون
گشتي ز تير و نيزه و خنجر چو چاك چاك
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 12 *»
غبراء لباس تيره ز داغت به تن نمود
تا شد خبر ز قتل تو همچون كه ذبح راك([6])
خضراء كدر نمايد و ريزد سرشك غم
از دود آه غمزدگانت چه سوزناك
بودي روا به غير خداوند لايزال
هستي شود ز ماتم تو يكسره هلاك
هم آنكه محو گشته ز قاموس زندگي
نام هرآنچه هست به جز نام ذات پاك
جز حق كسي ز بار گرانت خبر نشد
فرموده او علو كبير شرح انتهاك([7])
بنشسته حق ز بهر عزا در دل نبي9
زين ره ميان خلق و خدا گشته اشتراك
خون تو ريخت آنكه نبودش به دل دمي
از كشتن خداي جهان اندكي ز باك
عريان تو خفته بيسر و دست از جفا عجب
باقي نظام ملك خدا، جمله ماسواك
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 13 *»
اهلت اسير و دربدر و خونجگر همه
زيبد كه مرد و زن بگُزينند سرا مَغاك
زد بر لبت قضيب جفا آن ستمگري
كآمد ربيب دامن و پستان دخت تاك
سرها همه هواي تو دارد چو اين غمين
دلها تپد هميشه به «يا ليتنا فداك»
خواهم اجازتي كه دهم شرح ماتمت
بـا ايـن زبـان لال شـوم ذاكـر غـمـت
(2) در طريق عشقبازي امن و آسايش بلاست
خواهم شها دهي تو مرا آه آتشين
سازي به سوز ماتم خود جان من قرين
فرسوده كن ز بار گران غمت شها
اين خستهتن كه ميكشد او بار غم چنين
كن مشتعل تو آتش اندوه سينهام
گلگون نما ز چشم ترم جيب و آستين
لوح وجود من كه شده تيره از گنه
با آب حزن خود تو نما پاك و بس گزين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 14 *»
آنگه رقم بزن تو بر آن رسم ماتمت
رنگين نما چو لاله به دل داغ راستين
گردان به كام تلخ من اين زندگي چنان
تلخي كه حنظلش شودم شهد و انگبين
روزم سيه چو شام سياهم نما كه غم
روز و شبي بجا نگذارد بر اين غمين
گويم اگر سخن بسرايم چو نينوا
سوزم ز سوز ناله خود قلب آهنين
خاموش اگر ز فرط غمت ساعتي شوم
صد آه جانگزا شود از ناله جانشين
خوارم نما چنان كه نبيند مرا كسي
با عزّتي قرين و بصدري مرا مكين
راحت ز من بگير و بده بيقراريم
راحت كجا روا تو گرفتار ظلم و كين
گـردم غريق لجّه ماتم در آن زمـان
سازم ز شرح حادثهات اندكي بيان
(3) مشكل عشق نه در حوصله دانش ماست
كي ميتوان ز حادثهاش گفتگو نمود
درياي بيكران نتوان در سبو نمود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 15 *»
ممكن نبود بهر همه ماسوا نجات
كسب نجات خلق ز خون گلو نمود
غرق گنه چو ديد سراسر جهانيان
دارو براي درد همه جستجو نمود
در كربلا كه كعبه عشاق حق شُدي
بهر نماز عشق ز خونش وضو نمود
بر خاك راه چهره خونين چنان نهاد
با آبرو جهاني از آن آبرو نمود
آن مِهْربان كه به دشمن نمود مهر
عالم تمام نشئه آن خلق و خو نمود
ايوب ز صبر خويش خجل شد چو صبر او
بشنيد و گريه بر او همچو جو نمود
يعقوب فراق يوسف خود را ز ياد برد
تا استماع قصّه جانسوز او نمود
هر مؤمني كه ياد وي و كربلا فتاد
با آه سينه همرهيش آرزو نمود
در ماجراي ماريه آن ماه نينوا
جلوه به نوك نيزه ز جور عدو نمود
سر زد به چوب محمل خود زينب آن زمان
تا با سر بريده شه گفتگو نمود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 16 *»
آه از دمي كه دست جفا رأس انورش
با زاده زنا يزيد لعين روبرو نمود
آل نبي و بزم شراب و خرابهها
طغيان مگو كه هرچه برآمد از او نمود
ديگر نديده دهر جفا از كسي چنين
دانـد خـداي سـوز دل اولـيـاي ديـن
(4) مجوي عيش خوش از دور واژگون سپهر
نوبت رسيد ز مهلت حق چون كه بر يزيد
تا تكيهزن به مسند دين گردد آن پليد
پرورده معاويه آن كجسير كه بود
فرع خبيث اصل ستم طاغي و عنيد
شد حاكم بلاد مسلماننشين ز جور
تا ظلم ظالمان گذشته كند اكيد
ظلمي كند ز كينه ذاتي خويشتن
سازد ستمگران پس و پيش روسپيد
چاره برون كند ز كف چارهسازها
در، بندد او، بر آنكه به هر در كفش كليد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 17 *»
گردد چنان جسور بر ارباب دين ز كين
از قتل و نَهْب و اَسْر كه مثلش كسي نديد
سازد چو شام روز همه اوليا ز غم
بر دشمنان حق بنمايد چو صبح عيد
گِرد آورد خصوم ز هر سو چو دائره
بر نقطة الوجود دو عالم شه فريد
گيرد ميان دشمن خونخواره شاه را
چون دل ميان جمله اعضا تك و وحيد
از او مدد گرفته بر او حملهور شوند
مهلت دهد خود از ره خذلان و نااميد
زان مسلمين براي خدا كس نگويدش
كاي نابكار نيست تو را رتبت اين، يزيد
غير از حسين7 شمع شبستان نينوا
يكّهسوار عرصه خونين كربلا
(5) ز مصحف رخ دلدار آيتي برخوان
نور خدا و بضعه خير البشرحسين7
قلب علي و فاطمه را هم ثمر حسين7
با مجتبي برادر و سوّم ز اوصياء
نُه حجت و وصي نبي را پدر حسين7
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 18 *»
خون خدا و ذبح عظيم مناي عشق
بيخود ز خود ز هستي خود بي‌خبر حسين7
اصل حرم، حقيقت حرمت، حريم حق
آنكه شده ز حل و حرم دربدر حسين7
آنكه زمام هستي عالم به دست اوست
غرق محيط حسرت و در شور و شر حسين7
از او قرار و هرچه سكون در جهان خلق
خود بيقراريش ز همه بيشتر حسين7
او تشنهكام و در لب شط سوزد از عطش
كرده ولي ز خون گلو، كام تر حسين7
ديده فتاده روي زمين پاره پاره تن
ياران باوفا و برادر، پسر، حسين7
اطفال دلپريش و گرفتار و غمنصيب
با خواهران غمزده پيش نظر حسين7
سر بر فراز نيزه بيداد جلوهگر
پيكر ميان لُجّه خون غوطهور حسين7
بيمار او ز فرط تب و آتش هموم
سوزان ميان بستر و خونينجگر حسين7
پامال سم اسب تن پاك اولياء
بر مركب هوي و هوس، جمله اشقياء
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 19 *»
(6) سخن گفتن كه را ياراست اينجا؟!
خواهي اگر بيان حادثهاش را يك از هزار
نايد بيان آن ز من و خامه شرمسار
خواهد دلي غريق بحار غم حسين7
خونين ز خون حادثه آن بزرگوار
طبع قوي و سوز دل و آه آتشين
چون نيست در من اينهمه آرم من اعتذار
گويم من آنچه را كه سرودهست شيخ ما
آن عاشق حقيقي آن شاه تاجدار
آن عارفي كه ديده به چشم فؤاديش
اسرار بينهايت حق را به روزگار
گفتش كسي كه موي سفيدت خضاب كن
گفتا كه نيست بر من مسكين دلفكار
ديگر روا خضاب به عمرم از آنكه من
ديدم به چشم خويشتن آن قصه آشكار
آري پس از مكاشفه ديگر نخورد او
آب خنك ز كوزه و يا آب جويبار
* نواي غمين دفتر 11 صفحه 20 *»
شعرش شعار اهل عزا شد از آن جهت
كز مشعر فؤاديش آورده پود و تار
شعرش همه ز خون دلش مايه ميگرفت
وز سوز آه سينه او رنگ و اعتبار
شعرش خروش شيعه غمپرور حسين
آهش نواي عاشق بيمار آن نگار
ناليده بس ز سوز جگر در سرودهاش
سوزد هر آنكه را كه بود با غمش دچار
شعرش بود پديده حكمت، ازان سبب
الفاظ آن به جاي و معاني چه استوار
در شعر او حقيقت غم جلوهگر شده
گويا كه حزن گشته هويدا ز استتار
از اعتدال طبع سروده قصايدي
هريك چو آب ديده مصفّي ز هر غبار
ترسيم صحنهها كند او در لسان شعر
گويي كه بوده با همه در هركجا كنار
از كربلا و شام و ز كوفه دهد خبر
آن‌سان كه گوييا همهجا بوده رهسپار
گويد چو از شهادت سبط نبي9 دمي
يعقوبوار سوزد و گريد چه بيقرار
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 21 *»
شرح اسارت ار كه كند در دم دگر
پيچد به خود چو آه دل از فرط انكسار
القصه شأن اوست سرايد رثاء غمين
زيبد بـراي ماتم شه شـعـر اين چنين
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 22 *»
ã
عاشورا
و بررسي حادثه خونين كربلا
(1) نَعَي النَّعِيُّ مُصابَ الْهاشِميّينا
كَأنَّ عاشُورَ بِالاَحْزان‌ِ يَعْنينا
(2) فَقُمْتُ فِي الْحالِ عَنْ تَمْييزِ رُزْئِهِمِ([8])
بِالْحُزْن‌ِ اِذْ صَدَحَ([9]) الناعي بِه فينا
(3) لِلّهِ رُزْءٌ جَليلٌ لايُري اَبَداً
ا÷ لِتَقْطيعِ اَكْبادِ الْمُحِبّينا
(4) رُزْءٌ لَهُ فَجْعَةٌ طَمَّتْ فَكانَ بِها
عَنْ كُلِّ نائِبَةٍ نابَتْ تَأسّينا
(5) هذَا الْعُلُوُّ الْكَبيرُ الْخَطْبُ مَوْقِعُهُ
تَدَبَّروا سورَةَ الإِسْراءِ تالينا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 23 *»
(6) هذَا الَّذي لَمْيَدَعْ لِلْمُسْلِمينَ([10]) عُلاً
وَ لا سُروراً وَ لا دُنْياً وَ لا دينا
S S S S S
}1{ خبر آورده پيك غم، ز مرگ دوده هاشم
يقين عاشور و غم‌هايش، به سوي ما شده عازم
}2{ شدم آماده تا بينم، چه باشد ماجرا؟ با غم
چو با اندوه دل گويد، خبر را پيك غم، اين دم
}3{ به حق سوگند كه اين ماتم، عجيب است و نشد برپا
مگر آنكه كند پاره، جگرهاي محبّان را
}4{ چنان دردي نهد بر دل، كه در نزد هر آن ماتم
تأسّي ميكنيم بر آن، شود آسان هرآنچه غم
}5{ همين است آن علوّي كه، كبير است و وقوع آن
گران بوده، بينديشيد، در «اِسراء» سوره قرآن
}6{ همين است آن مصيبت كه، براي هر مسلماني
سرور و دين و دنيا و، علوّ را كرده است فاني
S S S S S
[1] گزارشدهنده بلاها و مصيبتها، از مصيبت‌هاي خاندان هاشم گزارش ميدهد. وارث اندوه‌هاي جانسوز كربلا، داغدارِ داغهاي جانفرساي عاشورا، مهدي فاطمه، وليّ خون ابي‌عبداللّه، شاخص اندوه دلهاي ماتمديدگان، با نالههاي زار و آه‌هاي جانكاه خود از بلاها و مصيبت‌هاي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 24 *»
كربلائيان، خبر ميدهد.
و يا دگرگوني اوضاع عالم كه چون آيينه در برابر شاخص از پريشاني تازه شاخص خود خبر ميدهد. و يا دگرگوني دل كه از دگرگوني قلب عالم خبر ميدهد و ما را از مصيبت هاشميان آگاه ميسازد. آري؛ فكر ميكنم، عاشورا با همه اندوه‌هاي خود، آهنگ ما نموده و به سوي ما باز ميآيد.
عاشورا، حقيقتي است زنده و در تمامي آنات و لحظات زمان نافذ و حضور دارد چه پيش از وقوعش و چه بعد از وقوعش، و بلكه از عوالم پيشين (دورههاي ذر) تا دامنه روز رستاخيز. ولي در هر روز دهم محرّم هر سال از همه وقت، حاضرتر و نافذتر است و ميتوان گفت كه اين روز لباسي است كه با آن حقيقت از هر جهت تناسب كامل دارد، و آن حقيقت در اين لباس بيش از هر وقت ديگر نمايان و هويدا ميگردد. از اين جهت در هر عاشورائي در دل حجّت وقت و امام عصر7 و به پيروي او در دلهاي زبدگان زمان و خواصّ دوستان او، اندوهي تازه، و داغي جديد، پديد ميآيد. پس عاشورائيان و آشنايان اندوه كربلا از اين داغ جديد و از اين اندوه تازه خبر ميشوند و در هر محرمي با عاشورائي تازه روبرو ميگردند و آن را با همه بلاها و مصيبتها و اندوه‌هايش احساس و بلكه لمس مينمايند.
[2] چون دانستم عاشورا، آهنگ ما را نموده من هم در آنگاه به‌پاخاستم و همراه با اندوه عاشورائي به بررسي آن پرداختم. زيرا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 25 *»
گزارشدهنده از آن مصيبتها، در ميان ما، با اندوه تازهاي گزارش ميداد.
و در اين بررسي خواستم ببينم اين مصيبت با مصيبت‌هاي ديگر بشري چه تفاوتي دارد. و چرا گزارشدهنده از مصيبت‌هاي ديگر ـ چه آنهايي كه در گذشته واقع شده و چه آنهايي كه در مسير زمان به وقوع ميپيوندد ـ به ما گزارش نداده و نمي‌دهد. ولي از اين مصيبت در حالي كه بيش از هزار سال پيش وقوع يافته اينگونه تازه و پرسوز و جانگزا، گزارش ميدهد؟!!!
اي پيكِ داستان خبر يار ما بگو
احوال گل به بلبل دستانسرا بگو
ما محرمان خلوت انسيم غم مخور
با يارِ آشنا سخن آشنا بگو
جان‌ها ز دام زلف چو بر خاك ميفشاند
بر آن غريب ما چه گذشت اي صبا بگو
برهم چو ميزد آن سر زلفين مشكبار
با ما سر چه داشت؟ ز بهر خدا بگو
هركس كه گفت خاكِ درِ دوست توتياست
گو اين سخن معاينه در چشم ما بگو
جانپرور است قصه ارباب معرفت
رمزي برو بپرس، حديثي بيا بگو
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 26 *»
[3] و در بررسي خود به اين نتيجه رسيدم كه به خدا سوگند، اين مصيبت بزرگ كه از بزرگي بايد آن را فقدان بزرگ جهان هستي ناميد، و نيز از بزرگي آن را بايد به خداي متعال نسبت داد، فقدان و مصيبتي است كه هيچ‌گاه و هيچ‌كس درباره آن نميانديشد مگر آنكه مييابد آن را كه به منظور پاره پاره كردن جگرهاي دوستان، انجام يافته و براي هميشه به طور اَبَد چنين است. و بديهي است كه دوستان اين جراحت‌هاي جگرهاي خود را در اين مصيبت بزرگ از عوالم پيشين (عالم‌هاي ذرّ) همراه آوردهاند:
| بودم آن روز من از طائفه دُردكشان | كه نه از تاك نشان بود و نه از تاكنشان |
ـــــــــــــــــــــــ
| مرا از ازل عشق شد سرنوشت | قضاي نوشته نشايد سترد |
پس هر دوستي سندي زنده از كربلا در دست دارد و آن جگر جريحهدار او است كه جراحت آن نه تنها التيام نمييابد، بلكه در هر عاشورائي آن جراحت عمق بيشتري مييابد و اندوه تازهاي را بر گذشته ميافزايد تا بالاخره با همين جراحت جگر از دنيا ميرود و به صف ماتمداران عاشورا در عرصه برزخ ملحق ميگردد.
| دلم خزانه اسرار بود و دست قضا | درش ببست و كليدش به دلسِتاني داد |
[4] ديگر از نشاني‌هاي بزرگي اين فقدان و مصيبت آن است كه دردمند اين مصيبت چنان دردي در دل احساس ميكند كه جاي دردي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 27 *»
براي مصيبت ديگري در دل او برجاي نگذارده و درد مصيبت‌هاي ديگر را در نزد درد آن ناچيز نموده است. از اين رو ما مصيبتزدگانِ به اين مصيبت، نزد هر مصيبتي به اين مصيبت تأسي ميجوييم و خود را با اين مصيبت نسبت به آن مصيبتها آرام ميسازيم.
آن چنان مهر توام در دل و جان جاي گرفت
كه گرم سر برود از دل و از جان نرود
از دماغ من سرگشته خيال رخ دوست
به جفاي فلك و غصه دوران نرود
هرچه جز بار غمت بر دل مسكين من است
برود از دل من وز دلِ من آن نرود
در ازل بست دلم با سر زلفت پيوند
تا ابد سر نكشد وز سر پيمان نرود
[5] اگر ميخواهي بزرگي اين فقدان و مصيبت را دريابي، در بزرگي سركشي و طغيان ستمگراني انديشه نما كه اين فاجعه را در كربلا به بار آوردند؛ كه از آن نقطه نظر اين مصيبت همان «عُلُوّ كبير»، يعني همان سركشي و طغيان بزرگي است كه خداي بزرگ، از بزرگي آن در قرآن و كتب پيشين خبر داده است.
اي دوستان سوره مباركه إسراء را هنگامي كه قرآن را تلاوت ميكنيد با دقت تلاوت كنيد و در اين آيات انديشه نماييد:
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 28 *»
و قضينا الي بنياسرائيل في الكتاب لتفسدن في الارض مرتين و لتعلنّ علواً كبيراً. (ما خبر داديم به بنياسرائيل در تورات كه شما اي منافقان امت اسلامي دوبار «افساد» در زمين خواهيد داشت و شما هستيد كه سركشي و طغيان بزرگي مينماييد). كه بر رغم تلاش مفسران اسلامي، از شيعه و مخالف، كه ميخواهند مصاديق اين سه حادثه را در تاريخ يهود جستجو كنند؛ مصاديق حقيقي و اصلي اين سه حادثه در تاريخ امت اسلام نمايان است كه به دست منافقان اين امت به وقوع پيوست و خداوند پيش از وقوع آنها به امت‌هاي گذشته و اين امت از آنها گزارش داده است. آن دوبار «افساد» در زمين، يكي كشتن اميرالمؤمنين علي بن ابي‌طالب7 است و ديگري ضربت زدن بر ران امام مجتبي7 به قصد كشتن آن حضرت توسط يكي از خوارج در ساباط. و اما «علوّ كبير» و آن سركشي و طغيان بيحد، كشتن امام حسين7 در كربلا است كه در هنگام وقوع بسيار سنگين و گرانبار و سخت ناگوار بود بر اهل آسمانها و اهل زمين و درباره آن خاندان وحي فرمودند: فما اعظم مصيبتك في السموات علي اهل السموات.
سينه از آتش دل در غم جانانه بسوخت
آتشي بود در اين خانه كه كاشانه بسوخت
تنم از واسطه دوري دلبر بگداخت
جانم از آتش مهر رخ جانانه بسوخت
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 29 *»
آشنايي نه غريب است كه دلسوز من است
چون من از خويش برفتم دل بيگانه بسوخت
و براي بيان سنگيني بار وقوع اين مصيبت عظمي بجا است كه بگويم: تكاد السموات يتفطرن منه و تنشق الارض و تخرّ الجبال هدّ اً.
[6] و باز در بررسي خود از اين فقدان و مصيبت بزرگ به اين نكته برخوردم كه پس از پديدآوردن اين مصيبت براي مؤمنان عزّتي باقي نماند و روزگار همه آنان را سياه نمود. ديگر سربلندي و آقايي را از دست دادند و بر سر همه خاك عزا پاشيده شد. آري، آنان ديگر روي خوشي و شادماني را نخواهند ديد. دنياي آنان تباه گرديده و دين صدمه و آفت يافته است. پيامبر گرامي9 براي فوت و فقدان عالمي از علماي اسلام فرمود: اذا مات العالم ثلم في الاسلام ثلمة لايسدّها شيء. (هنگامي كه عالمي از دنيا ميرود، رخنهاي در اسلام پديد ميآيد كه هيچ چيز نميتواند آن رخنه را بگيرد). پس چه خواهد بود حال دين و اسلام با كشته شدن روح و حقيقت آن، آن هم در كاملترين و جامعترين و ارزندهترين تجليات آن يعني حسين بن علي بن ابي‌طالب8؟!! ٭با پايه جلال تو، افلاك پايمال٭ و بعدها فرزندش كه براي دادخواهي خونش ذخيره الهي است در زيارتش به او چنين گفت:
لقد قتلوا بقتلك الاسلام و عطلوا الصلاة و الصيام و نقضوا السنن و الاحكام و هدموا قواعد الايمان و حرفوا آيات القرآن و هملجوا في البغي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 30 *»
و العدوان لقد اصبح رسول‌الله9 من اجلك موتوراً و عاد كتاب الله مهجوراً و غودر الحق اذ قهرت مقهوراً و فقد بفقدك التكبير و التهليل و التحريم و التحليل و التنزيل و التأويل و ظهر بعدك التغيير و التبديل و الالحاد و التعطيل و الاهواء و الاضاليل و الفتن و الاباطيل.
آري، دشمنان حق و پاسداران آن، دشمنان خونخوار دين و دينداران، وارثان حقدها و كينههاي بدر و خيبر و حُنين و غير آن، با كشتن فرخ رسول9 و پاره تن علي7 و بتول3 دين و اسلام و حق و حقيقت را در تمام مظاهر و مقامات و تجليات آنها كشتند و با پايمال شدن پيكر مقدس او به وسيله اسبان آن ددمنشان، قرآن و كعبه و تمام مقدسات پايمال گرديد، و گرد و غبار ذلت و خواري را بر سر و روي هر پاك و پاكيزهاي پاشيدند و زمين ماريه را با خون آن پاكان رنگين ساختند و تخم اندوه ابدي در دل هر ذرّهاي از ذرّات هستي كِشتند. در اينباره بهتر آن است كه از فرزند مظلومش غريب الغرباء علي بن موسي الرضا8 بشنويم كه به ريّان بن شبيب در اولين روز محرمي فرمود:
يا ابن شبيب ان المحرم هو الشهر الذي كان اهل الجاهلية فيما مضي يحرمون فيه الظلم و القتال لحرمته فماعرفت هذه الامة حرمة شهرها و لاحرمة نبيها لقد قتلوا في هذا الشهر ذريته و سبوا نساءه و انتهبوا ثقله فلا غفر الله لهم ذلك ابدا.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 31 *»
و در حديث ديگري فرمود: ان يوم الحسين اقرح جفوننا و اسبل دموعنا و اذلّ عزيزنا بارض كرب و بلاء اورثتنا الكرب و البلاء الي يوم الانقضاء.
بعد از آن ديگر دوستي از دوستان ايشان آب خوشگواري ننوشيده و طعامي گوارا نچشيده و سري به خوشي بر باليني نگذارده و لحظهاي آسودگي از اين اندوه جانكاه به خود نديده است.
| مرغي كه با غم دل شد الفتيش حاصل | بر شاخسار عمرش برگ طرب نباشد |
ديگر نغمه مرغ‌هاي اسير غمش جز «يا ليتنا كنّا معك فنفوز فوزاً عظيماً» نبوده و نيست و نخواهد بود.
برگ نوا تبه شد و ساز طرب نماند
اي چنگ ناله بركش و اي دف خروش كن
ديگر در همهجا و در همهوقت، مرد و زن، پير و جوان، خرد و كلان ناله عزا سر داده و همه آرزوي جاننثاري در راهش داشته و دارند: ٭سخن اينست كه ما بيتو نخواهيم حيات٭
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 32 *»
ياري خواستن
در ماتمداري و علّـت آن
(7) يا لَلرِّجالِ عَجيبٌ ذَا الْمُصابُ اَما
نَري لَنا مُسْعِداً بِالنَّوْحِ مَحْزُونا
(8) لاَنَّهُ رُزْءُ فَرْدٍ لا نَصيرَ لَهُ
بَيْنَ الْمَلاعينِ مِنْ بَعْد‌ِ الُمحبّينا([11])
S S S S S
}7{ عجيب است اين مصيبت پس، كسي هست از شما مردان
كند ياري ما با غم، بگريد همچو ما بر آن؟!
}8{ سزد گريه از آنكه شد، شهي بييار و غمگيني
ز بعد دوسِتان خود، گرفتار ملاعيني
S S S S S
[7] اي مردمان باهمت به كمك ما بشتابيد و بدانيد كه اين مصيبت حيرتزا و شگفتانگيز است و از حوصله درك انساني بيرون:
رازيست قصهات كه بدان ره نبرده كس
مانند غصهات به جهان غم نخورده كس
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 33 *»
آيا در ميان شما هستند كساني كه با اندوه دل در زاري و گريستن ما را كمك و همراهي نمايند؟ كه همدرد داشتن و شريك مصيبتزده در مصيبت او است كه ميتواند كمك مصيبتزده و ماتمديده باشد.
از اين جهت دستور سرودن مراثي به شعرا داده شده و عملاً هم برگزاري مجالس ماتمداري و گريه را پيشوايان ما: به ما آموختهاند. بارها ميشد كه امام صادق7 در منزل خود مجلس عزا برپا ميفرمود و در پشت پرده اهل خانه خود را مينشانيد و دستور ميفرمود كرسي بگذارند و مرثيهخوان را ميفرمود بر كرسي بنشيند و از مصائب كربلا بخواند و خود شديداً ميگريست و اهل خانه او ميگريستند به طوري كه همسايهها از صداي گريه و شيون آنها باخبر ميشدند و ميآمدند تا علت اين همه شور و شيون را جويا شوند، ميفرمود بگوييد عزيزي را از دست دادهايم و در مصيبت او ناله و بيقراري داريم، آري كدام عزيز از حسين فاطمه عزيزتر؟ و كدام مظلوم از مظلوم كربلا سزاوارتر بر گريستن بر او؟ و از همين جهت در دعاي ندبه هم فرمود: فعلي الاطايب من اهل بيت محمد و علي صلي الله عليهما و آلهما فليبك الباكون و اياهم فليندب النادبون و لمثلهم فلتذرف الدموع و ليصرخ الصارخون و يضجّ الضاجون و يعجّ العاجون.
و يگانه يادگار آن خاندان و بقيه خداوند در ميان بندگانش باز در زيارت خود به آن مظلوم گفت: فلئن اخرتني الدهور و عاقني عن نصرتك
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 34 *»
المقدور و لماكن لمن حاربك محارباً و لمن نصب لك العداوة مناصباً فلاندبنك صباحاً و مساءً و لابكين عليك بدل الدموع دماً.
از ديده گر سرشك چو باران رود رواست
كاندر غمت چو برق بشد روزگار عمر
بيعمر زندهام من و زين، بس عجب مدار
روز فراق را كه نهد در شمار عمر
[8] اگر از من بپرسي كه اين مصيبت چيست؟ و در فقدان كيست؟ كه اين آثار بر آن مترتب است و از تمامي مصائب اهل روزگار ممتاز گرديده و هميشه تازه است و كهنهشدن ندارد و از اين رو براي ماتمداري كمك ميطلبي؟ در پاسخ ميگويم: اين آثار و اين امتيازات براي اين مصيبت و فقدان از آن جهت است كه اين فقدان و مصيبت آن آقاي مظلوم و بيكسي است كه با آنكه يگانه روزگار بود و در روي زمين مثل و مانندي نداشت، تنها و بييار و ياور پس از كشته شدن دوستان و ياريكنندگانش در ميان لشکرها از طاغيان اين امّت كه همه سزاوار لعنت خدا و خلق بودند، گرفتار شده بود. و هرچه فريادش به «هل من ناصر ينصرنا؟! و هل من مغيث يغيثنا؟! و هل من ذابّ يذبّ عن حرم رسول‌الله9؟» بلند بود كسي پاسخ آن همه استنصار و استغاثه او را به جز از لبه شمشير برنده و يا پيكان سه شعبه جگردوز و يا نيزه تيز سينهشكاف و يا سنگ جفاي سرشكن، نميداد.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 35 *»
زبان حال آن مظلوم بيكس در مصائب وارده بر او كه در سه بخش كلي «تنهايي و بيياوري، داغ شهادت چند كودك و جوانان و ياران بيمانند، و انديشه در خطر بودن زنان و كودكان به اضافه تشنگي و شدت اضطراب آنان و ديدن آن قساوت و شقاوت و سنگدلي بيحد آن همه دشمن» شكل ميگرفت اين بود: ٭در غريبي و فراق و غم دل پير شدم٭
آري، اين همراهي در ماتمداري و همپايي در گريستن و اندوه خوردن، آنان را از چند جهت كمك ميكند:
1ـ تسلي خاطر مييابند چون ميبينند در اين غم بزرگ تنها نيستند و شريك در غم دارند.
2ـ گريه و ناله و آه و شيون ماتمداران در تشديد حزن آنان و به فغان برآوردن ايشان كمك ميكند، زيرا طبيعي انسان است كه از حزن دوست محزون ميگردد و از شكستهدلي دوست دلش ميشكند.
3ـ گريه در مصائب اوليا اظهار تولي آنان است، نشان عشق و اخلاص به آنان و شور و فداكاري است در راه ايشان. اشك ديدهها زيباترين تعابير طبيعي از محبت دروني نسبت به آن بزرگواران ميباشد. خالصترينگفتار و داغترينشوقها است. از صميم دل سرچشمه ميگيرد و گواه مظلوميت و حقانيت آن عزيزان خدا است كه ماتمداران ايشان بر چهره تاريخ اسلام ثبت ميكنند.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 36 *»
4ـ گريه در مصائب، فرياد خشم بر ستمگران و ستم‌هاي آنان است. اشك‌هاي داغ و شور كه از ديدههاي به خون نشسته دوستان بر گونههاي تبدار احساسات آنان ميدود فرياد برائت و بيزاري از آنان و پيروان باخبر و بي‌خبر آن جفاكيشان است.
5 ـ و بالاخره اشك صادقترين زبان و بيرياترين كلمات و عاشقانهترين اظهار اشتياق است در پيشگاه مقدس اولياي خدا به خصوص آقاي شهيدان عالم ابي‌عبدالله الحسين7 كه فرمود: انا قتيل العبرة و در زيارت او رسيده: السلام علي قتيل العبرات و امام رضا به ريان فرمود: يا ابن شبيب ان كنت باكياً لشيء فابك للحسين بن علي بن ابي‌طالب7 فانه ذبح كما يذبح الكبش و قتل معه من اهل بيته ثمانيةعشر رجلاً ما لهم في الارض شبيهون و لقد بكت السماوات السبع و الارضون لقتله و لقد نزل الي الارض من الملائكة اربعة آلاف لنصره فوجدوه قد قتل فهم عند قبره شعث غبر الي انيقوم القائم فيكونون من انصاره و شعارهم يا لثارات الحسين يا ابن شبيب لقد حدثني ابي عن ابيه عن جده انه لما قتل جدي الحسين امطرت السماء دماً و تراباً احمر يا ابن شبيب ان بكيت علي الحسين حتي تصير دموعك علي خديك غفر الله لك كل ذنب اذنبته صغيراً كان او كبيراً قليلاً كان او كثيراً.
فقدان و مصيبت آن تنهاي بيهمتايي كه دوستان او در فداكاري و
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 37 *»
جاننثاري بيمانند بودند و با كشته شدن هريك داغي بر دل عرشمانندش بلكه رشكِ عرش برينش نهاده شده كه هريك از آن داغ‌ها در از پايدرآوردنش كافي بود. و به جاي آنان اكنون در ميان كافران ددمنش پستنهادِ سزاوار هرگونه ملعنتي گرفتار آمده، كه همه در ريختن خون او حريص و آرزوي همه كشتن آن مظلوم بيياور است. او تا چند لحظه پيش در ميان مرداني بود كه خود، آنان را در شب عاشورا ابتداءً بدون هيچگونه آزمايشي چنين ستود: «خدايا، من نميدانم اهل بيتي نيكوكارتر و نه پاكيزهتر و نه پاكتر از اهل بيت من و نه اصحابي بهتر از اصحاب من».
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 38 *»
مقام دلاوري
ياران امام حسين عليهالسلام و شهادت آنان
(9) لَهْفي لَهُ في رِجالٍ اَبْرَقُوا وَ هُمُ
ظُبَا الْقَنا وَ ضياءٌ في دَياجينا
(10) و كَمْ سَقَوْا([12]) فاجِراً كَأْسَ الرَّدي وَ غَداً
يُسْقي بِذلكَ زَقُّوماً وَ غِسْلينا
(11) وَ كَمْ([13]) اَبادُوا مِنَ الاَعْدا بِضَرْبِهِمِ
جَمّاً غَفيراً وَ اِنْ كانُوا قَليلينا
(12) لِيَهْنِهِمْ اِذْ دَعَي الداعي لِحينِهِمِ
تَصارَخُوا لِمُناديهِمْ مُلَبّينا
(13) فَجَرَّدوا لِمَواضِي الْعَزْمِ وَ ادَّرَعُوا
قُلُوبَهُم فَاَتَوْا لِلْمَوْتِ([14]) ماشينا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 39 *»
(14) فَعانَقُوا لِرِضاهُ البيض وَاسْتَبَقُوا
اِلَي الْفَنا بِالْقَنا وَ الْبيضِ راضينا
(15) حَتي قَضَوْا فاذاً([15]) قَدْ صارَ فِعْلُهُمُ
اَنْعانَقُوا مِنْ عَطاهُ الْخُرَّدَ العينا
(16) بَيْنَ الصِّفاحِ وَ سُمْرِ الخَطِّ مَصْرَعُهُمْ
وَ حُزْنُهُمْ في حُشاشاتِ الْمُوالينا
S S S S S
}9{ دريغا بهر آن حضرت، ميان آن ابرمردان
هرآن يك همچو خورشيدي، درخشنده در آن ميدان
چو نيزه ثابت و محكم، برابر با صف دشمن
در آن تاريكي طغيان، همه روشنگر و روشن
}10{ بسي بدكار را دادند، ز جام مرگ شربتها
كه شد زقوم و غسلينِ، جهنم شربت آنها
}11{ گروه بيشماري را، به خاك افكنده زان لشکر
اگرچه اندكي بودند، همه ياران آن سرور
}12{ گوارا بادشان تا كه، شنيدند دعوت حق را
خروشان جمله آماده، به لب لبيك بيپروا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 40 *»
}13{ كشيدند تيغ همت را، به تن از دل زره كردند
براي خفتن در خون، همه از جان روان گشتند
}14{ شدند با تيغ همآغوش، ز يكديگر سبق بردند
رضاي حق طلب كرده، همه راضي به خون خفتند
}15{ لب تشنه چو جان دادند، گرفتند حور در آغوش
چنان كار و چنين بخشش، چه نيشي آن و بَه زين نوش
}16{ ميان تيغ پَهْن و نيزه خطّي به خون غلطان
براي دوستان در دل، بود باقي غم آنان
S S S S S
[9] اندوه من براي او از همين جهت است كه لحظاتي پيش گرد او را مرداني گرفته بودند كه در صحنه گيتي در آن روزگار تاريك كفر و طغيان و ضلالت ناگهان درخشيدند و عرصه كربلا را روشن ساختند و تيرگي روي دشمنان و سياهي دلهاي آنان را براي هميشه در صفحه تاريخ بشريت آشكار نمودند. مرداني كه هريك از آنان در بصيرت در دين همچون سر نيزه، شكافنده سينه فتنهها؛ و درميان گمراهان و در وادي گمرهي و بيگانگي با حق و حقيقت، مشعل هدايت و چراغ تابان بودند. در آن روز سخت كه دربارهاش اهل عصمت: گفتند: لا يوم كيومك يا اباعبداللّه، نغمه آنان به زبان حال اين بود: ٭زير شمشير غمش رقصكنان بايد رفت٭ و نيز اين بيت:
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 41 *»
عاشقان را گر در آتش ميپسندد لطف دوست
تنگچشمم گر نظر بر چشمه كوثر كنم
و نيز اين بيت:
| دست از طلب ندارم تا كام من برآيد | يا تن رسد به جانان يا جان ز تن برآيد |
و نيز اين بيت:
| گر نثار قدم يار گرامي نكنم | گوهر جان به چه كار دگرم بازآيد |
آنان لحظهشماري ميكردند و در انتظار لحظه شهادت سر از پا نميشناختند، آنها با چشم‌هاي خود جرأت آن شيطانپرستان را ميديدند و با گوشهاي خود جسارت‌هاي آن ديومنشان را ميشنيدند و با نگاه عاجزانه خود از امام وقت و حجت زمان7 رخصت جانبازي ميطلبيدند و به زبان حال عاشقانه ميسرودند:
| دلم ز پرده برون شد كجايي اي مطرب | بنال هان كه از اين پرده كارِ ما به نواست | |
| مرا به كار جهان هرگز التفات نبود | رخ تو در نظر من چنين خوشش آراست | |
| نخفتهام به خيالي كه ميپزد دل من | خمار صد شبه دارم شرابخانه كجاست |
دلباختگان حق و حقيقت و عاشقان راستين پيشواي هدايت، بر سر عهد و عزم خود استوار؛ و بارقههاي عشق بود كه پي در پي از ديدههاي آنان بر رخساره پاك و روشن امام مظلوم بارش داشت.
امام7 رخصت جنگ نميفرمود تا دشمن به جنگ آغاز كرد و در
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 42 *»
اين هنگام بود كه سلحشوران نينوايي دست به كار شدند.
[10] در آن روز آن مردان عشق و جنگ، بسياري از آن بدكاران را از دم شمشيرهاي خود جام هلاكت و نابودي آشامانيدند كه همان جام‌ها زقّوم و غسلين شد و تا ابد در برزخ و قيامت از آنها ميآشامند.
[11] آن مردان عشق و سلحشوران در آن روز اگرچه اندك بودند ولي گروه‌هاي بسياري از آن تبهكاران را به خاك هلاكت انداخته و با ضربههاي كاري خود تنهاي پليد آن ناپاكان را از جان‌هاي نجس آنان تُهي ساختند. فرمانده سپاه كفر و شقاوت، منحوس دور از مروّت و فتوّت، عمر سعد، نعره دژخيمانه «عمرو بن حجاج» را شنيد كه در ميان لشکر خطاب به آنان ميگويد: «اي احمقها! آيا ميدانيد با چه كساني ميجنگيد؟ همانا اينان سلحشوران اهل مصرند و همه از پستان شجاعت و دلاوري شير مكيدهاند، اينان خواستار و تشنه زلال شهادتند». عمر سعد با شنيدن اين نعره تصميم شيطاني خود را به زبان آورد و به حمله سراسري فرمان داد و شعار ننگين خود را همه آغاز كردند كه: «اي اهل كوفه ملازم طاعت امير خود (يزيد) و ملازم جماعت باشيد و در كشتن كسي كه از نظام خارج شده و بر امير و امام خود شوريده (حسين) ترديد به خود راه ندهيد». در برابر اين شعار كفر و شرك امام مظلوم و حجت معصوم فرمود: : يا ابن الحجاج اَعَلَيّ تحرّض الناس؟ اَنحنُ مرقنا من الدين و انتم ثبتّم عليه؟ واللّه لتعلمن ايّنا المارق من
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 43 *»
الدين و من هو اولي بصلي النار. (آيا مردم را بر من ميشوراني؟ آيا ما از دين خارج شدهايم و شما بر آن ثابت ماندهايد؟ به خدا سوگند به طور حتم خواهيد دانست كه كدام يك از ما و شما از دين خارج گرديده و كداميك سزاوار رسيدن به آتش است).
پس از اين لحظه آتش جنگ به سختي شعلهور گرديد و كار به جايي رسيد كه زبان حال هريك از بازماندگان از فدائيان و جاننثاران امام به حق اين بود:
هزار دشمنم ار ميكنند قصد هلاك
گرم تو دوستي از دشمنان ندارم باك
مرا اميد وصال تو زنده ميدارد
و گرنه هر دمم از هجر توست بيم هلاك
نفس نفس اگر از باد نشنوم بويت
زمان زمان چو گل از غم كنم گريبان چاك
رود به خواب دو چشم از خيال تو هيهات
بود صبور دل اندر فراق تو حاشاك
اگر تو زخم زني به كه ديگري مرهم
و گر تو زهر دهي به كه ديگري ترياك
بِضَرْب سَيْفِك قَتْلي حياتُنا ابداً
لان‌ّ روحِيَ قد طابَ اَنْيكونَ فداك
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 44 *»
عاشقان دلباخته امام مظلوم و حجت غريب كه با خون خود كتاب عشق را صفحه به صفحه و خط به خط و كلمه به كلمه و حرف به حرف نوشتند و درس عشقبازي و رسم جاننثاري را در تاريخ كربلا در اين مصرع بازگو نمودند كه: ٭اهل نظر دو عالم در يك نظر ببازند٭ سرافرازي ابدي را به دست آورده و خود را مشمول تحسين سلطان عشق ساختند كه به زبان حال در برابر آن بدن‌هاي چاك چاكِ به خون غلتيده ميفرمود: ٭چه شكر گويمت اي خيل غم، عفاك اللّه٭
آري، آن پاكبازاني كه منطق ايمان و اخلاص و عزمشان در جاننثاري و فداكاري در اين مصرع تبلور يافته بود: ٭ماييم و كهنهدلقي كاتش در آن توان زد٭ و پاسخ آن شاهد بيهمتاي عرصه عشق را، به همه وجود خود اصغاء و استماع مينمودند كه: ٭آتشم عشق و دلم عود و تنم مجمرگير٭ و چنين بود آن شاهد در آن معركه جانبازي كه: ٭جان عشاق سپند رخ خود ميدانست٭ همه به شكرانه چنان موفقيت و پيروزي و رسيدن به آن رستگاري با پيشاني خونآلود به درگاه خدا سجده برده و جان شيرين را به دست عنايت و توجه جانآفرين سپردند و رشك همه عاشقان خالص عرصه تكوين گشتند كه همهكس، همهجا و همهوقت گفته و ميگويند و خواهند گفت: السلام عليكم السلام عليكم السلام عليكم فزتم واللّه فزتم واللّه فزتم واللّه فيا ليتني كنت معكم فافوز فوزاً عظيماً.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 45 *»
[12] به راستي كه گواراشان بود نوشيدن آن شربت شهادت در راه و در خدمت آن بزرگوار7 در آن هنگامي كه دعوتكننده الهي آنان را صلاي جانبازي داد و آنان از سويداي دل فرياد : لبيك، لبيك يا داعي اللّه برآورده و در حال گفتن تلبيه به خون خود غلتيدند. و دعاگوي سلطان عشق چشم از اين جهان برگرفته و بر جلوه ملكوتي شاهد عشق گشوده و اين ترانه بر لب داشتند: ٭ساقيا لطف نمودي قدحت پُر مي باد٭
[13] آن كشتههاي عشق و عاشقان به خون تپيده هماناني بودند كه در چند لحظه پيش شمشيرهاي برنده عزم و تصميم جاننثاري و جانبازي را از نيام كشيده و دلهاي خود را زره تنهاي خود نموده و با پاي ارادههاي آهنين به سوي شهادت رهسپار گرديدند.
[14] آنان براي خوشنودي خدا و شادي دل پاره‌تن رسول‌خدا7، با شمشيرهاي آبداده و برنده همآغوش شدند و بر يكديگر پيشي جسته و خويش را در برابر شمشيرها و نيزههاي كينهورزان با حق و حقيقت، خالصانه و با كمال رضايت و خوشنودي هدف قرار دادند.
[15] تا آنكه با لبهاي تشنه و جگرهاي تفتيده جان به جانآفرين سپرده و با حوران بهشتي (دختران گشادهچشم كه سياهي و سفيدي آن چشم‌ها خيرهكننده بود) همآغوش گرديدند.
آن دلباختگان در صبحگاه عاشورا كه با امام عشق رو به رو گرديدند از
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 46 *»
آن بزرگوار شنيدند كه فرمود: «در خواب سگ‌هايي را ديدم كه بر من سخت گرفته و مرا پاره پاره ميكنند و در ميان آنها سگي دو رنگ را ديدم كه از همه آنها بر من سختتر بود و گمان من آن است كه كشنده من از ميان اين گروه مردي است كه برص دارد. و آنگاه جدم رسول‌خدا9 را ديدم كه با جماعتي از اصحابش بود و به من فرمود: اي فرزندم تو شهيد آل محمد و اهل آسمان‌هايي. اهل عالم بالا مژده دادهاند كه افطار تو در اين شب نزد ما بايد باشد. شتاب كن و تأخير منما. پس اين فرشتهاي كه از آسمان فرود آمده خون تو را در شيشهاي سبزرنگ نگهداري ميكند».
تقدير آسماني عاشورا كه وقت امضاء آن رسيده بود به اين وسيله به حاضران وادي عشق ابلاغ گرديد و ياران امام7 همه دانستند كه غروب روز عاشورا را نخواهند ديد، زيرا بدون ترديد هيچيك توان يك لحظه زندگي بعد از امام7 را ندارد. گذشته از اينكه آرزوي نهايي هريك آن است كه در لحظه آخر حيات، امام7 را بر بالين خود ببيند و سرش بر دامن مهر و لطف امامش باشد و جان دهد.
به چشم عشق توان ديد روي شاهد غيب
كه نور ديده عاشق ز قاف تا قافست
چه صبحگاهي بوده آن صبحگاه؟! خدا ميداند و بس، صبحگاه عشق، صبحگاه وفا، صبحگاه شمشير، صبحگاه خون، و بالاخره صبحگاه وصال.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 47 *»
صبح امّيد كه بُد معتكف پرده غيب
گو برون آي كه كارِ شبِ تار آخر شد
آن پريشاني شب‌هاي دراز و غم دل
همه در سايه گيسوي نگار آخر شد
باورم نيست ز بدعهدي ايام هنوز
قصه غصه كه در دولت يار آخر شد
ساقيا لطف نمودي قدحت پر مي باد
كه به تدبير تو تشويش خمار آخر شد
بعد از اين نور به آفاق دهيم از دل خويش
كه به خورشيد رسيديم و غبار آخر شد
امام7 نماز صبح را با جمع ياران برگزار فرمود. امام سجاد7 ميفرمايد: بعد از نماز، امام7 به پا خاسته و به اصحاب روي نمود و فرمود: ان اللّه قد اذن في قتلكم فعليكم بالصبر. (امروز روزي است كه كشته شدن شما به مرحله امضاء ميرسد پس بكوشيد در شكيبايي).
به نقل مرحوم شيخ مفيد صفوف ياران امام7، سي و دو نفر سواره و چهل نفر پياده بودند. زهير بن قين فرمانده سمت راست (ميمنه) و حبيب بن مظاهر فرمانده سمت چپ (ميسره) و پرچم در دست برادر رشيد امام7، قمر بني‌هاشم ابوالفضل عباس بن علي8 بود. امام7 هم در
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 48 *»
جلو خيمهها ايستاد. و در برابر آنها سيهزار پياده و سواره لشکر دشمن صفآرايي كردند. عمر سعد فرماندهي سمت راست لشکر را به عمرو بن حجّاج زبيدي و فرماندهي سمت چپ را به شمر بن ذي الجوشن واگذار كرد. امام7 هنگامي كه بر بسياري آن سپاه سياهروي دشمن و سپاه اندك خود چشم انداخت به نقل امام سجاد7 دست‌هاي خود را به سوي آسمان برداشت و چنين عرضه داشت:
اللهم انت ثقتي في كل كرب و رجائي في كل شدة و انت لي في كل امر نزل بي ثقة و عدّة، كم من كرب يضعف عنه الفؤاد و تقلّ فيه الحيلة و يخذل فيه الصديق و يشمت به العدو، انزلته بك و شكوته اليك رغبة مني اليك عمن سواك ففرجته و كشفته فانت وليّ كل نعمة و صاحب كل حسنة و منتهي كل رغبة. (اي خدا تويي تكيهگاه من در هر اندوه گلوگيري و تويي اميد من در هر گرفتاري جانكاهي و تويي پناه من و ساز و برگ من در هر دشواري كه بر من فرود آيد. چه بسيار اندوه دلگيركنندهاي كه دل را بكاهد و راه چاره را ببندد و دوست را به دست بيياوري پايمال نمايد و دشمن را در سرزنش و دشنامگويي افزايش دهد، كه من به درگاه تو روي نياز آوردم و به حضرت تو شكايت بردم و راز دل جز با تو نگفتم و غير تو كس نجستم، پس آن گرفتاري متراكم را تو فرج بخشيدي و آن دشواري تيره را برطرف ساختي پس تويي وليّ هر نعمت و
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 49 *»
صاحب هر نيكويي و منتهاي هر آرزويي).
[16] آن عاشقان جان بركف در ميان شمشيرهاي پَهْن و نيزههاي شياردار از پاي درآمده و بر زمين فرود آمدند و با خون خود بر صفحه تاريخ براي اَبَد اين يادگار را سپردند كه:
| وصال او ز عمر جاودان به | به جان او كه از ملك جهان به |
آنان مُهر مِهر واليان الهي را در دل داشتند و كشته شدن در راه ولايت و در ركاب امامت را بر هر دو جهان برگزيدند، آنها رفتند ولي اندوه گرانبار فقدان و شهادت آن عزيزان در دلهاي دوستان پابرجا گرديد به طوري كه زبان حال هريك از دوستان پس از شهادت آن پاكان اين چند بيت است:
به ياد يار و ديار آن چنان بگريم زار
كه از جهان ره و رسم سفر براندازم
من از ديار حبيبم نه از بلاد غريب
مهيمنا به رفيقان خود رسان بازم
خداي را مددي اي دليل راه كه من
به كوي ميكده ديگر علم برافرازم
آري، آن رستگاري است كه مايه رشك هر دوستي گرديده آن‌چنان‌كه هريك را آرزويي چنين است كه: يا ليتني كنت معكم فافوز فوزاً عظيماً».
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 50 *»
آرزوي بودن با
آنان در روز عــاشـــورا
(17) يا لَيْتَني مِتُّ فيهم دونَ سَيِّدِهِم
وَ مِثْلُ اُمْنيَّتي جَهْدُ([16]) الْمُقِلّينا
(18) يا لَيْتَني مِتُّ فيهِم كَياُعَدَّ غَداً
في السابِقينَ المُجَلّينَ الْمُصَلّينا([17])
S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 51 *»
}17{ چو آنان كاش ميمردم، در آنجا نزد آقاشان
همين است همّت چون من، كه نايد بيش از اين از آن
}18{ در آنان كاش ميمردم، كه تا فردا حساب آيم
ميان آن جلوداران، جلوتر من از آنهايم
S S S S S
[17] اي كاش من هم در ميان آن شهيدان در برابر آقاي آنان امام مظلوم، شهيد ميشدم و چنين آرزويي كه من دارم نهايت كوشش و تلاشي است كه از بيچارگاني چون من ساخته است كه در ياري آن امام غريب جز همين آرزو كار ديگري برنميآيد.
[18] اي كاش من هم در ميان آن شهيدان شهيد ميشدم تا آنكه در فرداي قيامت از پيشيگيرندهترين پيشيگيرندگان در برابر آن بزرگوار به شمار ميآمدم.
خرّم آن روز كزين منزل ويران بروم
راحت جان طلبم وز پي جانان بروم
گرچه دانم كه به جايي نبرد راه غريب
من به بوي خوش آن زلف پريشان بروم
امام هشتم شيعيان حضرت رضا7 به فرزند شبيب، ريّان فرمود: يا ابن‌شبيب ان سرّك ان يكون لك من الثواب مثل ما لمن استشهد مع
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 52 *»
الحسين فقل متي ما ذكرته يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَاَفُوزَ فَوْزاً عَظِيماً.
البته بديهي است كه اين آرزو، هنگامي چنين نتيجهاي را خواهد داشت كه جدي باشد و از عمق وجود انسان سرچشمه بگيرد و تنها زباني نباشد. با كربلا و عاشورا و شهادت آشنايي داشته باشد، هدف از شهادت را شناخته و باورش شده باشد كه شهادت رستگاري بزرگ است. و از تعبير امام اميرالمؤمنين علي7 بعد از ضربت شمشير بر فرقش «فزت ورب الكعبة» به ارزش شهادت در راه خدا پي برده باشد. و روشن است كه آرزوي اين‌چنيني تا چه اندازه سازنده است. و در غير اين صورت آرزويي كه فقط به زبان اظهار شود و نقش ديگري نداشته باشد، اين نتيجه را هم نخواهد داشت.
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 53 *»
غربت و تنهايي امام حسين عليهالسلام
و ياور و ياريخواسـتن آن بزرگـوار
(19) يا لَهْفَ نَفْسي لِمولايَ الحُسَيْنِ وَ قَدْ
اَضْحي فَريداً وَحيداً بينَ عادينا([18])
(20) كُلٌّ حَريصٌ عَلي اِتْلافِهِ فَلِذا
اَبدَوْا مِنَ الْحِقْدِ ما قد كانَ مدْفُونا
(21) يَدْعُو اَما مِنْ نَصيرٍ جاءَ يَنْصُرُنا
اَلا رَحيمٌ([19]) مُحامٍ جا يُواسينا
(22) اَلا عطوفٌ([20]) لِوجْهِ اللّهِ يَرْحَمُنا
اَلا رَء وفٌ([21]) بِنا راجٍ يُراعينا
(23) اَلا سَخيٌ([22]) يَبيعُ اللهَ مُهْجَتَهُ
في نَصْرِنا بِجِنان‌ِ الْخُلْد‌ِ يَأْتينا
S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 54 *»
}19{ دريغا، بهر مولايم، حسين آنگه كه شد تنها
ميان دشمنان خود، نه يار و ياوري او را
}20{ همه خواهان قتل او، ازاين رو كينه خود را
كه پنهان بود و ديرينه، نموده برملا يكجا
}21{ دران غربت صدا ميزد، كه آيا نيست يك ياور؟!
براي ياري ما او، بيايد زين همه لشکر؟!
نباشد شخص بارحمي، شود حاميّ بيياري؟!
بيايد تا نمايد او، براي ما فداكاري؟!
}22{ نباشد مهرباني كه، به ما رحمي كند آخر؟!
براي خاطر حق او، از اين بيانتها لشکر؟!
نباشد شخص دلسوزي، كه بر ما آيدش رحمي؟!
به امّيد شفاعت او، به ما اندازد او چشمي
}23{ نباشد شخص بخشنده، فروشَد تا بحق جانش؟!
پي ياري ما با ما، به جنت باشدش جايش
S S S S S
[19] اي واي از اندوه دل من براي آقايم حسين7 كه بيكس و تنها مانده بود پس از شهادت آن ياران پاك و وفادار، در ميان آن دشمنان خونخوار بدرفتار.
[20] كه همه در ريختن خون پاك آن بزرگوار حريص بودند. اين حرص آنان از مايه كينههاي ديرينه كه در سينههاي پليد آنها پنهان بود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 55 *»
سرچشمه ميگرفت و همان كينهها را آشكار ساختند. و اين كينهها همان كينهها بود كه امام صادق7 در دعاي ندبه از آنها گزارش داده و ميفرمايد: قد وتر فيه صناديد العرب و قتل ابطالهم و ناهش ذؤبانهم فاودع قلوبهم احقاداً بدرية و خيبرية و حنينية و غيرهن فاضبّت علي عداوته و اكبّت علي منابذته حتي قتل الناكثين و القاسطين و المارقين و لما قضي نحبه و قتله اشقي الاخرين يتبع اشقي الاولين لميمتثل امر رسول‌الله9 في الهادين بعد الهادين و الامة مصرّة علي مقته مجتمعة علي قطيعة رحمه و اقصاء ولده الا القليل ممن وفي لرعاية الحق فيهم فقتل من قتل و سبي من سبي و اقصي من اقصي و جري القضاء لهم بما يرجي له حسن المثوبة و كانت الارض للّه يورثها من يشاء من عباده و العاقبة للمتقين.
(در راه حق از صناديد عرب و بزرگان قريش انتقام گرفت و دليران آنها را كشت و گرگان (سرکشان) آنها را در هم کوبيد و در دلهاي آنان حقدهايي كه از جنگ بدر و خيبر و حنين و غير آنها توليد شده بود به وديعت نهاد. پس بر دشمني او دست به دست هم داده قيام كردند و به ستيز با او روي آوردند تا اينكه ناكثين و قاسطين و مارقين را كشت و چون مدتش سپري شد و او را بدبختترين آخرين كه پيروي شقيترين اولين را ميكرد كشت، فرمان رسول‌خدا9 درباره راهنمايان پس از راهنمايان امتثال نشد و امت بر دشمني با او اصرار ورزيده و بر قطع رحم او اجتماع كردند و هم بر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 56 *»
تبعيد كردن فرزندانش مگر اندكي از آنان كه رعايت حق كردند درباره ايشان. پس كشته شد آنكه كشته شد و اسير شد آنكه اسير شد و تبعيد گشت آنكه تبعيد گشت. قضا بر آنان جاري شد به آنچه اميد ثواب نيكو برايش ميرود چون زمين براي خداست و به هركس از بندگانش بخواهد ارث ميدهد و عاقبت كار به نفع پرهيزکاران است).
و نيز در زيارت جامعه ائمة المؤمنين: اين عبارات آن كينهها و غنيمتشمردن فرصت‌ها را روشن ميسازد، و باطن‌هاي اصحاب پيامبر9 را آشكار مينمايد: فلما مضي المصطفي صلوات الله عليه و آله اختطفوا الغرّة و انتهزوا الفرصة و انتهكوا الحرمة و غادروه علي فراش الوفاة و اسرعوا لنقض البيعة و مخالفة المواثيق المؤكدة و خيانة الامانة المعروضة علي الجبال الراسية و ابت انتحملها و حملها الانسان الظلوم الجهول ذوالشقاق و العزّة بالآثام المؤلمة و الانفة عن الانقياد لحميد العاقبة فحشر سفلة الاعراب و بقايا الاحزاب الي دار النبوة و الرسالة و مهبط الوحي و الملائكة و مستقر سلطان الولاية و معدن الوصية و الخلافة و الامامة حتي نقضوا عهد المصطفي في اخيه علم الهدي و المبين طريق النجاة من طرق الردي و جرحوا كبد خير الوري في ظلم ابنته و اضطهاد حبيبته و اهتضام عزيزته بضعة لحمه و فلذة كبده و خذلوا بعلها و صغروا قدره و استحلوا محارمه و قطعوا رحمه و انكروا اخوته و هجروا مودته و نقضوا طاعته و
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 57 *»
جحدوا ولايته و اطمعوا العبيد في خلافته و قادوه الي بيعتهم مصلتة سيوفها مقذعة اسنتها و هو ساخط القلب هائج الغضب شديد الصبر كاظم الغيظ يدعونه الي بيعتهم التي عمّ شومها الاسلام و زرعت في قلوب اهلها الآثام. (چون مصطفي صلوات اللّه عليه و آله درگذشت فريبكاري را ربودند و فرصت را به دست آوردند و حرمت را دريدند و بر بستر مرگش او را واگذاردند و شتاب گرفتند بر شكستن بيعت و مخالفت پيمان‌هاي محكم و خيانت در امانت كه بر كوه‌هاي بلند عرضه شده بود و آن كوهها ابا كردند از اينكه متحمل آن شوند و انسان آن را تحمل كرد، انسان ظلوم و جهول و داراي شقاق و نفاق و مغرور به گناهان دردآور و ننگ داشتن از انقياد براي نيكو عاقبت. در نتيجه عرب‌هاي پست و بازماندگان حزب‌ها به سوي خانه نبوت و رسالت و محل نزول وحي و فرشتگان و قرارگاه تسلط ولايت و كانون وصيت و خلافت و امامت هجوم آوردند تا اينكه پيمان مصطفي را درباره برادرش عَلَم هدايت و بيانكننده طريق نجات از راه‌هاي هلاكت شكستند و جگر بهترين خلق را در ستم‌كردن بر دخترش و فشار آوردن بر حبيبهاش و كوبيدن عزيزهاش، پاره تنش و جگرش جريحهدار كردند و شوهرش را بيياور گذاشتند و قدرش را كوچك شمردند و حرمت‌هاي او را حلال شمردند و رحمش را قطع كردند و برادريش را با پيغمبر انكار كردند و دوستيش را كنار افكندند و طاعتش را نقض كردند و ولايتش را
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 58 *»
منكر شدند و بندگان را در خلافت او به طمع انداختند و او را به بيعت خودشان كشيدند در حالي كه شمشيرهاي خود را كشيده و نيزهها را به اهتزاز درآورده بودند؛ و آن حضرت با دلي خشمگين و غضبي به هيجان آمده صبري شديد و غيظي فروخورده بسر ميبرد. او را به بيعت خويش ميخواندند، بيعتي كه شوميش همه اسلام را فرا گرفت و تخم گناهان را در دلهاي اهلش كاشت).
[21] امام مظلوم پس از شهادت آن ياران، غريبانه ايستاده و بر پيكرهاي غرق در خون آن عزيزان مينگريست. پارهاي بدن‌هاي ايشان چاك چاك و برخي سر در بدن نداشتند. آن شاه عاشقان بر آن كشتگان ديده دوخته و از فراق آنان در آتشي سوزان به سر ميبرد و بر فقدان آن عزيزان تأسف ميخورد و گويا ميگفت:
كجاست همنفسي تا به شرح عرضه دهيم
كه دل چه ميكشد از روزگار هجرانش
و با وجود آن همه قساوت و شقاوت كه از لشکر دشمن ديده ميشد باز هم امام حق و حقيقت دست از هدايت برنداشته و از آن ناكسان نصرت ميطلبيد و فرياد برميآورد كه آيا ياريكنندهاي هست كه براي ياري ما قدم پيش گذارد؟ آيا رحمدلي، حمايتكني، هست كه بيايد و با ما همراهي و همپايي نمايد؟!
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 59 *»
[22] آيا مهرباني هست كه براي خاطر خدا بر ما رحم كند؟ آيا باعاطفهاي هست كه نسبت به ما مهربان باشد و به امّيد شفاعت ما خاندان نظري به ما افكند؟
[23] آيا باگذشتي هست كه جان خود را در راه ياري ما به خداوند بفروشد و در عوض بهشت جاويدان به دست آورد و اكنون براي انجام اين داد و ستد سراسرسود به سوي ما آيد؟
در اين بيت اشاره شده به آيه شريفه 111 از سوره توبه: ان اللّه اشتري من المؤمنين انفسهم و اموالهم بأن لهم الجنة يقاتلون في سبيل اللّه فيَقتلون و يُقتلون وعداً عليه حقاً في التورية و الانجيل و القرآن و من اوفي بعهده من اللّه فاستبشروا ببيعكم الذي بايعتم به و ذلك هو الفوز العظيم.
و از اين آيه به خوبي استفاده مي‌شود كه خداي متعال با بندگان مؤمن خود اين داد و ستد را فرموده يعني از آنها جان‌ها و مال‌هاي ايشان را خريده و آنها هم جان و مال خود را به خداي خود فروختهاند و در عوض بهشت را خداوند به آنها داده است. و با توجه به جملات بعد روشن مي‌شود كه مراد و مصداق اولي و اصلي و واقعي و كلي از اين آيه و آيه بعد حضرت سيدالشهدا و اصحاب آن بزرگوارند. ميفرمايد: جنگ ميكنند در راه خدا پس ميكشند و كشته ميشوند. و اين معامله در زمان‌هاي سابق و پيش از
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 60 *»
نزول كتاب‌هاي آسماني واقع شده است.([23]) زيرا ميفرمايد: وعدهاي است بر خدا به طور حتم و مسلّم كه تخلف نخواهد فرمود و از آن در تورات و انجيل و قرآن خبر داده. و بديهي است كه كسي از خدا، وفاكنندهتر به وعده خود نيست. و صفحه كربلا و روز عاشوراي سال 60 و يا 61 هجري مكان و زمان امضاء اين داد و ستد بود، اگرچه در پيش از آن و بعد از آن تا انقراض دنيا مصاديق جزئي داشته و دارد. در هر صورت در اين بيت اشاره به اين داد و ستد شده و امام7 براي اتمام حجت و روشن ساختن موقعيت خود و دشمن و ارزش جاننثاري در راه خدا اين مضمون و مفاد را يادآور ميشد. و اين «فوز عظيم» (رستگاري بزرگ) همان است كه هر عاشق صادق ابي‌عبداللّه الحسين7 آن را باور دارد و با گفتن يا ليتني كنت معك فافوز فوزاً عظيماً آن را آرزو ميكند و خداي متعال هم كه از دل او باخبر و صداقت و عشق راستين او را به آن حضرت ميداند البته ثواب شهادت در ركاب آن بزرگوار را به چنين عاشقي به فضل و كرم خود عطا ميفرمايد. آري:
جان فدا كردي كه جان‌ها را رهاني از هلاك
عالمي هم از وَفا «يا لَيْتَ» گويت يا حسين7
ـــــــــــــــــــــــ
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 61 *»
گنهكاري چو من هرگز نيابد ره به قرب حق
مگر يكدم بگريد او كند بهرش عزا برپا
بشويد نامه عصيان به خوناب جگر آنگه
نمايد عهد خود تازه تبري جويد از اعدا
شده كفاره عصيان بلاي آن شه مظلوم
اداي شكر احسانش كجا آيد ز مثل ما؟!
اساس عالم هستي بپا گرديده بر ماتم
ز ماتمداريش برپا، غمين، دنيا و ما فيها
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 62 *»
معرفي كردن امام عليهالسلام
خود و خاندان خود را نسبت به رسول‌خدا صلياللهعليهوآله
و نسبت به خداي متعال، و شكايت از دشمنـان
(24) نَحْنُ وَدائِعُ جَدّي عِنْدَكُمْ فَاِذا
خُنْتُمْ اَمانَتَهُ ماذا تَقولونا
(25) فَلَنْتُطيعوا الْعَلي حتّي تُطيعونا
وَ لاتُحِبّونَهُ حَتّي تُحِبّونا
(26) نَقْضي عَلي عَطَشٍ وَ الْماءُ ماءُ اَبي
وَ ماءُ جَدّي و اَنْتُمْ لَيْسَ تَسْقونا
S S S S S
}24{ ز جدم نزدتان باشيم، در اين دنيا امانتها
خيانت گر كنيد آن را، چه پاسخ ميدهيد فردا؟!
}25{ نبرده از خدا فرمان، مگر فرمان بريد از ما
نكرده دوستي با او، به غير از دوستي با ما
}26{ لب تشنه دهيم جان و، هر آن آبي كه در عالم
از آنِ باب و جدّ من، دريغ از ما كنيد يك نم!!!
S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 63 *»
[24] ما امانت‌هاي جدم رسول‌خدا9 هستيم در نزد شما و با وجود اين شما درباره ما كه امانت‌هاي او ميباشيم خيانت روا ميداريد. بنابراين به آن حضرت چه پاسخي خواهيد داد؟! اين فرمايش اشاره است به احاديثي كه در آنها حضرت رسول9 سفارش اهل بيت را فرموده و آنها را با كتاب خدا بعد از خود يادگار و جانشين خود قرار داده است. كه يكي از آنها حديث مشهور ثقلين است و اهل سنت روايت ميكنند كه زيد بن ارقم ميگويد: «قام رسول‌الله9 يوماً فينا خطيباً بماء يدعي خُمّاً بين مكة و المدينة فحمد اللّه و اثني عليه و وعظ و ذكّر ثم قال: و اما بعد الا يا ايها الناس فانما انا بشر يوشك انيأتي رسول ربي فأجيب، و انا تارك فيكم الثقلين: اولهما كتاب اللّه فيه الهدي و النور فخذوا بكتاب اللّه و استمسكوا به، فحثّ علي كتاب اللّه و رغّب فيه ثم قال: و اهل بيتي اذكّركم اللّه في اهل بيتي ثلث مرات». (روزي رسول‌خدا9 در ميان ما ايستاد و خطبه خواند در محل چاه آبي كه خمّ ـ غدير خم ـ ناميده ميشد بين مكه و مدينه. پس خدا را سپاس و ستايش نمود و پند داد و متذكر ساخت و آنگاه فرمود: آگاه باشيد اي مردم كه من بشرم و به اين زودي فرستاده پرورنده من ـ عزرائيل ـ براي قبض روح من خواهد آمد و من هم اجابت كرده ـ و ميميرم ـ و من در ميان شما دو چيز گرانبها ميگذارم: اول آن دو كتاب خدا است كه در آن هدايت و نور است پس كتاب خدا را ـ به عمل نمودن
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 64 *»
به آن ـ بگيريد و به آن چنگ زنيد. پس درباره كتاب خدا زياد سخن گفت و مردم را بسيار در رجوع به قرآن و عمل نمودن به آن ترغيب و تشويق فرمود. پس از آن فرمود: و اهل بيت من و سه بار فرمود: به ياد خدا مياندازم شما را درباره اهل بيت من. يعني خدا را درباره ايشان از ياد نبريد). اين حديث از احاديث متواتر ميان شيعه و مخالف ميباشد و در كتب معتبر ايشان به طور تواتر به تعابير مختلف نقل شده است.
| شد پيمبر9 چون مهياي رحيل | گفت با امت به فرمان جليل | |
| ميروم اكنون دگر از اين جهان | يادگاري ميگذارم بينتان | |
| دو گرانمايه، يكي زانها كتاب | ديگري عترت كه همتا با كتاب | |
| اين دو را از هم نباشد فرقتي | هر يك از حق بر تمامي حجتي | |
| گر كه باشيد پيرو آنها، همه | ايمنيد از گمرهي تا خاتمه | |
| حرمت از آنها كنيد در اين جهان | هم نگهداري كنيد زانها چو جان | |
| ياري آنها كنيد از جان و دل | دل بدانها بسپريد بيغش و غل | |
| هركه شد بدخواه عترت تا اَبَد | سوزد او در آتش از اين كار بد | |
| نزد حق خوار است و اعمالش تبه | گردد از قهر خدا روزش سيه | |
| دشمن عترت مرا هم دشمن است | دشمن حق، هركه دشمن با من است | |
| ما يكي باشيم چو در طينت و نور | دور از آنها هم ز من گرديده دور | |
| ما همه كلّيم و هريك جزء كلّ | ما همه يك گلبن و هريك چو گل | |
| ما همه يك قلب و هريك عضو آن | اهل يك بيت و همه يك خاندان |
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 65 *»
| لَحْمُهُمْ لَحْمي و لَحْمي لَحْمُهُم | سِلْمُهُمْ سِلْمي وَ سِلْمي سِلْمُهُمْ | |
| حَر‌ْبُهُمْ حَرْبي و حَرْبي حَر‌ْبُهُم | كَر‌ْبُهُمْ كَرْبي و كَرْبي كَر‌ْبُهُمْ |
[25] در صورتي كه موقع و موضع ما در ميان شما در اين حد است كه هرگز خدا را اطاعت نكردهايد مگر در صورتي كه ما را اطاعت كنيد و خدا را دوستي نورزيدهايد مگر در صورتي كه با ما دوستي ورزيد.
جايگاه خلفاء الهي و حجت‌هاي خداوند در ميان بندگان او چنين جايگاه خطير و باارزشي است كه بندگان در صدق و كذب ايمان به آنان آزمايش ميگردند و از اين جهت آنان را «باب اللّه المبتلي به الناس» گفتهاند.
خداي متعال در قرآن فرمود: من يطع الرسول فقد اطاع اللّه و امام هادي7 در زيارت جامعه كبيره فرمود: من اطاعكم فقد اطاع اللّه و من احبّكم فقد احبّ اللّه.
| حق و ايشان، شيعه داند با هماند | ني جدا از هم نه هم عين هماند | |
| او خداوند است او را بندهاند | بندگاني كز خودِ خود كندهاند | |
| زين جهت گرديدهاند از آنِ او | آنِ اينان او شده بيگفتگو | |
| پس دگر فرقي نمانده در ميان | باشد ار فرقي به چشم احولان |
[26] و كوفيان شيطانپرست، يزيديان حقناشناس كجا و درك اين حقيقت نوراني كجا؟! از اين جهت آن امام مظلوم7 از هدايت يافتن آن ناكسان مأيوس گرديده و از راه ديگر براي اتمام حجت گوشهاي از
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 66 *»
مظلوميت خود و ياران خود را گوشزد آن ستمگران فرموده ميفرمايد: ما با لبهاي تشنه به ضربت شمشيرها و نيزهها و تيرهاي شما جان ميدهيم در صورتي كه آب، آب پدر و آب جدّ من است و شما از آن آب بر ما روا نميداريد و مانع آشاميدن ما از آن آب ميشويد. در صورتي كه به حسب ظاهر تمام ممالك اسلامي و آنچه در آنها است از نعمت‌هاي الهي همه و همه ملك طِلق رسول‌اللّه و اوصياء آن حضرت است و آن بزرگوار فقط به يادآوري نام پدر و جدش اكتفا فرمود زيرا آن دو بزرگوار را به حاكميت و فرمانروايي قبول داشتند و در واقع تمام هستي ملك و مملوك ايشان است زيرا همه به طفيل ايشان خلقت شدهاند و آثار ايشان ميباشند و ايشانند اول ما خلق اللّه. و معني اول مخلوق بودن همين است كه همه خلق بدون استثناء به وسيله ايشان خلقت شدهاند و آثار ايشان هستند.
هنگامي كه سيهزار سپاهي سياهدل سواره و پياده صحراي نينوا را سياه نموده بودند و تشويش زنان و كودكان بياندازه شده بود و شايد پارهاي از آنان اين فرمايش امام مجتبي7 را به خاطر ميآوردند كه در حال مسموم بودن و در شرف شهادت بودن به برادرش امام حسين7 ميفرمود: «آنچه براي كشتن من آورده شده سمي است كه من با آن خواهم مرد وليكن سرنوشتي مانند سرنوشت تو نيست اي اباعبداللّه. از براي آنكه سيهزار تن در حالي كه مدعي هستند كه از امت جد ما ميباشند و به دين اسلام گرايش
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 67 *»
دارند، دور تو را ميگيرند و بر كشتن تو و ريختن خون تو و بيحرمتي و اسيري فرزندان و زنها، و غارت اموال گرانبهاي تو اجتماع مينمايند، پس در اين وقت است كه بر بني‌اميه لعنت‌كردن حلال خواهد شد و از آسمان خاكستر و خون ميبارد و هر چيزي بر تو گريه ميكند حتي حيوانات وحشي در بيابانها و ماهي‌ها در درياها».
در يك چنين شرايطي دستور ابن‌زياد درباره بستن آب به روي حسين7 و اهل و اصحاب او، به عمرسعد رسيد. خيلي سريع دستور آن ناپاك اجرا شد و فرات در محاصره چهارهزار تيرانداز درآمد. ابتدا امام7 روي مصالحي در پشت خيمه به فاصله كمي چشم‌هاي را ظاهر نمودند كه آب شيرين و گوارايي داشت و همه از آن آب نوشيدند و ظرف‌ها را پر كردند و بعد چشمه فروكش كرد. جاسوسها تا اندازهاي به اين مطلب پي بردند و به ابن‌زياد خبر دادند كه حسين7 در پشت خيمهها چاه حفر كرده است، از اين جهت به عمرسعد دستور داد كه ممانعت از آب را شديد كند و نگهباناني بگمارد كه به طور كلي از هرگونه دسترسي به آب ممانعت كنند. ديگر خدا ميداند كه شدت مراقبت نگهبانان تا چه اندازه بوده است و از آن طرف هم خدا ميداند كه شدت تشنگي امام حسين7 و اهل و اصحاب آن بزرگوار چه مقدار بوده است. امام زمان عليه السلام و عجل اللّه فرجه در تفسير حروف «كهيعص» ميفرمايد: «كاف، اسم كربلا است. هاء هلاكت ـ
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 68 *»
شهادت ـ عترت طاهره است و ياء يزيد است كه او ستمكننده بر حسين است و عين عطش او است و صاد صبر او است». و خدا با اين حروف پيغمبرش زكريا را از حادثه كربلا باخبر نمود. و نيز جبرئيل براي آدم7 از مصيبت تشنگي ايشان در كربلا گزارش داد و گفت: «حسين كشته مي‌شود تشنه و غريب و بيكس و تنها كه از براي او ياري و ياوري نخواهد بود و اي آدم اگر او را ميديدي در حالي كه ميگويد: واعطشاه واقلة ناصراه تاآنكه تشنگي ميان او و آسمان مانند دود حائل شود و احدي او را جز با شمشيرها و آشاميدن مرگ‌ها جواب نمي‌دهد.» و در زيارت ناحيه مقدسه از اين تشنگي چنين تعبير آمده است: «السلام علي الشفاه الذابلات».
| سرو برپا در بر آن قامتي | كز عمودي شد نگون چون رايتي | |
| غنچهها پژمرده ديد از قحط آب | گلبن و گل در شرار التهاب | |
| از عطش آه همه چون شعلهها | پر شرارِ اشك و آتش خيمهها | |
| از عطش هر كودكي فرياد داشت | تشنگي در كام او بيداد داشت | |
| هر بزرگي را ز پا افكنده بود | ساقي از روي همه شرمنده بود | |
| پوست هر يك بر تنش خشكيده بود | هر لبي از تشنگي تركيده بود | |
| ديدههاي بيفروغ هر يكي | كاملاً گويا ز سوز تشنگي | |
| مشك‌ها خشكيده و انباشته | هراميدي را، ز دل برداشته | |
| نااميد از زندگي هر تشنهاي | هر دلي را داغ چندين كشتهاي |
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 69 *»
حمله امام عليهالسلام بر لشکر اشقياء
شهادت آن بزرگـوار
(27) فَحَلَّ فيهِمْ كَشاءٍ حَلَّ ذو لِبَدٍ
فيها كَذلِكَ هُمْ عَنْهُ يَفِرُّونا
(28) اوْ اَنَّهُ مَلَكٌ يَنْقَضُّ مِنْ فَلَكٍ
في كَفِّه كَوْكَبٌ يَرْمِي الشَياطينا
(29) حَتي قَضي بِالظَّما حَرّي حُشاشَتُهُ
في ناصِرينَ بِجَنْبِ النَّهْرِ ظامينا
S S S S S
}27{ پس از آن تاخت بر آنها، چو در گله فتد شيري
فراري از دم تيغش، چه برنا و چه هم پيري
}28{ و يا همچون ملك نازل، شده از آسمان آنجا
شهابي در كفش بودي، كه راندي آن شياطين را
}29{ شد او كشته، لب تشنه، كنار شط جگرسوزان
ميان ياوراني كه، همه كشته لب عطشان
S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 70 *»
[27] و چون ديد كه اين فرياد مظلوميت هم ثمري نبخشيد و آنان بر همان عزم ننگين خود پابرجا هستند، شمشير خشم از نيام كشيده و بر آن سختدلان، دليرانه حمله فرمود و خود را به قلب آن لشکر از خدا بي‌خبر زد، درست مانند حمله شيري در ميان گله گوسفندي كه سر از پا نشناخته تمامي از هراس شمشير آن بزرگوار ميگريختند.
[28] و يا مانند آنكه فرشتهاي از آسمان به ميان گروهي از شياطين فرود آمده باشد و با تير شهاب بر آنها حمله كرده و آنان را از خود براند.
دشمن، عبداللّه بن عمار بن يغوث ميگويد: «هرگز نديده بودم كسي را كه عده بسياري از دشمن او را احاطه كرده باشند و او در حالي كه ياران و فرزندانش كشته شده، اينگونه دليرانه و با قوت دل بجنگد، به اضافه تشنگي بياندازه و بسياري حرارت و زيادي جراحاتي كه بر او وارد شده بود، و او با چنين حالي حمله ميفرمود كه دشمن همچون گله گوسفند فرار ميكردند».
آن حجت خدا براي دلگرمي اهل حرم به جاي خود بازميگشت و با صداي رسا ميفرمود: لاحول و لا قوة الاّ باللّه العليّ العظيم. و بار ديگر بر آن سپاه روسياه حمله كرده، در هر حملهاي گروهي را مجروح و بسياري را هلاك فرمود. فرمانده سپاه دشمن، عمرسعد، چاره در اين ديد كه لشکر را از هرسو بر آن بزرگوار بشوراند. فرياد برآورد: «ميدانيد با چه كسي ميجنگيد؟ اين پسر الانزع البطين است، اين فرزند كشنده عرب است، بر او از هرسو
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 71 *»
حمله كنيد». فرياد نحس ابنسعد كار خود را كرد. گفتهاند چهارهزار تيرانداز با تيرباران نمودن آن بزرگوار ميان او و اهل حرم جدايي افكنده؛ لشکر پياده به فرماندهي شمر به سوي حرم هجوم آوردند.
امام مظلوم فرياد برآورد: «واي بر شما اي پيروان آل ابيسفيان! اگر براي شما ديني نيست و از روز بازگشت نميهراسيد، پس در دنياي خود آزادمرد باشيد و به حسب و سجيت عربي (تعصب در ناموسداري) خود برگرديد». شمر متوجه آن بزرگوار گرديده صدا زد: «پسر فاطمه چه ميگويي؟» امام7 فرمود: «من ميگويم اين من هستم كه با شما در ستيزم و شما هم با من در ستيزيد، زنها را چه گناهي است؟ پس تا من زنده هستم از تعرض به آنان خودداري نماييد».
من نميدانم چه سبب شد كه شمر سنگدل، ستمگر، از خدا بي‌خبر، در برابر اين پيشنهاد امام7 تسليم گرديد؟ آيا شدت مظلوميت آن بزرگوار بود؟ يا سبب ديگري در كار بوده؟ در هر صورت فرمايش حضرت را پذيرفت و به لشکر پياده فرياد زد: «دست از حرم اين مرد برداريد و با خود او بجنگيد».
امام7 باز هم براي اتمام حجت و اظهار مظلوميت از آن ستمگران آب ميطلبد، يا خود در مقام به دست آوردن آب برميآيد كه شنيد ملعوني ميگويد: «به خدا سوگند از آن نچشي تا از تشنگي جان دهي». امام7 عرضه داشت: اللهم امته عطشاناً. آن ملعون همان وقت به عطش مبتلا گرديده و آب خواست،
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 72 *»
و آب عطش او را برطرف نكرد و بر تشنگي او افزود مكرر آب خواست و فرياد زد كه عطش مرا كشت و به زودي هلاك گرديد.
در هر صورت آن بزرگوار را به واسطه جراحت‌هاي شمشيرها و تيرها و نيزهها و سنگ‌ها از پا درانداختند و آن بزرگوار با صداي رسا آن جفاكاران دور از خدا را ملامت ميفرمود: «اي امت نابكار، حرمت پيغمبر خود محمد9 را درباره عترت او نگاه نداشتيد، بعد از من از كشتن هيچيك از بندگان خدا هراس نخواهيد داشت و كشتن همهكس بر شما آسان مي‌شود. به خدا سوگند كه پروردگارم به سبب شهادت مرا گرامي داشته و شما را خوار گردانيده است و بعد از اين از شما آنچنان انتقام ميگيرد كه خود متوجه آن نخواهيد شد». و در همان گير و دار صداي جانكاه آن بزرگوار را شنيدند كه عرضه ميداشت: بسم اللّه و باللّه و علي ملة رسول‌الله9 و شايد اين دعاي قرباني را آنگاه خواند كه تير سه شعبه زهرآلود حرمله را كه بر دل نازنين او نشسته بود از پشت سر بيرون كشيد و پس از آن هم چنين عرضه داشت: الهي انك تعلم انهم يقتلون رجلاً ليس علي وجه الارض ابنبنت نبي غيره. (خدايا تو ميداني كه آنها مردي را ميكشند كه در روي زمين جز او پسر دختر پيغمبر9 نيست).
[29] گرگان نينوا دست از آن بزرگوار برنداشتند تا آنكه با لب تشنه و جگر تفتيده در كنار نهر فرات شهيد گرديد و در ميان كشتگان تشنهلب كه ياوران او بودند قرار گرفت.
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 73 *»
از اسب روي زمين افتادن امام عليهالسلام
و كـشته شدن آن بـزرگـوار
(30) اَفْدي لَهُ مِنْ عَلا الْمَيْمُون‌ِ حينَ هَوي
عَلي الثَّري عاثِراً اِذْ كانَ مَيْمُونا
(31) اَفْديهِ اِذْ قُطِعَتْ اَوْداجُهُ وَ غَدا
كَريمُهُ في الْقَنا كَالْبَدْرِ تَبْيينا
S S S S S
}30{ فداي او شوم آنگه، كه از بالاي اسب خود
به روي خاك اُفتاد او، چو خاكي بس مبارك بُد
}31{ فداي او شوم آنگه، كه رگ‌هاي گلوگاهش
بريده شد، سرش بر ني، نمايان چهر چونماهش
S S S S S
[30] من فداي آن بزرگوار شوم در آن وقتي كه در ظاهر به سبب تير سه شعبه زهرآلود حرمله كه رگ حيات حضرت را قطع كرد از بالاي اسب به رو بر روي خاك با يُمن و بركت كربلا افتاد. و اين حالت يكي از حالاتي است كه در جريان كربلا فراموششدني نيست و دوستان خاندان رسالت در آتش اين مصيبت ميسوزند. و اما در باطن گويا خداي متعال بر آن حضرت،
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 74 *»
به واسطه بسياري جراحت، شدت ابتلا و صبر و تحمل از اندازه فزون او، ترحم فرمود و با جلوه در رخسار رسول اكرم جدّ آن حضرت و اميرالمؤمنين پدرش و امام مجتبي برادرش و فاطمه زهراء مادرش براي آن بزرگوار تجلي نمود و آن حضرت براي تعظيم و تكريم آن جلوههاي الهي از بالاي زين اسب به هيئت سجده روي خاك پاك كربلا افتاد و پيشاني شكسته از سنگ جفا را بر آن خاك مقدس گذارد و دشمن به واسطه هراسي كه داشت به او نزديك نميشد و او فرصتي به دست آورده و به راز و نياز با خداي بينياز پرداخت: اللهم متعالي المكان، عظيم الجبروت، شديد المحال، غنياً عن الخلائق، عريض الكبرياء، قادر علي ما تشاء، قريب الرحمة، صادق الوعد، سابغ النعمة، حسن البلاء، قريب اذا دعيت، محيط بما خلقت، قابل التوبة لمن تاب اليك، قادر علي ما اردت، و مدرك ما طلبت، شكور اذا شكرت، و ذكور اذا ذكرت، ادعوك محتاجاً، و ارغب اليك فقيراً، و افزع اليك خائفاً، و ابكي اليك مكروباً، و استعين بك ضعيفاً و اتوكل عليك كافياً، احكم بيننا و بين قومنا فانهم غرّونا، و خدعونا و خذلونا، و غدروا بنا، و قتلونا و نحن عترة نبيك، و ولد حبيبك محمد9 الذي اصطفيته بالرسالة، و ائتمنته علي وحيك فاجعل لنا من امرنا فرجاً و مخرجاً، برحمتك يا ارحم الراحمين.
در حديث رسيده كه نزديكترين حالت‌هاي بنده به خداي متعال حالت
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 75 *»
سجده است. آيا تاريخ بشريت تا كنون چنين سجدهاي را از بندهاي از بندگان خدا نشان داده است؟! سجدهكننده حسين7، خاك خاك كربلا، پيشاني او از سنگ جفا شكسته، خون صورت و محاسن شريفش را گلگون ساخته، تير سه شعبه دل او را شكافته، جراحت‌هاي بسيار پيكرش را غرق در خون نموده است.
| بلندمرتبه شاهي ز صدر زين افتاد | اگر غلط نكنم عرش بر زمين افتاد |
بلكه يكي از حاملان عرش از صدر زين بر زمين افتاد. اسب او بايمن و بابركت و يا اسمش ميمون بود. خاك كربلا هم بايمن و بابركت و طينت مقدس او از اين خاك مقدس بود از اين جهت مصرع و مقتل و مدفنش كربلا شد.
[31] او در حالي به سر ميبرد كه دشمن هم تاب ديدنش را نداشت. از آن رو شمر فرياد برآورد: «چرا انتظار ميكشيد؟» يعني چرا او را راحت نميسازيد؟ اين فرياد شمر به سپاه دشمن جرأت داد، اراذل اشقياء قدم جلو گذارده براي كشتن آن مظلوم پيش‌قدم شدند، شبث بن ربعي نزديك آمد تا سر آن حضرت را از تنش جدا سازد. حضرت به او نگاهي فرمود، هراسي به او دست داد، نتوانست مقاومت كند برگشت و چند نفر ديگري را هم گفتهاند كه پيش‌قدم شدند اما نتوانستند چنان شقاوتي را اظهار نمايند تا آنكه مطابق مشهور شمر بن ذيالجوشن براي اظهار اين شقاوت قدم پيش گذارد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 76 *»
و بر سينه آن مظلوم زانو فرود آورد. آن بزرگوار ديدههاي پرخون خود را گشود و فرمود: تو كيستي كه بوسهگاه رسول‌خدا را به زير زانو درآوردهاي؟ گفت: منم شمر بن ذيالجوشن. فرمود: مرا ميشناسي؟ عرض كرد: نيكو ميشناسم! تو حسين پسر علي مرتضايي و مادرت فاطمه زهراء جدت محمد مصطفي9 و جدهات خديجه كبري است. فرمود: واي بر تو كه با اين شناختي كه نسبت به من داري چگونه ميخواهي مرا بكُشي؟ گفت: براي آنكه يزيد بن معاويه مرا به پرداخت جايزه گرامي بدارد. فرمود: تو شفاعت جد مرا دوستتر ميداري يا جايزه يزيد بن معاويه را؟! گفت: دانگي از جايزه يزيد در نزد من محبوبتر است از شفاعت جد و پدر تو. فرمود: اكنون كه ناچاري از كشتن من شربت آبي به من بده. گفت: سوگند به خدا، آب نخواهي آشاميد تا شربت مرگ بنوشي، وانگهي اي پسر ابوتراب آيا تو آن كسي نيستي كه گمان ميكني پدرت صاحب حوض كوثر است و سقايت ميكند هركس او را دوست ميدارد؟ تو نيز شكيبا باش تا از دست پدرت سيراب گردي. فرمود: تو را به خدا، نقاب از چهره خود بردار تا تو را ببينم. شمر نقاب از روي بركشيد چشم حضرت كه بر پيسي و پوزه او كه مانند پوزه سگ بود افتاد فرمود: صدق جدي رسول‌الله9 (راست فرمود جدم رسول‌خدا9).
گفت: مگر جدت چه گفته كه ميگويي راست گفته است؟ فرمود:
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 77 *»
شنيدم جدم به پدرم علي فرمود كه اين پسرت را كسي ميكشد كه پيس خواهد بود و پوزهاي مانند پوزه سگ خواهد داشت. شمر خشمگين گرديد و گفت: جد تو مرا با سگ همانند كرده است سوگند به خدا سر تو را از قفا خواهم بريد به كيفر اين تشبيهي كه جدت مرا نموده است. آنگاه محاسن حضرت را گرفت و با شمشير بر حلقوم مقدس آن بزرگوار ميزد و ميگفت: به خدا سوگند سرت را از تنت جدا ميسازم در صورتي كه مي‌دانم تو پسر رسول‌خدا هستي و از نظر پدر و مادر بهترين مردم ميباشي و اين شعر را ميخواند:
| اقتلك اليوم و نفسي تعلم | علماً يقيناً ليس فيه مزعم | |
| و لا مجال لا و لا تكتم | ان اباك خير من تكلم |
(تو را امروز ميكشم و بدون شك و ترديد باور دارم كه پدرت پس از پيغمبر بهترين مردم است ـ و فرداي قيامت جايم در جهنم خواهد بود ـ). پس حضرت را به رو درانداخت و در حالي كه ميشنيد آن حضرت ميفرمود: الهي شيعتي و محبي با شمشير خود ساطوروار سر آن بزرگوار را از تن او با دوازده ضربت جدا نمود. در همان وقت بود كه منادي آسماني ندا داد: قتل واللّه الامام ابن الامام و اخو الامام و ابوالائمة الحسين بن علي بن ابي‌طالب.
سراسر افق را ظلمتي عظيم گرفت، لرزه در اندام مردم افتاد، زمين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 78 *»
گويا قرار خود را از دست داده و آسمان گويي فرو ميريخت. صداي هاتفي شنيده ميشد:
| ان الرماح الواردات صدورها | نحو الحسين تقاتل التنزيلا |
|
| و يهللون بان قتلت و انما |
قتلوا بك التكبير و التهليلا |
|
| فكأنما قتلوا اباك محمدا |
صلي عليه الله او جبريلا |
(نيزههايي كه به گلوي حسين وارد ميآمدند با قرآن در ستيز بودند، كوفيان هنگام كشتن تو «لا اله الا اللّه» ميگويند، در صورتي كه با كشتن تو «اللّه اكبر» و «لا اله الا اللّه» را كشتند و گويا جدت پيغمبر9 را كشتند).
قربان آن بزرگوار گردم كه رگ‌هاي گردن او بريده شد و سرش در بالاي نيزه نصب گرديد و مانند ماه شب چهارده نمايان و درخشان بود.
به اين ترتيب آن دليري كه ٭از نهيبش پنجه ميافكند شير٭ و آن سلحشوري كه ٭به يك حمله سپاهي ميشكست٭ و آن عليصولتي كه ٭گه به هوئي قلبگاهش ميدريد٭ در حالي كه ٭خدا راضي ز افعال و صفاتش٭ بود ٭به سوي روضه رضوان سفر كرد٭ و بر جد تاجدار و پدر نامدار و مادر داغدار و برادر بزرگوار خود وارد شد و مصداق حقيقي اين آيات مباركات تحقق يافت: يا ايتها النفس المطمئنة، ارجعي الي ربكِ راضية مرضية، فادخلي في عبادي، و ادخلي جنتي. (اي كسي كه به درجه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 79 *»
اطمينان رسيدهاي برگرد به سوي پرورنده خود در حالي كه راضي و خورسندي و مورد رضايت و خورسندي خداي خود هستي، پس در ميان بندگان من داخل شو و در جنت من داخل شو).
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 80 *»
اسب دوانيدن بر پيكر امام عليه السلام
نفرين بر آن اسبها
(32) اَفْديهِ اِذْ خَبَطَتْهُ الْخَيْلُ راكضَةً
حتي غَدا جِسمُهُ بالرَّكْضِ مَطحُونا
(33) عُقِّرْت‌ِ كَيفَ خَبَطْت‌ِ قَلْبَ فاطمةَ
وَ حَيْدَرٍ وَ حَشا خيرِ النَبيينا؟!
S S S S S
}32{ فداي او شوم آنگه، كه اسبان پيكر او را
نموده پايمال و شد، ازان كوبيده آن اعضا
}33{ چگونه پايمال خود، نموديد پي شويد آخَر
دل زهرا و حيدر را، دل از انبيا بهتر؟!
S S S S S
[32] آن لحظهاي كه او چشم از اين جهان ميپوشيد روز چون شب تيره شده بود. آسمان خون ميگريست. زير هر سنگي خون تازه از زمين ميجوشيد. همه هستي در عزا و ماتم بودند، فرشتگان آسمانها به ماتمداري
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 81 *»
پرداخته، حوريان لطمه به صورت ميزدند. بادهاي مخالف وزيدن گرفته بود، وحوش صحرا و ماهيان دريا به خروش آمده كه دست ولايتي بقية اللهي امام سجاد7 بر سر هستي گذارده شد و نظام به حالت طبيعي خود برگشت و اشقياء هم بعد از مشاهده اين دگرگوني‌ها و باور نزول عذاب خدايي به شقاوت خود بازگشتند و ناگهان فرياد ستمگرانه و بيرحمانه عمرسعد ـ لعين و لعينزاده ـ به گوش‌ها رسيد: چه كسي داوطلب مي‌شود و دعوت مرا ميپذيرد كه با اسب پشت و سينه حسين را لگدمال نمايد؟!
فرشتگان به خروش درآمده عرضه داشتند: خدايا به ما اجازه بده تا خلق را نابود ساخته و آنها را به سبب آنچه درباره حرمت تو حلال دانستند و برگزيده تو را كشتند از روي زمين براندازيم. ولي از جانب خداي متعال مأمور به صبر گرديدند و از آن سوي ده نفر حرامزاده، خبيث و جنايتكار آمادگي خود را اعلام نمودند.
قربان او گردم در آن حالتي كه اسبان جنگي سپاه دشمن بدن مقدس چاك چاك و عريان او را لگدمال نموده و در حالي كه بر آن بدن ميدويدند كوبيدند تا آنكه آن بدن نازنين به سبب دويدن آنها بر آن خرد و نرم گرديد. كه خودش از اين مصيبت خبر داد و فرمود:
و انا السبط الذي من غير جرم قتلوني
و بجرد الخيل بعد القتل عمداً سحقوني
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 82 *»
و سحق در لغت به معناي نرم كردن و مانند سورمه ساييدن است. جان همه دوستانش به قربانش كه چه مصيبت‌هاي بزرگي را تحمل نمود. ٭تني نماند كه پوشند جامه يا كفنش٭
آري، آن ناپاكان بدني را بيحرمتي كردند كه بيسر بود، زخم‌هاي زيادي از شمشير و نيزه بر آن بدن وارد شده و عدهاي از اشقياء بعد از شهادتش لباس‌هاي او را غارت نمودند و برهنهاش ساختند. اسب‌هاي خود را نعل تازه زده بودند و گويا زمينه اين شقاوت را پيش از آن آماده كرده بودند و بعدها هم براي افتخار و خورسندي ابن‌زياد و جلادان او آن نعل‌ها را بر در خانههاي خود آويختند و اهل كوفه گفتند: ما از نسب آنان كه جستجو كرديم ديديم همه آن ده نفر زنازاده بودند.
[33] اي اسبها، پي شويد! چگونه لگدكوب نموديد دل فاطمه و قلب حيدر را؟! و چگونه راضي شديد كه جگر و دل بهترين پيامبران را لگدكوب سازيد؟! آيا دانستيد كه به وسيله شما چه بيحرمتي بزرگي به چه كسي شد؟! بدني كه رشد و نموش از آب دهان پيغمبر خدا بود. آن بدني كه دربارهاش پيغمبر خدا9 فرمود: لحمهم لحمي و دمهم دمي (گوشت آنان گوشت من و خون آنان خون من است) و گوشت و خون پيغمبر هم گوشت و خوني بود كه به علي7 فرمود: و الايمان مخالط لحمك و دمك كما خالط لحمي و دمي (ايمان با گوشت و خون تو مخلوط است
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 83 *»
چنانكه با گوشت و خون من مخلوط و ممزوج است).
اين مصيبت آنچنان دردآور است كه مانند ابن ابي‌الحديد مخالف را هم بيتاب نموده و او هم به اينگونه نفرين لب گشوده و گفته:
| عُقِرَتْ بنات الأعوجية هل دَرَتْ | ما يُستباح بها و ماذا تَصْنَعُ |
(پي شوند آن اسب‌هاي مشهور جنگي آيا دانستند كه به وسيله آنها چه حرمتي پايمال گرديد و چه كار حرامي مباح شمرده شد و اصلاً آيا دانستند که چه كردند؟)
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 84 *»
مصائب بعد از شهادت
آن بزرگـــوار عليـه‌السلام
(34) اَبْكيهِ مُلْقيً ثَلاثاً لايُجَهِّزُهُ
اِ÷ الاَعاصيرُ تَحْنيطاً وَ تَكْفينا
S S S S S
}34{ بگريم من بر او زانكه، سه روز افتاده روي خاك
به غير از بادهاي تند، كسي آن پيكر صدچاك
ندادش غسل و ني پوشيد، كفن بر قامتش، باري
حنوطش گشت از خاك و، كفن از ريگ بسياري
S S S S S
[34] سپاه دشمن آن بدن مقدس و ساير ابدان مطهره شهدا را روي خاك‌هاي كربلا در برابر آفتاب سوزان رها كرده و بدن‌هاي پليد و نجس كشتگان خود را دفن نموده و به طرف كوفه روان گرديد، و بازماندگان حريم حسيني را هم به طور اسارت همراه سرهاي شهدا با خود بردند. سه روز آن بدن نازنين و آن ابدان پاك بيسر و چاك چاك در برابر آفتاب روي زمين افتاده، كسي جز اسيران دست اشقياء در ياد آنها نبود.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 85 *»
ميگريم براي خود آن بزرگوار كه سه روز، روي زمين افتاده بود و كسي او را تجهيز نكرد، غسل نداد، حنوط نكرد و دفن ننمود مگر بادهاي تند كه خاك‌ها را به جاي حنوط و ريگ‌ها را به جاي كفن بر آن بدن و بدن‌هاي يارانش ميريخت:
كفني داشت ز خاك و كفني داشت ز خون
تا نگويند تن سبط نبي بيكفن است
مردي از قبيله بنياسد كه گذارش به دشت كربلا افتاده بود گفته است: پيرامون بدن‌هاي به خون غلتيده انواري را ديدم كه از هر طرف روشني داشت و از ارواح پاكي كه گرداگرد آن ابدانِ از گل پاكتر را گرفته بودند آواي تسبيح و تقديس ميشنيدم، آن انوار بر آن كشتگان عبور ميكردند و به قتلگاه كه ميرسيدند افول مينمودند. آنگاه من از بيكسي آن خاندان ميسوختم و خويش را عتاب ميكردم و ميگفتم چرا و چطور ممكن است آل‌رسول: به چنين بلائي گرفتار آيند، اگرچه بلا سهم مقربان درگاه قدس الهي است.
| هركه در اين بزم مقربتر است | جام بلا بيشترش ميدهند |
اما آيا تا اين اندازه؟! در هر صورت با خود ميانديشيدم كه امشب بر اين بيابان اگر درندگان گرسنه گذر كنند چه خواهد شد؟ آيا پيكري باز خواهد ماند؟! كه ناگاه شيري مهيب را ديدم كه خود را به بدن صدچاك در ميان قتلگاه رسانيد و صورت خود را به خون او آغشته نمود و خود را به آن
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 86 *»
پيكر پاك چسبانيد، فريادهايي ميكرد كه به ناله و ضجه شباهت داشت. و من كه هرگز چنين صحنهاي نديده بودم به كناري رفته و كمين كردم تا ببينم كار به كجا ميانجامد. هرچه صبر كردم و به آن شير خيره شدم جز ناله و ضجه چيزي نديدم و نشنيدم.
يكي از مصيبت‌هاي اسيران اهل بيت همين بود كه از كنار آن كشتگان به جانب كوفه حركتشان دادند و آنچه بر مصائب آنها ميافزود همين «طرح آن ابدان مطهره، به خصوص پيكر مقدس شاه شهيدان» بود كه بيغسل و كفن روي ريگ‌هاي گرم و در برابر آفتاب سوزان آن سرزمين به جاي گذاردند و رفتند. و به همين مصيبت اشاره فرمود امام سجاد7 در مسجد شام، وقتي بر آن اعواد بالا رفته بود و فرمايش ميفرمود و در معرفي خود فرمود: انا ابن الطريح بكربلا. (منم فرزند آن كشته بيسري كه بدن او را به روي خاك بيغسل و بيكفن انداخته و بياعتناي به او، او را رها ساختند). به طوري كه زبان حال هريك از آن اسيران در برابر آن بدن مقدس و ساير ابدان اين بود:
چون نيست چاره ميروم و ميگذارمت
اي پاره پاره‌تن به خدا ميسپارمت
و گويا خود را به اينگونه مضامين تسلي ميدادند: ٭ز دست بنده چه خيزد خدا نگهدارت٭ و يا: ٭ به شكر آنكه خدا داشته است محترمت٭ بار
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 87 *»
سنگين مصيبت را بر دوش دل ميكشيدند و با چشم خود آن استخفاف و بيحرمتي را ميديدند و اضطراب خويش را به اينگونه مضامين تسلي ميدادند كه: ٭اي شهيدان خرابات، خدا يار شماست٭ و ميدانستند ٭كه رحم اگر نكند مدّعي خدا بكند٭ اگر كوفيان رحم نكردند كه رحم نميشناختند تا به كار آرند؛ خداي متعال گروهي را براي اين خدمت بزرگ برگزيد و اين شرافت را نصيب آنان فرمود كه هيچگونه در ريختن آن خونهاي مقدس شركت نداشته و پنجه و دامان آنان به آن آلوده نگشته بود و به كربلا آمدند و آن اجساد پاك را دفن نموده و بر آن قبرهاي مقدس نشانهها قرار دادند. و رسول‌خدا از مقام و منزلت آنان و از اين خدمت شايان ايشان در حديث امّ ايمن به نقل زينب كبري3 خبر دادند. زينب سلام اللّه عليها آن تنها غمخوار اسيران و داغدار شهيدان كه زبان حالش اين بود ٭كوه صبرم نرم شد چون موم در راه غمت٭ در كنار قتلگاه ناگهان متوجه امام سجاد شد كه در برابر پيكر بيسر و چاك چاك پدر، روي شتر حالتي پيدا كرده كه زينب بر جان او ترسيد و پيش آمد تا او را تسلي دهد. خود امام سجاد7 بعدها در مدينه از آن لحظه خبر داده فرمود: آن ساعت بر من سخت گران آمد و سينهام تنگ شده، حالتي بر من عارض گرديد كه نزديك بود جان از بدنم بيرون رود. عمهام زينب مرا به آن حال ديد و گفت: ما لي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 88 *»
اراك تجود بنفسك يا بقية جدي و ابي و اخوتي. اين چه حالتي است كه در تو ميبينم اي يادگار جد و پدر و برادرانم. چرا ميخواهي جان تسليم كني؟ گفتم: چگونه بيتابي نكنم و اضطراب ننمايم در صورتي كه ميبينم آقايم و برادران و عموها و پسرعموها و اهلم را كه به خون خود غلتيدهاند و آنها را در اين بيابان رها كردهاند و تنهاي آنان بيكفن و كسي آنان را به خاك نسپارده است. گويا اينان ما را مسلمان نميدانند. آنگاه عقيله خاندان وحي آنچه را امّ ايمن از رسول‌خدا9 برايش روايت كرده بود و زينب هم آن روايت را بر پدرش اميرالمؤمنين7 عرضه كرده و حضرت آن را تأييد فرموده بود، براي امام سجاد7 بازگو مينمايد. و در آن روايت اين بخش آمده است كه: «اين صحنههايي را كه به آنها اشاره نمودي، تو را بيتاب نسازد كه اين عهد و پيمان رسول‌خدا است از جد و پدرت و عمويت، و خداوند از جماعتي از اين امت پيمان گرفته كه فرعونيان زمين آنها را نميشناسند، اما فرشتگان آسمانها آنها را ميشناسند و آنها اين اعضاي پراكنده را جمع ميكنند و اين پيكرهاي به خونآغشته را به خاك ميسپارند، و آنگاه در اين طفّ براي قبر پدرت سيد الشهداء نشاني برپا ميدارند كه اثر آن كهنه نشود و رسم آن با گذشت زمان ناپديد نگردد. پيشوايان كفر و ضلال در محو آن بكوشند، ولي با اين حال اثر آن محو
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 89 *»
نخواهد شد و از ميان نخواهد رفت بلكه آشكارتر خواهد شد و امر او بالا خواهد گرفت».
اين حرم شد درة التاج نبوت را صدف
عاشقان را طوف آن گرديده است يكتا هدف
افتخار مكه و هم يثرب و كوفه، نجف
اينك اينك سُدّه اقدس كه از عز و شرف
قدسيان را ملجأ و كروبيان را ملتجاست
باشد اينجا قبلهگاه انس و جن و هم ملك
جبههسا بر درگهش خيل نبيّين تك به تك
باشدش فُلكي كه «عَنْهُ مَنْ تَخَلَّفْ قَدْ هَلَك»
اينك اينك مرقد انور كه صندوق فلك
پيش او با صدهزاران درّ و گوهر بيبهاست
جاودان اين جايگاهِ آن كه شد جاي حرير
از براي پيكر صدچاك او از تيغ و تير
خاك ره بستر، ز خون غسل و كفن گَرد مسير
اينك اينك تكيهگاه خسرو والاسرير
كاستانروبِ درش را عرش اعظم متكاست
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 90 *»
باشكوه اين پايگاهِ آن كه اشرار جهول
دعوتش را از عناد خود نكردندي قبول
اول او را خوانده و آخر نمودندش خَذول
اينك اينك زيرِ گِل سرو گلستان رسول
كز غم نخل بلندش قامت گردون دوتاست
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 91 *»
آن بزرگوار زائري نداشت
(35) وَ لَيْسَ زُوّارُهُ ا÷ الْفَراعِلُ اَوْ
ضَبْعٌ وَ سَبْعٌ اَوِ الاَطْيارُ تبكينا([24])
S S S S S
}35{ نبودش زائراني جز، وحوشي همچو كفتاران
و يا درنده و مرغان، در اطرافش همه گريان
S S S S S
[35] زائراني نداشت آن بزرگوار مگر كفتارهاي خرد و بزرگ و درندگان بيابان يا پرندگان در آسمان كه گرد بدن چاك چاكش جمع ميشدند و بر مظلوميت آن حضرت ميگريستند.
اندوهي بر همه جان‌ها از شهادت آن حضرت استيلا يافت كه حيوانات صحرائي دست از چرا كشيده و مرغان هوائي لب از نغمه بسته و همه در غمي جانكاه فرو رفتند. گويا زبان حال آنان اين بود:
سرو چمان من چرا ميل چمن نميكند
همدم گل نميشود ياد سمن نميكند
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 92 *»
تا دل هرزهگرد من رفت به چين زلف او
زان سفر دراز خود عزم وطن نميكند
پيش كمان ابرويش لابه همي كنم ولي
گوش كشيده است از آن گوش به من نميكند
با همه عطف دامنت آيدم از صبا عجب
كز گذر تو خاك را مشك ختن نميكند
مرغاني خود را به كربلا رسانيده، بر آن پيكر مقدس خونين فرود آمده، بيتابانه فضاي دشت نينوا را عزاخانه نمودند. در آن ميان مرغي بيش از مرغان ديگر بيتابي ميكرد كه مرغان ديگر به ناله او ميناليدند و از فغان او فغان سر ميدادند. آن مرغ خود را بر آن بدن گلگون ميماليد و بال و پر خويش را از آن خون مقدس رنگين ساخت و آنگه به آسمان پرواز نموده و اوج گرفت گويا از آن پيكر بيسر شنيد: «اي مرغ باوفا دختر بيمار خردسالم در مدينه انتظارم را ميكشد، او را از كشتهشدنم باخبر ساز».
اي پيك غم به سوي صبا ميفرستمت
بنگر كه از كجا به كجا ميفرستمت
او به هر گروهي از مرغان كه ميرسيد و ميديد به دانه خوردن مشغولند و يا بر شاخسارها آرميدهاند، بر آنها بانگ ميزد: «واي بر شما؛ به بازي‌ها و دنيا سرگرم هستيد در حالي كه حجت خدا حسين7 در سرزمين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 93 *»
كربلا بر روي ريگ‌هاي گرم تشنه و بيسر افتاده است». مرغان با شنيدن پيام او سر از پا نشناخته به زيارت آقاي شهيدان ميشتافتند و پر و بال خود را به خون مقدس او رنگين نموده، براي رسانيدن پيام شهادتش به سمتي پرواز ميكردند.
مرغي كه با غم دل شد الفتيش حاصل
بر شاخسار عمرش برگ طرب نباشد
تا آنكه آن مرغ به مدينه رسيد، مردم را سرگرم زندگي ديد. از بيخبري آنان درشگفت شد، بر گرد حرم رسول‌خدا و فاطمه زهراء و امام مجتبي طواف كرد. مرغان معتكف آن روضه منوره از حالش جويا شده فغان سر دادند و بر حال پريشان او نالهها كردند. گويا به او ميگفتند:
| لب بگشا كه ميدهد | لعل لبت به مُرده جان |
و آن مرغ ميگفت:
| كاين دم و دود سينهام | بار دل است بر زبان |
و گويا ميگفت:
برگ نوا تبه شد و ساز طرب نماند
اي چنگ ناله بركش و اي دف خروش كن
مرغان روضه بر گردش مجتمع گرديده و آن مرغ پيامآور همچون صاحب‌عزائي در ميان آنان شور و نوايي داشت. آنان با بيتابي از او جوياي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 94 *»
حادثه بودند و او با بيقراري به زبان حال ميگفت:
دردمندي منِ سوختهِ زار و نزار
ظاهراً حاجت تقرير و بيان اين همه نيست
تا آنكه پرده از راز برداشت و گفت: الا قتل الحسين بكربلاء. الا ذبح الحسين بكربلاء. مرغان پس از شنيدن اين پيام به شور آمده شيون كرده و ناله سر دادند. اهل مدينه از خروش نابهنگام مرغان روضه حيرتزده شده و هريك پيش خود فكري ميكرد.
آن مرغ به پرواز درآمد و بر بام خانه آقا ابي‌عبداللّه الحسين7 فرود آمد و شروع كرد به ناليدن. فاطمه صغري، بازمانده خاندان رسالت، بيمار و ناتوان، ميان بستر بيماري چشم گشود و مرغ خونين را ديد كه سر به زير پر برده و از پرده دل مينالد. خود فاطمه آن حادثه را چنين بازگو كرده است:
نعب الغراب فقلت: من تنعاه ويلك يا غراب
قال: الامام فقلت: من؟ قال: الموفق للصواب
ان الحسين بكربلا بين الاسنة و الضراب
فابكي الحسين بعبرة ترجي الاله مع الثواب
قلت: الحسين فقال لي: حقاً لقد سكن التراب
ثم استقل به الجناح فلميطق ردّ الجواب
فبكيت مما حلّ بي بعد الدعاء المستجاب
(ديدم مرغ خونآلود را كه بر بام خانه من نشسته بود و ميناليد و به
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 95 *»
شيون و فغان پرداخته بود، به طوري كه از مرگ كسي گزارش ميداد ـ و بديهي است دختري كه پدر و برادران و خواهران و عموها و عموزادگان و مادر و خويشان نزديك و دورش به سفري رفتهاند كه سفر عادي نبوده بلكه سفر اعتراض و خطرناكي بوده است و بنابراين ناله و شيون مرغي بر فراز خانه او ميمنت نخواهد داشت ـ گفتم: اي مرغ براي چه كسي ناله سر ميدهي و بر كه فغان مينمايي؟! گفت: بر امام مينالم. و فغان من از جهت كشته‌شدن امام است. گفتم: كيست آن امام كه از كشته‌شدنش افغان ميكني؟! گفت: آن امامي كه توفيق راه درست و راست و حق را يافت ـ ديگر آن مرغ بيش از اين تاب نياورد كه سربستهگويي كند. با هيجان و اضطراب فرياد برآورد: ـ حسين در سرزمين كربلا ميان نيزهها و ضربت شمشيرها جان داد، پس بر حسين گريه كن و از خدا اميد پاداش داشته باش).
ديگر تاريخ ساكت است كه بر آن دختر بيمار چه گذشت و به چه روزي نشست. خاندان هاشمي پس از اين گزارش به عزاداري پرداختند و سراسر مدينه از حادثه جانگزاي كربلا باخبر شدند. عمال يزيد كه هنوز از حادثه باخبر نشده بودند به شايعهسازي پرداختند و گفتند اين جريان از سحرهاي هاشميان است و مردم فريبخورده را آرام ساختند. ولي طولي نكشيد كه خبر كشته‌شدن امام7 در مدينه منتشر شد و كرامت اهل البيت بار ديگر براي همگان آشكار گشت.
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 96 *»
ملائكه غبارآلود و پريشان
بر گرد قبـر امام عليـه‌السلام
(36) وَ حَوْلَ مَصْرَعِهِ غُبْرٌ مَلائِكَةٌ
لايَفْتُرُونَ فَهُمْ شُعْثٌ يَنُوحُونا
S S S S S
}36{ به گرد قتلگاه او، ملائك جمله خاكآلود
همه در نوحه و زاري، پريشان و دمي ناسود
S S S S S
[36] و اكنون هم در اطراف قبر او ملائكه غبارآلود و پريشانحال به نوحهسرايي و ماتمداري روز و شب ميگذرانند و بدون خستگي لحظهاي از گريه و زاري آرام نميگيرند.
و در حديث امّ ايمن به نقل زينب كبري3 چنين آمده كه رسول‌خدا فرمود: «پس ميفرستد خدا جماعتي را كه نميشناسند آنها را كافران و شريك نشدهاند در آن خون‌ها نه به گفتار و نه به كردار و نه به نيت، پس دفن ميكنند پيكرهاي آنان را و برپا ميدارند نشانهاي را از براي قبر سيدالشهداء در آن زمين كه علامت از براي اهل حق باشد و
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 97 *»
سبب رستگاري مؤمنان گردد. و دور آن را ملائكهاي ميگيرند از هر آسماني صدهزار در شب و روز و درود ميفرستند بر او و تسبيح ميكنند خدا را در نزد او و آمرزش ميطلبند از براي زائران او و مينويسند نامهاي آنهايي را كه به زيارت او آيند و تقرب بجويند به سوي خدا و به سوي رسول‌خدا به آن زيارت و نامهاي پدرانشان و قبيلههايشان و شهرهايشان را و علامت ميگذارند بر روي هريك از آن زائران علامتي از نور عرش خدا كه اين است زيارتكننده قبر بهترين شهيدان و پسر بهترين پيغمبران. پس همين كه روز قيامت شود ميدرخشد در روي آنها از اثر آن علامت نوري كه خيره ميكند چشم‌ها را و دلالت ميكند بر ايشان و شناخته ميشوند به آن علامت…»
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 98 *»
بر كداميك از مصائب او
بايد گريست؟!
(37) اَبْكيهِ اَمْ لِلْيَتامي اَمْ لِنِسْوَتِهِ
صَوارِخاً حاسِراتٍ بَيْنَ سابينا
(38) اَلا اَبْكي كُلَّهُمُ اَوْ فَاَبْكي بَعْضَهُم
فَجُزْءُ ذلكَ في الا‌ِحْزان‌ِ يَكْفينا
S S S S S
}37{ بر او گريم و يا آنكه، بگريم بر يتيمانش
و يا بر حال زنهاي برهنهسر و نالانش
ميان آن همه دشمن اسير و بيكس و ياور
(همه بيرحم و سنگيندل، همه بيگانه با داور)
}38{ بگريم بر همه يا بعض آنها بس بود ما را
يكي از اين مصيبتها، براي اَندُهِ دلها
S S S S S
[37] آيا بر آن بزرگوار گريه كنم، براي اين همه مصائبي كه بر او وارد آوردند و يا براي كودكان يتيم بيسرپرست او گريه كنم؟ و يا براي بانوان او گريه كنم كه همه فرياد ميزدند و با سرهاي برهنه در دست دشمنانِ اسيركنندهِ بيرحم، و مردمان سنگدل و بدخو اسير و گرفتار شده بودند.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 99 *»
پس از آن مصيبت كبري و فاجعه عظمي، نزديك غروب روز عاشورا، عترتِ باعصمت خاتم پيامبران در عزاي سالار عاشقان و آقاي شهيدان در زاري و خواري به سر ميبردند و همه كتكخورده، از قتلگاه به سوي خيمهها روي آورده و لطمه غم بر سر و صورت ميزدند و زخمه داغ جدايي بردل مينهادند. ناگهان باخبر شدند كه سپاه دشمن براي تاراج و غارت ايشان و خيمهها، به سوي آنها هجوم آورده و بر يكديگر سبقت ميگيرند. بانوان حرم كه از خيمهها بيرون ميدويدند، دشمنان چادر و مقنعه از سرشان ميكشيدند و آنان چادرهاي خود را محكم ميگرفتند كه از آنها نربايند. دشمنان آنچنان چادرها را ميكشيدند كه بانوان به زمين ميافتادند و روي زمين كشيده ميشدند. گوشوارهها را از گوش‌ها كشيده و گوش‌ها پاره ميشد. فاطمه دختر امام حسين7 به غارتگري كه خلخال‌هايش را از پاهايش بيرون ميآورد و ميگريست فرمود: اي دشمن خدا چرا گريه ميكني؟ گفت: چگونه گريه نكنم در صورتي كه زينت دختر رسول‌خدا را غارت ميكنم! فرمود: غارت مكن. گفت: ميترسم ديگري غارت كند!
پس از غارت‌كردن بانوان و كودكان به سوي خيمهها هجوم برده هرچه در خيمهها بود غارت كردند. غارتگران ديوسيرت وارد خيمه وارث امامت و حامل ولايت، امام بيمار گرديده ابتداءً بستر از زير آن حضرت كشيده و او را به رو روي زمين افكندند.
| بستر ز زير پاي عليلي نميكشند | گيرم كه آن عليل يكي ز اوليا نبود |
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 100 *»
شمر شمشير كشيد كه آن بزرگوار را بكشد، شخصي گفت: سبحان اللّه! شما چگونه مردمي هستيد كه اين بيمار ناتوان را هم ميخواهيد بكشيد؟! اين بيماري براي او بس است. عمر سعد دو دست شمر را گرفت و از روي ريا و سمعه گفت: از خدا نميترسي؟! شمر گفت: فرمان عبيداللّه است كه همه پسران حسين را بكشيم. عقيله بني‌هاشم كه پرستاري بيمار كربلا را به عهده داشت همين كه عزم شمر را بر كشتن آن بزرگوار جزم ديد خود را روي امام زمان افكند و با صدايي سخت دردناك فرمود: واللّه لايقتل حتي اُقتل (به خدا سوگند او كشته نميشود تا من كشته شوم). آن تبهكاران دست از آن بيمار برداشته به كار غارت ادامه دادند. آري «اين صيد هم كه ماند نه از باب رحم بود».
دلش افسرده از داغ و تنش را ني توان از تب
توان تن كجا بودش، رسيدش جان ز غم بر لب
نبودش بر فغان تابي، ز بيتابي به روز و شب
ربودند بستر او را، به رو افتاده بيبستر
عليــل كربـــلا مضطــر
ز خون دل دو چشمش تر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 101 *»
دران دشت بلاخيزي كه جز در زير تيغ كين
نبودي سايه امني براي آن سران دين
اگر ماند اين تن خسته نبُد از حرمت آيين
عدو شد خسته ديگر از جفاي از حد خود در
عليــل كربـــلا مضطــر
ز خون دل دو چشمش تر
و يا آنكه يقينش شد، كه اين بِسمل خودش ميرد
ندارد او تواني تا سرش از پيكرش گيرد
و يا از كين خود گفتا ز رنج بيشتري ميرد
و يا كاهيد تا آنكه شد او گُم نزد آن كافر
عليــل كربـــلا مضطــر
ز خون دل دو چشمش تر
پس از غارت به دستور عمرسعد خيمهها را آتش زدند. عجبا!
| آتش به آشيانه مرغي نميزنند | گيرم كه خيمه، خيمه آل عبا نبود |
خيمههايي كه ملائكه آسمانها براي زيارت آنها و زيارت ساكنان آنها فوج فوج فرود ميآمدند و صعود مينمودند، شعلههاي آتش از آنها زبانه ميكشيد. بانوان و كودكان با سرها و پاهاي برهنه، همه داغدار و كتكخورده، شيونكنان و هراسان و در كار خود حيران سر به بيابان گذاردند. زينب كبري
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 102 *»
و ام‌كلثوم و ديگر سالمندان از بانوان نگران حال جانشين خدا و وارث رسول‌الله امام بيمار7 بودند كه آن بزرگوار را چگونه از كام آتش برهانند در صورتي كه بر اين باور بودند كه او است كه در مقام ولايت كليه خود به آتش ابراهيم خطاب «يا نار كوني برداً و سلاماً علي ابراهيم» را فرموده بود.
[38] (اي دوست) آگاه باش بنابراين چه من بر همه آنان گريه كنم و چه بر برخي از ايشان بگريم تفاوت نميكند زيرا هريك از اين مصيبتها براي اندوهگين ساختن دلهاي ما و زار زار گريستن ما كفايت ميكند.
آنچنان مصيبتها تو در تو و لابه‌لاي يكديگر است كه هريك از آنها در جاي خود بزرگ و سزاوار است كه براي آن در همه عمر گريست.
در زيارت امام حسين7 به خود آن حضرت عرض ميكنيم: يا اباعبداللّه لقد عظمت المصيبة و جلّت الرزية بك علينا و علي جميع اهل الاسلام و يا عرض ميكنيم لقد عظمت الرزية و جلّت المصيبة بك علينا و علي جميع اهل السموات و الارض. و در زيارت علي اكبر7 هم همينطور عرض ميكنيم: لقد عظمت المصيبة و جلّت الرزية بك علينا و علي جميع المسلمين و همانطور كه در برابر مصائب خود امام حسين7 عرض ميكنيم: بأبي انت و امي ياابن رسول‌الله در مصائب شهدا هم عرض ميكنيم: بأبي انتم و امي…
و ميبينيم امام7 را در كنار بدن چاك چاك فرزند دلبندش علي‌اكبر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 103 *»
بيتابانه گونه خود را بر گونه گلگون علي ميگذارد و گريان و نالان ميفرمايد: علي الدنيا بعدك العفا قتل اللّه قوماً قتلوك ما اجرأهم علي الرحمن و علي انتهاك حرمة الرسول9.
و نيز ميبينيم كه همينگونه رفتار را نسبت به غلام سياهچهره ابوذر اظهار ميفرمايد. آن غلام (جون) در اصلاح سلاح مهارت دارد. در شب عاشورا در خيمه امام7 در كنار امام به سر ميبرد و از او ميشنود:
| يا دهر افّ لك من خليل | كم لك بالاشراق و الاصيل |
و اضطراب زينب كبري3 و از هوش رفتن آن بزرگوار را مشاهده ميكند. روز عاشورا بعد از شهادت بسياري از اصحاب حضور امام آمده رخصت ميدان رفتن ميطلبد. آقا ميفرمايد: تو را مرخص كردم. اكنون كه در پي ما آمدي، عافيت جوي، مبادا در اين راه به تو آسيبي برسد. عرض ميكند: ياابن رسول‌الله، من در وقت راحتي و آسايش نزد شما بودم، در چنين روز سختي دست از شما بردارم؟! به خدا قسم مي‌دانم كه بوي من متعفن، حسب من پست و رنگم سياه است. بوي بهشت را از من دريغ داري كه بويم خوش گشته و حسب من شريف و رويم سفيد گردد؟! نه به خدا سوگند از شما جدا نخواهم شد تا خون سياه خود را با خونهاي طيّب شما مخلوط سازم. رخصت يافت، به ميدان رفت، رجزخواني كرد، عدهاي را به جهنم فرستاد و خود به درجه شهادت رسيد. امام تشريف آوردند در كنار بدن آن
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 104 *»
دلاور سياهچهره از اسب پياده شده سر او را به دامن گرفته گونه بر گونه او نهادند و با چشمي تر دربارهاش دعا كردند. امام باقر7 فرمود: هنگام دفن بدن او ديدند رويش سفيد و بوي بدن او بهتر از بوي مشك بود.
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 105 *»
مصائب اسيران به ويژه زينب كبري عليها‌السلام
و راز و نياز او در كنار پيكر امام عليهالسلام
(39) وَ مانَسيتُ فلاانسي النِّساء لها
نَدْبٌ يَشُبّ الجَوي شَدّاً وَ تَهْوينا
(40) كَمِثْلِ زَيْنَبَ اِذْ تَدعو الحسينَ اَلا
يا كافِلي مَنْ يُراعينا وَ يَحْمينا؟!
(41) يا نورَ دينيَ وَ الدُّنيا وَ زينَتَها
يا نورَ مَسْجِدِنا يا نورَ نادينا
(42) واضَيْعَتي يا اَخي مَنْ ذا يُلاحِظُنا؟
مَن كانَ يَكْفُلُنا مَن ذا يُدارينا؟
(43) خَلَّفْتَنا لِلْعِدا مابَيْنَ ضارِبِنا
وَ بَيْنَ ساحِبِنا حيناً و سابينا
(44) كُنّا نُرَجّيكَ للشِّدات‌ِ فَانْقَلَبَتْ
بِنَا اللَّيالي فَخابَ الظَّنُّ راجينا
S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 106 *»
}39{ فراموش گر كنم چيزي، نخواهم كرد هرگز من
زناني را همه گريان، گهي آهسته گه شيون
}40{ چنانكه شعلهور كرده، ميان سينه سوز دل
ازان زنها چو زينب كه، بسي شد كار او مشكل
همان وقتي كه در آنجا، صدا ميزد حسينش را
كفيل ما كنون برگو، چه كس باشد به فكر ما؟!
}41{ تو اي روشنگر دين و، تو اي روشنگر دنيا
تو اي زيبايي آن و، توأش بودي چو زيورها
تو اي روشنگر مسجد، براي ما در اين عالم
تو اي روشنگر مجلس، چه در شادي ما يا غم
}42{ برادر، واي بس خوارم، چه كس باشد به فكر ما
كه باشد سرپرست ما، چهكس داراي مهر ما
}43{ نهادي بعدِ خود ما را، براي دشمنان يكجا
زنند گاهي، كشند گاهي، ببندند گه دو دست ما
}44{ اميد ما همه بودي، تو در هنگام سختيها
زمان از ما چو برگشته، نه امّيدي دگر برجا
S S S S S
[39] اين مصائب فراموششدني نيست و البته از ياد دوستان نخواهد رفت؛ ولي اگر به حسب لوازم بشريت چيزي از اين مصائب را فراموش كنم فراموش نخواهم كرد و از يادم نخواهد رفت حالت بانوان را در صحراي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 107 *»
كربلا كه همه زبانگرفته گريان و نالان بودند به طوري كه آتش دلها را شعلهور ميكرد. چه در هنگامي كه بر آنها سخت ميگرفتند و آنها را آزار ميدادند و چه در هنگامي كه بر آنها آسان ميگرفتند و براي رفع خستگي خود آنها را دمي آسوده ميگذاردند. در هر صورت آنها از گريه و ناله دست برنميداشتند. گريه و ناله اين بانوان و كودكان آنها از وقتي به اين صورت درآمد كه امام7 براي وداع آخر خود به جلو خيمههاي آنان تشريف آورد و آنها را براي آخرين خداحافظي صدا زده فرمود: يا سكينة يا فاطمة يا زينب يا امّ‌كلثوم عليكنّ منّي السلام. و همه سراسيمه و پريشان حضور آن بزرگوار آمدند. سكينه عرض كرد: يا ابه استسلمت للموت؟! (بابا تسليم مرگ شدهاي؟) حضرت در جواب فرمود: يا نور عيني كيف لايستسلم للموت من لا ناصر له و لا معين؟! (چگونه تسليم مرگ نگردد كسي كه يار و كمككاري ندارد؟) عرض كرد: بابا ما را به حرم جد خود برگردان. فرمود: هيهات! لو ترك القطا لنام. (چه اندازه دور است انجام اين خواسته اگر قطا ـ كه مرغي است ـ به حال خودش واگذاشته ميشد، در لانه خود ميخوابيد). كنايه از آنكه دشمن از هر سو راه را بر ما بسته و جز كشته شدن راه چارهاي نيست. از اين لحظه بود كه آن بانوان سراپرده عصمت و طهارت از خود بيخود شده، دست‌ها روي سر گذارده و همه با هم همصدا به گريه و ناله و شيون پرداختند. اگرچه امام7 آنها را آرام فرمود و خود به جانب ميدان روان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 108 *»
گرديد، ولي مگر آنان آرام گرفتند؟ و هنگامي كه اسب امام7 با رو و يال خونين و زين واژگون خود را به خيمه رسانيد و اهل حرم از حال امام7 باخبر شدند، مطابق فقرات زيارت ناحيه مقدسه، همه سربرهنه، موپريشان، بر سر و رو لطمهزنان، واويلاه واعويلاهگويان به طرف قتلگاه امام7 ميدويدند، تا آنكه با آن منظره جگرشكاف رو به رو شدند و چه بر سر آنها آوردند؟! خدا ميداند، تا توانستند آنها را از امام7 جدا سازند و به طرف خيمهها گسيل دهند. و آنان كه با چشم خود ديدند امام زمان خود را در زير خنجر دشمن آيا چگونه آرام ميشدند؟! همه فرياد وامحمّداه واعليّاه واحسيناه از دل ميكشيدند.
و پس از غارت‌ها و خيمهسوزيها كه اهل حرم را به حال خود گذاردند و خورشيد روز عاشورا روز سختي را به پايان برده و غمانگيزترين روز عمر خود را سپري نموده بود، اوّلين شب هجران با آن همه داغ و هيجان بر اهل حرم وارد گرديد. گويا روز حسين حسينگويان كوچ كرده و شب حسين حسينگويان سر برآورده است. شام غريبان بازماندگان شهيدان نينوا در كربلا همراه با چه هراسي و با چه اندوه و آهي و گريه و نالهاي گذشته است؟ خدا ميداند و بس. و اما در روز يازدهم كه خواستند آن اسيران را به جانب كوفه ببرند طبق نقلي به مأموران دشمن گفتند: شما را به خدا سوگند ما را بر كشته حسين7 عبور دهيد. و آنها هم پذيرفتند ولي نه از باب محبت، زيرا ميدانستند كه به اين وسيله بر جراحت‌هاي دلهاي آن
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 109 *»
داغديدگان نمكزدن است؛ تقاضاي آنان را پذيرفته و ايشان را از كنار كشتگان عبور دادند. همين كه آن كاروان غمنصيب به كنار كشتههاي خود رسيدند به جز حضرت سجاد7 كه در روي شتر عريان به زنجير و جامعه بسته شده و پاهاي آن مظلوم را زير شكم شتر بسته بودند كه به واسطه بيماري و ناتواني از شتر نيفتد، همه آن اسيران كوچك و بزرگ خود را از روي ناقهها به زير افكنده و به سمت شهدا دويدند و بيتابانه خود را روي كشتهها انداخته با گريه و ناله و شيون و فرياد، قيامتي برپا ساختند.
[40] يكي از آن بانواني كه مصائب او و حالات او در آن مصائب فراموشم نخواهد شد، زينب كبري3 است كه برادرش امام حسين7 را صدا ميزد و ميگفت اي سرپرست من بعد از تو چه كسي ما را سرپرستي خواهد كرد و چه كسي غمخوار و پشتيبان ما خواهد بود؟! در برابر اين همه بلا و گرفتاري كه از دشمنان بر ما بيكسان وارد ميآيد چه كسي به حمايت از ما و دفاع از ما اين بلاها و محنتها را از ما برطرف مينمايد؟!
[41] اي روشنايي دين و دنياي من و اي زيبايي‌هاي دنياي من كه مايه خوشدلي و آرامش من بودي و با داشتن تو همهچيز داشتم و دنيا در نظرم زيبا و نيكو بود ولي با فقدان تو دنيا زيبايي و خوبي و نيكويي خود را از دست داده، و دين فاقد روشنايي خود و بلكه فاقد روح و معنويت خود گرديده است. اي روشنايي مسجد ما و اي روشنگر محفل و مجلس ما كه با
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 110 *»
وجود تو مسجد ما رونق داشت و محفل ما گرم بود و روشن و با فقدان تو همهچيز لبّ و مغز و واقعيت خود را از دست داد.
[42] اي واي از اين فقدان بزرگ و ضايعه اسفانگيز و اندوهبار من، كه مايه عزت و حرمت و جلالم از من گرفته شد، و خوار گرديدم. اي برادر بعد از تو چه كسي است كه از روي مهر و عطوفت به ما نظر كند؟ و چه كسي سرپرستي ما را به عهده خواهد گرفت؟! چه كسي از روي ترحم با ما داغديدگان و بيكسان خوشرفتاري و غمگساري مينمايد؟!.
[43] تو از ميان ما رفتي و ما را در ميان دشمناني بيكس و تنها گذاردي كه همه خونخوار و بدرفتار كه در نتيجه گاهي ما را ميزنند، گاهي ما را به خاك ميكشند و گاهي ما را به بند بسته و گرفتار و اسير ميسازند.
[44] در هنگام سختيها و دشواريها، ما همه به تو اميدوار بوديم و به سرپرستي و غمگساري تو دلخوش و خاطرمان آسوده بود. اما روزگار از ما برگشت و مانند شب‌هاي تيره و تار گرديد؛ و نااميدي به جاي اميدهاي ما جايگزين شد. تصور منظره اسيران در برابر پيكرهاي به خون خفته شهيدان به راستي هوش از سر انسان ميبرد و كار را به جنون ميكشاند. وامصيبتاه!!!
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 111 *»
دشمن به فكر غايله بيامان فتاد
نقشي دگر ز رسم ستم بينشان فتاد
كيني برون ز كينه بيحدّ نهان فتاد
بر حربگاه چون ره آن كاروان فتاد
شور نشور، واهمه را در گمان فتاد
زين ابتلا كه بر حرمش از عناد رفت
هريك به حق كه خِرمن عمرش به باد رفت
گرد ملالِ خاطرهاش تا معاد رفت
شد وحشتي كه شور قيامت ز ياد رفت
چون چشم اهل بيت بر آن كشتگان فتاد
بر هر بدن كه زينب كبري گذار كرد
جانش به لب رسيد و اسيري كنار كرد
هركس نظر به صحنه آن لالهزار كرد
هرچند بر تن شهدا چشم كار كرد
بر زخم‌هاي كاري تير و سنان فتاد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 112 *»
هريك چو عندليب از آن جمع بيكسان
نالان ز پا فتاده ندارد دگر توان
بيسر فتاده پيكر صدپاره بينشان
ناگاه چشم دختر زهرا در آن ميان
بر پيكر شريف امام زمان فتاد
بر او چه ميگذشت شدش تا كه رو به رو
هركه، بر او گريست اگرچه بُدي عدو
از دل قرار داد و زد او لطمهها به رو
بياختيار نعره هذا حسين ازو
سرزد چنانكه آتش از او در جهان فتاد
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 113 *»
زينب كبــري عليها‌السلام
آرزوي مرگ ميكند
(45) يا لَيْتَني مِتُّ لَمْاَنْظُرْ مَصارِعَكُمْ
اَوْ لَمْنَرَ الطَّفَّ ماعِشْنا وَ لا جينا
(46) للهِ مَقْتُولُنا للهِ فانينا
للهِ غابِرُنا للهِ ماضينا
(47) للهِ فَجعَتُنا للهِ مَصْرَعُنا
للهِ اَوَّلُنا للهِ تالينا
S S S S S
}45{ برادر كاش پيش از اين، من غمديده ميمردم
در اينجا قتلگاه‌هاي، شما را من نميديدم
و يا هرگز نميديديم، زمين كربلا را تا
نماييم زندگاني ما، نه هم ميآمديم اينجا
}46{ براي حق بود از ما، هر آنكه كشته گرديده
فدايي گشته يا مانده، و يا رفته ستمديده
}47{ عجيب است و بزرگ است و، براي حق بلاي ما
شهادت‌ها نياكان و، دگر آيندههاي ما
S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 114 *»
[45] دختر كبراي اميرالمؤمنين7 مدهوشانه فرياد ميكرد: واحسيناه، وااماماه، واقتيلاه، وااخاه. و خود را بر آن پيكر بيسر انداخت و آن را سخت در آغوش گرفت با كمال تحير و تعجب در حالي كه به شدت ميگريست و ميناليد ميگفت: أانت اخي؟! (آيا تو برادر مني؟!) أانت ابن امي؟! (آيا تو فرزند دلبند مادر مني؟!) و ابن والدي؟! (آيا تو فرزند پدرم هستي؟!)
آن پيكر خونين را ميبوسيد، دست و صورت و موهايش را به آن خون مقدس رنگين ميكرد و از پرده دل ميناليد و ميگفت: ليتني كنت قبل هذا اليوم عمياء (اي كاش پيش از اين من كور شده بودم و تو را اينگونه نميديدم) و باز ميديد كه كوري و آرزوي كوري او را آرام نميسازد فرياد ميكرد: ليتني متّ قبل هذا اليوم و لااراك كما انت عليه ليتني وسّدت الثري (اي كاش پيش از امروز مرده بودم و تو را اينگونه نميديدم. اي كاش زير خاك رفته بودم).
اي كاش من مرده بودم و قتلگاه‌هاي شما را نديده بودم. يا اي كاش ما همه تا زنده بوديم اين سرزمين را نديده و اي كاش همه ما، چه شما اي شهيدان و چه ما جمع اسيران، به اين سرزمين نيامده بوديم تا شما و ما را اين سرنوشت پيش آيد.([25])
[46] آنچه مايه تسلي خاطر من است اين است كه در نزد خداي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 115 *»
متعال كشتههاي ما چه اندازه بزرگ و باارزش هستند ـ اين كشتهها نفله نشدهاند، خونهاي مقدس آنان هدر نرفته است. آنان براي خدا و اظهار دين خدا به اين شهادت عظمي و رستگاري بينهايت رسيدهاند ـ نه تنها اين شهيدان در اين صحرا، بلكه هركه از ما به طوري در راه خدا از دنيا رفته، پدر من به واسطه ضربت ابن‌ملجم مرادي و برادرم امام مجتبي كه به واسطه زهر از دنيا رفتهاند در نزد خداي بزرگ، بزرگ و باارزشاند.
آيندگان ما ـ امامان و حجت‌هاي خدا از نسل امام حسين: ـ در نزد خدا چه مقدار بزرگ و باارزش بوده و آنان براي خدا و در راه رضاي حق متعال زندگي كرده و عاقبت هم در راه خدا و براي خدا از جهان رفته و يا خواهند رفت، همچنانكه چنين بودند آن كساني كه از ما، درگذشتهاند و در اين جهان بودند. ـ جدم رسول‌الله، مادرم فاطمه زهراء، پدرم علي مرتضي، برادرم امام مجتبي و حتي ياوران آنان.
[47] بنابراين مصيبت‌هاي ما و دردهاي دلهاي ما و ماتم‌هاي ما نزد خداي بزرگ بياندازه بزرگ است زيرا همه براي خدا و در راه خدا بوده و خواهد بود ـ و اجر و پاداش ما مصيبتزدگان هم به فضل و كرم خدا بزرگ و بينهايت است ـ و چه بزرگ و باارزش است نزد خداي بزرگ قتلگاه‌هاي شهيدان ما كه براي خدا و در راه رضاي خدا در آن قتلگاهها در خونهاي پاك خود غلتيده و در بهترين حالات از ايمان و اطمينان و خلوص نيت، جان خود را نثار راه خدا كردهاند. پس به طور كلي چه بزرگ و باارزشاند
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 116 *»
نزد خداي ما پيشينيان و نياكان پاك ما، و چه بزرگ و باارزشند نزد خداي ما بازماندگان و آناني كه بعد از ما، از ما خاندان خواهند آمد.
زينب كبري سلام اللّه عليها نقيبه كليه است، او ميتواند بزرگي اين مصيبت و بزرگي صاحب اين مصيبت و بزرگي اجر مصيبتزدگان را به حسب خود و در رتبه خود درك كند. او مييابد كه اين مصيبت آن چنان كه در محمد و آل محمد: تأثير گذارده در ديگران تأثير نگذارده است. آري، آن بزرگواران از همه خلق بيشتر متأثر گرديدند و بعد از ايشان سلسله انبياء و بعد سلسله اوليا از نقباء و نجباء و اوصياء و بعد ملائكه و بعد جن و بعد ساير مخلوقات. امام صادق7 در زيارت امام حسين7 فرموده است: السلام عليك يا اباعبدالله انا للّه و انا اليه راجعون ما اعظم مصيبتك عند ابيك رسول‌الله و ما اعظم مصيبتك عند من عرف اللّه عزوجل و اجل مصيبتك عند الملأ الاعلي و عند انبياء اللّه و رسل اللّه. و در زيارت ديگر فرموده است: السلام عليك يا خيرة اللّه و ابن خيرته و لك فاضت عبرتي و عليك كان أسفي و حنيني و صراخي و زفرتي و شهيقي و حق لي انابكيك و قد بكتك السموات و الارضون و الجبال و البحار فما عذري ان لمابكك و قد بكاك حبيب ربي و بكتك الائمة: و بكاك من دون سدرة المنتهي الي الثري جزعاً عليك.
پس ميزان درك بزرگي اين مصيبت و بزرگي صاحب اين مصيبت بستگي دارد به اندازه معرفت و محبت و قرب به امام مظلوم7 كه همان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 117 *»
معرفت خداي متعال و محبت به او و تقرب به درگاه قرب است. و از همين مطلب روشن مي‌شود كه بيتابي و گريه و بيقراري در اين مصيبت نشانه خداشناسي و خداپرستي است و چه اندازه بيگانهاند با اين حقيقت آناني كه بر گريستن و بيتابي نمودن در اين مصيبت اعتراض دارند و نميپسندند. خود آن امام7 فرمود: انا قتيل العبرة ماذكرت عند مؤمن الا و قد بكي و اغتمّ بمصابي (من كشته شدم براي گريستن بر من. ياد نميشوم نزد مؤمني مگر آنكه گريان مي‌شود و به واسطه مصيبت‌هاي من اندوهگين ميگردد).
نخل بلند او چو خسان بر زمين زدند
طوفان به آسمان ز غبار زمين رسيد
باد آن غبار چون به مزار نبي رساند
گرد از مدينه بر فلك هفتمين رسيد
يكباره جامه در خم گردون به نيل زد
چون اين خبر به عيسي گردوننشين رسيد
پر شد فلك ز غلغله چون نوبت خروش
از انبياء به حضرت روح الامين رسيد
كرد اين خيال وهم غلط كار، كان غبار
تا دامن جلال جهانآفرين رسيد
هست از ملال گرچه بري ذات ذو الجلال
او در دلست و هيچ دلي نيست بيملال
S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 118 *»
زينب عليها‌السلام استغاثـه مينمود
و با پيكر برادر از مصائب ميگفت
(48) ها مَنْ لِثَكْلي رَماهَا الدَّهْرُ غافِلَةً
مِنَ الرَّزايا بِاَدْهَي الْخَطْب تعيينا
(49) ها مَنْ لِمَنْ اَوْحَشَتْ اَبْياتُهُمْ لَهُمُ
وَ هُمْ بَقُوا بِصَحارِي الطَّفِّ ثاوينا
(50) اُخَيَّ هذَا ابْنُكَ السَّجّادُ يَعْثُرُ في
قُيُودِهِ وَهْوَ يَبْكيكُمْ وَ يُبْكينا
(51) اُخَيَّ ها هُمْ يُريدونَ الْمَسيرَ بِنا
اِلَي ابْنِ مَرجانَةٍ عَنْكُمْ لِيُهْدُونا
S S S S S
}48{ چهكس ياري كند اكنون، زن ماتمنشيني را
كه افكنده به سوي او، زمانه بس مصيبتها
مصيبت‌هاي سنگيني، كه ناگه رو به او آورد
ز پا ميافكند او را، نه او ديگر پناه دارد
}49{ چهكس باشد كند ياري، كساني را كه آواره
شده از خانههاي خود، همه داده ز كف چاره
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 119 *»
چه وحشتزا هر آن خانه، شده خالي ز اهل آن
اسير دشمنان اينان، در اين صحراي بس سوزان
}50{ برادر پورت اين سجاد، كه در غُل‌هاي خود اُفتد
همي او بر شما گريد، و ما را هم بگرياند
}51{ برادر اين ستمكاران، كنون خواهند برند ما را
براي ابن مرجانه، هديه تا دهند ما را
S S S S S
[48] زينب كبري، دلاور ميدان ابتلاء و شكيبايي با اين تعبيرات خود، از طرفي بزرگي مصيبت‌هاي كربلا را روشن ميساخت و از طرفي آثار و نتايج آن حادثه بينظير را بازگو ميكرد. و چون ميدانست كه دشمن در فكر ايذاء و اذيت اين جمع داغدار است (از غل كردن امام بيمار و شترهاي بدرفتار و كجاوههاي بيروپوش و سير نشدن كودكان و تشنه بودن آنها و دوانيدن آنها بر روي خار و خس بيابان) و براي خوشنود ساختن فرعون زمان يزيد بن معاويه و جلادان او، و گرفتن جوائز كلان، اضافه بر شهادت شهيدان، روش‌هاي دور از مروت و فتوت و انساني ميخواهد در پيش گيرد، از سوز دل ناله برآورد و از پيكر بيسرِ در خونخفته برادر كمك خواست تا بتواند قافلهسالاري اين كاروان اسيران را به عهده گيرد و پيام برادر را به طور تمام و كمال به گوش اهل كوفه و شام برساند.
به عنايت نظري كن كه من دلشده را
نرود بيمدد لطف تو كاري از پيش
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 120 *»
نقل شده كه در آن لحظهاي كه بانگ «الرحيل» از جانب دشمن گوش اسيران را ميخراشيد و نهيب ساربانان بدخوي صحرائي «كوچ كنيد، كوچ كنيد، سوار شويد، سوار شويد» دلها را ميلرزانيد، يادگار زهراي صديقه، زينب كبري، لبهاي خود را بر حلقوم بريده سرور شهيدان گذاشت و آن رگ‌هاي بريده را ميبوسيد و ميگفت: برادر جان اگر مرا بين رفتن و ماندن مخيّر سازند، ماندن در كنار پيكر تو را اختيار ميكنم اگرچه گوشت‌هاي مرا درندگان در اين بيابان بخورند. برادر از دفاع و حمايت و حفاظت اين زنان و كودكان بازماندهام، و اين پشت من است كه از كتك دشمن سياه و كبود شده است…
و در كنار زينب صداي امّ كلثوم به گوش ميرسيد كه از سوز دل ميناليد و ميگفت: يا رسول‌الله انظر الي جسد ولدك ملقي علي الارض بغير غسل و كفنه الرمل…. (اي رسول‌خدا9 به پيكر در خون غلتيده فرزندت نگاه كن كه بيغسل و كفن روي زمين افتاده بادها او را با ريگ‌هاي صحرا كفن نموده و غسلش از خوني است كه از رگ‌هاي او جاري شده و اينها اهل بيت او هستند كه با خواري رانده ميشوند و حمايتكنندهاي نيست كه از آنان حمايت نمايد).
آنگاه زينب و امّ كلثوم بانوان و كودكان را يك يك از پيكرهاي شهدا جدا ميساختند و آنها را بر آن شترها و كجاوهها سوار مينمودند. در اين بين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 121 *»
چشم آنها به سكينه افتاد كه روي پيكر بيسر بابا از هوش رفته و امام7 با همان دست‌هايي كه در شب يازدهم به دست ساربان از مچ جدا شده (يا يكي قبل از شهادت و يكي در آن شب جدا شده بود) سكينه را در آغوش كشيده بود و در عالم بيهوشي به گوش دل او زمزمه ميفرمود:
شيعتي ما ان شربتم ماء عذب فاذكروني
او سمعتم بغريب او شهيد فاندبوني
آن دو خواهر به حرمت امام7 جلو نرفته و سكينه را به حال خود گذاردند و اشك ميريختند و در آتش غم ميسوختند. مأموران از خدا بي‌خبر هم در برابر اين منظره مبهوت گرديده چارهاي به فكرشان نميرسيد. نقل شده: «اجتمعت عدة من الاعراب جرّوها عن جسد ابيها». دست‌هاي از عرب‌هاي خشنخوي چادرنشين و بيابانگرد، چاره كار را در اين ديدند كه به طور دستهجمعي سكينه را از زير دست‌هاي امام7 بيرون بكشند و همين كار را كردند. اما چگونه او را به هوش آوردند؟ خدا ميداند. آيا آب به صورت او پاشيدند؟ و يا با ضرب سيلي و كتك آن مظلومه داغديده به هوش آمد؟ پاسخ بديهي است.
اين مطلب را حقير از عبارت «اجتمعت عدة…» استفاده كرده بودم بدون آنكه در كتابي ديده و يا از كسي شنيده باشم. ولي مدتي بعد به وسيله نوار ضبط صوت از يكي از واعظان عراقي شنيدم. و مدتي بعد در شرح نهج
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 122 *»
البلاغه مرحوم علامه خوئي اين عبارت را ديدم كه در شرح فرمايش حضرت امير7: «ايها الناس خذوها عن خاتم النبيين6 انه يموت من مات منا و ليس بميت و يبلي من بلي منا و ليس ببال فلاتقولوا بما لاتعرفون فان اكثر الحق فيما تنكرون» مينويسد: «و قدروي غير واحد من ارباب المقاتل المعتبرة جلوس الجسد المذبوح عند وداع اهلبيته7 له و معانقته لبنته الصغيرة و وصيته اليها بانتقول لشيعته:
شيعتي ما ان شربتم ماء عذب فاذكروني
او سمعتم بغريب او شهيد فاندبوني
الي آخر الابيات التي خرجت من الحلقوم الشريف لعن اللّه قاتليه و ظالميه ابد الابدين و دهر الداهرين».
دختر اميرالمؤمنين7 چنان از غربت و بيكسي خود و ساير اسيران در ميان آن دشمنان در برابر آن‌همه مصائب آزردهخاطر بود كه به زبان حال با پيكر برادر درباره پارهاي از آن مصائب چنين ميگفت: اكنون كيست كه به فرياد زن داغديدهاي برسد كه ناگهان روزگار او را نشانه تيرهاي سختترين مصيبتها و محنتها و دشوارترين گرفتاري‌ها قرار داده است و او را هيچ غمخوار و حامي و پناهي نيست؟! و چه كسي از راه ترحم به كمك او ميآيد؟!!
[49] و اكنون چه كسي دلداري ميدهد و دادرسي ميكند درباره
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 123 *»
كساني كه خانههاي آنان در مدينه به واسطه خالي ماندن از اهل آن وحشتناك شده، و خود آنان در بيابان‌هاي سوزان كربلا در برابر آفتاب گرم آن بيخانه و بيسامان، در به در و در دست دشمنانشان اسير و گرفتارند؟!!
دعبل خزاعي هم از اين مصيبت در حضور امام رئوف علي بن موسي الرضا8 ياد كرد و گفت:
| مدارس آيات خلت من تلاوة | و منزل وحي مُقْفِر العرصات |
(آن خانههايي كه محل درس گفتن بود ـ كه خاندان وحي در آنها آيات را براي يكديگر و يا ديگران درس ميدادند و تفسير ميكردند ـ از تلاوت قرآن خالي گرديده چه رسد به تفسير و تدريس آن. و محل نزول وحي اكنون عرصههاي آن از عبادت و هدايت ـ به واسطه آواره شدن ساكنان آن ـ خالي و ويران گرديده است.) تا آنكه گفت:
| و اين الاولي شطّت بهم غربة النوي | افانين في الاقطار مفترقات |
(كجا هستند صاحبان آن خانهها كه دور گردانيد آنان را غربت و بيكسي و تنهايي در جاهايي كه بودند و به طور پراكندگي در اقطار و اطراف جهان دور از يكديگر بسر ميبردند) در صورتي كه:
| همُ اهل ميراث النبي اذ اعتزوا | و هم خير سادات و خير حماتٍ |
(آنان وارثان و يادگاران و بازماندگان پيامبر گرامي اسلام9 بودند هرگاه نَسَب خود را بيان كنند و آنانند بهترين سروران عالم و بهترين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 124 *»
حمايتكنندگان از مظلومان و بيپناهان و درماندگان روزگار). و در صورتي كه:
| مطاعيم في الاَعْسارِفي كلّ مشهدٍ | لقد شُرّفوا بالفضل و البركات |
(آنان بخشندهترين مردمان بودند كه هميشه در قحطي‌ها و پريشاني‌ها، تهيدستان را اِطعام نموده و سفرهدار بودند و ميزبان‌هاي ميهمانان چه از خويشان و چه از بيگانگان و در فضل و بخشش بر همه مردم شرافت يافته و بركات آنها به همه طبقات از مردم ميرسيد).
[50] اي برادر مهربان من، اين فرزند دلبندت و پسر عزيزت سجاد است كه اگر او را از روي شتر پياده كنند با اين ناتواني و بيماري، و با اين زنجيرهايي كه بر پا و دست و گردن او بستهاند و او بخواهد راه برود، خواه و ناخواه به زمين ميافتد و به زحمت و دشواري بايد برخيزد و در اين حالت افتان و خيزان خود، از درد و رنج اسارت خود فراموش كرده و بر شما شهيدان ميگريد و مينالد و ما را هم به اضافه سوز داغمان بر خود و بر شما ميگرياند.
مطابق نقلي امام حسين7 در وداع با امام سجاد7 فرمودند: ميبينم اي فرزندم كه اسير و ذليل، دست و پايت را با غل و زنجير ببندند.
در كوفه حضرت را به اين حال ديدهاند كه راوي ميگويد: هنگامي كه علي بن الحسين7 را بر شتر عرياني زير غل و زنجير ديدم، ديدم خون از
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 125 *»
گردن و پايش جاري بود به طوري كه من فكر كردم كه آن حضرت موزه قرمز در پا دارد!!
و اكنون كه عقيله خاندان وحي در حال كوچ كردن از كربلا است و ميداند كه ميخواهند اين كاروان را به جانب كوفه ببرند، فرمايش پدرش در بستر شهادت در كوفه به خاطر شريفش ميآيد كه فرمود: گويا ميبينم تو و ديگر زنان اهل بيت را كه در اين شهر كوفه اسير و خوار گرديد و چنان بيمناك ميباشيد كه گويا غارتگران شما را ميربايند. پس صبر كنيد و شكيبايي ورزيد. سوگند به آنكه دانه را شكافت و موجودات را آفريد كه در آن روز بر روي زمين غير از شما و دوستان و شيعيان شما وليي نميباشد.
و نيز او و ساير اسيران آخرين فرمايش امام خود حسين7 را در مدينه به امّ سلمه در ياد داشتند كه فرمود: خداوند خواسته كه مرا كشته ظلم و عدوان ببيند و اهل و عيال و خاندان و زنان مرا پريشان و در بدر بنگرد و اطفالم را سربريده و اسير و مغلوب، در بند و زنجير ببيند. از اين جهت به زبان حال ميگفت:
[51] اي برادر مهربان من، اكنون اين ستمگران ميخواهند ما را از كنار شما شهيدان به نزد پسر مرجانه ـ آن زنازاده فرزند زن زناكار مشهوره ـ ببرند و آنگاه ما را ـ به حسب روش‌هاي جنگي و جمعآوري غنائم و اسير كردن زنان و كودكان ـ به او كه امير ايشان است تقديم نمايند تا او ما را به هركه و
* نواي غمين دفتر 11 صفحه 126 *»
به هر طوري كه ميخواهد ببخشد. از آن سو فرياد «الرحيل، الرحيل» و از اين سو همه پا در گل، و دل كندن از پيكرهاي به خونخفته شهيدان بر ايشان بسيار مشكل. كه زبان حال آن اسيران عاشق و عاشقانِ اسير اين بود: ٭جان صد صاحبدل آنجا بسته يك مو ببين٭ همه آنان دم فروبسته و ديدهها بيفروغ گشته، جان‌ها به لب رسيده، هريك چو مجسمهاي بيروح ديده به يك نقطه دوخته به زبان حال ميگويد: بر سر كوي حضرت دوست جان نشناسم و از جان دم نزنم و در اين انديشهام كه: ٭سر عاشق كه نه خاك در معشوق بود٭ باري است كه بر دوش عاشق سنگيني ميكند و آن را ارزشي نيست و حرمتي ندارد.
آري، آنان مردان را ميديدند كه تا پاي جان ايستادند. پيكرهاي آنان به احترام پيكر مقدس امامشان، مقيم كربلا گرديده و سرهايشان به نشان سربازي و عشقبازي همراه و همسفر سر مقدس آن بزرگوار بر نيزهها نصب گرديده و به جانب كوفه روان شدهاند. هر اسيري ميخواست و آرزو ميكرد كه اي كاش به جاي ربودن زيور و معجر او جان او را ميربودند و پيكر بيجان او را به جاي خيمه و خرگاهش به آتش ميكشيدند و خاكسترش را هم به باد و آب ميدادند. و با حسرت مرگ در دل داشتن، تسليم رنج اسارت گرديده و به زبان حال ميگفت: ٭كه گر سرم برود برندارم از قدمت٭
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 127 *»
وقار آن عزيزان در مصائب و پايداري آنان در برابر رويدادهاي غير قابل تحمل، و بزرگواري آنان در مقابل سفاهت‌ها و بدرفتاري‌هاي دشمن گمراه كه حرمت شرف را نميشناسد و ارزش كرامت را نميداند و معناي عزت و جانبداري حق را نميفهمد، همه آن ستمگران را به حيرت افكنده بود.
در هر صورت از «كوچ كردن» و به «داغ هجران» تندادن چارهاي نبود زيرا باور همه آنان اين بود كه: ٭فراز و نشيب بيابان عشق دام بلاست٭ و هريك به زبان حال ميگفت: ٭گرم به هر سر مويي هزار جان بودي٭ فداي هدف مقدس حسين7 مينمودم و نيز:
| چون نيست چاره ميروم و ميگذارمت | اي پاره پاره‌تن به خدا ميسپارمت |
نقل شده دختر كوچكي از امام7 كه رو و موي خود را به خون مقدس او خضاب كرده بود و او را از نعش مطهر پدر جدا كرده بودند و به جانب شترها براي سوار شدن ميكشيدند، در حال جدا شدن از پيكر پدر ميگفت:
اي پدر كشته شدن تو چشم‌هاي شماتتكنندگان را روشن و دشمنان را شاد كرد. بابا بني‌اميه لباس يتيمي در كودكي بر اندام من پوشانيدند. پدرجان هرگاه شب تاريك شود به چه كسي پناه ببرم و اگر تشنه شوم چه كسي مرا سيراب خواهد كرد ـ غمخوار و سرپرست مهربان من چهكسي خواهد بود ـ پدرجان گوشواره و چادرم را به يغما بردند. پدرم آيا به سرهاي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 128 *»
برهنه ما و به دلهاي غمزده ما مينگري؟! و همچنين به عمّه تازيانهخوردهام و به مادر اسيرم توجه و التفاتي داري؟!
جان ما فداي آن عزيزان خدا كه كودكان خردسال آنان هم فهم و دركي چنين عالي داشتند و حادثه كربلا را اين اندازه رونق و جلا داده و عظمت بخشيدند. ارواحنا و ارواح العالمين لهم الفداء.
چند بيت از اين غزل را ميتوان زبان حال يك يك آن عزيزان هنگام حركت از كربلا به سمت كوفه دانست:
ميروم وز سر حسرت به قفا مينگرم
خبر از پاي ندارم كه زمين ميسپرم
ميروم بيدل و بييار و يقين مي‌دانم
كه من بيدل بييار نه مرد سفرم
پاي ميپيچم و چون پاي دلم ميپيچد
بار ميبندم و از بار فروبستهترم
وه كه گر بر سر كوي تو شبي روز كنم
غلغل اندر ملكوت افتد از آه سحرم
چه كنم دست ندارم به گريبان اجل
تا به تن در غم تو پيرهن جان بدرم
هر نوردي كه ز طومار غمم باز كني
حرفها بيني آلوده به خون جگرم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 129 *»
آتش هجر تو برد آب من خاك آلود
بعد از اين باد به گوش تو رساند خبرم([26])
از فقرات زيارت ناحيه مقدسه چنين معلوم مي‌شود كه نه تنها امام سجاد7 را به زنجير بسته بودند بلكه تمام اسيران را به زنجير بسته بودند. امام زمان7 به جدش امام حسين7 عرض ميكند: و سبي اهلك كالعبيد و صفّدوا في الحديد فوق اقتاب المطيّات تلفح وجوههم حرّ الهاجرات (اهل تو مانند غلامان و كنيزان اسير آنان گرديدند و در زنجيرها بسته و روي قتب‌هاي بيروپوش شتران سوارشان كردند. حرارت روزهاي گرم رخسارههاي آنان را تيره ميساخت).
جاي اين پرسش است كه چرا آن زنان و كودكان پريشان داغديده و گرسنه و تشنه را دربند كردند؟ آيا احتمال گريختن آنان ميرفت؟ به كجا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 130 *»
ميگريختند؟ و به طور كلي آيا ميتوانستند بگريزند؟ و اگر بناي دربند كردن بود چرا براي بستن آنان از زنجير استفاده شد؟ مگر ريسمان كم بود يا نبود؟ و يا كافي نبود؟ و يا احتمال آن ميرفت كه آنها ريسمان‌ها را پاره كنند؟ با چه وسيلهاي پاره كنند؟ آيا نيرويي براي آنها باقي مانده بود؟ مگر انسان عادي بدون وسيله ميتواند ريسماني را پاره كند؟ و ديگر آنكه آن همه زنجير از كجا فراهم ساختند؟ آنجا كه آبادي و شهري نبوده و چندان هم راهها به شهر و آبادي نزديك نبوده است. پس معلوم مي‌شود همه اين برنامهها پيشبيني شده بود و جزء نقشههاي اصلي اين ماجرا بوده است. همچنان كه از دستور ابن‌زياد براي لگدمال نمودن بدن مطهر امام7 بعد از شهادت به وسيله اسبان سركش جنگي معلوم مي‌شود. آري، كينههاي خاندان پليد بني‌اميه با خاندان پاك امير مؤمنان7 انگيزه اين ستمها و مظالم بوده است. الا لعنة اللّه علي القوم الظالمين.
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 131 *»
وداع زينب كبـري عليها‌السلام
هنگام حركت به سوي كوفه،
اسيـران را به چه حالـت بردنـد؟!
(52) اَسْتَوْدِعُ اللّهَ مَنْ لَمْتُرْجَ اَوْبَتُهُ
مِن نازِح الدّار عَنّا رَأْسُهُ فينا
(53) وَ سَيَّرُوهُمْ عُرايا([27]) فَوْقَ عارِيَةٍ
دَبْري وَ لا رِفْقَ فِي الْمَسري وَ لا لينا
S S S S S
}52{ سپارم من به حق آن را، كه برگشتش اميدي ني
ز ما دور است مكان او، سرش در بين ما بر ني
}53{ اسيران را برهنه بر، شترها بيجهاز بردند
نه در رفتن مدارايي، نه نرمي، بلكه آزردند
S S S S S
[52] به خدا ميسپارم آن برادري را كه به واسطه شهادت و رحلت
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 132 *»
نمودنش از دنيا به بازگشتنش از خانهاي كه دور است از ما ـ خانه آخرت ـ اميدي نيست، در صورتي كه سر او جداي از پيكرش در ميان ما و روي نيزهها نصب شده است.
اي دوستان ماتمدار اگر ميخواهيد گريه كنيد اندكي از اين سفر سراسر محنت اسيران را بشنويد:
[53] ستمگران، كاروان اسيران را از كربلا حركت دادند، بانوان را سربرهنه بر روي شترهاي زخمدار و جهازهاي بيروپوش سوار كردند در حالي كه نسبت به آنان و كودكان هيچگونه مدارا ننموده و نرمي نشان نميدادند. و حتي شتران را هموار نميبردند، بلكه شتران را چنان تند ميراندند كه گاهي كودكان از روي آنها ميافتادند و دژخيمان آن عزيزان را كتك ميزدند كه چرا خود را محكم نگاه نميداريد تا به زمين نيفتيد.
و پيش از ورود اسيران به كوفه از طرف امير كوفه، عبيداللّه بن زياد، دستور تعطيل عمومي داده شده بود و مأموران مخفي در همهجاي كوفه مردم را زير نظر داشتند كه با ورود اسيران و سرهاي شهدا، شورشي در مردم پديد نيايد. گرچه بيشتر اين مردم همان‌هايي بودند كه در كربلا بوده و حادثه خونين نينوا را به وجود آورده بودند. ولي نظر به اينكه، پشيماني و دلهره و نفرت از يزيد و ابن زياد در دلها و چهرهها و خانهها و بازارهاي كوفه موج ميزد، احتمال شورش ميرفت. از غروب عاشوراء كه بخش اول حادثه نينوا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 133 *»
ـ بخش شهادت ـ پايان يافت، آتش ندامت و عذاب وجدان در دلهاي كوفيان شعلهور گرديد و گويا از خواب بيدار گرديده و يا از حالت مستي به هوشياري درآمده بودند. در شب يازدهم نقل شده كه در لشکر عمرسعد، شخصي به كشنده سبط رسول‌الله9 ميگفت: كسي را كشتي كه بزرگوارترين مرد عرب بود، او خواست سلطنت اينان را براندازد، اكنون نزد اميران خود شو و پاداش بگير كه اگر همه خزينههاي خود را به پاداش كشتن او به تو دهند كم دادهاند!!
و نيز نقل شده كه سنان لعين در حالي كه سر مطهر مظلوم كربلا را در دست داشت، در برابر عبيد اللّه بن زياد ايستاد و گفت:
| املأ ركابي فضة و ذهبا | انا قتلت الملك المحجبا | |
| قتلت خير الناس امّاً و ابا | و خيرهم اذ ينسبون نسبا |
(تا ركاب مرا بايد از سيم و زر پر كني به پاداش آنكه من كشتهام آن سرور عاليمقامي را كه پدر و مادرش بهترين مردم بودند و بهترين و پاكيزهترين نسب‌ها را داشتند).
و پارهاي از رؤساي قبيلهها در ميان لشکريان عمرسعد، بو برده بودند كه عمرسعد و ساير فرماندهها و در نتيجه ابن‌زياد بناي خلف وعدهها را گذاردهاند و بعد از آنكه مقصودشان ـ كشته شدن حسين و اسير گرديدن خاندانش ـ حاصل شده به آنچه وعده دادهاند ميخواهند
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 134 *»
وفا نكنند، از اين جهت با بدبيني و خشم و ناسزاگويي با آنها و دستورات آنها برخورد ميكردند.
و در همان وقت بود كه در سوي ديگر آن ميدان زينب كبري3 بانوان داغديده و كتكخورده و كودكان متواري و بيسامان را گرد هم جمع مينمود و هريك را به طوري دلداري و تسلي ميداد و آنان را آرام ميكرد و در جستجوي كودكاني بود كه از هراس و يا از گرسنگي و تشنگي در جايي جان داده بودند.
و آن چنان آن بيخانمانها، گرسنه و تشنه و بيمناك بودند كه بزرگان لشکر عمرسعد اين مطلب را با او در ميان نهاده و نقل شده كه به او گفتند: اگر دستور داريد كه اين اسيران را نزد يزيد ببريد يك نفر از ايشان زنده نخواهد ماند، بنابراين دستور بده به آنها آب بدهند تا از تشنگي هلاك نشوند. آنگاه عمرسعد دستور داد چند نفر سقا چند مشك آب براي آنها ببرند. و بديهي است كه آن عزيزان ميگفتند ما چگونه آب بياشاميم در صورتي كه فرزند دختر رسول‌خدا را شما با لب تشنه كُشتيد. و طبيعي است كه با ديدن مشك‌هاي آب و آن سقاها بر داغ دل آن بزرگواران نمك پاشيده شد و صداي ناله و شيون جانسوزي از آن اسيران تا مدتي به گوش‌ها ميرسيد.
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 135 *»
اوضـاع كوفه و ورود اسراء اهل‌بيت عليهم السلام
همراه سرهاي مطهر امام عليهالسلام و شهدا
(54) حَتي اَتَوْا كُوفةً لِلشامِتينَ ضُحي
مَكَشَّفينَ عَلَي الاَقْتابِ عارينا
(55) وَ الرَّأْسُ فَوْقَ سِنان‌ِ الْعِلْجِ يَقْدُمُهُمْ
كَبَدْرِ تَمٍّ سَماهُ فَوْقَ هَيْعُونا
(56) لَهُ رُؤُسُ الاولي فازُوا كَأنَّهُمُ
كَواكِبٌ زَهَرَتْ وَهْناً لِسارينا
(57) وَ اَهْلُ كُوفانَ مِنْهُمْ شامِتٌ بِهِمُ
قَريرُ عَيْنٍ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنُوحُونا
S S S S S
}54{ رسيدند تا كه در كوفه، به وقت چاشت بيمعجر
سوار بر قتب‌هايي، بدون پوششي يكسر
}55{ ميان مردم كوفي، شماتتكن به آن خوبان
به روي نيزه كفار، سر آقاي مظلومان
جلوتر از همه بودي، چو ماه چارده آن سر
كه بودي آسمان آن، از اين هيعون بسي برتر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 136 *»
}56{ سر آن رستگاران هم، به گرد آن سر تابان
چو اخترها فروزنده، براي راه شبگردان
}57{ گروهي ز اهل كوفه بُد، اسيران را شماتتگو
گروهي ديدهها روشن، گروهي نوحهگر يكسو
S S S S S
[54] كوفه روزگاري مركز حكومتي صاحب روز «غدير» بود. امير مؤمنان پدر و جد اين اسيران در اين شهر به عنوان خليفه حكومت ميكرد، گرچه از جور كوفيان دلي پر از خون و سينهاي پر از شكوه و درد داشت. خاندان او در اين شهر و در ميان مردم آن عزت خاصي داشتند مخلوط از معنويت و بزرگواري و رياست و سلطنت ظاهري؛ اگرچه در بينهايت از زهد و خالي از هرگونه تجمل و تشريفات دنيوي بود. نوادگان پيامبر و دختران امير مؤمنان در اين شهر در آن روزگار در اوج جلالت همراه با محبوبيت كه از تواضع آنان در دلها فراهم شده بود زندگي ميكردند. اسم كوفه خاطرات آن دوره را در ذهن بيشتر اين اسيران زنده ميكرد. و اكنون اهل آن حرم، به جرم خاندان علي و حسين بودن با فجيعترين وضع اسارت ـ كه اسيران روم و ديلم را هم با چنين وضعي از كشوري به كشوري نميبردندـ و دردناكترين حالات وارد اين كوفه ميشوند. كوفه از مردان خدا خالي شده، وفاداران كوفه يا شهيد شدهاند مانند هاني، حبيب، مسلم بن عوسجه و… و يا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 137 *»
در زندان‌هاي حكام بني‌اميه در حبس به سر ميبرند.
در هنگام ظهر روز يازدهم اسيران اهل بيت بيپوشش سوار بر شترهاي زخمدار خسته و در محمل‌هاي بيروپوش همراه با نيزهداراني كه سرهاي عزيزان آنها را بر نيزههاي خود نصب كرده بودند، حرکت داده تا آنکه وارد كوفه شدند در حالي كه مردم كوفه تا جايي كه چشم كار ميكرد از مرد و زن و خرد و كلان بازارها و كوچههاي كوفه را پر كرده بودند و براي تماشاي اسيران و سرهاي شهداي «طفّ» هياهو و غلغله راه انداخته بودند. و در ميان آنان همان مأموران مخفي دستگاه حكومتي به سرزنش كردن و زخم زبان زدن به آن اسيران، بر درد و مصائب آنان ميافزودند.
[55] سر مطهر امام حسين7 روي نيزه كافر سنگدلي بود كه پيشاپيش آن كاروان حركت ميكرد و آن سر نوراني مانند ماه تمام شب چهارده بود كه آسمان آن فوق هيعون، آسمان پنجم، ميباشد.([28])
[56] و سرهاي ديگر شهدا كه به واسطه شهادت رستگار شده بودند، نسبت به آن سر مطهر همانند ستارگاني بودند كه در نيمههاي شب در آسمان ميدرخشند و راه را براي شبروان روشن ميسازند. و مردم غرق تماشاي اين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 138 *»
منظر شگفتانگيز آسمان معنويت شده بودند. از بركت نورانيت آن سر و سرهاي ديگر آنچنان حقانيت حق و حقيقت نمودار و آشكار شده بود كه حجت الهي بر همگان تمام گشت.
[57] در ميان مردم كوفه جيرهخواران دستگاه حكومتي خود را شادمان نشان ميدادند و با چشم‌هاي روشن كفزنان و هلهلهكنان شادي ميكردند و آن عزيزان خدا را سرزنش داده و زخم زبان ميزدند از اين قبيل: هان اي خاندان كسي كه بر امير و امام خود ـ يزيد ـ خروج كرد و به سزا و جزاي خود رسيد و اين خواري شما نتيجه آن خروج بيجاي او است كه به آن دچار گرديدهايد. پس از خود شما است كه بر خود شما است. شما مردمان فتنه‌جو و رياستطلب هستيد و اينك به سزاي كارهاي خود رسيديد. آري اين سزاي كساني است كه قدر خوبي‌ها و بزرگواري‌هاي اماماني چون معاويه و يزيد را ندانسته و بيجهت بر آنها شوريدهاند و باعث ناامني و درگيري و پريشاني جامعه اسلامي شدهاند.
ولي مردم عادي كوفه همه گريان بودند و آناني كه به هر طوري در ريختن آن خونهاي مطهر شركت داشتند، سخت پشيمان شده و زار زار ميگريستند و اظهار ندامت مينمودند. به طوري كه امام سجاد7 از روي تعجب ميفرمود: تنوحون و تبكون لاجلنا فمن ذا الذي قتلنا؟! (شگفتا! شما براي ما نوحهسرايي ميكنيد و زار زار ميگرييد، پس چه كساني پدرم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 139 *»
و ياران او را كشتند؟!) شبيه همين فرمايش را از ام كلثوم3 نقل ميكنند كه فرمود: صه يا اهل الكوفة يقتلنا رجالكم و تبكينا نساؤكم فالحاكم بيننا و بينكم اللّه يوم فصل القضاء (ساكت باشيد اي مردم كوفه، مردان شما [عزيزان] ما را كشتند و زنان شما بر ما ميگريند. خدا ميان ما و شما در روز قيامت حكم فرمايد.)
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 140 *»
فرمايش‌هاي امام سجاد عليهالسلام
در كوفـــه
(58) وَ في السَّبايا عَلِيّ بْنُ الحُسينِ عَلي
بَعيرِهِ وَ هْوَ فيما قالَ يُشْجينا
(59) يا اَهْلَ كُوفان كَمْ ذا تَضحَكونَ وَ كَمْ
تُبالِغونَ بِما فيهِ تأذّينا
(60) يا اُمَّةَ السُوءِ لا سَقْياً لِرَبْعِكُمُ
يا امَّةً لَمْتُراعِ جَدَّنا فينا
(61) لَوْ اَنَّنا وَ رسولَ الله يَجْمَعُنا
يَوْمُ الْقِيمَةِ ما كُنْتُمْ تَقُولونا
(62) تُسَيِّرُونا عَلي الاَقْتابِ عارِيَةً
كأنَّنا لَمْنُشَيِّدْ فيكُمُ دينا
S S S S S
}58{ علي بن الحسين8 خسته، ميان آن اسيران بَر
شتر بود و سخن ميگفت، چه با سوز و چه غمآور
}59{ اَلا اي مردم كوفه، چه اندازه به ما خنديد؟!
چه اندازه همي كوشيد، كه تا ما را بيازاريد؟!
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 141 *»
}60{ اَلا اي مردمان بد، نبيند مُلكتان رونق
نكرديد بهر جد ما، رعايت بهر ما يك حق
}61{ اگر ما را نمايد جمع، حضور حضرتش فردا
از اين رفتارتان با ما، چه پاسخ ميدهيد او را؟
}62{ بر اين اَقتاب([29]) بيپوشش، بَريد ما را چه بيپروا
كه گويا ما در اين امت، نكرده دين حق برپا
S S S S S
[58] و در ميان اسيران علي بن الحسين، امام سجاد7، بر روي شتر برهنهاي كه سوار بود ـ و در غل و زنجير گرفتار ـ سخناني ميگفت كه هر دلي را اندوهگين ميساخت. ـ حال او و گفتار او آن چنان غمانگيز بود كه هركسي بر حالت او و از گفتار او گريان ميشد. ـ پارهاي از گفتار جانسوزش اين بود كه ميفرمود:
[59] اي مردم كوفه چه اندازه براي رنجانيدن ما ميخنديد و تا چه اندازه در آنچه باعث آزار ما است پافشاري داريد؟!
[60] اي مردمان بدرفتار، سرزمين‌هاتان هرگز آبادي نبيند ـ كه همين آبادي‌ها و بسياري نعمت‌ها شما را به اين طغيان كشانيده است ـ اي مردمي كه حرمت جد ما رسول‌الله9 را درباره ما رعايت نكرديد و با همه آن
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 142 *»
سفارش‌هايي كه درباره عترت خود و به خصوص حسين7 فرمود و خداي متعال مودت همين عترت را مزد رسالت آن حضرت9 قرار داد، شما همه آنها را نشنيده گرفته و تا اين اندازه ستم درباره عترت او روا داشتيد.
[61] روز قيامت كه ما و رسول‌الله9 را گرد هم آورد و رسول‌الله9 از اين همه ستمكاري و تجاوز شما نسبت به ما، از شما پرسش و دادخواهي كند، چه پاسخي خواهيد داشت؟!
[62] ما را بر قتب‌هاي بيروپوش سوار ميكنيد و از شهري به شهري ميبريد. به طوري ما را خوار كرده و بيحرمتي ميكنيد كه گويا ما در ميان شما دين و آييني را بنيانگذاري ننمودهايم!! و براي شما نظامي نياوردهايم و هيچگونه حق تعليم و تفهيم و ارشاد و هدايتي بر شما نداريم. در صورتي كه فطري بشر است كه در برابر معلم و ارشادكننده و راهنماي به خير و خوبي كوچكي ميكند و حق تعليم و ارشاد را محترم ميشمرد.
نقل ميكنند امام سجاد7 با آن نقاهت بيماري و ضعف و ناتواني و با آن همه اندوه و بار سنگين مصائب، روي شتر برهنه و با جامعه و زنجير گران و رنج اسارت، با صدايي ضعيف در حالي كه خون از جاي زنجير گردن و جاي زنجير پاهايش ميريخت اين ابيات را در بازار كوفه ميخواند:
| يا امة السوء لا سقياً لربعكم |
يا امة لمتراع جدنا فينا |
|
| لو اننا و رسول‌الله يجمعنا |
يوم القيامة ما كنتم تقولونا |
* نواي غمين دفتر 11 صفحه 143 *»
| تسيّرونا علي الاقتاب عاريةً |
كأننا لمنشيّد فيكمُ دينا |
|
| بني‌امية ما هذا الوقوف علي |
تلك المصائب لاتلبون داعينا |
|
| تصفّقون علينا كفّكم فرحاً |
و انتمُ في فجاج الارض تسبونا |
|
| اليس جدي رسول‌الله ويلكمُ |
اهدي البرية من سبل المضلينا |
|
| يا وقعة الطف قد اورثتني حزناً |
و اللّه يهتك استار المسيئينا([30]) |
مضامين اين ابيات و خطبههاي حضرت زينب و ام كلثوم و فاطمه دختر امام حسين7 در كوفه به خوبي موقعيت اهل كوفه و به طور كلي اهل عراق را در مورد حادثه كربلا نشان ميدهد كه آنها فريب نخورده بودند بلكه با شناخت كامل و آگاهي، خواستههاي يزيد و ابن‌زياد را درباره كشتن شهيدان كربلا و اسيركردن اسيران اهل بيت عملي ساختند. اگرچه طمع و يا ترس از عقوبت دستگاه حكومتي با شقاوت ذاتي آنان ضميمه شده بود.
و در اينجا بايد اين نكته را يادآوري كنم كه در مجالس عزاداري محرم و صفر هم يادآوري كردهام: تاريخنويسان، اهل عراق را نوعاً از شيعيان حضرت علي7 ميشمارند و ميگويند حسين7 را شيعيان پدرش
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 144 *»
كشتند. كلمه شيعه در اينگونه موارد به معناي طرفدار است نه به معناي شيعه اصطلاحي در برابر سني. شيعه به اين معني هميشه اندك بوده و هست و در ميان شيعيان عراق، شيعه به اين معني نوعاً مشخص و انگشتشمار بودهاند. ولي شيعه به معني طرفدار اميرالمؤمنين7 ـ نه معتقد به امامت به معني خاص نزد شيعيان اثنيعشري و نه معتقد به عصمت و جانشيني بلافصل رسول‌الله9 ـ اكثريت اهل عراق را تشكيل ميداده است. يعني در برابر طرفداران معاويه، طرفداران علي7 را شيعه علي ميگفتند. بنابراين كشندگان امام حسين7 از شيعيان به معني خاص آن نبوده بلكه همان سني‌ها و پيروان بنيانگذاران سقيفه بني ساعده بودهاند. و حادثه عاشورا و همه مظالمي را كه اهل بيت و شيعيان آنان از ستمگران و پيمانشكنان اين امت ديده و ميبينند نتايج همان بيعت شومي بوده و ميباشد كه در سقيفه انجام يافت و اولقرباني آن دخت پيامبر اسلام9 حضرت فاطمه صديقه3 و جنين نازنين او محسن بن علي8 بوده است.
در هر صورت مقصود اين است كه اهل عراق در اجراي نقشه ظالمانه حادثه عاشورا فريب نخورده بودند تا اهل بيت در كوفه آنان را از خواب غفلت بيدار نمايند و آن فريبخوردگان را روشن سازند. بلكه سراسر فرمايش‌هاي آن بزرگواران ملامت آنان بود و اظهار شگفتي از گريههاي ايشان و مذمت حالات و نفاق و بيوفائي آنها. عباراتي از امام سجاد7 نقل شده
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 145 *»
است كه براي روشن شدن اين مطلب در اينجا ميآوريم:
مردم كوفه در مسير راه اسيران تا دار الامارة مجتمع شده بودند و نوعاً علي بن الحسين8 را ميشناختند و بر مظالمي كه نوع آنها بر خاندان رسول‌خدا9 روا داشته اشك ميريختند و منتظر بودند كه آن بزرگوار فرمايشي بفرمايد و از آنها نصرت طلبد و آنها را بر عليه دستگاه حكومتي بشوراند و از اين تأثر خاطرها و اشك‌هاي ديدهها براي شورشي اگرچه نافرجام بهره جويد. اما برخلاف انتظارها و بر رغم سالوسي‌هاي آنان ناگهان امام سجاد7 فرمان سكوت داده و همه ساكت گرديدند. و آنگاه بعد از حمد و ثناي الهي و درود بر رسول‌الله و آل اطهار او فرمود:
اي مردم، هركس مرا ميشناسد نياز به معرفي ندارد و هركس مرا نميشناسد من خود را معرفي مينمايم: من علي فرزند حسين فرزند علي فرزند ابي‌طالبم. من فرزند كسي هستم كه حرمت او را رعايت نكردند، اموال او را به غارت بردند و اهل بيت او را هم اسير كردند. من پسر آن كسي هستم كه در كنار شط فرات بدون آنكه خوني از او طلب داشته باشند و يا او حقي را پايمال كرده باشد، تشنه سر بريدند. من فرزند كسي هستم كه با زجر و محنت او را كشتند. اما او صبر كرد و از خود شكيبايي نشان داد و همين افتخار ما را بس است. اي مردم، شما را به خدا سوگند ميدهم آيا فراموش كرديد كه شما نامهها براي پدر من نوشتيد و او را دعوت نموديد و چون به
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 146 *»
سوي شما آمد با او نيرنگ زديد؟! شما با پدرم پيمان بستيد و با او (توسط نماينده او مسلم بن عقيل) بيعت كرديد. اما بيعت خود را شكستيد و او را كشتيد. پس هلاكت بر شما باد با اين توشهاي كه به آخرت فرستاديد، هلاكت بر شما باد. چه رأي زشت و پليدي براي خود پسنديديد. آنگاه كه به ديدار پيامبر خدا ميشتابيد با چه ديدهاي به او نظر خواهيد كرد؟ وقتي كه به شما بگويد: عترت مرا كشتيد، هتك حرمت مرا كرديد، و سرانجام به شما خواهد گفت كه شما از امت من نيستيد؟!
در برابر اين فرمايش‌هاي امام سجاد7 مردم با گريههاي شديد يكديگر را ملامت ميكردند و به يكديگر ميگفتند: ندانسته خود را به هلاكت افكنديد. امام7 فرمايش‌هاي خود را چنين ادامه دادند: خداي رحمت كند كسي را كه نصيحت مرا بپذيرد و سفارش مرا در راه خدا و پيغمبر خدا و اهل بيتش حفظ كند زيرا كه پيشوا و مقتداي ما پيامبر خدا است و لازم است كه به نيكي از او پيروي كنيم.
مردم همه عرض كردند: اي فرزند پيامبر خدا ما همگي شنوا و پذيراي فرمان توييم و نگهبان پيمان با تو و مطيع امر تو هستيم و هرگز از تو روي نتابيم و به هرچه امر كني از تو اطاعت ميكنيم، خدايت رحمت كند. با هركس بجنگي ما ميجنگيم و با هركس كه سازش داشته باشي ما نيز با او در سازشيم، تا آنكه يزيد را دستگير كنيم و از مردمي كه بر تو و بر ما ستم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 147 *»
كردند بيزاري ميجوييم.
امام سجاد7 فرمود: هيهات، هيهات، اي دغلبازان حيلهگر كه جز خدعه و نيرنگ و هوس خصلت ديگري در وجود شما نيست. مگر باز اراده كردهايد آنچه را كه پيش از اين با پدر من بجا آورديد با من روا داريد؟ نه هرگز چنين نيست. به پروردگار سوگند هنوز جراحاتي كه از شهادت پدرم در دل من ظاهر گشته بهبودي نيافته. همين ديروز بود كه پدرم با اهل بيت او به شهادت رسيدند. هنوز مصيبت‌هاي رسول‌خدا و پدرم و برادرانم را از ياد نبرده و تلخي آن در دهان من موجود است و در سينهام جريان دارد و غم و اندوه اين مصيبتها حنجره مرا ميفشارد. من از شما ميخواهم كه نه به سود ما باشيد و نه به زيان ما. (آري، در خانه اگر كس است يك حرف بس است).
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 148 *»
فرمايش‌هاي امام سجاد عليهالسلام
با بنـي اميــه
(63) بَني اُمَيَّةَ ما هذَا الْوُقُوفُ عَلي
تِلْكَ الْمَصائِبِ لاتُصْغُوا لِداعينا
(64) تُصَفِّقُونَ عَلَيْنا كَفَّكُمْ فَرَحاً
وَ اَنْتُمُ في فِجاجِ الاَرضِ تَسْبُونا
(65) اَلَيْسَ جَدّي رسولُ الله وَيْلَكُمُ
اهدَي الْبَرِيَّةَ مِنْ سُبْلِ الْمُضِلّينا
S S S S S
}63{ ز چه اي دوده سفيان، در اين طغيان همي كوشيد؟!
كه گفتار يكي از ما، نه بشنيده نه خاموشيد؟!
}64{ كف شادي زنيد بر ما، به هر حال و به هر جايي
كشانيد هر كجا ما را، چه دره يا كه صحرائي
}65{ نه جد من رسول‌الله9، هلاكت بر شما بادا
ز گمراهي گمراهان، هدايت كرده مردم را؟!
S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 149 *»
[63] اي بني‌اميه، و اي پيروان و طرفداران بني‌اميه، چرا تا اين اندازه پافشاري و ايستادگي بر وارد ساختن اين همه مصيبتها و بلاها بر ما داريد؟! و آن قدر نسبت به ما بياعتنا هستيد و ما را بيارزش ميدانيد كه اگر يكي از ما يك نفر از شما را صدا ميزند كه سخني به او بگويد يا خواهشي از او بكند اعتنا نكرده و توجهي نمينمايد و اگر توجهي بكند به سخن او گوش فرا نمي‌دهد.
[64] با آنكه ميدانيد ما داغديدهايم و ما، در عزا و ماتم نشستهايم شما مرتب و مكرر از روي شادي و اظهار سرور دست بر دست ميزنيد و برخلاف خواسته ما بر شدت كف زدن خود ميافزاييد و به اين وسيله ما را بيشتر آزار ميدهيد و به خصوص ما را با اين حالت اسيري از شاهراه‌ها ميبريد تا هم راه طولانيتر شود و هم با مردم بيشتري رو به رو گرديم و جمعيت بيشتري در سر راه ما باشند.
[65] واي بر شما مردم ـ كه سزاوار عذاب الهي هستيد ـ آيا جد من رسول‌الله9 مردمان را از راه‌هاي گمراهي و گمراهكنندگان هدايت نفرمود؟ و راه راست را به آنان ننمود؟ پس بنابراين بر تمام مردم حق هدايت و راهنمايي و ارشاد دارد و ما هم كه بازماندگان او هستيم در ميان شما بر شما حق داريم. و آيا اداي حق آن بزرگوار و رعايت حرمت او درباره ما اين مصائب و مظالم است كه بر ما روا داشته و تا اين اندازه در اين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 150 *»
ستمكاري‌هاي بر ما، پافشاري و ايستادگي داريد؟!
اين عبارات فرمايش‌هاي حضرت سجاد7 را با آن پيرمرد شامي در شام به خاطر ميآورد كه مناسب است در اينجا يادآور شويم: پس از آنكه اسيران و سرهاي شهيدان را در بازار و محلههاي پرجمعيت شام گردانيدند، آنها را براي آنكه در معرض تماشاي مردم گذارند جلو درب مسجد جامع شهر ـ كه محل بازداشت اسيران بود ـ بردند و از شترها پياده نموده سرپا آنها را نگاه داشتند. در آن وقت پيرمردي از اهالي شام پيش آمد و در برابر امام سجاد7 ايستاد و گفت: سپاس خدايي را كه شما را كشت و نابود ساخت و شهرها را از مردانتان راحتي بخشيد و اميرالمؤمنين ـ يزيد ـ را بر شما پيروز گردانيد. امام7 نگاهي به او فرمود و پس از آن فرمود: يا شيخ! هل قرأت القرآن؟! (اي پيرمرد آيا قرآن خواندهاي؟!) با تعجب عرض كرد: آري خواندهام. يعني ميخواست بگويد: شما را چه به قرآن؟! حضرت فرمود: اين آيه را خواندهاي: قل لااسألكم عليه اجراً الا المودة في القربي (بگو اي پيامبر من براي رسالتم مزدي از شما نميخواهم مگر دوستي با خاندانم) عرض كرد: آري خواندهام. ـ ولي با خود ميگويد اين هم با شما چه ارتباطي دارد ـ حضرت فرمود: ايشان, قُربي، خاندان پيامبر، ماييم! باز فرمود: آيا اين آيه را خواندهاي و اعلموا انما غنمتم من شيء فان للّه خمسَه و للرسول و لذي القربي عرض كرد: آري خواندهام.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 151 *»
فرمود: اينان ـ ذي قُربي ـ ماييم. باز هم حضرت فرمود: اي شيخ آيا اين آيه را خواندهاي: انما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً. عرض كرد: آري خواندهام. فرمود: ماييم اين اهل بيتي كه قرآن به آيه طهارت مخصوص گردانيده است. آن پير در حالي كه از گفتار خود به سختي پشيمان شده بود عرض كرد: شما را به خدا شما آنهاييد؟! حضرت فرمود: تاللّه انا لنحن هم من غير شك و حق جدنا رسول‌الله انا لنحن هم (به خدا سوگند بدون شك آنها ماييم و به حق جد ما رسول‌الله كه به طور قطع و يقين ماييم آنهايي كه در قرآن خدا معرفي فرموده است). پيرمرد پس از شنيدن اين فرمايش‌ها شروع كرد به گريه‌كردن و عمامه از سر برداشت و سر به سوي آسمان بلند كرده و عرض كرد: اللهم اني اتوب اليك اللهم اني ابرأ اليك من عدو آل محمد و من قتلة اهل بيت محمد (خدايا به سوي تو باز ميگردم. خدايا بيزارم از دشمنان آل محمد و كشندگان اهل بيت محمد9). و پس از آن به امام سجاد7 رو كرده عرض كرد: ياابن رسول‌الله آيا توبه من پذيرفته است؟ حضرت فرمود: اگر توبه كني خداوند ميپذيرد و تو با ما خواهي بود. عرض كرد: من تائب هستم. اين جريان را فوري به يزيد خبر دادند. آن ملعون دستور داد آن پيرمرد را در همان جلوي مسجد گردن زدند و او به شرف شهادت نائل شد (اعلي اللّه درجته). نقل شده در اثر همين گفتگوي امام7 با آن پيرمرد قريب به هفتاد هزار نفر از
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 152 *»
گمراهي نجات يافتند و در مقام عذرخواهي از حضرت برآمده و از دودمان پليد بني‌اميه اظهار بيزاري نمودند و امام7 هم عذر همه را پذيرفتند و آنان را عفو نمودند و شايد علت آنكه يزيد دستور كشتن اين پيرمرد را داد همين بود كه ديگران از او آموختند و در مقام اعتذار برآمدند. الا لعنة اللّه علي القوم الظالمين.
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 153 *»
فرمايش‌هاي امام سجاد عليهالسلام
در باره حادثـه كربـــلا
(66) يا وَقْعَةَ الطَّفِّ قَدْ اَوْرَثتِني حَزَناً
اَللّهُ يَهْتِكُ اَسْتارَ الْمُسيئينا
(67) اَوْرَثْت‌ِ قَلْبِيَ اَحْزاناً تُجَدَّدُ ما
كَرَّ الجَديدان‌ِ لاتَبْلي وَ تُبْلينا
(68) فَكُلُّ اَرْضٍ وَ يَوْمٍ كَربَلاءُ وَ عا
شورا وَ شَخْصُكُمْ لي نَصْبُ رائينا
S S S S S
}66{ مرا، اي وقعه طف دادهاي حزني كه جاويدان
د‌َرَد حق پردهها از كار و بار جمله بدكاران
}67{ نهادي بر دلم غمها، كه تازه مي‌شود هر دم
چو آيد روز و شب هرگز، نكاهد در دل ما غم
اگرچه هر دمي كاهد، غم دلهاي ما، ما را
از آن رو كربلا باشد، هر آن جايي براي ما
}68{ بود هر روز عاشورا، براي ما در اين دنيا
بدن‌هاي شهيدان هم، مجسم پيش چشم ما
S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 154 *»
[66] اي حادثه كربلا، گرچه گذشتي و كمتر از يك روز بودي، اما براي من اندوه جاويدي را به جاي گذاردي كه هرگز از دل من بيرون نخواهد رفت و تا زندهام بايد به سوز آن بگدازم و بسازم و از من دست برنخواهد داشت. خدا بدَرَد پردههاي حرمت و شوكت پوشالي بدكاران اين امت را كه دريدند پردههاي حرمت، عزت و صولت خاندان عصمت و طهارتي را كه رعايت حرمت آنها و جانبداري از آنها، از جانب خداي متعال و از جانب رسول او9 بر همه اين امت واجب و لازم شده بود.
[67] براي دل من اندوه‌هايي به جاي گذاردي كه نه تنها از دلم بيرون نخواهد رفت بلكه با تازه شدن شب و روز، تازه مي‌شود، و كهنگي و فرسودگي نخواهد داشت و هيچ كاهشي نخواهد يافت. ولي ما را ميكاهاند و روز به روز قواي ما را كم ميكند و توان از جسم و جان ما ميبرد.
[68] آنچنان اندوه‌هاي تو اي حادثه كربلا، براي ما تازه است و كهنهشدني نيست كه هر قطعه و بقعهاي از زمين براي ما كربلا و هر روز از روزهاي عمر ما، براي ما عاشورا است. و پيكرهاي به خونخفته شما اي شهيدان نينوايي پيوسته و در همهوقت و در همهجا در برابر ديدگان ما حاضر و مجسم ميباشد. و از خاطر زار و پريشان ما داغديدگان و ماتمزدگان نخواهد رفت.
روي همين جهت در تاريخ زندگي آن بزرگوار نوشتهاند: امام7 تا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 155 *»
آخر عمر در عزاي پدر گريه كرد. روزها را روزه ميگرفت و شب‌ها را به عبادت ميگذرانيد. هنگام افطار خادم حضرت آب و طعام براي حضرت ميآورد و خواهش مينمود كه افطار فرمايد، ميفرمود: قتل ابن رسول‌الله جائعاً، قتل ابن رسول‌الله عطشاناً (فرزند رسول‌خدا گرسنه كشته شد، فرزند رسول‌خدا تشنه كشته شد) و اين عبارات را مكرر ميفرمود و اشك ميريخت تا آن آب و طعام با اشك چشم آن حضرت مخلوط ميشد. خود امام7 زندگي آينده خود را بعد از حادثه كربلا، در كنار دروازه مدينه جلو خيمهاي كه براي آن ماتمزده نصب كرده بودند در اجتماع اهل مدينه كه سراسيمه و گريان و نالان براي استقبال از كاروان كربلائي در حضور حضرتش مجتمع شده بودند در خطبهاي بيان فرمود. ترجمه آن خطبه اين است:
«سپاس خداي را كه پرورنده جهانيان است … اي مردم، همانا خداوند ـ كه سپاس ويژه او است ـ ما را به مصيبت‌هاي بزرگي مبتلا فرمود، و رخنه بزرگي در اسلام پديد آمد. ابوعبدالله حسين7 و خاندانش كشته شدند و زنان و كودكانش اسير گرديدند و سر بريده او را بر نوك نيزه زده، در شهرها گردانيدند. و اين مصيبتي بود كه مانندي ندارد. اي مردم كداميك از مردان شما ميتواند پس از كشته شدن امام حسين شاد و خرم باشد؟ و يا كدام دلي است كه براي او غمگين نگردد؟ و يا كداميك از شما ميتواند اشك
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 156 *»
ديدگانش را نگه‌دارد و از سرازير شدن آن جلوگيري نمايد. با اينكه هفتآسمان به آن سختي و درياها با آن همه امواج و آسمانها با اركانش و زمين از همه جوانب و درخت‌ها با شاخههايشان، و ماهي‌ها و انبوه آب درياها و فرشتگان مقرب خدا و اهل آسمانها، همه و همه براي كشته شدنش گريستند. اي مردم، آن چه دلي است كه براي كشته شدنش شكافته نشود؟ يا كدام قلبي است كه به سوي او كشش نداشته باشد و براي مظلوميت او نسوزد؟ يا كدام گوشي است كه اين رخنهاي را كه در اسلام پديد آمد بشنود و كر نشود ( و از بزرگي اين مصيبت حيرتزده نگردد). اي مردم ما از شهر و ديار خود رانده شديم و در به در بيابانها و از وطن دور گرديديم. گويي كه اهل ترك و كابليم، بدون هيچ گناهي كه از ما سر زده باشد و كار ناخوشايندي كه مرتكب شده باشيم و يا رخنهاي در اسلام وارد آورده باشيم. چنين رسمي را در نسل‌هاي پيشين نشنيدهايم. اين كار جز جنايتي نوظهور نبود. به خدا سوگند اگر پيغمبر9 به جاي آن سفارش‌هايي كه درباره حرمت ما و حق ما و حمايت از ما فرمود، به كشتن ما و غارت اموال ما دستور ميداد از آنچه با ما رفتار كردند بيشتر نميتوانستند بكنند. انا للّه و انا اليه راجعون. چه مصيبت بزرگي و جانسوز و دردناك و دلخراش و ناگوار و تلخ و جانكاهي بود. ما پاداش اين مصيبتها را از خداوند خواهانيم كه او عزيز و غالب و انتقامگيرنده است».
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 157 *»
| اي اسوه ماتم حسيني | وي فاطمه را تو نور عيني | |
| از كرببلا تو بيقراري | وز دشت بلا تو يادگاري | |
| صدپاره تن پدر چو ديدي | پا از سر زندگي كشيدي | |
| تا رفت تو را ز تن توانت | افتاد ز عرش آشيانت | |
| شد تسليت تو مهر زينب | او فكر تو و تو فكر زينب | |
| چون خواند حديث ام ايمن | جان تازه شُدَت دوباره در تن | |
| گفتا كه چرا شدي پريشان | از كثرت غم دهي چرا جان؟ | |
| هستي نه مگر تو حجت حق | عهديست كه گشتهايم موفّق | |
| پس جاي جزع سزد تشكر | از مثل تويي روا تصبر | |
| گفتي تو به عمهات به حسرت | آيا پدرم نبوده حجت | |
| پس از چه به رو فتاده بر خاك | بيسر، بدنش شد از چه صد چاك | |
| از ديد چنين گروه مجرم | ما آل علي نبوده مسلم | |
| ورنه، نه چنين سزد در آيين | تاريخ ندهد نشاني از اين | |
| افزون ز حد است ز دشمن اين كين | افكنده بدون كَفْن و تدفين | |
| اجساد مطهري كه هريك | برتر بود از همه ملائك | |
| در بند عدو چو اوفتادي | منسوخ شد از غم تو شادي | |
| غمخوار نبودهات در آن دشت | بر دور سرت اجل همي گشت | |
| زنجير شدت نصيب اي شه | با دشمن خود شدي تو همره |
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 158 *»
| در بند گران عدو ببستت | زد غل ز جفا به پا و دستت | |
| كس ياور تو نشد در آن روز | جز كعب ني و كلام جانسوز | |
| داروي تو اي اسير بيمار | خوناب دل از جفاي اشرار | |
| زهر غم جانگزا غذايت | سيلاب روان ز ديدههايت | |
| لب تشنه در آفتاب سوزان | شد سايهات از سر شهيدان | |
| بر اشتر بيجهاز رنجور | طي كردی شها رهي بسي دور | |
| روزت ز شب تو تيرهتر بود | در منظر تو سر پدر بود | |
| از خاك رهت به سر چو دستار | سينه ز غم پدر شرر بار | |
| چون شمع ز تب تن تو سوزان | سوزندهترت غم اسيران |
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 159 *»
گفتار شيخ بزرگوار/ در گزارش
از حال خود و ارزش اين قصيده مباركه
(69) يا سادَتي عَبْدُكُم يَبْكي مُصابَكُمُ
لَهُ مَدامِعُ تَحْكِي الهُطَّلَ الجُونا
(70) مِن نُون مُقْلَتِهِ في نَظْمِ قافيةٍ
رَوِيُّهَا النُونُ فيكُمْ يا بَني نُونا
(71) غَرّا بِحُسنِكُمُ فَقْما بِحُزْنِكُمُ
ثَكْلي لِما نابَكُمْ يَاابْنَ الكَريمينا
(72) مَسرورَةٌ بِكُمُ مَحْزُونةٌ لَكُمُ
جاءَت لِذلك تَفْريحاً وَ تحزينا
S S S S S
}69{ براي اين بلاهاي، شما اي سروران من
چو ابري بندهتان بارد، سرشك ديده بر دامن
}70{ سرشك از چشمه چشمش، بجوشد چونكه بسرايد
رَثائي كه رَويَّش را، به حرف « نون» بيارايد
بود شعرش رَثاي او، كه در وصف شما باشد
شما اي دوده «نون» و، عجب شعري رسا باشد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 160 *»
}71{ براي خاطر حبِّ، شما باشد بسي غرا
ولي حزن شما آن را، نموده غمفزا يكجا
چو «ثكلي» باشد از آنچه، كه آمد بر شما گريان
شما اي دوده آقا، منش‌ها در همهدوران
}72{ بود بهر شما شادان، ز غم‌هاي شما غمگين
فرحزا آمده زان و، غمانگيز آمده از اين
S S S S S
[69] اي آقايان من، اين بنده زرخريد شما و كسي كه به همه وجود و در ظاهر و باطن خود افتخار فرمانبرداري شما را دارد، و دل و جان و دين و دنياي خود را به دست شما سپرده، بر مصيبت‌هاي شما ميگريد و او را در برابر ياد اين مصيبتها اشك‌هاي ريزاني است كه باران‌هاي درشت و پي‌درپي ـ ژالههاي بهاري ـ را كه از ابرهاي متراكم سياه ميبارد، حكايت ميكند.
[70] و آن اشكها از «نون» ـ چشمه ـ چشمش در هنگام سرودن قصيدهاي در مصائب شما كه رَويّ آن ـ حرف پيش از قافيه آن ـ نون است، جاري است اي خاندان حضرت «ن»9.
در قرآن يكي از نامهاي پيامبر اسلام9 «ن» است. ابتداي سوره مباركه قلم خداي متعال ميفرمايد: بسم اللّه الرحمن الرحيم ن والقلم و ما يسطرون كه «ن» به حضرت رسول9 و «قلم» به اميرالمؤمنين علي بن ابي‌طالب7 و «ما يسطرون» به علوم فاطمه زهراء3 تفسير شده است و
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 161 *»
بنابراين «لوح» هم بايد سينه مباركه فاطمه3 باشد. و تفسيري كه براي «و ما يسطرون» اكنون (هنگام نوشتن اين مطلب) به ذهن من خورد اين است كه مراد ائمه: هستند. و اين معني را از باطن آيه شريفه «فاضرب بعصاك الحجر….» هم ميتوان استفاده نمود.
[71] اين قصيده نظر به آنكه درباره شما سروده شده و از معرفت و محبت قلبي من نسبت به شما سرچشمه گرفته و از چاشني وصال شما مايه يافته است، بنابراين به واسطه زيبايي شما زيبا و به واسطه نورانيت شما روشن و درخشان و به واسطه آشكارايي شما آشكارا فصاحت دارد. و از طرفي به واسطه اندوه دل شما كه در آن منعكس گرديده، اندوهگين و اندوهفزا و دلگير و تيره و تار ميباشد. و در واقع همانند مادر داغديدهاي در مصيبت‌هاي شما گريان و نالان است اي فرزندان گراميترين اشخاص عالم هستي.
[72] و بنابراين اين قصيده از جهت آنكه به زيبايي‌ها و خوبي‌ها و فضيلت‌ها و نورانيت‌هاي شما، زيبا و خوب و روشن و فصيح و به طور كلي داراي جهات عديده محسنات شعري ميباشد، خود آن شاد و از آن جهت كه اندوه دلهاي شما و آثار مصيبت‌هاي شما از شما در اين قصيده هم منعكس شده اندوهگين است و به واسطه دارا بودن اين دو حيث و اين دو جهت هم فرحزا و شادمانكننده و هم غمانگيز و غمفزا است. وجه ديگر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 162 *»
براي معناي اين دو بيت اخير اين است كه: بنابر قانون مسلّم آفرينش كه هر اثري بر صفت مؤثر خود است يعني هر اثري صفات مؤثر خود را داراست و در مرتبه و مقام خود صفات او را حكايت ميكند. چنانكه خود شيخ بزرگوار/ مثال زدهاند به كلام زيد كه اثر زيد است و خواه و ناخواه بر صفت زيد است و بلكه بر صفات او است و صفات او را حكايت ميكند. مطابق اين قانون، اين قصيده مباركه هم كه اثر شيخ بزرگوار است بر صفات او است و صفات او را حكايت ميكند و اصل صفات او در اين مقام كه سرودن اين قصيده در مصائب امام مظلوم7 بوده، دو صفت حُبّ و حُزن ميباشد و آن هم حب و حزن فؤادي. پس اين اثر هم آن حب و آن حزن را حكايت ميكند. و محب در مقام محبت مسرت دارد زيرا مجذوب زيبايي‌ها و جذابيّت‌هاي محبوب خود شده و از اين حالت شادمان است و اما هنگام توجه به مظلوميت محبوب دچار حزن و غم ميگردد. پس از جهتي مسرت دارد و در همان وقت از جهتي اندوهگين است. اين قصيده مباركه هم مطابق حالت مؤثر خود ـ شيخ بزرگوار ـ هم مسرت دارد و هم محزون است. و در هركس هم كه مؤثر افتد و او را متأثر سازد، او را هم در حال واحد هم مسرور ميسازد و هم محزون مينمايد. اصحاب امام مظلوم7 هم به حسب مقام و رتبه خود هريك مجذوب زيبايي‌ها و جذابيت‌هاي مولاي خود شده بودند و عاشقانه جان خود را در راه آن بزرگوار نثار كردند و از
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 163 *»
حالت آنان اميرالمؤمنين7 خبر دادند هنگامي كه در جنگ صفين به زمين كربلا رسيدند. «خرج علي7 يسير بالناس حتي اذا كان بكربلا علي ميلين او ميلٍ تقدم بين ايديهم حتي طاف بمكان يقال له المقذفان. فقال: قتل فيها مأتا نبي و مأتا سبط نبي كلهم شهداء. هيهنا مُناخ ركّاب و مصارع عشّاق، شهداء لايسبقهم من كان قبلهم و لايلحقهم من بعدَهم.» (علي7 از شهر بيرون شد و با مردم حركت كرد و چون به يك يا دو ميلي كربلا رسيد پيشاپيش آنان آمد تا به مكاني كه مقذفان نام داشت دوري زد و فرمود: در اينجا دويست پيغمبر و دويست فرزند پيغمبر كشته شدهاند كه همه آنها شهيدند. اينجا بارانداز سواران و قتلگاه عاشقان است، شهيداني كه نه پيشينيانشان بر آنها سبقت جستهاند و نه آيندگان به مقام و رتبه آنان رسند).
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 164 *»
تقاضاي شيخ بزرگوار
و تقديم درود
(73) مِنْ اَحمَدٍ نَجلِ زَينِ الدينِ عَبْد‌ِكُمُ
تَقَبَّلوا يا بَني طه وَ ياسينا
(74) كونوا لَنا فَوقَ ما نَرجو بِحُبِّكُمُ
فما لنا في غَد‌ٍ ا÷ مَوالينا
(75) صَلّي الاِلهُ عَلَيكم ما هَدي بِكُمُ
ما في خَزائِنِهِ يا خَيْرَ هادينا
S S S S S
}73{ از احمد، پور زين الدين، شما را بنده مسكين
پذيريد اي بني طه، پذيريد اي بني ياسين
}74{ شما باشيد براي ما، از آنچه ما اميد داريم
بسي برتر، به حُبي كه، به دل ما از شما داريم
چو در فردا براي ما، نباشد غير آقايان
پناه ديگري كانجا، رهايي بخشد از نيران
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 165 *»
}75{ فرستد بر شما رحمت، خدا تا آنكه ميبخشد
به هركه، هرچه از آنچه، كه در گنجينهها دارد
به هركه هرچه را بخشد، شما هستيد سبب در آن
شماييد بهتر از هركه، هدايت كرده بر ايمان
S S S S S
[73] اين قصيده هديهاي است از جانب احمد فرزند زين الدين كه بنده زرخريد و بنده فرمانبردار شما است. پس به فضل و كرم خود از او بپذيريد اي فرزندان حضرت طه و يس (صلي اللّه عليه و عليكم اجمعين).
[74] و خواهش او اين است كه براي ما دوستانتان بيش از آن و فوق آن باشيد كه ما به واسطه اين دوستي كه با شما داريم، به فضل و كرم شما اميدواريم. زيرا ما بر اين باوريم كه در فرداي قيامت، براي ما محل اميدي نيست مگر شما آقايان ما. اين عبارت فقرات دعاي مشهور به «اعتقاديه» را يادآور مي‌شود:
اللهم اني اقر و اشهد و اعترف و لااجحد و اسرّ و اظهر و اعلن و ابطن بانّك انت اللّه لا اله الا انت وحدك لا شريك لك و ان محمداً عبدك و رسولك و ان علياً اميرالمؤمنين و سيدَ الوصيين و وارثَ علم النبيين و قاتلَ المشركين و امامَ المتقين و مبيرَ المنافقين و مجاهدَ الناكثين و القاسطين و المارقين امامي و حجّتي و عروتي و صراطي و
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 166 *»
دليلي و محجتي و من لااثق بالاعمال و ان زكت و لااراها منجية لي و ان صلحت الا بولايته و الايتمام به و الاقرار بفضائله و القبول من حملتها و التسليم لرواتها.
[75] خداي متعال به اندازه آنچه در گنجينههاي خود دارد و تا هنگامي كه به بركت شما و دستگيري شما خلق خود را هدايت فرموده و به آنها به واسطه شما بخشش ميفرمايد، بر شما رحمت و درود فرستد، اي بهترين راهنمايان به راه حق.
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 167 *»
گوشهاي از شکوه‌هاي اولياء
«عليهم‌السلام»
از مظالم اعداء
«عليهم‌اللعنة»
گوشهاي از شکوه‌هاي اهل دين
بشنويد از کلک غمبار «غمين»
اَلْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِين وَ صَلَّى اللّهُ عَلىٰ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْليماً اَللّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلىٰ ما جَرىٰ بِهِ قَضاؤُكَ فى اَوْلِيائِكَ الَّذينَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِكَ وَ دينِكَ اِذِ اخْتَرْتَ لَهُمْ جَزيلَ ما عِنْدَكَ مِنَ النَّعيمِ الْمُقيمِ الَّذى لا زَوالَ لَهُ وَ لا اضْمِحْلالَ بَعْدَ اَنْ شَرَطْتَ عَلَيْهِمُ الزُّهْدَ فى دَرَجاتِ هذِهِ الدُّنْيَا الدَّنِيَّةِ وَ زُخْرُفِها وَ زِبْرِجِها فَشَرَطُوا لَكَ ذلِكَ وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفاءَ بِهِ فَقَبِلْتَهُمْ وَ قَرَّبْتَهُمْ وَ قَدَّمْتَ لَهُمُ الذِّكْرَ الْعَلِىّ وَ الثَّناءَ الْجَلِىّ وَ اَهْبَطْتَ عَلَيْهِمْ مَلائِكَتَكَ وَ كَرَّمْتَهُمْ بِوَحْيِكَ وَ رَفَدْتَهُمْ بِعِلْمِكَ وَ جَعَلْتَهُمُ الذَّرائِعَ اِلَيْكَ وَ الْوَسيلَةَ اِلىٰ رِضْوانِكَ . . . . .
دعاى ندبه
. . . . لَمْيُمْتَثَلْ اَمْرُ رَسُولِاللّهِ9 فِى الْهادينَ بَعْدَ الْهادينَ وَ الاُمَّةُ مُصِرَّةٌ عَلىٰ مَقْتِهِ مُجْتَمِعَةٌ عَلىٰ قَطيعَةِ رَحِمِهِ وَ اِقْصاءِ وُلْدِهِ اِلَّا الْقَليلَ مِمَّنْ وَفىٰ لِرِعايَةِ الْحَقِّ فيهِمْ فَقُتِلَ مَنْ قُتِلَ وَ سُبِىَ مَنْ سُبِىَ وَ اُقْصِىَ مَنْ اُقْصِىَ وَ جَرَى الْقَضاءُ لَهُمْ بِما يُرْجىٰ لَهُ حُسْنُ الْمَثُوبَةِ وَ كانَتِ الاَرْضُ للهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ و سُبْحانَ رَبِّنا اِنْ كانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولاً وَ لَنْيُخْلِفَ اللّهُ وَعْدَهُ وَ هُوَ الْعَزيزُ الْحَكيمُ . . . .
دعاى ندبه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 170 *»
چاره‌جويي عاشق
راهنمايــي معشوق
من كه دم از حبّ حيدر ميزنم
باده از ميناي كوثر ميزنم
جرعهاي زان مي مرا ديوانه كرد
معتكف بر درگه ميخانه كرد
جذبه «ساقي» زدم آتش به جان
گشتهام شوريدهسر از آن زمان
گفتم اي ساقي، چه باشد چارهام
من كه زين شوريدگي افتادهام
كرد اشارت: چارهات باشد شكيب
عاشقان را جز بلا نامد نصيب
عاشق صادق شكيبايي كند
جز بلا او كي تمنّايي كند
سوزد او در آتش عشقش چو شمع
خون دل بارد ز ديده جاي دمع
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 171 *»
هركه عاشقتر بلايش بيشتر
در حد خود امتحانش بيشتر
هديه حق بهر عاشق در زمين
شد بلا، بنگر بلاي اهل دين
عافيت خواهي، نه شأن عاشقست
همّت او بر جهاني فائقست
دلخوشست او با غم و درد و ملال
او ندارد در دل امّيد زوال
همچو شمعي سوزد و سازد مدام
شعله افروزد به جانش صبح و شام
عاشق و شبزندهداريّش خوشست
كنج خلوت آه و زاريّش خوشست
عشق باشد رهنماي عاشقان
خون دل باشد جزاي عاشقان
همچو مجنون، عاشقان ديوانهاند
از خوديّ خود همه بيگانهاند
دام آنها طرّه جانانشان
زان پريشاني، پريشان حالشان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 172 *»
دل ز كف داده تمامي بيقرار
غرق خون هر دل همه زار و نزار
در ره عشق و طلب در كوششند
همچو خمّ مي همه در جوششند
بيخودند از خود ز صهباي طهور
جان و تن سوزان ز گرماي حضور
مقصد آنها فقط ديدار يار
جانشان از ياد او گيرد قرار
گر سخن گويند از او گويند همي
جز ره عشقش نميپويند رهي
دفتر فرزانگي را سوخته
سنّت ديوانگي آموخته
مخزن اسرار ما آن سينهها
چشم ما روشن به آن گنجينهها
جنّت آنها بود ديدار يار
جلوه دلدارشان حور و كنار
در شرار آتش سوزان عشق
سوخته سرتا به پا خاصان عشق
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 173 *»
آنچنان كه غير عشق يارشان
نيست باقي از وجود پاكشان
زنده و پاينده زانها نام عشق
هم به گردش پر ز باده جام عشق
هركدامي مستتر رسواتر است
هركه رسواتر چه بيپرواتر است
عشق هم جويد همين ديوانهها
آن ندارد عُلقه با فرزانهها
خواهد آن سر را كه دارد شور عشق
سينهاي خواهد كه باشد طور عشق
آن، دلي خواهد ز غم درياي خون
ديدهاي، بارد سرشك لالهگون
دوست دارد بشنود زاري دل
بيقراري بيند و پايي به گل
چون بلند است همّت عشق اينچنين
ميپسندد عاشقان را دلغمين
پس نبيند لايق خود هركسي
زين جهت فارغ ز عشق باشد بسي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 174 *»
عشق سطحي يعني عشق عاطفي
زودگذر باشد نماند، چون كفي
شوق ظاهر را نميباشد ثبات
لازم آمد تا بقا يابد حيات
مقصدم از عشق عشق نوري است
در حقيقت از خودي، آن، دوري است
فرع نور معرفت باشد چو آن
با هوس هرگز نگردد توأمان
ساده باشند عاشقان از هرچه نقش
خالي از هر بُت دل آنها چو عرش
جان آنها يابد از ايمان توان
تن نياسايد ز شوق جانشان
جان و تن را در ره جانان نثار
كرده از دل با هزاران افتخار
آزموده حق بسي اخلاصشان
صاف ديده نيّت و اعمالشان
دل بريده سر به سر از ماسوا
ره نيابد در سر آنها هوي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 175 *»
ني غم جان و نه سامان و نه سر
ني به فكر درد و از درمان خبر
از خودي خود تُهي و پُر ز يار
خون دل سازند ز ديده بس نثار
گر كه صد فتنه فتد در كارشان
كم نگردد، ذرّهاي از عشقشان
در صفاشان كاهشي نايد پديد
گر بلا بارد بر آنها بس شديد
بر قضا راضي همه از جان و دل
همچو در راحت، اگرچه پا به گل
شكوهاي هرگز ندارند از بلا
ني ز زردي رخ خود، در نوا
قبله دلهاي آنها كوي يار
غير او كس را نيارند در شمار
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 176 *»
عاشق شيدا([31])
عاشقان را سينهاي سوزان بود
سينهشان آيينه جانان بود
سينهسوزاني چه شيدايي همه
رسم شيدايي نگر در فاطمه3
ابتلايش در رهم از حد گذشت
عاقبت زهراي من از پا نشست
ياورم شد فاطمه در غربتم
كرده از امّت فقط او نصرتم
او نه تنها ماتم بابا گرفت
ماتم تنهاييم، تنها گرفت
از خدا بُد او وديعه بين ما
مصطفي9 را پاره تن از صفا
حق تعالي را يكي آيينه بود
او مبارك ليله آدينه بود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 177 *»
او من و، من او، بدون گفتگو
شير حق همچون من او نزد عدو
از طفيل هستيش هستي همه
چشمه فيض خدايي فاطمه3
مهر و قهر حق تعالي را، مدار
مهر و قهر او شده در روزگار
يك نمود فاطمه غيب و شهود
ريزهخوار خوان او بود و نبود
انبيا را قبله راز و نياز
اوليا را در شدايد چارهساز
خاك راهش برتر از عرش برين
آينهدار خدا روي زمين
حق تعالي خواندهاش «اِحْدَي الْكُبَر»
بعد سوگندش كه «كَلّا وَ الْقَمَر»([32])
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 178 *»
فاطمه خاتون زنهاي جهان
روشنيبخش زمين و آسمان
فاطمه3 ديباچه خلقت بود
دفتر ايجاد را تمّت بود
شد مقدّر تا كه آيد در شهود
باب رحمت بر خلايق، حق گشود
ما نبوديم گر نبودي فاطمه3
شد به او، هم ابتدا هم خاتمه
ما چو غيب و بهر ما او مظهر است
ظاهر از مظهر، هرآنچه مضمر است
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 179 *»
كتاب و عترت
غدير خم
شد پيمبر را چو وقت ارتحال
رفت مسجد او بسي افسردهحال
گفت با مردم سخن از حق ما
حقّ ما از حقّ او نبود جدا
عترت و قرآن هميشه با همند
هردو حجّت از خدا بر مردمند
بارها فرموده بود از حق ما
حق ما نازل شد از نزد خدا
در غدير از بهر من بيعت گرفت
بر ولايت بيعت از امّت گرفت
من چه گويم از غدير و حقّ خود
مثل آن حقّي دگر ضايع نشد
دين حق كامل شد و نعمت تمام
شد مشخّص بر همه شأن امام
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 180 *»
رهبري من پس از فوت نبي9
شد مسلّم بر همه آنجا، ولي
گوئيا افسانهاي بود و گذشت
گوئيا با ما كسي عهدي نبست
هر وصيي بوده او را اين چنين
عهد و بيعت هر زماني پيش ازين
بهر هر امّت غديري بوده است
هر زماني را اميري بوده است
بعد پيغمبر9 امير اُمّتم
تا ابد باشد دگر اين رُتبتم
بعد من حجّت بود پورم حسن
بعد از او باشد حسين ممتحن
بعد از او اولاد معصومين او
بر خلائق حجّتند بيگفتگو
ما همه با حقّ و حق با ما بود
دشمن ما هركجا، رسوا بود
ما نبي9 را اوصيائيم يك به يك
جانشينان خداييم يك به يك
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 181 *»
هريك از ما، از همه اَعْلم بود
در ره حق همچو يك پرچم بود
حُبّ ما ايمان و بغض ما نفاق
هركه با ما، دارد او با حق وفاق
هركه بر ما، باشد او با حق عَنود
او حَسود و «اَلْحَسودُ لايَسُود»([33])
زين جهت فرموده حق «اَم يَحْسُدون»([34])
تا دهد شرحي ز حال قوم دون
گر به ابراهيم امامت داده حق
هم برايش فرض طاعت داده حق
چون كه ما را بوده او از شيعيان
بنده خدمتگزار ما ز جان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 182 *»
ما به او داديم ز احسان خُلّتش
از تشيّع داده شد آن رُتبتش([35])
بهر او آتش گلستان كردهايم
ياريش بر بتپرستان كردهايم
آنچه را موسي به كوه طور ديد
پرتويي از شيعه ما شد پديد([36])
ما براي مردمان چون كعبهايم([37])
ملجأ آنها همه در فتنهايم
در غدير خم نبي9 گفت اين سخن
بعد من اين اوصياء هستند چو من
من كه «اَوْلي» بر همه هستم يقين
بعد من هم اوصياء باشند چنين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 183 *»
منكر آنها مرا هم منكر است
منكر من در حقيقت كافر است
اوصياء من چو من هم رهبرند
بر همه در دين و دنيا سرورند
طاعت آنها چو من واجب بود
ردْ بر آنها ردِّ بر من مي‌شود
ردّ بر من هم كه ردّ بر خداست
بر خدا رد كردن آتش را جزاست
من چه گويم از غدير خم دگر
شد نصيب ما ازان خون جگر
«بَخٍ بَخٍ» بس شنيدم آن زمان([38])
پس بسا آتش در آنها بُد نهان
دست بيعت سوي من ميشد دراز
ديدهها بر روي من از كينه باز
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 184 *»
از ولايت هركسي دم ميزدي
در دلش نقش ستيزم ميزدي
سينهها از كينهام جوشان همه
از ولايت بر زبانها همهمه
هر نگاهي از حسادت همچو تير
از ولي در گفتگو برنا و پير
گرچه در ظاهر همه شاديكنان
ميكشيدند بهر من خطّ و نشان
از نبي9 ابرام و اصرار اكيد
هريكي را در دل انكار شديد
من چه گويم از غدير خم كنون
جام ما پر شد ازان آخر ز خون
بيجهت ترسان نبودي مصطفي9
تا كه گويد گوشهاي از امر ما
او كه ميديد هر نگاهي را چو تير
هريكي را آگه از «ما فِي الضَّمير»
پيش او كفر نهاني، برملا
باخبر از گفته و ناگفتهها
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 185 *»
بعد ازان تهديد «اِنْ لَمتَفْعَل»ش([39])
بيثمر بودي سراسر زحمتش
وعده عِصْمت چو دادش كردگار([40])
گوشهاي زان را نمودي آشكار
آشكارا شد چو از آن، گوشهاي
اهل كين را شد فراهم توشهاي
عزم هريك جزم شد در آن زمان
در سقيفه كينهها گرديد عيان
S S S S S S S
زان طرف هم مؤمنان را شاد كرد
بهرشان عيدي به از اعياد كرد
جامشان پر باده از خمّ غدير
جانشان را تا اَبَد اِمداد كرد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 186 *»
حقپرستي مستي آن باده بود
حقپرستان را به حق ارشاد كرد
شد عيان ديگر كمال بندگي
راه و رسم بندگي بنياد كرد
پردهاي از راز هستي برگشود
آشنا با مقصد از ايجاد كرد
گرچه مؤمن اندكي بود آن زمان
ليك فكر مردمانِ راد كرد
شد ولايت اعظم اركان دين
اوصياء را يك به يك پس ياد كرد
زندگاني با ولايت عزّت است
پس ز بند بردگي آزاد كرد
از براي مؤمنان در معرفت
فكر درس و مَدْرس و اُستاد كرد
چون كه ابليس لعين اين صحنه ديد
از تأسّف از جگر فرياد كرد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 187 *»
از براي چاره تفتين خود
گِرد خود جمعآوري اولاد كرد
مشورت با يك يك آنها نمود
از يكايك پرسش از اِفساد كرد
خاطرش آسوده شد تا آنكه ديد
هر منافق عزم بر اِلحاد كرد
در برابر حضرت ختميمآب9
حقّ ما را پي ز پي انشاد كرد
از ره اتمام حجّت آنچنان
سدّ راه هر شك و ايراد كرد
حاضران را شاهد بر غائبان
پس خدا را شاهد اَشهاد كرد
زير يك خيمه نشست و تا سه روز
شادي همچون شادي اَعياد كرد
تا كه بيعت شد تمام و حضرتش
رو به سوي يثرب آباد كرد
٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 188 *»
واپسين روزهاي رسالت
تا دم آخر ز ما، بودش سخن
همّ و غمّ حضرتش بُد حقّ من
گاه گريان از براي فاطمه3
گريه گه ميكرد براي ما همه
رنجها برد او ز جور عايشه
هم ز جور حفصه بيعاطفه
هم ز جور اوّلي و دوّمي
سوّمي و چارمِ چون كژدمي
خون دل خورد از منافقها بسي
باوفا كم ديد ز امّت او كسي
تا كه از زهر جفا مسموم شد
كينه زنهاي او معلوم شد
دختران آن دو اصل هر نفاق
حضرتش را كرده مسموم از شقاق
سمّ آنها در وجود مصطفي9
شد مؤثّر تا كه افتاد او ز پا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 189 *»
از تن پاكش توان يكجا برفت
ناتواني داد آزارش چه سخت
ني تواني بر نشستن داشت او
ني دگر هم كرد قامت راست او
ناتوان شد پيكر پاكش چه زود
شد هويدا آنچه را فرموده بود:
از نفاق آن منافقهاي دون
وز فساد مُفسدان بس زبون
گفت آريد كاغذ و كلك و دوات
تا بگويم آنچه در آن است نجات
نسبت هذيان عمر دادي به او
در حضورش با صدا شد گفتگو
پارهاي گفتند كه آريد آنچه را
ميدهد فرمان كه گويد خير ما
حيلهاي كرد آن خبيث بيحيا
كه كتاب اللَّه بود بس بهر ما
دست‌هاي گفتند عمر گويد درست
دست‌هاي دادند جوابي بس درشت
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 190 *»
شد نبي9 آزرده از گفتارشان
ناروا بودي چنان رفتارشان
گفته حق «لاترفعوا»([41]) را در كتاب
گفت از نزدش روند پيش از عذاب
شادمان رفتند منافقها همه
زانكه طبق ميلشان شد خاتمه
شد نبي9 خونينجگر زين ماجرا
ديدهاش گريان ز رنج اين جفا
آنچه ميگفت از نفاق آن خسان
خود به چشم خويشتن ديدي عيان
مزد خود را گوئيا دريافته
رشته گرديده هرآنچه بافته
نااميد از خير امّت شد دگر
خونجگر شد خونجگر شد خونجگر
هريك از ما را كه ميديد آن عزيز
گوئيا ميديد كه با ما، در ستيز
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 191 *»
امّتند از اوّل و آخر همه
مثل آن روز است دگر تا خاتمه
گه حسن را در بر خود ميكشيد
رنگ رخسارش ز حسرت ميپريد
گه حسين را روي سينه مينشاند
اشك غم بر ابتلايش ميفشاند
ديد زهرا را كه باشد بيقرار
گفت نزديكم كمي گوشت بيار
گفت در گوشش كلامي را كه شد
بيشتر او بيقرار از حال خود
باز راز ديگري گفتا به او
فاطمه شد شادمان و خندهرو
گفت زهرا بعدها زان ماجرا:
داد از مرگش خبر در ابتدا
زان جهت بيتابيم شد بيشتر
بعد ازان داد از وفات من خبر
گفت اوّل نزد من اي دخترم
آيي از دنيا ز ديگر عترتم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 192 *»
شادمان گشتم من از اين مژدهاش
خاطرم آسوده شد زان گفتهاش
اين چنين بُد حالت آن بيقرين
روزهاي آخرش طي شد چنين
«رحمةٌ للعالمين» بُد آن رسول9
ليك وقت رفتنش شد بس ملول
از منافقهاي امّت در هراس
غير چند تن، امّتش هم ناسپاس
حيلههاي نابكاران ميشنيد
در دل پاكش چو خاري ميخليد
آه او بر حزن ماها ميفزود
بر منافقها بسي لعنت نمود
آن همه رأفت كه بودش بر بشر
شد ز دست اين بشر خونينجگر
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 193 *»
رحلت رسول اللّه صلياللهعليهوآله
تشكيــل سقيـفــه
شد دگر آن ساعت غمآفرين
ماتم جانسوز ختم المرسلين
آخرين لحظه ازان شمس ازل
داد رخصت او كه تا آيد اَجَل
جان دين ميرفت دگر از اين جهان
گوئيا قرآن تُهي ميشد ز جان
چشم ميپوشيد ز ما و اين سرا
نور چشم ما و جان ماسوا
روي دامانم سر آن شاه بود
دل پر از غم سينهام پر آه بود
او نفسها را به كُندي ميكشيد
جان من گويا كه بر لب ميرسيد
گاهگاهي ديده خود ميگشود
با همه رنجش، تبسم مينمود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 194 *»
چشم او بر صورت من خيره شد
پس اجل بر پيكر او چيره شد
سر فرو بردم كه بوسم روي او
لحظه آخر ببويم بوي او
پس كشيد آخر نفس را حضرتش
چون نسيمي خورد به رويَم آن دَمَش
زان نفس ركن وجود من شكست
پس در شادي به روي من ببست
غربت و تنهايي من شد رقم
باري از غم آمد آنگه بر دلم
آنچنان باري كه باشد تا اَبَد
آنچنان غم كي از اين دل ميرود
منتشر شد در مدينه تا خبر
از كمين آمد برون بس خيرهسر
در سقيفه مجتمع گشتند همه
از براي جانشين شد همهمه
بهر تجهيز پيمبر چند نفر
مانده با من هريكي را چشم تر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 195 *»
پيكر پاك نبي9 در مغسلش
اُمّتش در فكر غصب مسندش
در كفن آن پيكر پاك رسول9
شد وصي حضرتش آنگه خذول
ما بر آن پيكر چو بوديم در نماز
در سقيفه امّتش در شَوْر و ساز
پيكر پاكش نشد مدفون هنوز
امتش با عترتش در جنگ و توز
امّت مغرور او بياعتنا
مانده بر جا نعش پاك مصطفي9
ما همه در ماتمي اينسان بزرگ
امتش با هم همه در تاز و ترك
يك طرف «مِنّا امير» آيد به گوش([42])
يك طرف تيم و عدي اندر خروش([43])
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 196 *»
كس به فكر حضرتش ديگر نبود
اين، شرار حزن ما را ميفزود
تا كه شد با اوّلي بيعت تمام
سرفراز آمد عمر زان اِهتمام
شد دگر آسوده فكر آن خسان
از غم امر خلافت، آن زمان
پس بر آن پاكيزهتن آنها سه روز
آمده بهر نماز و ساز و سوز
بعد ازان شد جسم پاك او دفين
شد نهان از ديدهها آن بيقرين
شد جهان ماتمسرايي بعد از او
شد دفين با او دگر هر آرزو
تيره شد روز همه چون شب دگر
نخل امّيد همه شد بيثمر
شد سيهپوش از فراق مصطفي9
سر به سر گيتي، غمش بيانتها
غربت اسلام و قرآن شد پديد
روزگار تيره عترت رسيد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 197 *»
در نوا محراب و منبر در عزا
نوحهخوان شهر مدينه بيصدا
خون ز چشم آسمانها ميچكيد
آه حسرت از زمين سر ميكشيد
در فراق خاتم پيغمبران9
سر به سر جنّ و ملائك در فغان
انقطاع وحي زين فقدان پديد
شادي ابليس كينپرور رسيد
او كه در روز غدير شد در هراس
از سقيفه دارد او بيحد سپاس
آرزويش بوده اين روز سيه
تا كه رنج انبيا سازد تبه
سرنگون سازد شريعت را ز كين
حرمت عترت برد از كين لعين
بندد او درهاي شادي را بر آل
تا بگيرد انتقام، آن بدمآل
اصل دين چونكه ولايت آمده
كينهاش پس بينهايت آمده
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 198 *»
گمرهان را شد زمان ترك‌تاز
مؤمنان را ابتداي سوز و ساز
«رحمةٌ للعالمين» رفت از جهان
هادي دنيا و دين رفت از جهان
بسته شد درهاي رحمت سر به سر
تكيه زد بر مسند خير البشر9
بدتر از اهريمنانِ انس و جان
هرچه، اهريمن، ز كارش شادمان
شام تار آفرينش سر رسيد
تيرهروز اهل بينش سر رسيد
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 199 *»
مصائب حضرت فاطمه عليها‌السلام
فاطمه3 بيش از همه بيتاب بود
ني به فكر راحت و ني خواب بود
ورد او نام پدر در روز و شب
جان او هر لحظه ميآمد به لب
غصّه ماها دو چندان از غمش
هر زماني بيش ميشد ماتمش
در كنار قبر بابا در خروش
از خروش بيحدش رفت او ز هوش
رفت با حضرت خوشي از زندگي
رونق دين رفت و رسم بندگي
شد زمان خواري اهل ولا
وقت حمله بر سر آل عبا
كينههاي بدر و اَحقادِ حُنين
بدتر از شمشير و از تير و سُنين
آشكارا شد ز دلها سر به سر
آتش فتنه از آنها شعلهور
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 200 *»
از وجود من همه در اضطراب
تا نسازم نقشهها نقش بر آب
من درون خانه در رنج و تعب
جمع قرآن كار من در روز و شب
خواستار بيعت من شد عمر
تا شود آسوده از من، خيرهسر
آمد او بر درب خانه با شتاب
حلقه كوبيد و ندادش كس جواب
حلقه زد محكمتر از كينه به در
شد مسلّم پشت در باشد عمر
فضّه را گفتم دهد او را جواب
رفت و آمد نزد من او با شتاب
گفت گويد اي علي بيرون بيا
با خليفه مثل ما بيعت نما
فاطمه دانست چه ميخواهد عمر
رفت از بهر جوابش پشت در
ابتدا عذر مرا اظهار كرد
بعد ازان او را دمي اِنذار كرد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 201 *»
در عوض او خشم خود را ميفزود
جاي پاسخ بس اهانت مينمود
گفتههايش را زنانه ميشمرد
حجّتش را احمقانه ميشمرد
فاطمه گريان شد از آن حرفها
نعره آن بيحيا شد بر هوا
هيزم و آتش طلب كرد آن زمان
شعلهور شد آتش از در ناگهان
حرمت او را ز كينه كاستند
در حقيقت خواري من خواستند
كينهها در سينهها انبوه بود
دَر بَرِ آن كينهها او كوه بود
چون كه بُد تكليف من صبر و وقار
وارد صحنه شد و در كارزار
ذو الفقارش منطق پيغمبري
صولتش در كارزارش حيدري
ليك دشمن كينهاش ديرينه بود
حربه زهرا دو دست و سينه بود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 202 *»
تازيانه بر دو دستش زد عمر
شد فرو بر سينه او ميخ در
پهلويش از ضرب در بشكسته شد
محسنش در آن ميانه كشته شد
«وَ اِذَا الْمَوْءُودَة» اين محسن بود
پرسش از قتلش از اين امّت شود
ناله زهرا برآمد از جگر
شد سيه عالم مرا پيش نظر
او پدر را از جگر ميزد صدا
من خجل از فاطمه زان ماجرا
روي او نيلي ز ضرب دست كين
رفته از هوش و شده نقش زمين
گفتم اي فضّه بگير خاتون خود
آري پيش چشم من شد آنچه شد
شد يقين آن خيرهسر را آن زمان
من نباشم در مقام دفع آن
بسته باشد دست من ديگر ز جنگ
شد رها از چنگ من او بيدرنگ
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 203 *»
رفت و با جمعي دوباره آمدند
با طنابي وارد منزل شدند
ريسمان بر گردنم افكنده شد
ابلهان راضي ز كار و بار خود
دشمنان از بهر بيعت چون مرا
سوي مسجد بيعِمامه بيردا
ميكشيدند بيمحابا آن خسان
گردنم آزرده ميشد هر زمان
يك قدم ره من نرفتم ز اختيار
از عقب راندند مرا بس با فشار
ناگهان ديدم كه زهرا ميدود
ناله زارش به گوشم ميرسد
آمد و پس دامنم محكم گرفت
شد چو مانع بهر قوم بدسرشت
ناله «خَلُّوا ابْنَ عَمّي»([44]) ميكشيد
نعره «جُرُّوهُ»([45]) زانها ميشنيد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 204 *»
پس عمر زد نعرهاي بيواهمه
قُنفذا، بشكن تو دست فاطمه
شد رها از دامنم دستش دگر
نالهاش زد بر دل و جانم شرر
شد چو پهلويش شكسته دست او
من خجل زان دست و زان پهلو و رو
بعد ازان كه شد جدا زهرا ز من
هم نبودم ياوري زان مرد و زن
پس كشيدند تا به مسجد با طناب
همهمه از هر طرف بود و شتاب
خشم خود را من فرو ميبردمي
با كسي هم ني سخن ميگفتمي
تا كه ديدم اهرمن جاي نبي9
همچو عِجل سامري آن اوّلي([46])
تكيهزن گرديده جاي مصطفي9
پيش چشمم شد سيه ارض و سما
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 205 *»
پس كشيد آن دوّمي تيغ از نيام
بر سرم ايستاد و گفتا اين كلام
با خليفه اي علي بيعت نما
ور، نه، ميسازم سرت از تن جدا
گفتمش داني چهكس را ميكشي
بنده حق و برادر با نبي9
در جوابم گفت او دارم قبول
بنده حقي ولي با اين رسول
منكرم باشي برادر اي علي
بايدت بيعت كني اينك، بلي
تو نداري امتيازي بين ما
مثل ما بيعت نما، بيعت نما
چون كه ديدند بيعتي از من نشد
زد به دستم اوّلي پس دست خود
گفت علي بيعت نمود با من كنون
من شدم آسوده از آن قوم دون
سوي خانه آمدم پس با شتاب
فاطمه در اضطراب و پيچ و تاب
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 206 *»
مقنعه از سر گرفته مو پريش
گشته آماده كه با آن قلب ريش
بر همه نفرين كند آن خونجگر
قهر حق را سازد از آن شعلهور
گفتمش اي دخت خير المرسلين9
بوده بابت «رحمةٌ للعالمين»
تو مشو نقمت بر اين امّت كنون
داده حق مهلت به اين افراد دون
تا نفاق خود نمايند آشكار
مصلحت باشد كه باشي بُردبار
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 207 *»
بيماري حضرت فاطمه عليها‌السلام
لب فرو بست او ز نفرين آن زمان
شد مهيّا بهر صبر بس گران
من چه گويم با تو از آن چند روز
كز غم آن روزها سوزم هنوز
پيش چشمم همسرم را ميزدند
زان زدن آتش به جانم بس زدند
دست من را هم وصيّت بسته بود
دشمنم بر جرأت خود ميفزود
بعد غصب حق من غصب فدك
شد سبب تا كه خورَد زهرا كتك
بار ديگر محنتش افزون شود
آن جگرخون بيشتر دلخون شود
بيند او بيحرمتي از پيش بيش
بر دلش دشمن زند هر لحظه نيش
دست رد بر سينه زهرا زدند
بر شهودش تهمت بيجا زدند
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 208 *»
بر سند آب دهن افكنده شد
پاره آن از كينه ديرينه شد
يعني پيغمبر9 ندارد حرمتي
مثل اموات دگر او ميّتي
بعد ازان بيمار شد آن خونجگر
گريه شد كارش ز فقدان پدر
روز و شب از سوز دل زاري نمود
بر غمش هر لحظه فرقت ميفزود
در بقيع گاهي و گاهي در اُحُد
گريهها كرد تا ز پا افتاده شد
در ميان بستر و بس ناتوان
نالهاش ميزد مرا آتش به جان
گِرد آن بستر همه اطفال او
مويهكن يكسر پريشان حال او
گه نظر ميكرد بر روي حسن
ياد ميكرد از غم آن ممتحن
ياد ميكرد از غم تنهاييش
بيش ميشد گريهها و زاريش
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 209 *»
ياد ميكرد از جفاي همسرش
سوده الماس و رنگ پيكرش
سبزپوشِ زهر كين آن ممتحن
ياد خونهاي دل او در لَگَن
پاره پاره مي‌شود او را جگر
پيش چشم خواهر و دخت و پسر
بعد مردن پيكر پاكش شود
تيرباران در كنار مام و جدّ
گه نظر سوي حسينش مينمود
آه آتشبار او را ميفزود
ياد ميكرد از جفاي كوفيان
كربلا و قحط آب و كودكان
ذبح طفل و داغ اكبر يك طرف
يك تن و دشمن هزاران صف به صف
ياورانش تشنهلب در خون تپان
پاره‌تن افتاده چندين تن جوان
ياد ميكرد غربت نوباوهاش
كربلا و زينب آوارهاش
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 210 *»
بوسه ميزد بر لب و روي حسين
ميشنيدم گويدش اي نور عين
كربلا لبتشنه ميگردي شهيد
گوشم از لبهاي جدّت اين شنيد
ميكشند قومي از اين امّت تو را
با لب تشنه به دشت كربلا
حق تعالي در جزاء كارشان
از شفاعت ميكند محرومشان
گه نظر ميكرد به زينب دخترش
گه به كلثوم دخت زار ديگرش
ياد خواريهاي آنها مينمود
بر غم ما و غم خود ميفزود
ياد ميكرد از اسارتهايشان
داغهاي بيحَدِ آن بيكسان
گه نظر ميكرد به من با چشم تر
لمس ميكرد غربتم با يك نظر
طاقت ديدار رويم را نداشت
هم توان گفتگويم را نداشت
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 211 *»
بيسخن او حرفها ميگفت به من
شرم من از او، به او ميگفت سخن
مرگ خود را مينمود از حق طلب
شد سيهتر روز من ديگر ز شب
ناتوان شد او دگر ز اندازه بيش
استخواني ماند از او ديگر نه بيش
نالههايش را دگر جوهر نبود
اين حدش آزردگي باور نبود
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 212 *»
شهادت حضرت فاطمه عليها‌السلام
تجهيز آن بزرگوار
شكوههاي مولا عليهالسلام
شد مهيّاي سفر آن دلغمين
گفت با من نزد بالينم نشين
با من خسته وصيّتها نمود
هر كلامش آتش جانم فزود
خواست زير پيرهن غسلش دهم
هم شبانه پيكرش را بسپرم
قبر او مخفي كنم از مردمان
بي‌خبر مانند ز قبرش دشمنان
تا از اين ره دشمنش رسوا شود
مشت او نزد تمامي وا شود
بس گران آمد برايم اين سخن
من يكي تن دشمنِ من مرد و زن
ليك چاره غير از اين بهرم نبود
جز رضاي فاطمه3 عزمم نبود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 213 *»
پس پذيرفتم وصايايش همه
خاطرش آسوده گرديد فاطمه3
آه ازان ساعت كه آمد سر دگر
عمر آن رنجيده خونينجگر
ديده بست از اين جهان پرملال
برگشود بر جلوههاي ذو الجلال
مرگ پيغمبر9 اگر ركنم شكست
مرگ زهرا هم دگر ركنم شكست
پس شدم تنهاي تنها بعد از او
آن زمان مرگم نمودم آرزو
من كه بودم در بَرِ هر نوع بلا
همچو كوه استواري پابجا
در بر اين حادثه خوردم زمين
ناتواني شد مرا ديگر يقين
غسل دادم پيكر آزردهاش
طبق دستورش ز روي جامهاش
زانكه او صدّيقه بودي همچو ما
پس ز غير من نبودي اين روا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 214 *»
خون دل باريدم از ديده بسي
غير من ناديده اين محنت كسي
گوئيا از تن برون شد جان من
تا نمودم پيكر پاكش كفن
او چو شمع خامشي اندر ميان
كودكان پروانههاي نيمهجان
من جدا ميكردم آنها را از او
هريكي خونيندل، عقده در گلو
او دو دستش را درآورد از كفن
در برش بگرفت حسينش با حسن
صيحهاي از دل برآورد آن زمان
هاتفي دادم ندا از آسمان
كن جدا اين كودكان از فاطمه
بردهاند صبر ملائك را همه
بعد ازان گشتم مهيّا سينهچاك
تا سپارم پيكر پاكش به خاك
شدّت حزنم نيايد در بيان
شد چو در لَحْدش ز چشم من نهان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 215 *»
رو نمودم جانب قبر رسول9
گفتمش از خود سلام و از بتول3
گفتم اينك نزدت آمد دخترت
نور چشمان تو اوّل زائرت
بس شتابان در جوارت آرميد
بعد تو او لحظهاي راحت نديد
كاسه صبرم دگر لبريز شد
اين جدايي بس شررانگيز شد
برترين زنهاي عالم رفت ز دست
زين مصيبت ديگرين ركنم شكست
طاقتم بعد از تو و او شد تمام
خود تو برگو من بگريم بر كدام
بر تو گريم يا براي فاطمه3
يا براي آن وفاي فاطمه3
يا كه گريم از براي كودكان
هريكي از داغ مادر بيامان
جز تأسف نايد از من هيچ كار
غير گريه من ندارم هيچ يار
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 216 *»
يا رسول اللَّه چه باشد چارهام
زين مصائب من ز پا افتادهام
روي دامانم سر ناز تو بود
سينه من مخزن راز تو بود
جان چو ميدادي سرت بر سينهام
دوخته بودي ديدهات بر ديدهام
من نهادم ديدگانت را بهم
اي كه هستي زنده بعد از مرگ هم
خواب ما بيداري و غيبت حضور
مرده ما زنده تا يوم النشور([47])
خود تو بودي شاهد بر مردنت
بعد مردن هم كه پاسخ گفتنت([48])
غسل دادم پيكر پاك تو را
پس كفن كردم تو را با صد نوا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 217 *»
پيكرت با دست من در لَحْد شد
درشگفتم زين گرانجاني خود
غير تسليم و رضا كارم نبود
گريه هم بر آتش دل ميفزود
فاطمه بودي امانت نزد من
بعد تو او شد گرفتار محن
سوي تو برگشته اينك فاطمه3
بار ديگر شد سيه روز همه
او دگر از اين محن آسوده شد
اين منم اكنون كه خواهم مرگ خود
بعد از اين بس ناپسند است اين سرا
بيشما باشد جهان زندان مرا
پس دگر اندوه من جاويد شد
روز و شب راحت نبينم بهر خود
اي پيمبر خستهام زين زندگي
من دگر دل كندهام زين زندگي
اي پيمبر اين جدايي زود بود
از كفم صبر و قرارم را ربود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 218 *»
من به سوي حق شكايت ميكنم
گوشهاي بهرت حكايت ميكنم
عقدههايم را نمييابم بيان
زانچه ديده دخترت زين ناكسان
او براي تو بگويد در حضور
زانچه ديده تا شدي از او به دور
ماجرا را شو تو جويا مو به مو
گو، بگويد آنچه در دل دارد او
گويد از حال من و اين امّتت
اهرمن بنشسته روي مسندت
گويد از بيشرمي اعداء دين
هم ز سيلي، ضرب در، سقط جنين
گويد از ضرب غلاف و بازويش
شد شكسته دست او چون پهلويش
گويد از غصب فدك آن دلغمين
در ميان كوچه شد نقش زمين
چادر خاكي او نزد من است
شاهدش فرزند دلبند من است
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 219 *»
جز كمي او دردهايش را نگفت
عقدهها در سينه تنگش نهفت
با تو هم شايد نگويد درد خويش
او نميخواهد تو را سازد پريش
ليك با اصرار از او جويا بشو
تا بگويد آنچه ديده بعدِ تو
حق تعالي هم نمايد داوري
از خدا كو داور عادلتري؟!
بر تو و بر دخترت بادا درود
دختر پهلو شكسته، رو كبود
اين وداع من نباشد از ملال
رفتن من هم نباشد از كلال
گر بمانم هم نباشم بدگمان
صابران را حق دهد پاداششان
چارهاي هم من ندارم غير صبر
از خدا هم باشدم امّيد اجر
گر نبودي ترس از اعداء مرا
قبرت اي زهرا بُدي مأوا مرا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 220 *»
روز و شب بودم كنار قبر تو
گريه كارم بود و ياد صبر تو
همچو آن مادر كه برده از كفش
طاقتش داغ جوان نوخطش
اي پيمبر9 دفن شد در محضرت
مخفيانه شب يگانه دخترت
حق او پامال و ارثش غصب شد
تازه رفتي از ميان، چندي نشد!!
پس شكايت ميبرم نزد خدا
ياد تو تسكين دهد دلهاي ما
رحمت حق بر تو و بر فاطمه3
ناگوارا زندگي بر ما همه
فاطمه برگو، چه سازم بعد از اين؟!
يك تن و اين سينههاي پر ز كين
غربت و تنهاييم را چاره كو؟
خود تو گو، بيتابيم را چاره كو؟
كودكان مضطرت را من چه سان
از غم فرقت كنم آرامشان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 221 *»
دشمنان كينهورزت را بگو
گر بگويند قبر زهراي تو كو؟!
من چه گويم در جواب دشمنان
بشنوم زانها بسي زخم زبان
فاطمه، در سينه زارم، بدان
جان من با نالههاي بيامان
گشته زنداني چه ميشد يا كه چون
جمله با هم ميشدي يكدم برون؟
بعد تو خيري نباشد در جهان
گريهام باشد ز ترس من، ازان
كه مبادا عمر من گردد زياد
زندگي بيفاطمه، هرگز مباد
اين من و اين بار سنگين فراق
دل كجا بيند خوشي با اين فراق
كي رود آن مهربانيها ز، ياد
كي فراموشم شوي اي نامراد
غصّههايت پيش چشمم حاضر است
گوئيا نقشي همه در خاطر است
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 222 *»
هردو ياري، عاقبت از هم جدا
ميشوند در اين نظام اين سرا
هر بلائي را تحمّل ميتوان
جز جدائي دو يار مهربان
اين جدائي تو از من اي بتول3
بعد فقدان گرانبار رسول9
خود دليل روشني باشد بر اين
هردو ياري را بود پايان چنين
فاطمه، سخت است دگر بر من فراق
وه چه دارم من به مردن اشتياق!
فرقتت را ني تحمّل باشدم
شد نشانش گريه با حسرتم
شيون غمزاي من بيانتهاست
حزن حسرتخيز من ديگر بجاست
اشكها! ياري دهيد اين خسته را
ديدهها! باريد شما هم اشكها
در غم فقدان ياري بيقرين
تا ابد باشد غمي ديگر چنين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 223 *»
ديگري هرگز نگيرد جاي او
جاي او در دل، دل است مأواي او
گرچه رفته از نظر آن نازنين
باشد او در اين دل شيدا مكين
فاطمه، سودي ندارد اين درنگ
مي‌شود از پيش بيش اين سينه تنگ
ني سلامم را جوابي ميدهي
ني به رويم ميگشايي هم دري
نزد تو زاري هرآنچه ميكنم
يك تسلّي از تو، همسر نشنوم
پس چه شد آن مهر بيحد، فاطمه
گو، چه شد پس آن وفايت، با همه
سُنّت خُلّت ز خاطر بُردهاي
آري حق داري كتكها خوردهاي
كاش اي زهراي غمپرور عدو
جاي تو ميزد مرا بر دست و رو
درشگفتم من ز امداد خدا
من چگونه گشتم از زهرا جدا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 224 *»
من چه گويم از غم فرقت دگر
كي رود از خاطر من پشت در
خانهام را خانهام ديگر مگو
قتلگاه همسر و محسن بگو
بعد او اطفال او خونينجگر
هريكي را اندُهي از حد، بدر
هركدامي را دو چشم اشكبار
تلختر از زهر به كامم روزگار
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 225 *»
شكـوههاي مولا عليهالسلام از گرفتـاري‌هايـش
بعد از شهادت حضرت زهرا عليها‌السلام تـا كشته‌شدن عثمان
خوار بودم من پس از مرگ رسول9
خوارتر گشتم پس از مرگ بتول3
گاهگاهي كس سلامم مينمود
پاسخي ديگر، سلامم را نبود
كينهها هر روزه ميشد بيشتر
هر نگاهي همچو تيري پُرشرر
هركسي با من كه ميشد رو به رو
جز گله از من نبودش گفتگو:
از چه رو پنهان نمودي از همه
اي علي تجهيز و قبر فاطمه
كينه داري با تمام مسلمين
شد فراهم بهر ما عاري چنين
يادگار خاتم پيغمبران9
شد نهان از ما همه تجهيز آن؟
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 226 *»
قبر او را ما نميدانيم كجاست
اين چنين ننگي كجا بر ما رواست؟
پاسخم بُد زين گلايه با همه
خود وصيّت كرده بودي فاطمه3
الغرض شد دوره تنهاييم
دوره رنج و غم و بيتابيم
صبر كردم من به مانند كسي
استخوان در حلق و در چشمش خسي
دين شد از رفتارشان بيمحتوا
مسلمين را اوّلي شد مقتدا
شد ولايت لُبّ دين از آسمان
در زمين شد لُبّ دين بيرون از آن
اسم بيمعني ميان مردمان
صبر من هم بوده بهر حفظ آن
حق من ضايع شد از كين حسود
غير چند تن ياوري بهرم نبود
مينمودم گر كه با آنان جدال
پس يقين اسلام ميشد پايمال
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 227 *»
دشمن بيگانه ميشد شادمان
پس شبيخون ميزدي او ناگهان
كي دگر اسلام ميشد مستقر
زحمت پيغمبران هم بيثمر
مصلحت پس زين جهت شد صبر من
هم تحمّل شد وظيفه بهر من
بندگي بود و رضا بودم ز دل
گرچه بودم نزد زهرايم خجل
حالت اطفال من بيحد پريش
در فراق مادر خود سينه ريش
مادر مظلومه و مصدومشان
هركجاي خانه هم از او نشان
در و ديوار و دگر مسمار در
بستر و پيراهن آن خونجگر
گوشوار و چادر پُرخاك او
شاهدِ بر دشمن بيباك او
شب ز تيرهروزيش بعد از پدر
ياد آنها آرد و پيش نظر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 228 *»
روز آرد ياد آنها آفتاب
در بقيع و مادري در التهاب
روز و شب بر ما چنين با رنج و درد
ميگذشت و كار ما هم آه سرد
كودكان در حسرت از حالات من
من ز حال كودكان در صد محن
در زمان اوّلي خوردم بسي
خون دل از او و از هر ناكسي
طعنهها و نيشهاي اين و آن
سوء ظنها و كنايات خسان
بدعت و حكم به ناحق بيحساب
بر زبانها نامي از شرع و كتاب
بارها او گفت «اَقيلُوني» كه من([49])
از شما بهتر نباشم مرد و زن
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 229 *»
بوالحسن باشد ز ما بهتر يقين
ميسزد او را شود مسندنشين
ليك وقت مردنِ او چون كه شد
دوّمي را پس نشانيد جاي خود
قاتل زهرا شدي مسندنشين
شد ستم را نوبت فصل نُوين
شد امير المؤمنين او را لقب
روز و شب از كينهاش ما، در تعب
آنچه او را بود از كينه نهان
شد زمان آنكه سازد او عيان
اوّلي صدّيق و فاروق هم شد اين
بيوفائي مسلمانان ببين
نزد هر مشكل كه ميماند آن جهول
حرفش اين بود اي پسر عمّ رسول
كن تو حلّ مشكل اي مشكلگشا
از همه اَعلم تويي اي مرتضي
بيتو من زنده نباشم يك دمي
تا نمانم من به نزد مشكلي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 230 *»
بارها «لَوْلا عَليٌّ» آن ظلوم
تا، رها ميكردم او را از غموم
آشكارا گفته و هم در خفا
باز هم با من نبودش اعتنا
او حسد ميبرد بر من در درون
عيبها ميگفت برايم آن زبون
گاه ميگفتي حسودي اي علي
چشم داري تو به اين مسند، ولي
تو جواني و نباشد درخورت
رهبري بر امّت پيغمبرت
طبع تو شوخ و نداري تو وقار
رهبري را جِدّ و جَهد آيد به كار
اي عجب از اين سخن از آن وقيح
شوخي از مانند من باشد قبيح
من غم امر بزرگي ميخورم
آخرت را كي ز خاطر ميبرم
غصّه دين و ديانت در دلم
گمرهي اُمّتم ديگر غمم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 231 *»
داغ فقدان نبي9 در سينهام
من بسي خِفَّت ز دشمن ديدهام
دشمنان بس لجوج و كينهجو
دشمن حق واقعاً بيگفتگو
كينه دلها ز شمشيرم چو بود
بهر آن كينه حد و مرزي نبود
با منافق چون نبودم سازگار
بس به تلخي ميگذشتم روزگار
تا كه شد وقت رحيل دوّمي
خواست سازد جانشينش سومي
حيلهاي كرد و به نام مشورت
جانشينش شد دگر، زان شيطنت
شد چپاول كار او و قوم او
از تبهكاري او شد هاي و هو
بر همه بيواهمه بيداد كرد
امّت از بيداد او فرياد كرد
زان ميانه بوذرِ آزادمرد
با شهامت شد مر او را در نبرد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 232 *»
مردم از گفتار بوذر شادمان
گِرد او چون گرد شمعي پرزنان
كار او شد انتقاد از كار او
در غياب و يا حضور و رو به رو
تا كه از گفتار او در خشم شد
پس گرفت دربارهاش تصميم خود
بعد ازان آزارهاي بيشمار
گه به شام و گه مدينه رهسپار
عاقبت او را نمود نفي بلد([50])
خاطرش آسوده شد زين كار بد
نوبت آزار من شد بعد از او
هركه از هرجا، به من آورده رو
شد مشوّش حال او نسبت به من
در هراس از شورش و صدها فتن
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 233 *»
او امير مردم و مروان بر او
بُد امير و امّتي در هاي و هو([51])
گه مرا از شهر بيرون مينمود
بُد گمانش ميبرد زين نقشه سود
تا كه ميديد فتنه افزون مي‌شود
احتمال شور و بلوا، ميرود
باز ميگفت اي علي برگرد به شهر
كار من هم بُد اطاعت ز او و صبر
خسته گشتم عاقبت زين كار او
گفتمش از من چه ميخواهي، بگو
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 234 *»
شكوههاي مولا عليهالسلام از گرفتاريهايش
بعد از كشته شدن عثمان و بيعت با آن بزرگـــوار
چون كه ظلمش هر زمان افزون شدي
صبر مردم هم ز كف بيرون شدي
كشته شد آخر به دست مردمان
مردمانِ خسته از آن ظالمان
پس به سوي من همه آورده رو
بهر بيعت با من از هرجا و سو
من از آن بيعت همي كردم اِبا
زير بار آن نرفتم با رضا
تا كه مضطر گشتم و كردم قبول
بهر آنكه تازه سازم از رسول9
سنّتي را يا كه دفع مظلمه
كردم باشم اندكي را زان همه
بعد از آن بيعت دگر شد فتنهها
فتنهاي از فتنهاي ميشد بپا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 235 *»
فتنه اوّل ز جور «ناكثين»([52])
عايشه، طلحه، زبير و تابعين
شد بپا جنگ جمل زان ناكسان
بُد بهانه قتل عثمان در ميان
گرچه بوده خود شريك قتل او
شد از آنها هرچه شد از هاي و هو
با همه خود گفته بودي عايشه
«اُقْتُلُوا النَّعْثَل» بدون واهمه([53])
بعد قتلش شد عزادارش ز مكر
تا شنيد او بيعت و پايان امر
مقصدش از فتنه بودي جان من
قتل عثمان شد شعار جَيْش زن([54])
حق بر آنها چون مرا نصرت نمود
كينهاي بر كينه ديرين فزود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 236 *»
فتنه بعدي ز شام آمد پديد
روزگار مانند آن فتنه نديد
حكم عزل پور سفيان دادمي
او كجا و راه و رسم آدمي
«قاسطين»([55]) او و طرفداران او
كينهجو مانند او ياران او
جنگ صفّين شد بپا از كينشان
فتنهجويي سنّت و آيينشان
دشمني با حقّ و دين، ذاتي او
بُد پدر را، وارث اين خلق و خو
از دو لشکر كشته پس بسيار شد
نصرت حق چون كه با ما يار شد
ياوران من همه در توز و تاز
گشتم اَلْحَق من از آنها سرفراز
گرچه شد ياري چو عمّارم شهيد
آن كه از او لشکرم شد روسفيد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 237 *»
آن كه فرمودش پيمبر9 اين سخن:
«با علي هستي برادر همچو من
در وِلاي او تويي از برتران
كشته ميگردي تو در دوستي آن
قاتلت باشد «گروه باغيه»([56])
در قيامت جايشان شد هاويه
آخرين زاد تو از دنيا شود
شربت شيري كه با آبي بود
ميشوي ملحق تو با ما، در جِنان
اي تو از نيكانِ جمع شيعيان»
در كنار پيكرش گريان شدم
از جفاي دشمنم نالان شدم
دشمن سرسخت حق، دور از خدا
پُر ز كينه سينهاش از اوليا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 238 *»
گفتم از سوز دل خود آن زمان:
«راحتم كن اي اَجل از اين جهان
اي كه ننمايي رهايم عاقبت
بس بود ديگر حيات عاريت
اي كه از دستم ربودي از جفا
هرچه يار مهرباني بُد مرا
بينمت باشي به خوبي باخبر
من چهكس را دوست دارم، خيرهسر
گوئيا باشد تو را يك رهنما
سوي آنها ره نمايد، پس تو را»
آري بعد از قتل پور ياسرم
باوفا مالك يگانه ياورم
مالك اشتر مرا بُد چُون يمين
همچو عمارم كه بودي اين چنين([57])
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 239 *»
مهر من در سينهاش همچون كه دل
گو، عجين بودش به مهرم آب و گل
نزد حق افتاده و كمتر ز خاك
در بر ناحق چه بيپروا و باك
خشم او چُون خشم من بر كافران
بر ضعيفان همچو من او مهربان
بنده خالص، خدا مقصود او
هركجا با هرچه ميشد رو به رو
بر ستمگر دشمني سرسخت بود
ياري هر بيپناهي مينمود
يار و سالاري كه كم بودش نظير
در ره حق صفشكن گُرد و دِلير
سربلند و سرفراز و دلقوي
باصفا پاكيزهجان و بس وفي
مثل او را كس نديده بيگمان
همچو او مادر، نزاده در جهان
در خلوصش همچو من بهر نبي9
روشني چشم من بود آن ولي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 240 *»
بار ديگر زد به جان من شرر
دشمنِ از دار عقبي بي‌خبر
شد اميدم نااميد از داغ او
شادمان از مرگ او آن تيرهرو
سمّ قتّالي كه دادش آن پليد
نقشه بيياوريّم را كشيد
دشمنم گفت با نديمانش چنين
اين دو بودند مر علي را چون يمين
بعد از اين ديگر نداريم ما هراس
با علي ديگر نباشد حقشناس
مرد ميداني ندارد بوالحسن
لشکرش افتاده است اندر فتن
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 241 *»
ادامه شكوه آن بزرگوار از جنگ صفين
جريان تحكيــم
گويم از صفّين و رنج آن ستيز
دشمن ما از هراسش در گريز
مُنهزم شد پور هنده در نبرد
از برايش پور عاصش حيله كرد
شد به روي نيزهها قرآن بسي
فتنهاي شد حيله يك ناكسي
حيلهشان يعني كه اين قرآن حَكَم
ابلهان را باور آمد حيله، هم
جمعي از ياران من خوردند فريب
عدّهاي ثابتقدم بس باشكيب
گفتم اين حيله بود اي ابلهان
من خودم قرآن ناطق، در ميان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 242 *»
حيلهاي باشد ز غدّاري پليد
آري هر فتنه ز حيله شد پديد
ابلهان دست از نبرد برداشتند
تخم فتنه، فتنهجويان كاشتند
هرچه گفتم، فتح ما نزديك شد
دشمن افتاده ز پا با دست خود
چند قدم ديگر نباشد بيشتر
دشمن افتاده به چنگ ما دگر
همّتي تا كار او گردد تمام
ميشويم آسوده ديگر زين لئام
ليك حيله كار خود را كرده بُد
راه ما زان حيله ديگر بسته شد
ابلهان نادم شده از اين ستيز
حق و باطل را ندادندي تميز
خواستند تا جنگ را پايان دهم
حكم قرآن، هرچه شد، گردن نهم
گفتم اي مردم شما را رهبرم
در شريعت از همه داناترم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 243 *»
كار من باشد همان دستور دين
حكم قرآن هم بود اينجا چنين
جنگ با اينان رضاي حق بود
هركه بر من، ردّ كند كافر شود
ردّ بر من شد جوابم زان خسان
دشمنم شد زين بهانه شادمان
طرح «تحكيم» را كشيدند ابلهان
من شدم مجبور در اجراءِ آن
من كه بودم آگه از هر مقصدي
آگه از هر مُصلح و هر مُفسدي
باخبر از حكم قرآن، ظَهْر و بَطْن
آشناي ذَيْل آن، مانند مَتْن
آن، كتاب صامت و من ناطقم
عين آن، از آن، نه بيش و ني كمم
حقّ من باشد مُبَيَّن در كتاب
همچو آن هستم يكي فصل الخطاب
گر حَكَم قرآن شدي، كي حقّ من
ميشدي ضايع، نصيبم اين مِحَن؟!
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 244 *»
گر نميكردم قبول، «تحكيم» را
بين ما، ميشد ازان جنگي بپا
پس شدم مضطر نمايم من قبول
مقصد دشمن شدش، وقت حصول
خواستند از من كنم ترك ستيز
گرنه، بودم رو به رو با تيغ تيز
حتم كرده بر من آنها از جفا
تا «حَكَم» حكمي نمايد بين ما
گفتم ار حاكم بگويد از كتاب
كار من روشن شود، باشد صواب
شد بناي انتخاب يك «حَكَم»
بار ديگر شد به حقّ من ستم
شد حَكَم از دشمن عمرو عاص دون
شد قبول لشکرم بيچند و چون
عمرو عاص حيلهگر، شد انتخاب
تا كند هر نقشهاي نقش برآب
گفتم او حيلهگر است و كجنهاد
او ندارد مقصدي غير از فساد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 245 *»
پور عمّ من حَكَم از ما شود([58])
زان كه ردّ حيله را، او ره برد
اشعري را برگزيدند ابلهان([59])
گفتم از شرّش نباشيد درامان
بيطرف، گفتند چو باشد آن جهول
حكم او باشد تمامي را قبول
بار ديگر زاده عاص حيله كرد
فتنهاي چون فتنه پيشينه كرد
اشعري از حيله او بي‌خبر
بي‌خبر از نيّت آن خيرهسر
از خلافت اشعري عزلم نمود
حق من شد پايمال آن عنود
حيله آن روسيه شد آشكار
پور سفيان را نمود او برقرار
ابلهان زين حيلهاش بار دگر
گشته نادم زانچه شد، زان حيلهگر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 246 *»
كفر شد «تحكيم» به حكم ابلهان
توبه واجب شد به حكم آن خسان
شد دگر «لا حُكْمَ …» آنها را شعار([60])
گرچه حق بُد اين سخن از كردگار
ليك آنها را هدف ديگر بُدي
مقصدي باطل كه خود رسوا شدي
بعد ازان، تكفير من شد كارشان
كشتن و غارت پس از تكفيرشان
جمله خارج گشته از دين خدا([61])
كار من هم شد، مدارا هركجا
گه «لَئِنْ اَشْرَكْتَ …» را در شأن من([62])
خواندهاند وقت نمازم در عَلَن
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 247 *»
خواندم «اِصْبِر …» را ز قرآن در جواب([63])
شايد از آن ره برند سوي صواب
حِلم من در نزد آن قوم عنود
بر سفاهتهاي آنها ميفزود
هرچه بر آنها نمودم احتجاج
ميفزودند بر عناد خود، لجاج
خر مقدّسهاي جاهل مجتمع
كس نشد زانها ز پندم منتفع
تا كه شد جنگي بپا در نهروان
رو به رو با ما شدند آن ابلهان
احتجاجي كردم آنگه، ابتدا
عدّهاي گشتند جدا زان اشقيا
نصرتم فرمود خدا در آن ستيز
كشته گشتند جز كمي اندر گريز
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 248 *»
شكوه آن بزرگوار از
گرفتاري‌هاي بعد از جنگ نهروان
شهادت مظلومانه آن حضرت عليهالسلام
لشکر من شد پس از اين فتنهها
مبتلاي سستي و روح جفا
ريشه كرد آهسته آهسته نفاق
در دل آنها پس از آن اتفاق
شهر كوفه مانده بُد در دست من
باز و بسته ميشد آن بر مرد و زن
شد برون از دست من هر منطقه
خودسري حاكم شد و هم تفرقه
شد همه دلها دگر با دشمنم
ظاهري بُد هرچه بُد از لشکرم
پور سفيان شادمان زين حيلهها
شد دگر آسوده او زين ماجرا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 249 *»
خسته گشتم من، ز مردم عاقبت
خستهتر آنها، ز من، در عافيت
شد دعاي من به درگاه خدا
تا كند حق، وعده خود را وفا
ريشم از خون سرم گردد خضاب
خاتمه يابد مرا ديگر كتاب
شد دعايم مستجاب از لطف حق
تا شوم آسوده از هر طعن و دق
من شوم راحت دگر زين مردمان
راحتي يابند ز من آن خستگان
نزد بهترها روم در آن سرا
زين جفاكاران خدا گيرد مرا
بدتر از من را خدا سازد امير
بر زن و مرد و جوان و خرد و پير
تا شود، معلوم خلق ناسپاس
كي، علي، با دشمنش ميشد قياس؟!
شد سحرگاهِ شب قدرم پديد
وه كه وقت وعده وصلم رسيد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 250 *»
سوي مسجد رفتم و در التهاب
تشنه وصل و سراپا اضطراب
كاي خدا ديگر نيابد اين «بَدا»([64])
طاقت دوري نميباشد مرا
قاتلم در خواب و من بيدار او
آشناي مهر من بيگفتگو
بارها گفتم برايش اين سخن
زندگي خواهم تو را، تو، قتل من
درشگفت ميشد ز گفتارم ولي
شد يقينش صدق گفتار علي7
كردمش بيدار و گفتم راز او
بر شقاوت او فزود زان گفتگو
من به سوي قتلگه گشتم روان
او دچار مستي خواب گران
من سراسيمه كه شد وقت رحيل
كرده او را آرزوهايش ذليل
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 251 *»
من ز شوق وصل حق بيخود ز خود
او ز مخموري دمي آگه نشد
شوق وصل حق مرا بيتاب داشت
مستي او جان او، در تاب داشت
عالم از تصميم او در اضطراب
ركن هستي شد مهيّاي خراب
آسمانها، مُشرف بر اِنهدام
ساكنانش رو به سوي اِنعدام
در تزلزل شد سكون اين زمين
شد عناصر را عدم اندر كمين
تا كه تكبير مرا آمد به گوش
شش جهت را شد تمامي در خروش
تا كه تيغش بر سرم آمد فرود
سمّ آن، از پيكرم طاقت ربود
من دگر از پا فتادم زين ستم
از مرادي، نامراديها، بهم
«فُزْتُ …» ميگفتم، گهي بودم خموش
گاه بيهوش و گهي بودم بهوش
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 252 *»
بر سرم نور دو چشم من حسن
هم حسين و هم دگر اولاد من
مردم كوفه همه در هاي و هو
وا اماما، وا اماما، كو به كو
اهل خانه مرد و زن در شور و شين
يك طرف گريد حسن سمتي حسين
زينبم گريان كناري در غمم
در نوا كلثوم زار مضطرم
من به فكر مردن و زير گِلَم
آتش هجران اهلم بر دلم
با وجود اين همه رنج و بلا
نيمهجان افتاده بودم من ز پا
قاتلم را گفته بودم با پسر
چون اسير ما بود آن خيرهسر
با مدارا شو مراقب حال او
كن رعايت سر به سر احوال او
كس نيازارد وِرا تا زندهام
گر كه ماندم آنچه خواهم آن كنم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 253 *»
ور كه مُردم من از اين ضربت، بزن
ضربتي بر او فقط اي پور من
كشته شد، او را مكن مُثله، دگر
گر نشد كشته پس از او درگذر
زهر تيغش در تنم تأثير كرد
رنگ من گرديده بُد چون كاه، زرد
تيغ او مغز سرم فرسوده بود([65])
از تن زارم توانم برده بود
شد شب بيست و يك از ماه خدا
وقت تجديد لقاء با مصطفي9
شد زمان ديدن روي بتول3
كان ز ضرب سيلي پست جهول
گشته بودي نيلي و من هم خجل
عاقبت هم او چنان رفتي به گل
آمد آن وقتي كه بينم جعفرم
هم ببيند او، دوتا، فرق سرم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 254 *»
حمزه را بينم، عمويم آن دلير
در دفاع از دين حق بودي چو شير
مادرم را، فاطمه بينم دگر
بينم آنگه چهره ماه پدر
گرچه دردم طاقت از تن ميربود
شوق رفتن در دلم هي ميفزود
هر زماني ميگشودم ديدهام
بر سرم بُد زينب غمديدهام
هر طرف اولاد من در شور و شين
نور چشمانم حسن بود و حسين
روزگار آن دو، ميآمد به ياد
در دلم غم روي غم ميشد زياد
بر شرار قلب زارم، هرچه بود
ياد غربتهاي آنها ميفزود
من كه رفتم از ميان، امّا، حسن
بعد من گردد گرفتار محن
بيوفائي بيند از اين كوفيان
خونجگر گردد ز جور اين خسان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 255 *»
پور هنده بس ستمها ميكند
مجتبي را در مدينه ميكشد
زاده آن روسيه يعني يزيد
آن تبهكار دغلباز پليد
ميكند در كربلا بس فتنهها
ميكشد نور دو چشم مصطفي9
سبط پيغمبر حسين را تشنهلب
در لب شط، زان قساوتها، عجب
ياورانش را كَشد در خاك و خون
اهل بيتش را كند خوار و زبون
آورد اين كوفه آنها را اسير
نزد يك، زاني، كه باشد او امير
دخترانم را تمامي خوار و زار
بر قتبها كرده باشد او سوار
ميبرد از كوفه تا شام بلا
كاروان غمنصيب كربلا
ياد شام و ابتلاي عترتم
وارثان علم و دين و عصمتم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 256 *»
ميزدي بر اين تن زارم شرر
ميربودي غصّهاش هوشم ز سر
شد شب قدر و شد عمر من تمام
از علي بر تو اجل! بادا سلام
آمدي خوش آمدي دير آمدي
از چه رو، دير ديدن مير آمدي
انتظارت جان من را خسته كرد
عضو عضو پيكرم آزرده كرد
در رهت شد چشم من ديگر سفيد
ميشدم هر صبحگاهي نااميد
وه چه صبح خوش بُدي اي صبح قدر
خوشتر از تو نامده بر مير بَدْر
«فُزْتُ» گفتم بهر استقبال تو
مرحبا صد مرحبا اي روز نو
انس من با تو كجا و اين كلام:
«انس طفل شيري و پستان مام»
راحتم كن اي اجل ديگر ز غم
بس بود ديگر مرا رنج و اَلَم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 257 *»
اي ملائك بر شما بادا سلام
بر شما باد از خداي ما سلام
پس بگيريد، اين تن خسته، ز من
رَسته جان من دگر زين خستهتن
زان زماني كه شدم بيفاطمه3
عاريه بودم در اينجا، عاريه
وصل جانان آرزوي من بدي
دوري ياران غم دل ميشدي
من دگر بيرون روم زين غمكده
سرخرو، از خون سر، مير آمده
ديده ميبندم دگر از اين سرا
تا گشايم بر جمال مصطفي9
جلوهها فرموده حق بر قلب من
من كجا و پايبند اين بدن
شام عترت زان شب قدرم رسيد
صبح امّيد علي ديگر دميد
ديده بستم من از اين دنياي دون
برگشودم سوي عقبي پُر ز خون
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 258 *»
بشنو بعدش را ز پور من حسن7
او بگويد، آنچه ديده، بعدِ من
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 259 *»
شكوههاي امام مجتبي عليهالسلام
از گرفتاري‌هاي بعد از مــولا عليهالسلام
تا كه رفت از دست ما ديگر پدر
شد سيه، روز نبود ما دگر
جام ما لبريز شد ديگر ز خون
شد به كام خصم ما دنياي دون
باده اهل ولا در اين جهان
باشد از خمّ بلا، در شأنشان
هرچه افزون قُرب آنها در ولا
سهمشان باشد بلاي جانگزا
همنشينند با غم و رنج و اَلَم
غصّههاي گونهگون بيش و نه كم
جام هريك پُر هميشه زان مي است
تازه تازه نوع به نوع پي از پي است
چون نباشد بهر آن پايان دگر
بوده از آغاز هستي سر به سر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 260 *»
تا بود افلاك را گردش چنين
«اَلْبَلاءُ لِلْوِلاء» باشد يقين
با پدر بوديم همه شوريدهحال
شرح آن هرگز نميآيد به قال
ديده تا بست او از اين دنياي دون
شورشي برپا شد از حدّش برون
عالم غيب و شهاده مضطرب
هرچه در آنها، تمامي منقلب
اضطرابي مُشرف بر اِنعدام
تا نماند يك نشاني زين نظام
رايت دين سرنگون شد بعد ازان
اهل دين را دوره خواري عيان
ساكنان آسمانها اشكبار
خاكيان را هم سراسر روز تار
گلشن دين شد خزان از آن سَموم([66])
از جوانب موج غم آورد هجوم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 261 *»
آري اين غم را سزا جان دادن است
خون دل جاي سرشك افشاندن است
ميسزد رو را خراشيدن دران
سوگواري بر همه، پير و جوان
داغ اين فقدان نصيب هركسيست
سوز سوگش همره هر سينهايست
هر جواني گشته پير از اين بلا
عالمي شد زين بلا در ابتلا
مو پريشان دختران فاطمه3
شد سرور آن عزيزان خاتمه
هريكي زار و نزار ز اندوه دل
از تعيّش دل بريده پا به گل
هريكي را شورشي اندر نوا
هر نوا از هريكي بس جانگزا
شد كلام اللّه ناطق چون خموش
شعلهور شد آه سينه از سروش
بانگ جبريل امين از آسمان
زد شرر بر هر دلي از انس و جان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 262 *»
پيكر پاكش شبانه شد دفين
تا نبيند آن، بلائي بيش از اين
قبر او مخفي نمودم از همه
چون مزار پاك مامم فاطمه3
صعصعه گريان ز خاك مرقدش([67])
بر سرش پاشيد و گفتا مِدحتش:([68])
«كاي امير المؤمنين، بادت فدا
باب و مام من، گوارا شد تو را
مَوْلدت پاك و بُدي صبرت قوي
بس بزرگ بودي جهادت اي ولي
رأي تو پيروز و شد سوداي تو
سر به سر سودت در اين دنياي تو
بر خداي خود كنون مهمان شدي
از بشارتهاي حق شادان شدي
گِرد تو جمع ملائك پرزنان
در كنار مصطفي9 كردي مكان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 263 *»
پس تو را حق بس گرامي داشت، زان
گشتهاي ملحق به او، در آن جِنان
خوردهاي از جام سرشارش بسي
(مثل تو ديگر نمييابم كسي)([69])
از خدا دارم من اينك مسألت
منّتي تا آنكه گرديم پيروت
مثل رفتار تو باشد كار ما
پس به كردارت نماييم اقتدا
دوستي با دوستانت داشته
دشمني با دشمنانت داشته
از خدا خواهم كند محشورمان
در گروه دوستانت، آن جهان
تو رسيدي آنچه را جز تو دگر
نارسيده ديگري از اين بشر
يافتي آنچه كه آن را ديگري
غير تو نايافته در زندگي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 264 *»
پيش روي مصطفي9 بس جنگها
كردهاي با دشمن دين خدا
تو بپا فرمودهاي دين را تمام
از براي دين، تو فرمودي قيام
فتنهها را برطرف كردي ز دين
مستقيم از آن شد اسلامِ متين
منتظم از آن شد ايمان، اي امام
بر تو باد از من صلاة و هم سلام
مؤمنان از تو قوي گرديدهاند
راهها، روشن بسي گرديدهاند
گشته برپا هرچه سُنّت، اين زمان
اين همه خوبي نشد در كس عيان
پيشتر كردي، اجابت از وفا
دعوت پيغمبر9 و دين خدا
هركجا، بودي تو حاضر، بيدرنگ
در بر شمشير و تير و يا كه سنگ
بهر ياريّش نمودي بس شتاب
تن سپر كردي براي آن جناب
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 265 *»
ذو الفقارت را كشيدي از نيام
ديگران ترسان همه، از خاص و عام
هرچه دشمن را، خدا دادي شكست
تا گرفتي تيغ برّانت به دست
هرچه سركش را، خدا خوارش نمود
رو به رو با تو، از آنها، هركه بود
هر پناهي را، ازان كافردلان
كرده ويران حق به تو در هر زمان
گمرهان از دشمنان را هم، خدا
كُشته با تيغ تو، هركه، هركجا
پس گواراي تو بادا اين مِحَن
اي امير مؤمنان، اي ممتحن
با پيمبر9، از همه، نزديكتر
در اطاعت، از تمامي، پيشتر
از همه در علم و فهمت، برتري
بودت و بادت گوارا، مهتري
اين مقام تو ز تشريف خداست
اين قرابت با رسول اللَّه9 تو راست
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 266 *»
تو نخستين، بودهاي از مسلمين
باوفاتر از همه، بودي يقين
از همه محكمتر آن قلب تو بود
جاننثاري، مثل تو ديگر نبود
بهرهات در خير بودي بيشتر
از تمامي هرچه، هركه، سر به سر
همچو تو، محروم نگرداند خدا
ما تمامي را ز پاداشت، شها
خوارمان هرگز نگرداند دگر
بعد تو در اين زمان پرخطر
زندگاني تو واللّه، شها
شد، كليدِ خوب و قفلِ ناروا
ليك امروزت، كليد هر بدي
قفل هر خوبي، در اين دنيا، شدي
گر كه مردم پيرو تو ميشدند
بهرهمند از نعمت بيحد بُدند
ليك دنيا را بر عقبي از جفا
برگزيدند و شد اين غوغا بپا»
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 267 *»
پس به شدّت گريه كردي صعصعه
همچو او گريان شديم ديگر همه
تعزيت گفتند به ما آن خستگان
سوي منزل خونجگر گشتيم روان
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 268 *»
تمسّك شيعه
به قرآن و عترت عليهم‌السلام
شيعيان ما همه، خونينجگر
همچو مرغي برده سر در زير پر
تيره دنيا پيش چشم هريكي
هريكي گرديده سير از زندگي
دلخوشي هريكي، قرآن و من
گرچه سنگين شُد بر آنها، آن مِحَن
شيعه با قرآن و عترت همره است
شيعه ز اوّل تا به آخر در ره است
شيعه پيش سيل فتنه چون دِژ است
دشمنش از نقشهاش طرفي نبست
شيعه چُون كوهي ستاده در برش
نقش برآب است هرآنچه نقشهاش
در ره حق شيعه داده چُون علي7
شد ز خون پاك او حق منجلي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 269 *»
در رگ شيعه بجوشد، خون او
هم ز حلقومش خروشد، خون او
شيعه هم در كف نهاده جان خويش
تا فدا سازد به راه حقّ و كيش
شيعه بعد از قتل حيدر شد دگر
آشنا با خون و در خون جلوهگر
شيعه از نور ولايت روشن است
در اَمانِ حق، ز هر اهريمن است
خون حيدر شيعه را شد، زادِ ره
خفتنِ در خون، پيام خون شه
شيعه از حيدر حمايت ميكند
خون او با خون روايت ميكند
از حِرا بعثت گرفته تا غدير
در طريق بندگي باشد بصير
از ازل او با علي همگام شد
دشمنش در دين حق بدنام شد
بوي خون آيد ز نام شيعه هم
خون و شيعه كي جدا بودي ز هم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 270 *»
خون شعار شيعه شد در مذهبش
جان نثار عترت پيغمبرش
مدح حيدر را به خون خود سرود
مِهر او دارد در اعماق وجود
سوي عترت او ز قرآن ره بَرَد
عترتْ او را، جانب قرآن كَشَد
شيعه يعني بنده خالص كه شد
بيخود از خود در بر مولاي خود
يار حيدر، گرچه جانش در خطر
از خطر كي شيعه را بودي حَذَر
بعدِ بابايم علي، شد شيعه را
ابتداء دوره پرماجرا
يار و ياور بهر آل مصطفي9
شد نشان شيعه، هركه، هركجا
در خط قرآن و عترت، شيعه بود
بر سر پيمان فطرت، شيعه بود
طينتش با آب مِهر ما، عجين
بوده از آن دورههاي پيش از اين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 271 *»
همره توحيد، ولايت دارد او
از بلا هم كي، شكايت دارد او
عيد شيعه خفتنِ در خون بود
در ره ما گوئيا، مجنون بود
شيعه يعني چشمه جوشان خون
چهرهاي گلگون و داغي، در درون
عروة الوثقاي شيعه، مهر ماست
ما به فكر شيعه، شيعه فكر ماست
دست بيعت داده شيعه با علي7
خوانده در قرآن شئونات ولي
مرتضي را در كنار مصطفي9
ديده شيعه در غدير و در حرا
همچو هارون بهر موساي كليم
با حديث منزلت، باشد نديم
آب رحمت آمديم بر شيعيان
نار نقمت گشتهايم بر دشمنان
كشتي در توفانِ فتنه، امر ماست
حافظ كشتي و اهل آن، خداست
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 272 *»
اهل كشتي، شيعيان باشند و بس
جز دران هم، ني نجاتي بهر كس
عترت و قرآن مدار شيعه است
غير اين دو، هرچه، عار شيعه است
شيعه آگاه است ز مقصود خدا
زين نظام و خلقت ارض و سما
كان بود اظهار شأن ما فقط
خوانده ما را حق فقط قوم وسط([70])
شيعه روشندل بود در فتنهها
پرتو ما شيعه را شد رهنما
هرچه باشد فتنهها، انباشته
حق هراس از شيعيان، برداشته
عترت و قرآن چو ميبيند يكي
كي، كجا، باشد برايش تيرگي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 273 *»
گفته پيغمبر9 كه اين دو باهمند
بين امت يادگاران منند
لازم و ملزوم هم، هستند دگر
هركه با اين دو، نميبيند ضرر
پس كنار هم گرفت آن بيقرين
هردو سبّابه، يعني کاين چنين([71])
باهمند اين دو، مساوي باهمند
ني يكي پيش و نه بيش و ني كمند
هريك از آن دو، به سوي ديگري
ميكند دعوت، براي رهبري
هريكي تصديق آن ديگر كند
حفظ هر دو، حضرت داور كند
پُشت هم باشند هميشه اين دوتا
تا اَبَد از هم نميگردند جدا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 274 *»
تا به محشر نزد كوثر باهمند
پس به من آنها در آنجا ملحقند
در حقيقت چون همه باشيم يكي
مي‌شود آنجا حقيقت منجلي
چونكه قرآن و نبي و ما همه
يك حقيقت بودهايم با فاطمه3
اقتضاء خلق عالم بوده اين
تا جدا باشيم ز هم روي زمين
آخرت گردد نمايان، سرّمان
يك حقيقت بوده اصل و فرعمان
وحدت ماها كه عين كثرت است
كي منافي، كثرتش با وحدت است
آنچه گويد عارف از وحدت همان
شأن ما باشد تمامي، بيگمان
ني كه شأن حق و خلق است آن سخن
كفر محض است آن سخن در نزد من
نور حقّيم و ز حق هم ني جدا
با حقيم و بنده پاك خدا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 275 *»
ما همه هستيم ظهور حضرتش
در ميان خلق او از حكمتش
شيعه بامعرفت دارد چنين
اعتقاد و باشد او را هم يقين
شيعه داند حجّت حقّيم همه
حجّت بر ما همه هم، فاطمه3
قول ما باشد همان قول خدا
فعل ما فعل خدا سر تا به پا
معني حجّت بداند، باشد اين
شيعه داند حجّت است معيار دين
حق همان باشد كه ما را شد پسند
باطل آن باشد كه ما را ناپسند
هرچه را فرمان دهيم معروف، آن
مُنكَر، آنچه شاملش شد نهيمان
شيعه باشد اِلتجايش سوي ما
آبرو جويد ز خاك كوي ما
او ز ما درس وفا آموخته
از براي ما چو شمعي سوخته
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 276 *»
بوده در دين خدا ثابتقدم
گرچه بوده هر زماني، شيعه، كم
بوده شيعه بعد پيغمبر9 چهار
مهر بابايم علي7 او را شعار
بوذر و سلمان و مقداد وَفي
بعد از آنها پور ياسر هم يكي
بس مَرارت ديده شيعه در جهان
بس جفا ديده ز دشمن شيعيان
داغ هريك از امامان بر دلش
زخم داغ مادرم شد حاصلش
شيعه بر دوشش كشيده بار غم
مثل ما ديده ز دشمن بس اَلَم
شيعه تا عصر ظهور مهدوي7
مثل ما سوزد ز كين آن عَدي([72])
آن كه زد سيلي به روي مادرم
آمد از او آنچه آمد بر سرم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 277 *»
داغ مادر ديدم اندر كودكي
دشمنيها ديدهام در كودكي
شيعه با ما همقدم شد در بلا
در بلاها او نشد از ما جدا
انتظار دولت ما ميكشد
قلب او با مهر زهرا3 ميتپد
بلكه شيعه در بلا «اَصْبَر»([73]) بود
از امامش، گرچه اين رهبر بود
چون كه او آگه نباشد از نهان
غيب را بيند امامِ او عيان
نور چشمان امامش، شيعه است
آفرينش را كمالش، شيعه است
شيعه چون پرتو براي ما بود
با منير است پرتُوَش، هرجا بود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 278 *»
شيعه را اين، نعمت ديرينه است
همچو سَينا، شيعه را هم، سينه است
ديده در ما، آنچه را موسي نديد
پرتوي موسي ز نور شيعه ديد
شيعه بيند چارده نور خدا
از خدا، كي نور او، بيند جدا
چارده وَجه خدايي در نظر
چارده آيينه حق سر به سر
چارده حجّت همه فصل الخطاب
هريكي قرآن ناطق بالصواب
شيعه از اوّل به ما، دل باخته
شيعه در ما، مقصدش را يافته
او جدا از ما نميگردد دگر
حق به ما شد بهر شيعه جلوهگر
چونكه دارد در دل او صدق ولا
كي شود دستش، ز ذيل ما، رها
گر جدا سازد سر از تن، دشمنش
كم نگردد يك گلي از گلشنش
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 279 *»
جان شيعه گلشن ايمان بود
باغبان گلشنش جانان بود
هرچه گل در گلشن او، نوري است
شيعه را كي، طاقت مستوري است
دشمن ما، در كمين است از جفا
تا شناسد شيعه را، در هركجا
خون او ريزد به ناحق بر زمين
در زمين همّي ندارد جز همين
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 280 *»
شكوه امام مجتبي عليهالسلام از گرفتاري‌هاي دوره امامت خود
صلح امام مجتبي عليهالسلام با معاويه
جنـايـات معاويـــه
زين جهت شد از ازل تكليف من
صبر و حلم و كظمِ غيظِ در مِحَن
بهر حفظ جان شيعه در جهان
همچو بابايم، نباشم در ميان
ما امام مؤمنان باشيم و بس
ني امام ناكس و اهل هوس
با منافقها نباشد كارمان
كار ما اصلاح حال مؤمنان
چون شدم فارغ ز تجهيز پدر
آمدم مسجد ولي خونينجگر
بيعتي با من شد آنجا از همه
بيهياهو، بيطمع، بيواهمه
ليك بيعت ظاهري بُد، ني ز دل
مشكل من شد شروع و متصل
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 281 *»
دشمن ما باخبر در شام شد
شاد شد چون مقصدش انجام شد
طبل شادي زد درون قصر خود
پايكوبان زانكه بختش يار شد
او دگر آمادهتر از پيش شد
بر مظالم همّت او بيش شد
در وجودش يافت كينه گسترش
كينه دادش بر مظالم پرورش
بانگ شادي شد برون از قصر او
باخبر گشتند همه از اَمْر او
شادمان از شادي مير فساد
هريكي شاد از حصول اين مراد
مقصد هريك دگر حاصل شده
جنگ صفّين عقده هردل شده
مرگ مولا آرزوي هريكي
هرچه شامي در دلش اين تيرگي
شد چراغاني تمام شهر شام
بانگ شادي از در و بازار و بام
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 282 *»
مرد و زن شاديكنان چون روز عيد
اين همه بود از نفاق آن پليد
سالها بوده امير شاميان
حاكم دنيا و دين آن خسان
از زمان دوّمي حاكم شد او
دشمن ما كردشان مثل خود او
حيلهها كرد و به مقصودش رسيد
اين خبر بودش گواراتر نويد
نقشههايش يك به يك انجام شد
روز پيروزي او و شام شد
شام شد ديگر تو گويي عاصمه
رفت از دلها دگر هر واهمه
شد دگر ميدان براي شاميان
خالي و ني هم هراسي در ميان
هركجا بودي سخن از شام و او
هردلي هم سوي او آورده رو
وعدههايش برده دل زين خستگان
داده از كف از طمع هريك عنان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 283 *»
كوفيان در فكر بخششهاي شام
شاميان در سر هواي انتقام
دشمن ما هر زمان بيداد كرد
هركه، او را، هرچه شد، امداد كرد
قتل و غارت آتشافروزي نمود
لشکر من از درون فرسوده بود
آمد او با لشکر خود سوي ما
لشکر ما هم دچار فتنهها
مخفيانه رشوهها داد او بسي
تا كشانَد جانب خود هركسي
هر گروهي سوي دشمن شد روان
گفتم اين ملحق شود زودي به آن
ميشد آنطوري كه ميدادم خبر
كمكم از لشکر نماند بهرم اثر
روي منبر رفتم و كردم طلب
زان همه مردم چهل تن، اي عجب
تا كه با آنها روم خود سوي شام
بيست تن گفتند از آنها اين كلام:
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 284 *»
مالك جان خود و تيغ خوديم
هرچه فرمايي ز جان و دل كنيم
باز گفتم من چهل تن طالبم
تا كه سوي جنگ اين طاغي روم
جز همانها ديگري از جا نخاست
ديدم اصرارم دگر بس نابجاست
دشمن خونخوار ما را رحم نيست
مقصدش دنياي بيارج و دَنيست([74])
دشمن اسلام و جان ما همه است
او نخواهد جز همين دنياي پست
او رياست خواهد و مردم رفاه
كس نخواهد در ميان، دينِ اله
از منافق هم نيايد كار دين
مؤمن خالص فقط شد يار دين
اهل باطل در همان بُطلان خود
در تلاش و كوشش و طغيان خود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 285 *»
ياوران ما همه سُست و كَسِل
نزد حق باشيم از آنها ما خجل
ده نفر از لشکر خود را پدر
شد رضا سازد عوض با يك نفر
از قشون پور سفيان پليد
شاميان غافل از وعد و وعيد
مصلحت ديدم مدارا، را دگر
از براي حفظ دين بهر بشر
حفظ جان شيعه پاك علي7
آن كه باشد حق تعالي را ولي
حفظ جان ساير اسلاميان
تا بماند نام ديني در ميان
نسل اينها چون بيايد بعد از اين
اي بسا باشد در آنها اهل دين
اقتدا كردم به جدّم مصطفي9
ماجراي صلح آن حضرت، مرا
اصل محكم شد در اين غوغاي عام
چاره سازم فتنه طاغي شام
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 286 *»
صلح او، با كافر تنزيل بود
صلح من با كافر تأويل بود
در شريعت من چو او باشم امام
حق بود كارم، چه صلح و چه قيام
با شرايط صلح من ابلاغ شد
پور سفيان را كجا انصاف بُد
پس شرايط را بجا نآورد او
ني عجب از او، نبودي مرد او
بود او قيصر منش، كِسري سيَر([75])
در تفرعُن بُد ز صد فرعون بتر
پس خدا داند چهها ديدم از او
بس جفاها ديدم از آن تيرهرو
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 287 *»
خون دل خوردم ز دشمن گونهگون
دشمني ميشد از او هر دم فزون
شد مسلّط پور هنده بر همه
چون نبودش از كسي هم واهمه
هرچه ميآمد از او، سر زد از او
كشتن و بستن، چپاول، كو به كو
بدعت و تخريب و افساد و فجور
شد حقيقت از عناد او به گور
منع كرد از نام ما و رسم ما
هركه با ما، شد دگر حكمش فنا
منع شد ذكر فضائل سر به سر
كيفرش، از تن جدا بايد كه سر
رشوهها داد از پي جَعل حديث
وز پي جَعل حديث نقل حديث
فضل بوبكر و عمر عثمانشان
پور سفيان و دگر آن خاندان
كوفيان ديدند بسي جور و جفا
از زياد بن ابيهِ بيحيا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 288 *»
شد چو والي بر عراق از سوي او
شد سيه روز همه زان ديوخو
ملحق او را كرد با خود در نسب
جان شيعه آمد از ظلمش به لب
پر شد از ياران ما، هر محبسي
هركجا بود از زن و مرد و صبي
عدّهاي آواره از شهري به شهر
يا كه در صحرا و يا در جنب نهر
اي بسا سر شد بريده از بدن
اي بسا داري بر آن آويخته تن
اي بسا بيخانمان و دربدر
قُوت آنها اشك غم، خون جگر
اي بسا بيوهزنان داغدار
مرد زن داده ز كف هم بيشمار
كودكان بيپدر ز اندازه در
خانه بيصاحب اندر هر گذر
هديه در زندان براي همسري
بودش از حاكم، يكي خونين سري
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 289 *»
با سر پرخون شوهر، گفتگو
مينمود و ميزد او بر سر و رو
يا كه روي دامن يك مادري
از پسر بودش، سري از خون تري
راز دل ميگفت با رأس پسر
ميفشاند از ديده خوناب جگر
شد تبرّي جستن از بابم شعار
دوستي با ما دگر شد عيب و عار
نام ما بردن دگر ممنوع شد
لعن و سبّ باب من موضوع شد
هركه نامش نام ما، خونش هدر
هركه ميلش سوي ما، شد دربدر
در ميان ياوران هم شيعيان
بيامان از جور و ظلم دشمنان
شيعيان گشته يتيم بار دگر
شد نصيب شيعيان خون جگر
در كمين شيعيان جاسوسها
قتل شيعه بهر هركس شد روا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 290 *»
بغض شيعه شد شعار مسلمين
تنگ شد بر شيعيان ديگر زمين
با وجود اين همه جور و جفا
شيعه بوده بر سر عهد و وفا
خون دل خوردم نه تنها زان خسان
بس شنيدم طعنه از اطرافيان
«اَلسَّلامُ يا مُذِلَّ المُؤمِنين»
بارها بشنيدمي از اهل دين!
صلح من شد مايه توهين به من
طعنهها بر من زدند از مرد و زن
صبر من كمتر ز جان دادن نبود
خون دل خوردن كم از مردن نبود
كين سفياني نشد با اين تمام
لعن بر ما شد دگر سوء ختام
در نماز و خطبه شد اين رسمشان
جزء دين شد، لعنتِ ما خاندان
تا كه كردند قصد جانم اشقيا
زد يكي زانها يكي ضربت مرا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 291 *»
ضربتش بر ران من آمد فرود
آتشي بر آتش جانم فزود
تا به مغز استخوانم جا گرفت
طاقت از اعضاي من يكجا گرفت
سالها كردم مداوا زخم آن
شد ز دردش پيكرم بس ناتوان
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 292 *»
شكوه امام مجتبي عليهالسلام
از گرفتاري‌هاي خود در مدينه
رفتم از كوفه ولي خونينجگر
ماندنم آنجا نبودي باثمر
مردمي بودند دو رو و بيوفا
حيلهگر بودند و غافل از خدا
در مدينه شد دگر روزم سياه
دين و دنياي همه ديدم تباه
در كنار قبر جدّم مصطفي9
روي منبر از خطيب بيحيا
لعن بر بابم علي در روز و شب
ميشنيدم، ميرسيدم جان به لب
هر زمان از شام و از طاغي آن
ميرسيدم تازهاي زخم زبان
يا خبر از كشتن و بستن بُدي
هر خبر چون دشنهاي بر دل شدي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 293 *»
مدّت ده سال از عمرم بسي
ديدم و بشنيدم از هر ناكسي
يا اهانت يا كه استخفاف و نيش
يا كه لعن و يا كه سبّ ز اندازه بيش
زهر كين چند نوبتي دادند به من
حافظم بودي خداي ذو المنن
روزي آمد بهر ديدارم حسين7
آن كه بودي مصطفي9 را نور عين
ديدم او گريان بود بر حال من
ريزد او اشك و نميگويد سخن
گفتم از چه گشتهاي گريان كنون
اي كه گريد بر تو عرش و آنچه دون
در جوابم گفت من ياد آورم
زانچه آيد بر سرت اي محترم
گفتمش مسموم شوم از زهر كين
ليك «لا يَومَ كَيَومِك» اي مِهين
از براي كشتنت، در كربلا
مجتمع گردند هزاران اشقيا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 294 *»
گِرد تو گِرد آمده از هر طرف
قتل تو باشد تمامي را هدف
امّت جدّم شمارند خويش را
مدّعي هستند مسلمانيم ما
قتل و غارت پس اسارت قصدشان
مي‌شود آنگه روا بس لعنشان
بارد آنگه خون و خاكستر دگر
بر زمين از آسمان پس نوحهگر
مي‌شود بر تو وحوش و ماهيان
در بيابانها و دريا، بيامان
پس همه اموالتان غارت شود
هركه هم ماند، اسيري ميرود
بهر او گريان من و او بهر من
بهر هم گفتيم ز رنج هم سخن
شاهدِ بر حال ما بُد خواهرم
غمگسار ما به جاي مادرم
باخبر از درد و رنج ما بُد او
خود شريك ما، دران غمها بُد او
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 295 *»
در بلاها او چو ما مردانه بود
قهرمانه بود، اگر در خانه بود
در ميان بانوان چون مادرش
در كمال و معرفت شد وارثش
نزد ما بُد محترم چون مادرم
مبتلا بُد همچو ما هم خواهرم
داده است زين ظلم ز اندازه بدر
آيه «وَ اللَّيلِ اِذْ اَدْبَر» خبر([76])
تيره شد عالم ز ظلم شاميان
روشني گويا نبوده در ميان
مصلحت شد مقتضي تا آنكه من
جان دهم در زير اين بار مِحَن
دورهام ديگر به پايانش رسيد
ابتلاي آخرينم شد پديد
نقشه قتلم كشيد آن طاغيه
آن كه جاي او بود در هاويه([77])
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 296 *»
همسرم را داد در پنهان فريب
جعده دخت اشعث آن رذل غريب
نارواييها پدر ديد از خودش
تا چه سازد با حسينم زادهاش([78])
از حسين بشنو دگر احوال من
از چه خوانندم امام ممتحن؟!
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 297 *»
شكوه امام حسين عليهالسلام
از واقعه شهادت امام مجتبي عليهالسلام
من كه هستم خسته و آشفتهحال
شرح غمهايم نيايد در مقال
ديدهام داغ نبي9 در كودكي
داغ مادر ديدهام بعد از نبي9
بعد مادر داغ بابا ديدهام
چهر خونين پدر را ديدهام
من برادر ديدهام خونينجگر
غربتش را ديدهام سر تا به سر
غربتش بين، كس نبودي يار او
همسر او، دشمن خونخوار او
من پريشاني حالش ديدهام
نالههايش را بسي بشنيدهام
مركز پرگار محنتها شد او
ممتحن، از هر جهت گويي، بُد او
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 298 *»
من نديدم مثل او، كس ممتحن
گرچه گريان ميشد او از بهر من
او سراپايش همه سِلْم و رضا
در حقيقت، نوح توفان بلا
كشتي حلمش در آن توفان سخت
تا به ساحل سالم از آفات رفت
شد سليمان زَمَن گوشهنشين
در كف اهريمنش ديدم نگين
عاقبت از سوده الماس شد
پاره پاره آنچهاش در سينه بُد
پيش چشم پور و دخت و خواهران
ما برادرهاي زار و خستهجان
رفت از حال و يكي تشت خواست او
ريخت در آن خون دل پس از گلو
پارههايي از جگر ديديم دران
هريك از ما هم دگر شد سير ز جان
سبزپوش ما شد آخر سبزپوش
خورده بُد اين واقعه ما را به گوش
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 299 *»
ميشنيديم از جد و مام و پدر
مي‌شود از زهر كين سبز اين پسر
شد چو وقت رفتن آن ممتحن
گريه ميكرد و نميگفت او سخن
تا كه پرسيدش يكي از حاضران
از چه گرياني تو اي شاه زمان
حجّت حقّي و سبط مصطفي9
از چه رو در وقت مردن اين نوا؟!
گفت، گريم از فراق دوستان
ديگر از آنچه شوم وارد بر آن([79])
پس وصيّتها نمود آن مبتلا
گفت: «نزد جدّ خود دفنم نما
مانع دفنم گر آنجا شد كسي
در بقيع دفنم نما زانكه بسي
نارضايم، بهر دفن من شود
شورشي، پس حرمت جدّم رود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 300 *»
من نميخواهم كه ريزد بر زمين
خون به قدر مِحْجَمه([80]) از مسلمين
دشمنان خاندان فاطمه3
ذرّهاي در دل ندارند واهمه
از مظالم در ره آمالشان
كس ندارد حرمتي در نزدشان
گرچه پيغمبر9 و يا كه حجرهاش
دختر و داماد و سبط اكبرش
در بقيع دفنم نما اي مُعتَمد
نزد قبر فاطمه بنت اسد
مسجد و قبر رسول9 و روضهاش
ما سزاواريم به حرمتداريش
بگذر از حقّ من و ناديده گير
آنچه بيني از چنين قوم شَرير»
گِرد او خويشان همه از مرد و زن
خواهران و هم برادرها و من
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 301 *»
گاه قاسم را كشيدي در كنار
گه گرفتي در بر عبداللّه زار
ميزد آتش بر دلم رفتار او
يك طرف هم كودكان زار او
جان او بر لب رسيد زان زهر كين
بيبرادر گشتم و عُزْلتنشين
خاندان مرتضي را شد دگر
دوره ماتم، تمامي خونجگر
عالم امكان شد از اين ماجرا
سر به سر در شورش و سوز و عزا
جان اين عالم تو گويي شد برون
هر دلي در ماتمش شد غرق خون
روح حلم و معدلت رفت از جهان
شد جهان را بدترين دوران آن
بهر دفنش در كنار جدّ او
شد ز اعداء در حرم بس هاي و هو
صاحب حِلّ و حرم را اهل كين
گشته مانع در حرم گردد دفين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 302 *»
عايشه از كينه ديرين خود
بهر منع دفن او آماده شد
شد سوار اَستري آن كينهجو
با بني‌هاشم شد او در هاي و هو
كه اگر گردد حسن اينجا دفين
آبروي ما دگر ريزد زمين
حرمت باباي من كم مي‌شود
شوكت قبر عمر هم ميرود
ارث من اين حجره باشد از رسول9
كي روا دارم بر اين پور بتول3
گفته شد: «روزي شتر گشتي سوار
جنگ خونين جمل شد آشكار
گشتهاي اكنون سوار استري
فتنه ديگر نمايي رهبري؟!
گر كه ماني بعد از اين در روزگار
ميشوي بر فيل هم ديگر سوار
ارث تو يك هشتم اين حجره است
گو كه بابت را كجا اين رتبه است
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 303 *»
گر كه ارث است، پور او اَوْلي بود
شأن اين، شأن ذَوِي الْقُرْبي بود
باب تو شد منكر ارث رسول9
شد روا، غصب فدك، حقّ بتول3
ادّعاي ارث داري؟ اي عجب!
دخترش محروم و زن دارد طلب!»
در غضب شد زين سخن آن بدسير
شد بهانه اين سخن او را دگر
رو نمود و گفت با مَروانيان
دشمنان جاني ما خاندان
«كي سزد با بودن جمع شما
در حق من اين جسارتها روا»
پس بني‌مروان شدند آماده تا
هرچه فرمايد كنند در حقّ ما
داد دستور آن ستمكار حسود
تا كه آن قوم جفاكيش عنود
تيرباران كرده نعش مجتبي7
در كنار قبر جدّش مصطفي9
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 304 *»
من كه سرتاپا، در آتش سوخته
عقده در دل، لب ز گفتن دوخته
چارهاي ديگر نديدم جز چنين
در بقيع سازم تن پاكش دفين
چون وصيّت دست ما را بسته بُد
در بقيع قبري دگر آماده شد
موقع دفن تن پاكش عيان
شد كه از بيداد آن مروانيان
چند تير بر پيكرش زان تيرها
جا گرفته، شد بپا ديگر عزا
زد عِمامه بر زمين هريك ز ما
شد ز سوز آه ما، غوغا بپا
دور نعش اطهرش بر سرزنان
هريكي را شيوني از سوز جان
بعد ازان بيحد غم و خون جگر
پيكرش ديد اين بلا بار دگر
شد نهان تا پيكرش در زير خاك
هريك از ما شد ز حسرت سينهچاك
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 305 *»
در غم جانكاه آن مير حجاز
هريكِ ما را فغان و سوز و ساز
گفتم: «آيا بعد از اين موي سرم([81])
روغني مالم و يا عطري زنم
بر محاسن، موي تو خاكي بود؟!
پيكرت از پيرهن عاري بود
گريهام طولاني و اشكم زياد
(اي برادر كي روي آخر ز ياد)([82])
تو ز ما دوري برادر بعد از اين
گرچه نزديك است مزارت اين چنين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 306 *»
تو غريبي، گرچه دَوْرت خانههاست
هركه باشد زير خاك، بياقرباست
آن كه اموالش به غارت رفته است
كي روا باشد كه گوييم جنگزده است
جنگزده آن كه برادر مرده است
پيكرش را خود به خاك بسپرده است»
دشمنش هم در عزا حاضر شدي
ياد حلم بيكران او بُدي([83])
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 307 *»
شكوه امام حسين عليهالسلام
از گرفتاري‌هاي دوره امامت خود تا حادثه كربلا
سبط اكبر تا كه شد از ما نهان
شد مرا دور امامت در جهان
از براي حرمت صلح حسن7
شد مرا مانند او، دَوْر مِحَن
سالها خون جگر خوردم بسي
ميشنيدم سبّ و لعن از هركسي
حرمت صلح برادر دست من
بسته بود و ميكشيدم، بار تن
طاغي شام و طرفداران او
گرم طغيان خود و در جستجو
تا بيابند از طرفداران ما
خون آنها را بريزند جابجا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 308 *»
بعد ازان غارت كنند اموالشان
يا كه در زندان برند خويشانشان
ميرسيدم هر زماني تازهاي
غصّهام را، ني دگر اندازهاي
شد فضاي معنويّت تيرهتر
مردم از معناي قرآن بي‌خبر
ظاهر دين واژگون گرديده بود
در حقيقت بيستون گرديده بود
از ولايت چون نبودي گفتگو
مؤمني بودي اگر، بيآبرو
رفته بود از خاطر مردم همه
شأن و فضل مرتضي7 و فاطمه3
آشنا، ني جرأت اظهار داشت
دشمن از كينش، سر انكار داشت
بي‌خبر را ره، به آگاهي نبود
هرچه بود، غير از تبهكاري نبود
از عراق آمد پياپي نامهها
تا كه سازند فتنه ديگر بپا:
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 309 *»
«كاي حسين ما با تو بيعت ميكنيم
جان و مال خود نثارت ميكنيم
دادهاي از دست برادر را چه زود
ميسزد گيري تو از قوم عنود
انتقام و ما همه ياور تو را
حقّ تو باشد خلافت اي شها»
در جواب نامهها گفتم چنين:
«نيست اكنون اين صلاح مسلمين
ما بر آن عهديم كه بوده در ميان
تا كه اين طاغي بود در اين جهان
بعد از او تكليف خود دانم كه چيست
از شما هم باوفا بينم كه كيست»
تا شنيدم قتل «حجر بن عدي»
همره ياران آن يار وفي
هركجا از ظلم او گفتم سخن
شد سعايت نزد او آخر ز من
نامهاي داد او ملامت سر به سر:
«ميرسد از تو به من پي پي خبر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 310 *»
فتنهانگيزي نباشد شأن تو
راه تسليم و وفاداري برو
گر خلاف من نمايي اي حسين
حرمتت يكسر رود ديگر ز بين
بد ببيني گر كه با ما بد كني
ميسزد هر فتنهاي را رد كني»
نامه او شد بهانه بهر من
تا كه بيند گوشهاي از قهر من
از مظالم گويمش دارم خبر
از خدا شرمي نما اي خيرهسر
پس نوشتم در جوابش اين چنين:
«من نيم اهل فسادي در زمين
فتنهانگيزي نباشد كار من
از سخنچينان مكن باور سخن
اينكه ميگويم، نباشد از هراس
بلكه دارم من ز عهد خويش، پاس
من ندارم از تو و حزب تو بيم
پيروان خوب شيطان رجيم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 311 *»
از خدا دارم هراس در هر زمان
آنچه او خواهد، نمايم من، همان
تو نكشتي «حجر» و يارانش ز كين؟!
آن مسلمانان پاك و اهل دين
جرم او و جرم يارانش چه بود؟!
غير دفع ظلم و بدعتها كه بود
امر ميكردند به معروف هركه را
نهي از منكر نمودند هركجا
در ره حق، هرچه ميكردند، نبود
باكشان، از سرزنشها، هرچه بود
تو امان دادي به آنها ابتدا
پس قسم خوردي ز حيله، بارها
كز تو آزاري، نبينند بعد ازان
در امان باشند دگر، در هر زمان
ليك بعد از آن امان دادن چه سان؟!
كشتي آنها را چه بيپروا، عيان
مرتكب گشتي چنان جرم بزرگ
پس سبك كردي، قسمهاي سترگ
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 312 *»
هم تو كشتي «عَمْرو» آن يار نبي9([84])
ابتدا دادي امانش اي جري([85])
دادهاي نسبت به خود از حيلهات
آن زنازاده، زياد خيرهات([86])
برخلاف قول پيغمبر9 چنين
كردهاي، شد بدعت ديگر همين
بعد ازان، او را مسلّط كردهاي
بر مسلمانان، ستم گستردهاي
ميكُشد او هم به دلخواه خودش
هركه را، از هر رهي ممكن شدش
دست و پاها قطع سازد از جفا
كرده نابينا بسي را، ديدهها
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 313 *»
عدّهاي بر شاخهها آويخته
زهر كين با آب و نان آميخته
نيستي در ملّت ما گوئيا
يا كه اين اُمّت نباشند از شما
هم به جرم دوستي با مرتضي7
دادهاي فرمان قتل ازكياء
قتل اهل «حضرموت» از كينهات
شد به دست آن زياد خيرهات
چون كه بودند پيرو دين علي7
مُثله([87])شان كرد آن بدانديش غبي([88])
دين حيدر7، دين پيغمبر9 بود
كي جدا آن دو ز يكديگر بود؟!
يعني: آن ديني كه شمشير علي7
بارها بهرش به دستور نبي9
بر تو و آباء تو آمد فرود
كين دلهاي شما را هم فزود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 314 *»
يعني آن ديني كه اكنون گشتهاي
تكيهزن بر تخت آن و هِشتهاي
زير پا آيين آن را سر به سر
ميكني هرچه دلت خواهد دگر
باز ميداري مرا از اختلاف
ميشماري گفتههايم را خلاف
گفتهاي از فتنهها انديشه كن
بهر اين امّت كمي انديشه كن
گويمت اينك كه اعظم فتنهها
بهر اين امّت تويي سر تا بپا
خير اين امّت نميبينم مگر
اينكه جنگم با تو من اي بدسير
گفتهاي گر بد كنم، بد ميكني
پس بدان هرچه نمايي دشمني
من نميبينم ز تو هرگز زيان
بر خودت آيد زيانت هر زمان
گشتهاي بر مركب جهلت سوار
نقض پيمان گشتهات اينك شعار
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 315 *»
صلح ما با تو شرائط داشتي
زير پايت از جفا بگذاشتي
بيگنه كُشتي بسي از اهل دين
شد براي هر مسلماني يقين:
جرم آنها بوده بيشك و گمان
نقل و نشر فضل ما و شأنمان
حرمت ما را نگه ميداشتند
جاننثاري در ره ما داشتند
پس تبهكاري بيحدّ تو را
از نظر كي افكند عدل خدا
ميكُشي بس بيگنه از اتّهام
ميكني از بدگماني قتل عام
اوليا را ميكني دور از بلد
ميكُشي با اتّهامي بيسَنَد»
بعد ازان كارش دگر تهديد شد
كينه من در دلش تشديد شد
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 316 *»
شكوه امام حسين عليهالسلام
از اقدام معاويـه براي خلافــت يزيـد
شد چو آخر دوره آن بدسگال
آمدش ديگر زمان ارتحال
برخلاف عهد او با مسلمين([89])
خواست تا سازد يزيدش جانشين
داد دستور عمومي آن پليد
تا كه گيرند بيعت از بهر يزيد
واليانش هركجا دستور او
كرده اجرا، بيمحابا، مو به مو
مسلمين هم گوئيا از يادشان
رفته آن عهدي كه بودي در ميان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 317 *»
همچو ديگر عهدها، اين هم شكست
با نديمانش به شوريٰ مينشست
هرچه رأي او، پسند جمله بود
گرچه در رأيش فساد و فتنه بود
گفت خواهم تا يزيدم جانشين
بعد من باشد براي مسلمين
آن نديمان گرفتار هوي
بي‌خبر از حق و شرع مصطفي9
بهر دنياي دني اندر تلاش
نزد آنها دين و دنيا، ديگ آش
شد پسند آن همه، رأيش چه زود
چون رضايش مقصد آن جمله بود
در مدينه واليش بيعت گرفت
همچو ديگر واليان شدّت گرفت
خواست بيعت گيرد از من در عَلَن
گفتم اين هرگز نميشايد ز من
عدّهاي ديگر چو من كردند اِبا
مشكلي شد بهر او اين ماجرا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 318 *»
شد معاويّه خبر زين داستان
چاره ديد آنكه خود آيد در ميان
حج بهانه كرد و خود آمد حجاز
تا نگردد دامن مشكل دراز
در مدينه خواست ما را در حضور
گفت منظور خود از راه غرور
از يزيدش پس بسي تمجيد كرد
ضمن گفتارش مرا تهديد كرد
گفت باشد او خلافت را سزا
مصلحت هم، دارد اين را اقتضا
پس شما هم ميسزد بيعت كنيد
هم نظر در خير اين امّت كنيد
فتنهاي برپا نگردد زين جهت
بيعت با او بود از مصلحت
گفتم او كي باشد اهل اين مقام
باخبر از فسق او هر خاص و عام
باشد از او در ميان مسلمين
برتر و شايسته امري چنين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 319 *»
گفت منظورت اگر باشد خودت
من يقين دانم كه باشد درخورت
جدّ تو برتر بود از جدّ او
مادرت از مادرش بيگفتگو
باب تو باشد علي مرتضي7
خود تويي سبط نبي مصطفي9
برتر و شايستهتر باشي يقين
ليك دانم من صلاح مسلمين
گفتمش باشد كه تا فكري كنم
مصلحت هرچه كه ديدم ميكنم
پس روان گشتم براي حج دگر
بعد موسم شد مهيّا خيرهسر
خطبه خواند در مسجد و گفت از يزيد
چون جهنّم حرف او «هَلْ مِنْ مَزيد»
گفت بيعت كردهاند با پور من
مردم هر شهر و هر بوم و دَمَن
كس نميباشد مخالف در ميان
فكر من آسوده باشد از سران
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 320 *»
فتنهانگيزان، دروغين گفتهاند:
چند تني با ما، مخالف گشتهاند
چون حسين بن علي سبط نبي9
برد نام ديگران را هريكي
پس يكايك را بسي تمجيد كرد
ضمن گفتارش كمي تهديد كرد
گفت اينها آمدند خود پيش من
با رضا بيعت نموده بيسخن
عدهاي شمشير كشيده پيش او
كاي امير ديگر ندارد گفتگو
هركه باشد او مخالف اين زمان
گردنش را ميزنيم در اين ميان
بيجهت تمجيد آنها ميكني
با مخالفها مدارا ميكني
در ستيزيم با مخالف، هركه هست
از سران باشد و يا افراد پست
پس ز راه حيله آن پست پليد
گفت مخالف كس نباشد با يزيد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 321 *»
اين سران هم آمدند در نزد من
هريكي بيعت نموده بيسخن
خاطرش آسوده شد رفت سوي شام
شد بپا هرجا سرور و بزم عام
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 322 *»
يكي از اسباب ظاهري حادثه كربـــلا
اشاره‌اي به اسباب باطني آن
شد زمان ارتحال آن پليد
كرد وصيتهاي خود را با يزيد
گفت كوبيدم، سر گردنكشان
تا كه باشي در امان از شرّشان
كس دگر با تو نباشد در ستيز
فارغي ديگر تو از جنگ و گريز
از مخالفهاي با او نام برد
حالت آنها برايش برشمرد
راه دفع هريكي را مينمود
بر شرار حقد پورش ميفزود
پس سخن از من چو آورد در ميان
مقصدش را كرد «رندانه» بيان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 323 *»
گرچه در ظاهر سفارش مينمود
خويشيَم را با پيمبر ميسرود
گفت: «باشد او عزيز نزد همه
كس نباشد مثل وُلد فاطمه
يادگار خاندان مصطفي9
اين حسين باشد كنون در بين ما
در حَسَب او بينظير است چون نَسَب
باشد او از جور ما، بس در تعب
سبط پيغمبر بود بعد از حسن
در شجاعت چون پدر، او صفشكن
بس عزيز است در ميان مردمان
خواستار او همه پير و جوان»
ظاهر گفتار او، مهر و صفا
لحن او يكسر همه، درس جفا
لحن هركس را شناسد اهل او
پي به فكرش ميبرد در گفتگو
ديگران گر ظاهري را بشنوند
كي به راز آن سخن پي ميبرند
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 324 *»
زين جهت باشد فقيه در نزد ما
آشنا با لحن ما، در گفتهها([90])
تا يزيد شد باخبر از نقشهاش
شد دگر عازم براي فتنهاش
فتنه كرببلا را آن عنود
طبق دستور پدر برپا نمود
نقشه ديرينه بود اين ماجرا
در سقيفه پايه آن شد بپا
ظاهر اين حادثه بودي چنين
طرح و اجرايش بُدي از اهل كين([91])
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 325 *»
ليك در باطن شد از روز الست
مصلحتها در همين گير و شكست
پارهاي زان مصلحتها ظاهريست
همچنان كه پارهاي هم باطنيست
گويم اكنون سرّي از اسرار آن
تا شود روشن قلوب شيعيان
شد چو در ذرّ مؤمن و كافر جدا
اقتضاء آن، وفا و اين، جفا
حكمت حق مقتضي شد اين چنين
طينت آنها به هم گردد قرين
زين تقارن شد فراهم در ميان
انصباغ آن به اين و اين به آن
غير ما، پس مؤمنان يكسر همه
گشته مايل جانب كار تبه
روسيه گرديده هريك زين جهت
مستحقِ كيفر هر معصيت
ناتوان از رفع آن كيفر همه
بيتفاوت ز ابتدا تا خاتمه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 326 *»
هريكي در رتبه خود مبتلا
چاره بيرون شد ز دست ماسوا
بسته شد درهاي رحمت بر همه
نوريان چون ناريانِ روسيه
تيره شد روز همه از معصيت
ني دگر بودي اميد عافيت
توبه خالص كسي را هم نبود
بلكه بايد توبه از توبه نمود
پس خدا از رحمتش بر بندگان
وحي فرمود: «اي گروه زُبدگان
بندگانم را كه ياري ميكند؟
از شما، كي، غمگساري ميكند؟
دست اين افتادگان را گيرد او
آبرو بخشد به آنها، ز ابرو
سازد او اكسير ناب از خون خود
پاك سازد هركه را مغشوش شد
شويد او هر تيرگي را، از همه
جاي آنها، او كشد بار گنه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 327 *»
گردد او «ذبح عظيم» نينوا
عالمي را گردد او از جان فدا
زنده سازد با شهادت عاصيان
مستحق عفو من آن بيكسان
آتش خشم مرا سازد خموش
نيش را سازد مبدّل او به نوش
نار را سازد بر آنها، گلستان
شويد از گرد معاصي، رويشان
تا كه گردند لايق دار نعيم
تا ابد باشند دگر در آن مقيم
همنشينِ با شما اي زبدگان
در مقام قرب من گيرند مكان
بايد او باشد ز «پاكان ازل»
ذات او كلّي و كلّي در عمل
نايد از جزئي چنين كاري سترگ
گرچه باشد ز انبياءِ بس بزرگ
از شما آيد فقط اي زبدگان
يك چنين كاري براي عاصيان»
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 328 *»
چون كه بودم حامل ركن حيات
عاصيان را من شدم «باب نجات»
رتبت جدّم فزونتر بُد از اين
تا كه گردد او فدائي اين چنين
بعد جدّم رتبت بابم چو او
در ولايت برتر از اين گفتگو
آيت جدّم حسن بود و ازان
رتبتي برتر بُد او را، آنچنان
اوصياء بعد من هم، نسل من
بوده، پس فرع منند در اين محن
شد دگر بر من، قبول اين بلا
فرع من در اين بلا، آن ازكياء
زين جهت فرموده جدّم اين سخن
از حسينم من، حسين باشد ز من
گفتم از جان و دلم دارم قبول
رخصت ار فرمايدم جدّم رسول9
افتخارم باشد اين لطف جسيم
حق تعالي خواندم «ذبح عظيم»
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 329 *»
وحي شد اي نور چشم مصطفي9
نيست مثل اين بلا ديگر بلا
گفتم ار توفيق دهي من صابرم
انتخابت را خدايا شاكرم
وحي شد: «شرط شفاعت باشد اين
اقتضاء جُرم عاصين است چنين
چُون تويي بايد شوي فاني، حسين
تا كه غفّاري كنم در نشأتين
تشنهلب جان ميدهي نزد فرات
چشمهها سازي روان ز اب حيات
سر جدا از تن، تنت عريان شود
نصرت دينم از اين قربان شود
روي نيزه رأس پاكت را عدو
ميبرد شهري به شهري كو به كو
«لا اِلهَ» زين فناء، معني شود
ثابت از خون سرت «اِ÷» شود
حجّتم را بر همه سازي تمام
حجّتي بر من نباشد از خصام
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 330 *»
بر سر نيزه سرت گويد سخن
آيتي باشد براي مرد و زن
در ميان تشت زر در بزم عام
آيه قرآن چو خواني بر لئام
بر لبت چوب جفا دشمن زند
اين جفا بر كينهاش گردد، سند
طعنهها بر او زند هر ملّتي
نالد از جورش هرآنچه امّتي
دوستانت زين بلا در شور و شين
از جگر آرند نداي «يا حسين»
اشك غم از ديدهها بر رويشان
آرم از رحمت نظر من سويشان
ميشوم راضي من از آنها همه
ميكند زانها شفاعت فاطمه3
ليك چون باشد طبايع مختلف
هركسي در يك بلائي منعطف
پس هرآنچه ابتلا بيند بشر
بايدت در اين بلا باشد، مگر:
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 331 *»
آن بلاهايي كه دور از شأن توست
با مقام عصمتت نايد دُرُست
داغ نوزاد و جوان بايد كه ديد
آنچنان داغي كه باشد بس شديد
بهر طفل شيريت، سلطان دين
جاي شير و آب باشد تير كين
خون او زينت دهد، افلاك را
صبر تو حيران كند املاك را([92])
قتلگاه او شود آغوش تو
تا كه بردارد، ز بار دوش تو
بار دوش تو گناه عاصيان
اقتضا دارد بلاهايي گران
نوخطاني، غرقه در خون لازم است
مادراني، همچو مجنون لازم است
كفّ دامادي، ز خون سر خضاب
نوعروسش را، دلي پراضطراب
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 332 *»
تشنهكامي، بگذرد از حدّ خود
كيفر خودكامي غير از اين، نشد
كيفر بدمستي افراد مست
بايدت بيني، برادر داده دست
خواهران و دخترانت را اسير
ميكند اين ابتلاي بينظير
تا اسيران هوي را، وا رهي
از عذاب دنيوي و اُخروي
بهر بيمار تو، زنجير است و غلّ
بگذراني، بس تبهكاري، ز پل
خيمهات سوزد در آتش زين بلا
تا خليل ما شود ز اتش، رها
كِشتيت در خون نشيند عاقبت
تا كه نوح يابد ز توفان عافيت
بخشمت، چون دولت ثار اللَّهي
راضيم هرچه، به هركس، ميدهي
مهر تو در هر دلي، جا ميدهم
هر دلي را از غمت، سهمي دهم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 333 *»
ميشوي سلطان دلها، اي حسين
از برايت هر دلي، در شور و شين
«كُشته گريه» تو خواهي شد، بدان
گريه بر تو، ز آتش شد، امان
گريه اهل ولا باشد چنين
اشقياء را ميفزايد، گريه، كين
آورم از نسل پاكت، نه امام
گيرم از خصمت در آخر، انتقام
«مهدي موعود» من آن آخرين
باشد از آن رهبران راستين
اي حسين اي مقتداي انس و جان
اي به خونت، بسته كار ناقصان
خون تو سازد دو صف از هم جدا
حق و باطل ز ابتدا تا انتها
قلب حق، گيرد ز خون تو، حيات
تا اَبَد يابد ز رنگ آن، ثبات
روسيه، باطل شود زين حادثه
مي‌شود رسوا دگر، نزد همه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 334 *»
اي بسا حكمت كه مي‌دانم در اين
خون پاك تو بود اي نازنين
خود تو آزادي كه بنمايي قبول
هم دهد رخصت تو را جدّت رسول9
گر نيفتد اين قبول محضرت
كم نگردد ذرّهاي، از رُتبتت
نيست اِكراهي در اين داد و ستد
با رضايت بايد و ثبت و سند»
گفتم: «اي مولاي من اي ذو المنن
شاكرم زين منّتت بر مثل من
انتخابت را خريدارم ز جان
خود تو ميداني، نباشم در ميان
از تو فرمان، از تو توفيق قبول
هرچه را خواهي، همان خواهد رسول9
هرچه فرمودي، به آنها راضيم
خود تويي شاهد، سَرِ جانبازيم
هرچه دارم از تو دارم اي ودود
خود قبول درگهم فرما، ز جود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 335 *»
از تو توفيق اطاعت خواهمي
اين شهادت را سعادت دانمي
اهل و مال و جان من از آنِ توست
شاكرم گر قابل قربان توست
هرچه دارم بخشش ديرين تو
با رضا سازم فداي دين تو
خود تو ميداني تو را من عاشقم
شاهدي در مدعايم صادقم
باده عشقت ز جامت خوردهام
لطف آن را كي ز خاطر بردهام
چون محبّت بين ما باشد حجاب
بيخودم من، شد خودي، نقش بر آب
خود تويي باقي دگر، بيگفتگو
مستيم بيحد شد از اسرار «هو»
من از اكنون تشنه خونم دگر
هم ز هستي خانهبيرونم دگر
غرقه درياي «لا»يم بيشكيب
خيمهزن در كوي «اِ÷»ي حبيب»
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 336 *»
وحي شد: بهر چنين داد و ستد
لازم است امضاء و املاء سند
شد به فرمان خداوند جليل
كاتب ثبت سند هم جبرئيل
شد مزيّن آن به مُهر خاتمي9
هم به مُهر باب ناميّم علي7
بعد از آنها شد به مهر مجتبي7
هم به مهر مادرم، با صد نوا
اين نوا، زانها ز بيتابي نبود
بلكه هريك با رضا امضا نمود([93])
چون كه مقصد بُد «نوا» زين حادثه
زان زمان بودي نوا كار همه
نام من شد همره حزن و بُكاء
هركه مؤمن شد ز يادم در نوا
انبيا بودند عزادارم همه
اوصيا هم ز ابتدا تا خاتمه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 337 *»
روضهخوانيها نموده جبرئيل
گريه كرده با صفيّ و با خليل([94])
هرچه «ممكن» در غم من گريه كرد([95])
بهره خود را ز رحمت چاره كرد
مستحق رحمت عام خدا
شد ز گريه بر من از غم، ماسوا
گر نبودي گريه بر من هم نبود
مستحقي تا كه يابد او وجود
هركه دارد هرچه، از اين گريه است
گريه هر بيچارهاي را چاره است
شد چو امضا نوبت اين جاننثار
دادم امضا با هزاران افتخار
شاد و خندان زين تعهّد بودمي
از دل و جان اين تعهد دادمي
ثبت شد آن عهد در لوح ازل
منتظر بودم رسد وقت عمل
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 338 *»
حق از اين داد و ستد دادي خبر
در رسالتهاي خود بر اين بشر
تا كه آمد جدّ من در اين جهان
بارها داد او خبر زين داستان
بوسه ميزد گه گلويم گه به لب
گريه ميكرد گه به روز و گه به شب
آيهها در شأن من نازل شدي
ماجراي كربلا عنوان بُدي
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 339 *»
شكوه امام عليهالسلام از گرفتاري خود
از زمان خلافت يزيد
نوبت من شد امامت در جهان
رو به رو گشتم دگر با طاغيان
جانشين غاصبان چون شد يزيد
خواستند بيعت كنم با آن پليد
من اِبا كردم ز بيعت آن زمان
سوي مكّه نيمهشب گشتم روان
عدّهاي از اهل و ياران همرهم
در هراس بيحدي از دشمنم
در جوار كعبه بودم در امان
نامهها آمد ز كوفه آن زمان
نامهها با قاصداني معتبر
دعوت از من كرده بودند سر به سر:
«كاي اماما، اي نبي را نور عين
اي تو امّيد همه در نشأتين
ما تمامي با تو بيعت ميكنيم
جان و مال خود نثارت ميكنيم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 340 *»
باغها سرسبز و خرّم يكسره
دامها فربه، فراوان سنبله
حق تو باشد اِمارت اي امير
تا به كي باشي تو آخر گوشهگير
كوفه آي و ما همه آمادهايم
از مظالم ما ز پا افتادهايم
تا به كي باشيم اسير ظالمان
آشنا هستيم همه با عدلتان
جان ما بادا فدايت كن شتاب
از دل و جان ما همه پا در ركاب»
جانب كوفه نمودم پس روان
مسلم و چند تن ز ياران آن زمان
تا كه او بيعت بگيرد بهر من
باخبر سازد مرا آن مؤتمن
تا كه من هم عازم كوفه شوم
آنچه تقديرم شده آيد سرم
نامهاي دادم براي كوفيان
در جواب نامههاي آن خسان:
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 341 *»
«آمد از سوي شما بس نامهها
كردهايد يكسر همه دعوت مرا
چون نداريد غير من ديگر امام
پيرو من گشتهايد از خاص و عام
كوفه آيم رهنماييتان كنم
جمع بر راه خداييتان كنم
آري آن كس را چنين شأني روا
كاو بود خود پيرو دين خدا
دادگستر باشد او و حقمدار
با حقيقت باشد او در كار و بار
حقپرست و پايبند دين بود
ني كه او بيگانه با آيين بود
ميفرستم زين جهت نزد شما
پور عمّ و چون برادر از وفا
مسلمِ پور عقيل تا بيند او
صادقيد يا آنكه داريد هاي و هو
گر كه هستيد باوفا در عهد خود
پايداري ميكنيد بر عهد خود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 342 *»
با وي از بهر خدا بيعت كنيد
هرچه ميگويد در آن همّت كنيد»
بعد چندي نامه مسلم رسيد:
«كوفيان دارند به تو چشم اميد
گر كه آيي نصرتت از جان كنند
مال و جان را در رهت قربان كنند
كرده بيعت جمع بسياري كنون
از مظالم هر دلي گرديده خون
آرزوي مرد و زن ديدار تو
كوفه يكسر گوئيا بيمار تو
از ستمها خسته گرديده همه
تشنه عدل تواند بيواهمه»
يك طرف مأمور قتلم در حرم
گشته بودند عدهاي، پس لاجَرَم
گشتم عازم تا روم سوي عراق
ديده بودم گرچه زانها بس نفاق
ماه ذي‌الحجة شب هشتم چو شد
من گرفتم بيعت از اصحاب خود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 343 *»
ني براي فتح و تخت سلطنت
نزد ما آنها ندارد منزلت
بلكه بيعت بهر جان دادن بُدي
با خدا پيمان ما، بر آن شدي
جاننثاري در ره دين خدا
كشته گرديدن به دست اشقيا
در كنار كعبه جبريل امين
دست او در دست من گفتا چنين:
بهر بيعت با خدا اي مردمان
با شتاب آييد كه آمد وقت آن
بعد ازان دادم خبر از مرگ خود
گفتم از جور و جفاهايي كه شد
گفتم آنگه هركه اندر راه ما
جاننثاري مينمايد بارضا
هركه آماده نموده خويشتن
بهر ديدار خدا، صد پاره تن
همره ما آيد او هم كربلا
ميروم فردا از اينجا صبحگا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 344 *»
باخبر تا شد برادر آمد او([96])
تا در اينباره نمايد گفتگو
گفت با من شمّهاي ز اهل عراق
از جفا و سستي و خوي نفاق
گفت رو سوي يمن اي ممتحن
باوفا باشد بسي ز اهل يمن
گر جفا ديدي برو در مرزها
در امان باشي در آنجا از جفا
گر نبودي در امان، رو سوي كوه
كس نيازارد تو را، در روي كوه
گفتمش باشد كه تا فكري كنم
آنچه تدبيرم شود آن ميكنم
ختم كن ديگر «غميـن» اين شكوهها
از مقاتل نقل كن مابعد را
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 345 *»
دو شهيد کوفه
مسلم‌بن‌عقيل و هانى‌بن‌عروه
اقتباسى از روايت مرحوم شيخ مفيد;
به نقل از مرحوم مجلسى;
در بحار الانوار «ج 44»
«غميــن»
«زيارت مسلم بن عقيل اعلى اللّه درجته»
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا الْعَبْدُ الصّالِحُ اَلْمُطيعُ لِلهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لاَِميرِالْمُؤمِنينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ اَلْحَمْدُ لِلّهِ وَ سَلامٌ عَلىٰ عِبادِهِ الَّذينَ اصْطَفىٰ مُحَمَّدٍ وَ الِهِ وَ السَّلامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ وَ مَغْفِرَتُهُ وَ عَلىٰ رُوحِكَ وَ بَدَنِكَ اَشْهَدُ اَنَّكَ مَضَيْتَ عَلىٰ ما مَضىٰ عَلَيْهِ الْبَدْرِيُّونَ اَلْمُجاهِدُونَ فى سَبيلِ اللّهِ اَلْمُبالِغُونَ فى جِهادِ اَعْدائِهِ وَ نُصْرَةِ اَوْلِيائِهِ فَجَزاكَ اللّهُ اَفْضَلَ الْجَزاءِ وَ اَكْثَرَ الْجَزاءِ وَ اَوْفَرَ جَزاءِ اَحَدٍ مِمَّنْ وَفىٰ بِبَيْعَتِهِ وَ اسْتَجابَ لَهُ دَعْوَتَهُ وَ اَطاعَ وُلاةَ اَمْرِهِ اَشْهَدُ اَنَّكَ قَدْ بالَغْتَ فِى النَّصيحَةِ وَ اَعْطَيْتَ غايَةَ الْمَجْهُودِ حَتّىٰ بَعَثَكَ اللّهُ فِى الشُّهَداءِ وَ جَعَلَ رُوحَكَ مَعَ اَرْواحِ السُّعَداءِ وَ اَعْطاكَ مِنْ جِنانِهِ اَفْسَحَها مَنْزِلاً وَ اَفْضَلَها غُرَفاً وَ رَفَعَ ذِكْرَكَ فِى الْعِلّيّينَ وَ حَشَرَكَ مَعَ النَّبِيّينَ وَ الصِّدّيقينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصّالِحينَ وَ حَسُنَ اُولئِكَ رَفيقاً اَشْهَدُ اَنَّكَ لَمْتَهِنْ وَ لَمْتَنْكُلْ وَ اَنَّكَ قَدْ مَضَيْتَ عَلىٰ بَصيرَةٍ مِنْ اَمْرِكَ مُقْتَدِياً بِالصّالِحينَ وَ مُتَّبِعاً لِلنَّبِيّينَ فَجَمَعَ اللّهُ بَيْنَنا وَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ رَسُولِهِ وَ اَوْلِيائِهِ فى مَنازِلِ الْمُخْبِتينَ فَاِنَّهُ اَرْحَمُ الرّاحِمينَ.
«زيارت هانى بن عروة اعلى اللّه درجته»
سَلامُ اللّهِ الْعَظيمِ وَ صَلَواتُهُ عَلَيْكَ يا هانݪِىَ بْنَ عُرْوَةَ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا الْعَبْدُ الصّالِحُ اَلنّاصِحُ لِلّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لاَِميرِالْمُؤمِنينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ اَشْهَدُ اَنَّكَ قُتِلْتَ مَظْلُوماً فَلَعَنَ اللّهُ مَنَ قَتَلَكَ وَ اسْتَحَلَّ دَمَكَ وَ حَشىٰ قُبُورَهُمْ ناراً اَشْهَدُ اَنَّكَ لَقِيْتَ اللّهَ وَ هُوَ راضٍ عَنْكَ بِما فَعَلْتَ وَ نَصَحْتَ وَ اَشْهَدُ اَنَّكَ قَدْ بَلَغْتَ دَرَجَةَ الشُّهَداءِ وَ جُعِلَ رُوحُكَ مَعَ اَرْواحِ السُّعَداءِ بِما نَصَحْتَ لِلهِ وَ لِرَسُولِهِ مُجْتَهِداً وَ بَذَلْتَ نَفْسَكَ فى ذاتِ اللّهِ وَ مَرْضاتِهِ فَرَحِمَكَ اللّهُ وَ رَضِىَ عَنْكَ وَ حَشَرَكَ مَعَ مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الطّاهِرينَ وَ جَمَعَنا وَ اِيّاكُمْ مَعَهُمْ فى دارِالنَّعيمِ وَ سَلامٌ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ.
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 348 *»
امام حسين عليهالسلام در مكّه مكرّمه
اهل عراق آن بزرگـوار را دعوت نمودند
مدّتي هست كه شه در حرم است
حرم از مقدم شه محترم است
وارث كعبه و زمزم مهمان
شده با اهل حريم و خويشان
تا كه بيعت نكند آن سرور
با پليدي چو يزيد بيفرّ
منتشر شد خبرش در همهجا
آگه از مطلب شه شاه و گدا
تا خبردار شدند اهل عراق
چونكه بودند همه از دل مشتاق
گِرد هم جمع شدند در كوفه
متّفق جملگي بر دعوت شه
نامهها مُهر شد از جمع سران
شد مهيّا دو سه تا نامهرسان([97])
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 349 *»
كه بيا جانب ما اي سرور
به تو زيبد كه تو باشي رهبر
باغها سبز و فراوان ميوه
كس چنين سال خوشي ناديده
دشت و صحرا همهجا آباد است
دل هر مرد و زن از ما شاد است
گر بيايي تو اميري ما را
ما همه لشکر تو اي مولا
بشتاب ما همه مشتاق توايم
منتظر تا به رهت جان بدهيم
بر تو بادا ز خداوند درود
بر گرامي پدرت پيش كه بود
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 350 *»
پاسخ امام حسين عليهالسلام
جناب مسلم سفير امام عليهالسلام
نامهها را چو حسين بن علي8([98])
ديد يكسر همه با مُهر جَلي
خواست تا آنكه كند او اتمام
حجّت خويش بران قوم لئام
نامهاي داد امام مظلوم([99])
كه مرا مقصدتان شد معلوم
چون شما را نبود راهبري
من بيايم كه كنم راهبري
تا كه بر حق و هدايت با هم
مجتمع گشته رهيم از اين غم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 351 *»
ميفرستم بسوي شهر شما
پور عمّ و ثِقهام مسلم را
كه برادر بود و ياور من
هر چه گويد شود آن باور من
گر نويسد به من از حال شما
كه شما راست سرِ ياري ما
عازم شهر شما ميگردم
من به ياري شما دلگرمم
زانكه حاكم نبود جز آنكس
كه كند حكم به احكام خداوندي بس
عدل برپا كند او بين عباد
كند او دين خدا را امداد
هدفش نصرت حق باشد و بس
بجز از حق نهراسد از كس
پس سهكس همره مسلم بنمود([100])
همه را امر به تقوي فرمود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 352 *»
گفت پوشيده بداريد هر كار
با مدارا و لطافت، رفتار
گر كه ديدي تو از ايشان ياري
بايدت نامه به من بنگاري
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 353 *»
حركت جناب مسلم از مكّه مكرّمه
حوادثي كه در راه پيش آمد
شد روان جانب يثرب مسلم
تا سوي كوفه شود او عازم
بعد توديع رسول9و خويشان
شد شتابان بسوي كوفه روان
برد با خود دو نفر راهنما
هر دو گم كرده ره از سوء قضا
بس كه بيراهه رهي پيمودند
هر دو از تشنگي در ره مردند
مسلم و آن سه رفيق همراه
يافتند آبي و منزل در راه
نامهاي داد به قيس مسلم راد
كه بَرَد نزد شه نيكنژاد
آنچه در ره سرشان آمده بود
همه را خدمت شه عرضه نمود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 354 *»
آخر نامه نوشت اي مولا
من تطيّر زدهام زين بلوي([101])
گر پسندي بفرست غير مرا
كن مُعافم نروم سوي بلا
مقصد مسلم فرزانه راد
نه چنين بود كه گردد آزاد
بلكه آن بود كه با اين سفرش
نشود او سبب قتل شهش
منتظر ماند كه تا برگردد
خبري آرد و غم سر گردد
قيس برگشت و جواب آوردش
كه ز ترسش بود اِستعفايش
بايد او را كه رود بيتأخير
نهراسد ز هرآنچه تقدير
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 355 *»
مسلم آگاه شد از مطلب آن
گفت ترسم نبود از تن و جان
ترس او بود از آن رو كه مباد
شود او باعث قتل شه راد
پس روان شد بسوي كوفه چه زود
منزلي در سر راه وي بود
او فرود آمد و قدري آسود
ليك در فكر سرانجامش بود
شد مهيّا كه كند شدّ رِحال
منظري ديد و شد از آن بدحال
در كمين ديد يكي صيّادي
در كمان تير و نشانش صيدي
شد رها تير وي از پنجه او
به زمين خورد همان‌دم آهو
زد تفأّل دگر اينبار از اين([102])
حادثه مسلم دلخون و غمين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 356 *»
كه كُشيم دشمن خود در اين راه
ليك غافل كه چه خواهد اللّه
پس جواب شهش از توريه بود([103])
بهر دلگرمي او منظره بود([104])
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 357 *»
رسيدن جناب مسلم به كوفه
بيعت گرفتـن مخفيانــه
برآشفتگي حاكم كوفه
آمد و آمد و تا آنكه رسيد
منزل پور عُبيد خانه گزيد([105])
دوستان زامدن مسلم شاد
همه در آمد و شد چهره گشاد
نزد هر جمع خطاب شه خواند
سخن از مطلب شاهش ميراند
دست بيعت به كفش ماليدند
همه از شوق سرشك باريدند
شاد مسلم شد و آنگه فِيالْحال
نامهاي خدمت شه كرد ارسال
كه بيا جانب اين آباده
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 358 *»
كوفيان جمله ز دل آماده
بيعت انجام شد از هجدههزار
جان به كف جمله براي ايثار
والي كوفه كه بودي نعمان([106])
با خبر گشت از آنچه پنهان
رفت در مسجد و بر منبر رفت
خطبهاي خواند و ز كوره در رفت
گفت بايد كه بترسيد ز خدا
در بلد فتنه نسازيد برپا
كشته مردان و بسي خون ريزيد
غصب اموال و شرر انگيزيد
گر كه آرام شويد آرامم
همه را حرمتتان ميدارم
متعرّض نشوم آنان را
كه تعرّض نكنند سلطان را
ليك گر قصد تعرّض كرديد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 359 *»
نقض بيعت به ميان آورديد
با شما جنگ كنم تا هستم
قبضه تيغ بود در دستم
گرچه ياري نكند كس ز شما
ميكشم تا كه بيفتم از پا
ليك اميد رود حق جويان
بيش باشند ز بد انديشان
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 360 *»
اعتراض هم‌پيمانان با بنيامّيه به نعمان
نامه نوشتن آنها به يزيد و گزارش دادن از اوضاع كوفه
باخبر شدن يزيد و چاره كار
عدّهاي همقسم قوم پليد([107])
معترض گشته چرا جدّ و اكيد
دشمنان را ننمودي تهديد
چه ضعيفي تو بر اين قوم عنيد
گفت در طاعت حق ضعفم به
تا كه در معصيتش باشم به
پس ازان رفته پي فتنه شدند
بر سر عهد خصيمانه شدند
نامهها سوي يزيد داده گسيل
شكوه از والي خود كرده سبيل
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 361 *»
عمرسعد يكي زانها بود
او در ين فتنه چه پابرجا بود
با خبر تا كه شد آن شوم عنيد
خادم باب پليدش طلبيد([108])
گفت در كار من انديشه نما
چاره مسلم و هم كوفه نما
گفت اگر زنده شود نك پدرت
آنچه گويد چه بود در نظرت
گفت من رأي پدر گيرم و بس
نهراسم دگر از پيش و نه پس
رفت و آورد برون عهدي را
ز معاويه كه گردد اجرا
ليك او مُرد و نشد اجرا آن
اينك اين عهد و تو خود بهتردان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 362 *»
عهد را تا كه گشود آن ملعون
ديد از بهر عبيداللَّه دون
حكم والي شدنش در كوفه
بُد از او گرچه كمي آزرده
داد دستور كه اجرا گردد
چاره آن بود كه امضا گردد
بسوي بصره فرستاد يزيد([109])
نامهاي همره آن عهد پليد
كه دران آمده بُد اين مضمون
شده از كوفه خبر آن ملعون
كآمده پور عقيل در آنجا
مقصدش فتنه بسي بيپروا
مجتمع گشته به دورش جمعي
فتنه‌جو، بيادب و بيشرمي
تو برو كوفه پس از خواندن اين
نامهام عهد پدر با آن بين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 363 *»
بفرست در طلب پور عقيل
تا به كف آوريش هر چه ذليل
فكنش يا كه به بند يا كه نما
خارج از شهر و نماند آنجا
گرنه او را بكش و كن راحت
فكر ما را ز غم اين آفت
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 364 *»
كوفه پس از آمدن جناب مسلم
روز تا شب همهجا غلغله بود
نصرت حق همه را مشغله بود
نام مسلم سخن خرد و كلان
منتظر ديده هر پير و جوان
كه حسين بن علي ميآيد
زندگي در ره او ميشايد
آيد او با همه خويش و تبار
گيرد او مسند 2خود ديگر بار
زينب آيد به سراپرده ناز
شود از آمدنش دلها باز
عهد مولاي همه بار دگر
زنده گردد ز ورود رهبر
كوفه با آمدن آن سرور
مركز عدل و عدالت گستر
بود در هر سري اين فكر و خيال
مرغ دلها ز شعف ميزد بال
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 365 *»
آمدن ابن‌زياد به كوفه
دگرگوني حال كوفيان
نامه و عهد چو ديد ابن‌زياد
شد مهيّا كه رود با دل شاد
جاي خود نصب نمود عثمانش([110])
بر برادر شدش اين احسانش
آمد او جانب كوفه بهشتاب
زده بر عارض نحسش چو نقاب
همرهش جمع ز جُند بصره
گِرد او همچو شهي در پرده
مردم كوفه شدندي بگمان
كه بود قافله شاه جهان
همه شادان حسين آمده است
شاه شاهان حسين آمده است
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 366 *»
مجتمع گشته ز هر سو سويش
همه مشتاق كه بينند رويش
همهجا همهمه و غوغا شد
بانگ تكبير بلند هر جا شد
همه را بود نداي شادي
هر دلي را هوس آزادي
هر كسي وعده نصرت ميداد
وعده عزّت و شوكت ميداد
پرده از رو چو گرفت ابن زياد
بر درِ دار اِماره بستاد
گفت من ابن زيادم مردم
همه وحشت زده از آن كژدم
در گريز از بَرِ آن ناميمون
همه گويا كه تويي اي ملعون!!
روز بعد رفت كه سازد اعلام
كه شده والي آن قوم لئام
گفت دستور اكيد داده يزيد
كه مطيع را بدهم اجر مزيد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 367 *»
سركشان را كنم از حقّ محروم
دهم انصاف براي مظلوم
از قوي حق ضعيف بستانم
هر كه در جاي خودش بنشانم
هاشمي را دهيد اين طرفه پيام([111])
كه دهد خاتمه او طور مرام
پس ازان رفت ميان قصرش
خواست هركس كه بُد او در شهرش
رأس يك طايفهاي يا جمعي
سرشناسي كه بود با جمعي
همه در قصر شوند حاضر زود
ورنه از خانه او خيزد دود
جان و مالش هدر از ذمّه بري
مگر آيد شود از فتنه بري
گه ز تطميع و گهي از تهديد
هر كه را هر چه مناسب ميديد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 368 *»
گفت هر كس برود در قومش
هر كه سركش بنشاند جايش
يا كه آرد بَرِ ما آن سركش
خود بيابد پس ازان آسايش
سركشي گر كه بود در قومي
سرشناسش ندهد آگاهي
بر دَرِ خانه خود، دار رود
قوم او هم ز عطا منع شود
خبر آمدن ابن زياد
چو شنيد مسلم پاكيزه نژاد
هم شنيد گفته او را يكسر
شد مهيّا دگر از بهر خطر
آمد از منزل مختار برون
نزد هاني شد و در خانه درون
دوستان گاه به گاه آهسته
نزد وي رفته دمي بنشسته
همه در بيم و هراس بي حدّ
نگران زانچه كه در پيش آيد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 369 *»
يكدگر را همه از پير و جوان
دهد از ترس به كتمان فرمان
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 370 *»
نقشه شوم ابن زياد
براي دستگير كردن جناب مسلم
پس ازان ابن زياد ملعون
آن كه در حُبّ هوي چون مجنون
خواست او همقسم آل زياد
يعني مَعْقِل كه بر او لعنت باد
داد او را سه هزاري درهم
پي تحقيق نمودش ملزم
دهد آن درهم و جويد راهي
تا كه آرد به كف او آگاهي
رفت در مسجد و هنگام نماز
ديد شخصي به يكي گويد راز
رفت و در پشت سر آهسته نشست
سر خود داد دمي تكيه به دست
ديد اشارت كند او آن سمتش
مسلم عوسجه را با دستش
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 371 *»
گيرد او بهر حسين بن علي
بيعت امّا به نهان ني كه جلي
رفت معقل بَرِ مسلم بنشست
بعد اتمام نماز دادش دست
گفت با او كه زاهل شامم
كرده حق حُبّ علي اِنعامم
دارم اينك سههزاري درهم
خواهم آن را به محبّي بدهم
من شنيدم كه يكي از ايشان
آمده تا كه بگيرد پيمان
بهر فرزند مهين دخت نبي
يادگار نبي و پور علي
چون شنيدم كه تو از آناني
خواهم اين درهم من بستاني
گر كه خواهي تو بگيري بيعت
قبل ديدار نمايم سبقت
شاد شد مسلم و گفتش اهلا
شكر يزدان كه تويي با مولا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 372 *»
شادمان كرد مرا ديدارت
يابي آنچه كه بيايد كارت
ليك من زين خبرت غمگينم
كه چرا شهره آن و اينم
ترسم از شرّ چنين طاغيهاي
كه كند بر سر پا حادثهاي
نشود كار تمام و سازد
فتنهاي كار عقب اندازد
معقلش گفت كه خير آيد پيش
بيعت از من بستان بي تشويش
بيعت از او بگرفت مسلم راد
بعد از آني كه بسي پيمان داد
كه كند واقعه را او كتمان
خيرخواهي كند او از دل و جان
گفت گه گه تو بديدارم آي
تا كه رخصت طلبم از مولاي
آمد و رفت نمود او چندي
ديده بر يك يكشان افكندي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 373 *»
تا كه ره يافت به نزد مسلم
شاد از حيله خود آن مُظلم
كرد بيعت چو در مجلس عام
مطمئن گشته به او خاص و عوام
همهوقت در بر آنها ميبود
اوّل و آخر آنها ميبود
آنچه ميديد دران آمد و شد
خبرش نزد عبيداللَّه بُد
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 374 *»
نقشه شريك بن اعور([112]) و هانـي
براي كشتن ابن زياد
پور اعور شريك بصري
آمده كوفه وليكن جبري
همره ابن زياد ملعون
ليك از او دل او باشد خون
دوستي داشت چو او با هاني
رفت و شد داشت ولي پنهاني
از قضا شد چو روزي بيمار
يافت در منزل او استقرار
بعد چند روز عبيداللَّه دون
داد پيغام كه آيد اكنون
تا عيادت كند او از بيمار
تازه سازد ز وفايش ديدار
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 375 *»
پور اعور به مسلم گفتا
آيد او تا به عيادت ما را
تو كمين كن كه تا من گويم
تشنهام آب كمي ميخواهم
حمله كن از پس او چون شيري
بكش او را، تو به يك شمشيري
آمد او تا به عيادت آنجا
گفتگو كرد شريك از همهجا
تا كه آبي طلبيد از خادم
ديد نامد ز كمينگه مسلم
در تعجب شده از اين تأخير
كه شود نقشِ براب اين تدبير
شعري آمد چو ورا در خاطر
خواند آن شعر و شنيد آن فاجر
بدگمان گشت چو زين گفت و شنود
خاست از جا و برون گرديد زود
مسلم آمد به كف او شمشير
گفت او را ز چه شد اين تأخير
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 376 *»
گفت مسلم دو سبب مانعِ من
گشت از آنكه كشم من دشمن
اوّلش آنكه نبودي هاني
ز جوانمردي به قتلش راضي
دوّمش آنكه مرا در آن دم
سخني از نبي9 آمد يادم
منع از «فَتْك» كند چون ايمان([113])
نكند مؤمني فتكي از آن
گفت هاني كه اگر كشته بُدي
كافري را ز ميان برده بُدي([114])
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 377 *»
دستگيرشدن عبداللّه‌بن‌يقطر فرستاده جناب مسلم
دستگيرشدن هاني بن عروه
رفت در قصر، عبيداللَّه دون
آمدش مالك يربوع زبون([115])
داشت در دست يكي نامه پاك
حامل نامه بُد عبداللَّه پاك
نامه از پور عقيل ميباشد
بسوي خير سليل ميباشد
كاي حسينبنعلي كن تعجيل
كوفه با توست نشايد تعليل
با يزيد نيست دگر رأي كسي
همه آماده كه از ره برسي
ديد تا نامه وي ابن‌زياد
حكم بر كشتن عبداللَّه داد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 378 *»
بعد از اين واقعه هاني ديگر
رفت و آمد شدنش شد كمتر
هركه از غيبت او جويا شد
ز تمارض همهجا گويا شد
تا كه روزي ز قضا ابن زياد
گفت: هاني نكند از ما ياد([116])
علّت عزلت او از ما چيست؟!
آگه از حالت او از ما كيست؟!
پاسخش داده شد او بيمار است
گفت شايسته ز ما ديدار است
در خفا گشت ز حالش جويا
شد خبردار ز اوضاع يكجا
پس ز قومش طلبيد جمعي را
گفت از چه نكند ياد از ما
پاسخش گفته كه ما بيخبريم
گه ز بيماري وي ميشنويم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 379 *»
گفت اينگونه نباشد مطلب
درب خانه بنشيند هر شب
برويد نزد وي از من گوييد
نزد من از همگان نيكوييد
حقّ ما را ز جفا وا مگذار
نسزد مثل تويي گردد خوار
آمدند نزد وي آنها آن شب
باخبر كرده و را از مطلب
مدّتيست گفت كه من بيمارم
روز را تا به شبم تبدارم
آري او بود چو بيمار حسين7
ز انتظارش شده تبدار حسين7
راست ميگفت ولي كو گوشي
حق همي سفت ولي كو هوشي
پاسخش گفته، ندارد باور
خبر از حال تو دارد يكسر
نسزد از تو جفا با سلطان
پس قسم داده كه بايد الآن
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 380 *»
شوي آماده بيايي با ما
همه با هم برويم تا آنجا
جامه پوشيد و سوار مركب
شد مهيّا كه رود در آن شب
همچو صيدي كه رود خود دربند
بي‌خبر قوم وي از حادثهاند
تا رسيد بردر قصرش هاني
همرهانش همه چون درباني
گوئيا شد به دل او الهام
هانيا كار تو گرديده تمام
روي خود كرد بسوي حسّان([117])
گفت باشم بخدا من ترسان
بي‌خبر بود چو حسّان گفتا
بخدا ترس نباشد ما را
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 381 *»
اين چه جاي نگراني است اي عمّ
بدگماني نه بجاييست اي عمّ
رفت هاني چو برِ ابن‌زياد
گفت در دام به پايش افتاد
شد چو نزديكتر او را هاني
رو نمود سمت شريح قاضي
خواند شعري كه بدش اين مضمون([118])
خواهم او را كه بود او مأمون
قتل من خواهد و عذرش نبود
دوست اينگونه طريقش نبود
بعد ازان كرد ز هاني اكرام
مدتي نرم همي راند كلام
گفت هاني: چه خبر هست امير؟
گفت: هاني كمي آرام بگير
بعد ازان گفت به لحن تندي
شنوم از تو امور چندي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 382 *»
خانهات مركز شورش گشته
عهد فتنه شود آنجا بسته
جاي در خانه خود مسلم را
دادهاي هيچ نداري پروا
دسته دسته پي بيعت آيند
اسلحه بهر نزاع آرايند
توطئه ميكني بر ضدّ يزيد
قصد داري كه كني فتنه پديد
هر چه برگِرد تو است همسايه
كردهاي بهر نزاع آماده
تو گمان ميبري من بيخبرم
پي به اسرار شماها نبرم
كرد هاني همه را چون انكار
كه از او سر نزده اين رفتار
نيست در خانه او پور عقيل
اين سخنها همه بياصل و دليل
پاسخش داد كه منما انكار
كردهاي موي به موي اين رفتار
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 383 *»
ليك انكار ز هاني هر دم
او ز اصرار همي ميزد دم
ناگهان كرد صدا آن ملعون
معقل آيد ز كميني بيرون
گفت: آيا تو شناسي اين را
ديد هاني چو ورا در آنجا
گفت: آري و پشيمان گرديد
كه چرا آمدم اين بزم پليد
چونكه دانست كه او جاسوس است
بيثمر ديد كه هر افسوس است
خواست تا طرح دگر اندازد
حيلهاي بهر رهايي سازد
گفت: بشنو ز من اين گفتارم
تا كه گويم سبب رفتارم
راست گويم بخدا در سخنم
جز حقيقت بتو عرضه نكنم
من ز مسلم ننمودم دعوت
بي‌خبر بودم از او در عزلت
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 384 *»
خود او آمد و گفت اي هاني
آمدم منزل تو مهماني
شرم كردم نپذيرم او را
ذمّهاش آمده بر عهده ما
شد پناهنده چو او در بيتم
كار او رفته برون از دستم
تا كه شد آنچه شنيدي از او
باخبر خود شدهاي مو تا مو
گر تو خواهي كه ببندم الآن
با تو هرگونه كه گويي پيمان
كه به پا من نكنم فتنه و شرّ
قصد سوئي نكنم من ديگر
آيم و دست به دستت بدهم
تا كه از فتنه مسلم برهم
يا گروگان دهمت تا كه روم
عذر وي خواهم و از عهده رهم
رود از خانه من او بيرون
هر كجا خواهد و من هم مأمون
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 385 *»
گفت: هرگز نروي از نزدم
تا كه دستش ندهي در دستم
گفت هاني: بخدا هرگز من
ندهم دوست به دست دشمن
آرمش تا كه كُشي مهمانم؟!
بشكنم عهد خود و پيمانم؟!
گفت: نزدم بخدا آري او
گفت: هرگز نبود اينم خو
گفتگو شد چو ميان آن دو
مسلم باهلي آمد به جلو([119])
«اصلح اللّه» اميرا گفتا([120])
خواست از او كه گذارد او را
تا بگويد سخني با هاني
ليك آهسته و در پنهاني
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 386 *»
با كمي فاصله از ابن‌زياد
باهلي گفت: كه اي هاني راد
قسمت ميدهم اينك به خدا
كه به كشتن مده هاني خود را
نگشا باب بلا بر قومت
گر كه خواهي گذرد از جرمت
آور اينجا تو دمي پور عقيل
نشوي زامدن او تو ذليل
باشد او پور عمِ ابن‌زياد
با چو اويي نكند او بيداد
بر تو هم نيست خلاف پيمان
زانكه آريش به حكم سلطان
گفت: بر من بخدا عار بود
كي ميسّر ز من اين كار بود
آورم آن كه بود مهمانم؟!
آن پناهنده به از جانم؟!
زنده باشم بسلامت امّا
دهم او را به دم تير بلا؟!
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 387 *»
ديدهام بيند و گوشم شنود
ساعدم محكم و قومم بي حدّ؟!
بخدا گر كه نباشد يارم
جز يكي تا كه به تن جان دارم
نگذارم كه بيايد اينجا
تا كه اُفتم به رهش من از پا
باهلي هرچه كه سوگندش داد
هاني آنگونه جوابش ميداد
چو شنيد همهمه آنها را
آن لعين بن لعين بي پروا
گفت: نزديك من آريد او را
كرد پس جانب هاني رو را
گفت: بايد كه بياري مسلم
ورنه بر قتل توام من عازم
پاسخش داد به نرمي هاني
كه در آنوقت تو خود ميداني
مشتعل آتش فتنه گردد
بر سرت از در و بامت بارد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 388 *»
مطمئن بود چو هاني از آن
قوم او ميشودش پشتيبان
گفت: اي واي به حالت هاني
ز اتش فتنه مرا ترساني
گفت آرند وِرا در نزدش
از قضا بود قضيبي دستش
با همان چوب نجس آن فاجر
آن قَدَر زد به رخ آن طاهر
كه شد آغشته تمام رويش
خون روان شد ز بُن هر مويش
بينيش را چو شكست آن بيغم
طاقتش را ز كفش برد آندم
هاني آن شير و ابرمرد دلير
دست خود برد كه گيرد شمشير
از يكي شُرطي حاضر آنجا
مانعش شد كه بگيرد آن را
مُغتنم يافت عبيداللَّه دون
آن ز حق بي خبر پست زبون
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 389 *»
گفت: آيا تو حروري مردي([121])
كاين چنين دست به شمشير بردي
خون تو گشت حلال بر همگان
بكَشيدش ببريدش زندان
در يكي خانه ورا حبس كنيد
درب آن بسته بران قفل زنيد
پس ز جا خاست هراسان حسّان
گفت: اي حيلهگر بيايمان
گفتي تا آورم اين مرد كريم
نزدت اي خيرهسر پست لئيم
حال او را تو چنين آزردي
راستي كه عجب نامردي
صورتش را به قضيبت خستي
بينيش را ز جفا بشكستي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 390 *»
پس از آني كه نمودي پرخون
چهره و لحيه او را، ملعون
به گمانت كه وِرا خواهي كشت؟!
رو به او كرده عبيداللَّه، گفت:
كه تو هم هستي و اينجايي تو
نارضا از روش مايي تو
داد دستور كه با مُشت و لگد
گشته خاموش و به كنجي اُفتد
پور اشعث بپا خاست ز جا
گفت: راضي همه هستيم زيرا
تو اميري و مؤدِّب ديگر
نفع ما خواهي و يا آنكه ضرر
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 391 *»
باخبرشدن پدر همسر هاني ــ عمروبن‌حجّاج ــ و قبيله مَذحِج
از دستگيرشدن هاني
|
اجتماع آنها بر گِرد قصر
آرام شدن آنها به دسيسه شريح قاضي (عليه‌اللعنة)
عمرو حجّاج خبر شد از كار
كه شده هاني قتيل اشرار
آمد او همره مَذحِج يكسر
همه خويشان وي و هم ياور
كه چرا هاني ما را كشتيد
پشت ما را ز چه رو بشكستيد
ما كه خارج نشديم از طاعت
ز جماعت ننموديم عزلت
گفته شد نزد عبيداللَّه دون
مطلب جمع پريش و دلخون
گفت فوري به شريح قاضي
رو ببين زنده بود اين هاني
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 392 *»
بعد از آن رو به بَرِ خويشانش
گو بود زنده و سالم جانش
تا كه با ديده پرخون هاني
ديد آن مردك رذل جاني
گفت با ناله و فرياد آن راد
اهل دين كو و كجا اهل سداد
خون روان بود ز زخم رويش
كه شنيد همهمهاي زان سويش
گفت: گمان ميرودم اين افغان
باشد از طائفه مَذحِجمان
دهنفر گر كه بيايند در قصر
بهر ياري من از مردم شهر
تا نجاتم بدهند از زندان
بسلامت ببرم ز اينجا جان
بعد از اين گفته هاني قاضي
شد برون تا كه نمايد راضي
قوم او را كه روند از آنجا
بدگماني نبود در آنها
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 393 *»
گفت: اي قوم امير گشت خبر
از شما و سخن اهل نظر
داد دستور به من تا كه روم
نزد هاني سخن او شنوم
رفتم و گفت به من پس هاني
كه نباشد خطري بر جاني
زنده است هاني و آيد فردا
واگذاريد همهتان اين غوغا
عمرو حجّاج و دگر آن ياران
همه زين گفته قاضي شادان
حمد حق گفته پراكنده شدند
خاطر جمع سوي خانه شدند
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 394 *»
آگاهي يافتن جناب مسلم از جريان هاني
دستور خروج همگاني در فرداي آن شب (روز هشتم ذيالحجه)
به عنواناعتراض به دستگيرشدن هانــي
ليك از جانب مسلم حاضر
بود عبداللَّه حازم ناظر([122])
باخبر كرد شبي مسلم را
زانچه را ديده خودش در آنجا
شد بلند ناله زنها يكسر
همه از ماتم هاني مُخبَر
گفت مسلم: كه ندا كن همه را
مجتمع تا كه شويم در فردا
شد چو فردا و در آمد خاور
شد عبيداللَّه دون بر منبر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 395 *»
همرهش جمعي نگهبان و حشم
همه ز اشراف و سراني با هم
گفت: بايد همگي چنگ زنيد
به اطاعت ز خداوند و يزيد
متفرق نشويد از اين ره
نكنيد زندگي خويش تبه
ورنه گرديد همگي خوار و ذليل
زندگي داده ز كف گشته قتيل
سخن راست برادر گويد
آن كه ترساند ره جِدّ پويد([123])
تا كه آمد ز منبر پايين
باخبر گشت كه ميآيد هين
مسلم و همره او جمع كثير([124])
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 396 *»
پرچمي در كف هر مرد دلير
همه را هست ندا يا منصور([125])
بهر هاني بود آنها را شور
سخت ترسيد ازان شور و ندا
داخل قصر شد آن رذل دغا
بسته شد سخت تمام درها
اندكي همره او پابرجا
مسجد كوفه پر از غلغله شد
ازدحامي و عجب ولوله شد
مسجد و خارج مسجد همهجا
پر ز جمعيت و برپا غوغا
همه را مطلب و مقصد هاني
بيجهت گشته چرا زنداني
بايد از حبس شود او آزاد
از چه رو ظلم كند ابن زياد
گاه دشنام دهندش جمعي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 397 *»
گاه پرتاب كنندش سنگي
مادرش را به بدي ياد كنند
گاه با هم همه فرياد كنند
از كمينگاه خودِ او ميديد
سخت از ترس بخود ميلرزيد
از سران بيستنفر همراهش
سر سپرده همه بر درگاهش
منتظر تا كه دهد فرماني
هر يكي همچو يكي درباني
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 398 *»
نقشه ابن زياد
براي متفرق‌ساختن مردم از گِرد جناب مسلم
گفت: هر يك ز شماها برويد
قوم خود را همگي ترسانيد
متفرّق بنماييد همه را
هر كه شد رام بيايد اينجا
همه را وعده دهيد از يكسو
از وعيد راز كنيد با ترسو
گوييد از شام بيايد لشکر
كوفه را قبضه نمايد يكسر
پي اين كار روان گرديدند
آنچنان گفته هر آنكس ديدند
عدهاي همره آنها گشتند
بسوي قصر تمامي رفتند
شد خبردار عبيداللَّه دون
خواست اشراف دگر را ملعون
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 399 *»
وعدهها داد دروغين همه را
از وعيد گفت بسي بيپروا
سخن از لشکر شامات سرود
اهل طاعت همه را گفت درود
بعد ازان گفت سخن پور شهاب([126])
سخناني همه از قلب خراب
نرويد از پي اين پور عقيل
نكنيد ما و خود از فتنه ذليل
آتش فتنه اگر افروزيد
خشك و تر را همه با هم سوزيد
قتل و غارت همه جا را گيرد
واي اگر فتنه كمي پا گيرد
لشکر از شام پي سركوبي
آيد و خوار شود هر كوفي
اين امير است و تعهد كرده
كه دهد هر كه تمرّد كرده
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 400 *»
كيفري سخت كه بي حدّ باشد
جان و مالش همه بر باد رود
حاضر و غائبتان را يكسان
كند او حكم به حكم طغيان
قطع سهميّه كند از هر كس
رحم هرگز نكند او بر كس
جانب اهل خود اكنون برويد
بهر اين فتنه تجمّع نكنيد
نشويد باعث هر شرّ و فساد
عِرض خود را ندهيد جمله به باد
مثل او ساير اشراف دگر
هر يكي را سخني از هر در
شد مؤثّر سخن آن اشراف
منتشر شد همه جا در اطراف
دسته دسته متفرق گشتند
بسوي خانه خود ميرفتند
ميگرفتي پدري دست پسر
كه بيا همره من جان پدر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 401 *»
يا برادر به برادر همره
ميشدش تا كه بَرَد از آن ره
مانع راه پسر مادر بود
شوهري سدّ رهش همسر بود
هر كجا نام يزيد ميبردند
سخن از لشکر او ميگفتند
يكي ميگفت به آن يك كه تو را
چه به اين فتنه برو بيپروا
بيجهت از چه كني جنگ و ستيز؟
آتش فتنه چرا سازي تيز؟
لشکر شام چو فردا آيد
گو چه كاري ز شما ميآيد
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 402 *»
متفرق شدن جمعيت و تنهاماندن جناب مسلم
پناه‌بردن آن بزرگوار به خانه زني به نام طوعه
اندك اندك همه جا خلوت شد
پور مرجانه كمي راحت شد
وقت مغرب شد و هنگام اذان
مسلم و سي نفري همره آن
وقت بيرون شدن از مسجد ديد
ده نفر همره وي با ترديد
شد برون تا كه ز مسجد آن دم
ديد با او نبود يك همدم
كوفه از غربت مسلم خجل است
سر بزير است و بسي منفعل است
كوفيان را شده آغاز جفا
نقض بيعت ز همه در همه جا
مِهرها رفت ز هر سينه به در
اثر از مهر و وفا نيست دگر
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 403 *»
همه را گشته فراموش آن شور
شده هر خانه تو گويي يك گور
با چنين نقشهاي از ابن زياد
رفت يكسر همه آن شور به باد
مسلم و كوچه و تنها مسلم
يك نفر نيست دگر با مسلم
روزهدار است و غريب و تنها
نكند كس به روي او در وا
كس نمانده دگر از هجده هزار
رهنمايي كندش در شب تار
هاني افتاده ز پا در محبس
ني خبردار ز احوالش كس
بي‌خبر هاني و مسلم از هم
تيره در ديده هر دو عالم
در شب تار رود او خسته
هر كجا مينگرد در بسته
اهل كوفه همه در خانه خود
همه در فكر خود و لانه خود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 404 *»
گوييا هيچ نبوده سخني
نائبي، بيعتي و انجمني
همه در واهمه از ابن زياد
شورش روز همه رفته ز ياد
مسلم و آن شب تاريك نفاق
شد منافق صفت اهل عراق
بار اوّل نبود اين رفتار
با علي7و حسن7اين بوده شعار
بود اين بار دگر دور حسين7
تا تلافي شود از بَدر و حُنين
با سفيرش شده اينگونه نفاق
كاش نايد دگر او سوي عراق
ليك افسوس كه او در راه است
با همه اهل حرم همراه است
زينب است همره او با كلثوم
طفل شيرخوار امام مظلوم
الغرض مسلم و تاريكي شب
سينه از خون دلش لب تا لب
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 405 *»
شرر تشنگيش از يك سو
محنت بي كسيش از يك سو
آن كه خود بود ستوني از دين
بيسكون گشته در اين شهر ز كين
تكيه فرموده به ديوار زني
طوعه نامي كه شد او ممتحني([127])
اسم مشتقّ بود اين نام نكو
گشته نازل ز سماء ويژه او
شد برون تا كه ببيند پسرش
از چه تأخير شد از آمدنش
ديد مردي كه به ديوار سرا
تكيه داده چو غريبي تنها
گفت اي مرد چرا اينجايي
چه كسي هستي كه را ميخواهي
مسلم آهسته سلامش فرمود
طوعه تا داد جوابش افزود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 406 *»
گفت اي زن به كسي كارم نيست
تشنهام قدرت رفتارم نيست
من غريبم نه مرا كس باشد
جرعهاي آب مرا بس باشد
طوعه آورد برايش جامي
تا خورد آب و كند تر كامي
رفت و برگشت چو بار ديگر
ديد ايستاده هنوز آن سرور
گفت اي مرد نزيبد به خدا
كه در اين وقت تو باشي اينجا
امشب آبستن بس فتنه بود
فتنهها باعث بس رخنه شود
بيش از اين بودنت اينجا خطر است
مصلحت نيست كه عين ضرر است
نكنم بر تو من اين امر حلال
آيد اينك پسرم نام بلال
پاسخش داد كه من رهگذرم
بيكسم ره به سرايي نبرم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 407 *»
هر دري بسته به رويم دشمن
كس ز بيمش ندهد راه به من
گر كه احسان كني بر من اي زن
بيني روزي تو تلافي از من
گفت طوعه تو مگر نامت چيست؟
از كجايي و تو را دشمن كيست؟
گفت: من مسلمم و پور عقيل
هاشمي هستم و از نسل خليل
با حسين بن علي اِبن عَمَم
او امير من و من از خدمم
كوفيان داده مرا سخت فريب
ماندهام من ز جفا زار و غريب
شد چو از نام و نشانش آگه
شد هويدا كه، كِه بوده طوعَه
او محبّ نبي و آل نبي است
آشناي ولي و پور ولي است
سالها بوده در عهد مولا
آشناي حرم آن والا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 408 *»
او شناسد همه را از زن و مرد
مِهر آن اُسره ورا نامي كرد([128])
شد ز ياران حسين بن علي7
فخر زنها شده از حبّ ولي
شب و روز عرفه ياد شود
روح پاكش به جِنان شاد شود
همره نام شريف مسلم
نام او ياد كند هر مسلم
در گشودش ز ره استقبال
بَه از اين طالع و بَه زين اقبال
گفت اين خانه بود خانه تو
من كنيز توام آزاده تو
چشم خود فرش كنم در راهت
سوختم من ز غم جانكاهت
بُرد او را توي يك حجره نشاند
از غم غربت او اشك فشاند
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 409 *»
سفره آورد نهادش در بَر
رفت و آورد برايش بستر
گفت: راحت نه سزد بر من زار
آخر عمر من است اين شب تار
شد مهيّاي نماز آن محزون
آن كه از غربت او دلها خون
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 410 *»
ابن زياد دستور داد
براي نماز عشاء همه در مسجد حاضر شوند
و پس از نماز ضمن سخنراني كوتاهي دستور دستگيركردن
جناب مسلم را صادر كرد
زان طرف ابن زياد ملعون
با خبر گشت ز خلق مفتون
كه دگر نيست كسي با مسلم
مسلم و غربت و تنها مسلم
داد فرمان كه گيرند خبري
از در مسجد و از هر گذري
مشعل افروخته در آن شب تار
باخبر گشته ز هر كُنج و كنار
مطمئن گشت لعين بن لعين
كه نكرده است كس از خلق كمين
متفرق شدهاند پير و جوان
يك نفر نيست دگر از آنان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 411 *»
رفت از قصر به مسجد شادان
نبدُش بيم دگر از ايشان
گفت اعلام نماييد هر جا
كه جماعت شود اينك برپا
هر كه امشب به جماعت نايد
هرچه بيند دگر از خود داند
ساعتي بعد دگر جاي نبود
هركجا هر كه نماز آمده بود
بعد انجام نماز خفتن
رفت بر منبر و او كرد سخن
حمد حق گفت و سپس آن ملعون
گفت از بغض خود و كين درون
كه سفيه است عجب پور عقيل
او ز ناداني خود گشت ذليل
آتش فتنه نمود او روشن
زد بر اين آتش خود هي دامن
خود كه ديديد چها كرد نفاق
در صفوف همه افكند شقاق
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 412 *»
هر كه در خانه او مسلم را
يابم از او شودم ذِمّه رها
هر كه خود آورد او را نزدم
به خودش من ديهاش پردازم
از خدا پس همگي پرهيزيد
سر ز طاعت نكند باز زنيد
بر سر بيعت خود پا بر جا
بوده هرگز نشويد بي پروا
اي حُصين بن نمير گر كه شود([129])
مسلم از كوفه به در بر تو رود
آنچه كز شدت آن مادر تو
به عزايت بنشيند بَرِ تو
تو بفرمان من اينك داري
سُلطه بر كوفي و هر چه، داري([130])
بفرست در همهجا بهر كمين
كس كه مسلم نرود مُفت چنين
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 413 *»
جستجو كن تو از او در همه جا
تا كه آري بَرَم او را فردا
رفت خود داخل قصرش آندم
داد بر دست خبيثي پرچم([131])
كه تو را حكم اِمارت دادم
بر همه حق نظارت دادم
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 414 *»
آمدن بلال پسر طوعه به خانه
و آگاه‌شدن او از جايگاه جناب مسلم
آمد از ره پسر طوعه بلال
ديد مادر بودش ديگر حال
ميرود گاه اُطاق ديگر
كمي آشفته بيايد به نظر
گفت: مادر چه بود راز دلت
بينم آشفته دل و مضطربت
ميروي گاه و گهي ميآيي
ميهمان داري تو يا تنهايي
چيست امشب نگرانت بينم
غير عادي حركاتت بينم
گفت: بگذر پسرم زين سخنان
گفت: مادر به خدا گو به من آن
گفت مادر: كه نپرس اي پسرم
از من زار كه خونين جگرم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 415 *»
رو پي كار خود و دست بدار
گفتگويي منما با من زار
ليك افزود پسر بر اصرار
تا كه واداشت نمايد اقرار
مادرش گفت: كه گر معتمدي
آنچه گويم تو مگو با احدي
بايدت تا كه قسمها بخوري
كاين خبر را تو به بيرون نبري
خورد سوگند پسر بد فرجام
گفت مادر خبر خود به تمام
رفت خوابيد پسرش در جايش
تا كند فتنه بپا فردايش
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 416 *»
ابن زياد روز نهم ذيالحجه در ابتداء صبح در قصر نشست و بار عام داد
بلال پسر طوعه جايگاه جناب مسلم را گزارش داد
ابن‌زياد دستور داد آن جناب را دستگير كنند
صبح در مجلس خود شاد نشست
كه مسلط شده بر هرچه كه هست
داد رخصت كه در آيند مردم
پور اشعث كه بُدي چون كژدم([132])
آمد و كرد بر او عرض سلام
مرحبا گفت وِرا در بَرِ عام
پهلوي خود بنشانيد او را
گفت: هستي تو چه خالص با ما
پسر طوعه بلال ملعون
رذلك بيخرد و جاهل دون
اوّل صبح شد از خانه برون
تا كه افشا كند آن سرّ درون
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 417 *»
رفت نزد نوه اشعث و گفت([133])
ديشب اندر بَرِ ما مسلم خفت
باخبر گشت چو عبدالرّحمن
رفت نزد پدرش در يك آن
با محمد پدرش راز چو گفت
ابن مرجانه كنارش بشنفت
با قضيبش پسر مرجانه
زد به پهلوي وي آن ديوانه
كه بپا خيز كنون الساعه
آور او را بَرِ من از خانه
همرهش كرد گروهي اشرار
همچو وي رذل و همه بد رفتار
زانكه دانست كه اقوام دگر
نروند از پي اين نيّت شرّ
ابن عباس عبيد سلمي([134])
با گروهي ز رجال قيسي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 418 *»
كرد همراه محمّد آن دون
همه را كرد بسيج آن ملعون
آمدند جمله به سوي خانه
بهر دستگيري آن فرزانه
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 419 *»
جناب مسلم
با شنيدن غوغاي آن گروه اشرار
آماده درگيري گرديد
و به حيله محمد اشعث دستگير شد
تا شنيد همهمه را پور عقيل
شد يقينش كه شده وقت رحيل
در كفش تيغ شد از خانه برون
حملهور گشته بر او دشمن دون
داخل خانه هجوم آوردند
حمله كرد تا كه همه برگردند
باز هم بار دگر جانب او
حملهور گشته همه از هر سو
راند مسلم همه را از خانه
شد برون از صدف آن دردانه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 420 *»
ضربتي زد بر او بَكْر لعين([135])
لب بالاي وي افتاد زمين
هم جدا ساخت ثنايايش را
شد به «لاحَوْل» جنابش گويا
ضربتي بر سر او زد مسلم
ضربت كاري و سخت و مُولِم
باز هم ضربتي زد از پي آن
كه برون شد ز تنش تاب و توان
تا كه ديدند چنين ميجنگد
كه دل از صولت او ميلرزد
همه بر بام شده از اطراف
سنگ بر او زده هر بيانصاف
يا كه آتش زدهاند بر نيها
جانبش كرده رها از بالا
تا كه نامردي دشمن را ديد
داخل كوچه شد و تيغ كشيد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 421 *»
ابن اشعث امانش چون داد
شعري در پاسخ او كرد انشاد
كه مرا عهد بود بر آنكه
نشوم كشته مگر آزاده
پيش من مردنِ عادي باشد
ناپسند و چو مرا، كي شايد؟!
درهم است خوب و بد اين دنيا
روز گردد ز پي شب پيدا
هر كسي را اجلش در پيش است
ترسم، از خدعه بيش از پيش است
ابن اشعث ز امان هي ميگفت
ره به تمكين وي از او ميجست
گفت: خدعه نبود در كارم
شفقتي هست كه بر تو دارم
خود به كشتن مده از بهر خدا
با بنيعمّ مكن اينگونه جفا
هرگز آنها چو تويي را نكشند
ضرري هم به تو هرگز نزنند
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 422 *»
پاي تا سر بدن او خونين
تشنه و خسته و بييار و معين
تكيه داد او چو دمي بر ديوار
ابن اشعث سخنش شد تكرار
گفت مسلم: كه مرا هست امان
گفت: آري به حقيقت ميدان
گفت با همرهيانش آنگه
كه مرا هست اماني در ره
همه گفتند كه آري آري
در اماني و نبيني خواري
گفت مسلم پس از آن عهد امان
كه نبود گر كه اماني زآنان
او نميداد به آنها دستي
تا كه بودش به سلامت دستي
بهر او مركبي آورد دشمن
به گمانش كه بود او ايمن
تا كه بر مركبش او جاي گرفت
حيله دشمن او پاي گرفت
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 423 *»
گِرد او جمع شدند از همه جا
از كفش تيغ ورا كرده جدا
نااميد شد دگر از جانش
پر شد از اشك دمي چشمانش
گفت: اين اوّل نيرنگ شماست
كوفيان را به كدام عهد، وفاست؟!
اِبن اشعث كه وِرا داد امان
گفت: امّيد نبيني تو زيان
گفت مسلم: چه اميدي برجا
كو امان و چه وفائي برپا
پس از آن گفت كه انّا للّه
گريه ميكرد و ز دل بودش آه
اِبن عباس چو ديد گريانش([136])
گفت: گريه نبود در شانش
هر كه چون تو طلبد اين رُتبت
او نگريد چو ببيند غربت
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 424 *»
گفت مسلم: به خداوند قسم
گريه من نبود بهر خودم
نه ز كشته شدنم دارم باك
لحظهاي هم نپسندم ز هلاك([137])
ليك باشم نگران از آنكه
بستگانم همه آيند كوفه
گريم از بهر حسين زهرا
بهر اهل حرم آن مولا
بعد از آن سوي محمّد رو كرد
گفت: دانم ز امانت اي مرد
ناتوان گردي و سودي نبري
در تو گر هست ز نيكي اثري
بفرست كس به سوي اَقوامم
تا رساند به حسين پيغامم
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 425 *»
به گمانم كه شده آن حضرت
جانب كوفه روان با عترت
كه من اينك شدهام خوار و اسير
در كف قوم تبهكار و شرير
نگرم شب نشده كشته شوم
اي فدا باد تو را اُمّ و اَبَم
بازگرد با همه اهل حرم
عزم كوفه منمايي يكدم
كوفيان را نه وفائي باشد
وعدهشان هم نه كه باور آيد
هرچه را گفته همه بود خلاف
سخن از مهر و وفا بود خلاف
پدرت را همه آن اصحابند
كز خدا خواست جدايي يابند
يا به كشته شدنش يا مردن
تا كه شد كشته به دست دشمن
مصلحت نيست كه آيي كوفه
برحذر باش، نيايي كوفه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 426 *»
ابن اشعث چو شنيد اين گفتار
گفت: واللّه نمايم رفتار
ميروم نك بِبَرِ ابن‌زياد
گويمش زانچه كه بر ما رو داد
از امان گويم و دلشاد شود
با تو هم از ره انصاف رود
جمله با هم به سوي قصر شدند
مسلم و او ز همه پيش بُدند
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 427 *»
محمّد‌بن‌اشعث رفت نزد ابن زياد و حادثه دستگير كردن
جناب مسلم را گزارش داد و امان‌دادن به او را مطرح كرد
و ابن‌زياد او را ملامت نمود
جناب مسلم و آن اشرار در خارج دارالاماره ايستادند
رفت و پيش از همه رخصت طلبيد
ماجرا گفت و اميرش بشنيد
از امان دادن خود گفت تا او
منتظر تا كه كند امضا او
گفت با خشم به او ابن زياد
چه كسي اذن اماني به تو داد
شأن تو نيست امان بخشيدن
تو كجا، خير و صلاحي ديدن
من نگفتم كه دهي تأمينش
گفتم آري و كني تسليمش
ابن اشعث چو شنيد گفتارش
گشت خاموش و نشست از كارش
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 428 *»
مسلم خسته رسيد بر در قصر
تشنگي برده از او طاقت و صبر
عدّهاي بر در قصر مجتمعند
بهر رخصت همگي منتظرند
كوزهاي آب كنارِ در بود
بهر هر تشنه كه در مَعْبَر بود
گفت مسلم كه به من آب دهيد
گوييا كس سخن او نشنيد
«مسلم عَمْرو» به او گفت: ببين([138])
چه گوارا و خنك باشد اين
ليك هرگز به خدا زان نچشي
تا در آتش ز حميمش بچشي
گفت مسلم: چه كسي هستي تو
واي بر تو كه عجب پستي تو
پاسخش داد كه: باشم من آن
كه شناسم حق و تو ليكن آن
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 429 *»
كه شدي منكر حق امّا من
خيرانديش امامم ليكن
تويي در حق امامت خائن
من مطيع و تو از اويي بائن
مسلم عَمْروَم و من باهليم
خواهي ار آنكه بداني كه كيم
گفت مسلم: كه عزايت گيرد
مادرت تا كه پس از تو ميرد
چه جفاپيشهاي و سنگدلي
اي كه فرزند زن باهلهاي
تو كه اَوْلي به حميم و ناري
از من، اي بيخبرِ از باري
پس نشست تكيه به ديوار نمود
عمرو نامي كه در آن شرذمه بود([139])
تا كه ديد تشنگي مسلم را
بنده خويش فرستاد آنگا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 430 *»
رفت و آورد يكي كوزه آب
همره آن قدحي بهر ثواب
خواست مسلم كه از آن آشامد
در قدح خون ز لبش ميآمد
آب را ريخت يكي بار و دو بار
بار سوم كه شد آن آخر كار
داخل آب ثنايايش ريخت
حمد حق گفت و دگر بارش ريخت
گفت: رزق من اگر آب بُدي
پس نصيب من بيتاب شدي
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 431 *»
جناب مسلم را ابن‌زياد طلبيد و چون قصد كشتن
آن جنـاب را داشت آن جناب به عمرسعد وصيت فرمود
آمد از قصر برون مأموري
داد دستور كه هر چه فوري
داخل قصر شود مرد اسير
ليك تنها رود او نزد امير
داخل قصر شد آن بيكس راد
بنده حق و ز غيرش آزاد
ابن مرجانه پست مغرور
مست از جاه و مقام و زر و زور
چو سلامش به اِمارت ننمود([140])
خشم بر خشم درونش افزود
پاسداري ز تملّقكاران
گفت با مسلم زار نالان
به امير از چه ندادي تو سلام
گفت در پاسخ او بس آرام
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 432 *»
كه اگر كشتن من را خواهد
چه سلامي ز من او را بايد
گر نخواهد كه كشد پس بسيار
كُنمش عرض سلام و ديدار
ابن مرجانه، لعين مردود
چو شنيد آنچه كه مسلم فرمود
خورد سوگند به جان نحسش
كه شود كشته به حكم جورش
گفت مسلم كه: چنين خواهد شد؟
گفت: آري به يقين خواهد شد
گفت: پس بازگذارم نفسي
تا وصيّت بنمايم به كسي
مهلتش داد عبيداللَّه دون
چشم افكند بران قوم زبون
عمرسعد دران جمع چو بود([141])
رو به او كرد و صدايش فرمود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 433 *»
گفت: بين من و تو نسبت هست
پس مرا هم به تو يك حاجت هست
حق خويشي چو نمايي تو ادا
كني اين حاجت من را تو روا
حاجتم سرّ بود و فاش مساز
گر روايش نكني دارش راز
عمرسعد ز ترس حضّار
نپذيرفت ز مسلم اين كار
ابن مرجانه به او گفت چرا
نكني حاجت خويشت تو روا؟!
گوييا منتظر رخصت بود
يا كه از او به دلش وحشت بود
هر دو با هم به كناري رفتند
كمي آهسته سخن ميگفتند
بود از دور بر آنها نظرش
منتظر تا كه كند باخبرش
گفت مسلم وصايايش را
عمرسعد چو گوشي يكجا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 434 *»
به گماني كه امين باشد او
سرّ او را نكند با كس رو
ليك تا گشت كلامش پايان
جست از جاي خودش آن نادان
گفت: داني كه چه او گفت سخن
اي امير گويمت آنها را من
دَيْن او هست چو هفتصد درهم
از فروش زره و تيغ دهم
بعد قتلش تو دهي پيكر او
تا كنم دفن تن بيسر او
به گمانش كه حسين ميآيد
كس فرستم كه بَرَش گرداند
ابن مرجانه، دغلباز عنيد
مثلي گفت چو اينها بشنيد
رو نمود جانب مسلم آنگاه
تا كه زين نكته شود او آگاه
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 435 *»
نه كه گرديده اميني خائن
مؤتمن خوانده تو شخصي خائن([142])
بعد از آن گفت به آن خائن پست
هرچه او راست همان او را هست
ما تو را منع نسازيم ازان
هرچه خواهي كه كني ميكن آن
پيكرش را نه به ما هست كاري
بعد كشتن تو خودت ميداني
نكند گر كه حسين ما را قصد
نكنيم نيز مر او را ما قصد
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 436 *»
گــفـتـگـوي
ابن‌زياد با جناب مسلم
و محاكمـــه‌نمودن وي آن جنـاب را
بعد از آن جانب مسلم رو كرد
كينه سينه خود را رو كرد
گفت: آري تو در اين شهر شدي
باعث فتنه و آشوب و بَدي
مجتمع جمله، پريشان كردي
يك هدف، رأي فراوان كردي
مُتَّحِد، درهم و برهم كردي
زين قبيل آنچه كه گويم كردي
گفت: هرگز نبود امر چنين
مقصد از آمدنم نَبْوَد اين
ليك مردم همه را پير و جوان
اين عقيدت بود از دير زمان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 437 *»
پدرت كشته بسي نيكان را([143])
ريخته او خون بسي پاكان را
مثل كسري همه جا رفتارش
همچو قيصر ره و رسم كارش
آمدم تا كه كنم عدل بپا
حكم قرآن كنم اينجا اجرا
گفت آن بدسير رذل و لئيم
كه تو را چه به چنين كار قويم
در مدينه ننمودي اين كار
خوردهاي خمر بسي در بازار
گفت مسلم: كه من آشامم خمر؟!
تو سزاوارتري در اين امر
به خدا هست خدايم دانا
سخن راست نگفتي بر ما
كسي شايسته اين كار بود
كه ستم پيشه و خونخوار بود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 438 *»
بكشد آن كه خدا كرده حرام
كشتنش را، ز پي جاه و مقام
كُشد از دشمني خود افراد
بدگمان گر كه شود آن بيداد
نبود زين همه آزارش باك
سينهها از ستمش از همه چاك
با همه اين ستم بيحد خود
گرم بازي خود و باز نشد
گوييا هيچ نبوده امري
كه سزد تا كه نمايد فكري
ديد رسوا شد از اين حرف لعين
لب به توهين گشود باز چنين
آرزو بود تو را اي بدكار
كه شوي حاكم اين مُلك و ديار
مانعت گشت خدا زين هوست
شدي بيياور و بييار و كست
پس تو را اهل نميديد خدا
بهر اين دولت و اين رتبت ما
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 439 *»
گفت در پاسخ آن مير ضلال
حمد لِلّهِ عَلي كُلِّ حال
ما رضا گشته كه بر ما و شما
حق كند حكم به حق در دو سرا
گفت آن رذل لعين و بدكار
كُشدم حق نكنم گر اين كار
آن چناني كُشمت بدفرجام
كه نكُشته است كسي در اسلام
گفت مسلم پس از اين تهديدش
سخني را كه شدش توعيدش
تو سزاوارتري در اسلام
كه كني آنچه نبوده است مرام
تو نبايد كه گذاري از دست
كشتن و مُثْله نمودن اي پست
خُبْث رفتار ز تو ميآيد
پستي و زشتي تو را ميشايد
از تو كس نيست سزاوارتري
كآيد از او هنر پرده دري
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 440 *»
پس شروع كرد پس از اين سخنان
آن كه داده ز كف از كينه عنان
به حسين و به علي و به عقيل
ناسزا گفتن و گفتار عليل
در عوض مسلم پاكيزه نژاد
لب فروبسته ز پاسخ آن راد
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 441 *»
ابن زياد دستور داد
آن جناب را بالاي بام قصر ببرند و گردن بزنند
سپس آن بي‌خبر از حق و عنيد
گفت او را به روي قصر بريد
گردنش را بزنيد و پس ازان
پيكرش را فكنيد در ميدان
گفت مسلم كه بر او رحمت باد
از خداوند كه: اي ابن زياد
به خدا گر من و تو بوديم خويش
تو نميكُشتي مرا بيتشويش
پس صدا زد ز كين ابن زياد
آن كه را زد به سرش مسلم راد([144])
چونكه او بود چو مار زخمي
كينهتوزي كه نبودش رحمي
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 442 *»
يعني آن بكر حفيد حمران
گفت با او وليد طغيان([145])
كه تو بيش از همهاي دشمن او
بايدت تا كه زني گردن او
برد بر بام چو مسلم را او
تا كه آن حكم كند اجرا او
ميشنيد ذكر خدا از مسلم
گاه تكبير و ثناءِ مُنعِم
طلب مغفرت از حضرت او
گه درود بر نبي و عترت او
گاه ميخواند خدا را كه: خدا
حكم بين من و اين قوم نما
ز ره حيله مرا يار شدند
بس فريبنده و مكّار بُدند
هرچه گفتند به ما راست نبود
هرچه كردند به جز كاست نبود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 443 *»
ما نديديم از ايشان احسان
ننمودند به غير از خذلان
آن شقي زد ز جفا گردن او
آن كه بيش از همه شد دشمن او
از سر بام فكند پيكر او
برد در نزد اميرش سر او
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 444 *»
محمّداشعث از ابن‌زياد تقاضاي آزادي هاني را نمود
ولي آن ملعون دستور داد
هاني را در ميان بازار گردن بزنند
پس بپاخاست بَرِ ابن زياد
ابن اشعث كه بر او لعنت باد
تا كه در باره هاني گويد
ره به آزاديش از وي جويد
گفت با نرمي مخصوص خودش
تا كند نرم دل سنگوشش
تو خودت خوب شناسي او را
باشد او را چه مقام والا
او در اين شهر بود مرد نكو
همگي جانب او دارند رو
همه دانند كه ما هاني را
نزدت آورده به حيله اينجا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 445 *»
به خداوند تو را ميخوانم
به منش بخش تو او را ايندم
من نخواهم ز من آزرده شوند
خويش او، دشمن پاينده شوند
وعدهاش داد كه سازد آزاد
ليك گويي كه برفتش از ياد
داد دستور كه او را ببرند
سوي بازار و در آنجا بكُشند
شد چو خارج ز زندان هاني
دست او بسته چو فرد جاني
برده او را به دوصد بيتابي
سوي بازارچه قصّابي
داشت فرياد كه وامَذْحِج وا
لا لِيَ مَذحِجَ اَلْيَوْمَ وَ لا([146])
چون نديد بهر خودش ياري را
پس كَشيد دست خود از بند شد وا
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 446 *»
گفت: عصايي بدهيدم مردم
كاردي يا آنكه يكي از اَعْظُم([147])
تا كه از خويش دفاعي بكنم
ليك ننهاد كسي پيش قدم
تا خبردار شدند مأموران
جانبش گشته روان چون گرگان
دست او بسته، پي كشتن او
متّفق گشته، همه دشمن او
گفته شد: گردن خود را پيش آر
گفت: جانم ندهم بيمقدار
نشوم عَوْن شما بر ضررم
نصرت دشمن خود را نكنم
زد به شمشير جفا بر هاني
ز غلامان عُبيد جاني([148])
يك غلامي كه رشيد نامش بود
هاني اين جمله همي ميفرمود
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 447 *»
به سوي حقِّ تعالي‌ست مَعاد
گاه ميگفت چنين آن فرساد
باراِلها به سوي رحمت تو
هم رضامندي و هم نعمت تو
ضربت ديگري زد آن دشمن
كه جدا شد سر پاكش از تن
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 448 *»
ابن زياد سرهاي آن دو شهيد را براي يزيد به شام فرستاد
و در نامهاي اوضاع كوفه را گزارش داد
و يزيد هم به وسيله نامهاي از او تشكر كرد
پس فرستاد عبيداللَّه دون
به سوي شام و يزيد ملعون
سر پاك دو شهيد كوفه
با دو ملعون و يكي هم نامه([149])
ماجرا جمله در ان كرده رقم
مژده دادش كه مخور ديگر غم
امر كوفه چو منظم كرديم
ديگر از همّ و غم آسوده شديم
نامهاي داد يزيد از پي آن
همه تحسين شقيّ كوفان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 449 *»
هم در ان نامه نوشت آن ملعون
كه شنيدم خبري زان هامون
روي آورده حسين سوي عراق
مجتمع همره او اهل وفاق
شو مهيّا تو هرآنچه كامل
كن اجير هرچه تواني عامل
تا تواني ز جواسيس و عيون([150])
كن مقرّر همه جا در هامون
بدگمان تا كه شدي با هركس
زود افكن تو وِرا در محبس
هركه شد متّهم او در نزدت
بكُش او را تو بدون مهلت
بنويس نامه به سويم هر روز
زانچه رخ داده به شب يا در روز
S S S S S S S
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 450 *»
امام حسين عليهالسلام
در سحر شب هشتم ذيالحجه (روز ترويه سال 60)
از مكّه مكرّمه به سوي عراق حركت فرمود
و در يكي از منزلهاي بين راه (ثعلبيّه)
از شهادت جناب مسلم و هاني (ظاهراً) آگاه گرديد
بي‌خبر ظاهراً از قصّه امام7
شد مهيّاي سفر در دل شام
صبح هشتم ز حرم شد بيرون
بياَمان از ستم فرقه دون
جانب كوفه روان شد حضرت
با عزيزان خدا از عترت
منزلي از پي منزل طي شد
«ثَعلبيّه» كه يكي منزل بُد
در شبي منزل حضرت گرديد
حضرتش را گه راحت گرديد
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 451 *»
ناگه از راه رسيدش دو سوار([151])
هر دو دلگير و پريش و غمبار
بعد از آني كه نمودند سلام
داد رخصت كه بگويند كلام
عرضه كردند كه ما را خبريست
قول صاحب نظر معتبريست
گوييم آن را به عيان يا كه نهان
باخبر كس نشود تا كه از ان
كرد شه جانب ياران نظري
گفت پنهان نكنم من خبري
خبر خويش بگوييد به عَلَن
شنود هركه چو من اصل سخن
خبر كوفه چو دادند آنگه
بارها گفت كه «اِنّا لِلَّه»
باد بر هر دو ز حق رحمت او
اي خوش آن‌كو كه حقست همّت او
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 452 *»
عرضه كردند سپس آن دو سوار
جانب كوفه مرو، اي سردار
شاه فرمود كه بعد از ايشان
نبود خير دگر در دوران
پس از آن گفت به اَبْناءِ عقيل([152])
مسلم راد كنون گشته قتيل
چيست تصميم شما اي خويشان
باد اجر همهتان با يزدان
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 453 *»
همه گفتند كه اي شه به خدا
برنگرديم و بياييم همه جا
يا فِدا گشته چو آن دو ما هم
يا كه خونخواهي نماييم با هم
آمدند همره شه آن ياران
شد ز كوفي سر پا آن طغيان
لعنت حق و تمام خلقش
باد بر اوّلي و همدستش
كه شد از روز سقيفه برپا
پايه جور و ستم در هر جا
بارالها تو رسان از فضلت
روز اظهار وليّ امرت
مهدي آن منتقم از اعدا
آن شفابخش عزيزت زهرا
S S S S S S S
آمين يا رب العالمين
روز عرفه سال 1420 ــــ «غميـن»
«* نواي غمين دفتر 11 صفحه 454 *»
بسمه تعالي
فهـرست
«نينوا در نواي آشنا»
پيشگفتار …………………………………………………………………………………………………………………. 3
1- لا يوم كيومك يا اباعبداللّه7 …………………………………………………………………….. 11
2- در طريق عشقبازي امن و آسايش بلاست ……………………………………………………. 13
3- مشكل عشق نه در حوصله دانش ماست ……………………………………………………… 14
4- مجوي عيش خوش از دور واژگون سپهر ……………………………………………………. 16
5 – ز مصحف رخ دلدار آيتي برخوان ………………………………………………………………. 17
6- سخن گفتن كه را ياراست اينجا؟! ………………………………………………………………… 19
عاشورا و بررسي حادثه خونين كربلا ………………………………………………………………………. 22
ياري خواستن در ماتمداري و علّت آن ……………………………………………………………………. 32
مقام دلاوري ياران امام حسين7 و شهادت آنان ……………………………………………………. 38
آرزوي بودن با آنان در روز عـاشورا ………………………………………………………………………… 50
غربت و تنهايي امام حسين7 و ياور و ياريخواسـتن آن بزرگوار …………………………. 53
معرفی کردن امام7 خود و خاندان خود را نسبت به رسول خدا9 و شکايت
از دشمنان ………………………………………………………………………………………………………………. 62
حمله امام7 بر لشکر اشقياء ـ شهادت آن بزرگوار ………………………………………………… 69
از روي اسب روي زمين افتادن امام7 و كشته‌شدن آن بزرگوار ……………………………… 73
اسب دوانيدن بر پيكر امام7 ـ نفرين بر آن اسبها ……………………………………………….. 80
مصائب بعد از شهادت آن بزرگوار7 ……………………………………………………………………. 84
آن بزرگوار زائري نداشت ……………………………………………………………………………………….. 91
ملائكه غبارآلود و پريشان بر گرد قبر امام7 ………………………………………………………….. 96
بر كداميك از مصائب او بايد گريست؟! ………………………………………………………………….. 98
مصائب اسيران به ويژه زينب كبري3 و راز و نياز او در كنار پيكر امام7 …………. 105
زينب كبري3 آرزوي مرگ ميكند ……………………………………………………………………. 113
زينب3 استغاثه مينمود و با پيكر برادر از مصائب ميگفت ………………………………… 118
وداع زينب کبری3 هنگام حرکت به سوی کوفه ـ اسيران را به چه حالت بردند؟! ……. 131
اوضاع كوفه و ورود اسراء اهل بيت: همراه سرهاي مطهر امام7 و شهدا ……………….. 135
فرمايش‌هاي امام سجاد7 در كوفه ……………………………………………………………………… 140
فرمايش‌هاي امام سجاد7 با بني اميه …………………………………………………………………… 148
فرمايش‌هاي امام سجاد7 درباره حادثه كربلا ……………………………………………………… 153
گفتار شيخ بزرگوار/ در گزارش از حال خود و ارزش اين قصيده مباركه ………… 159
تقاضاي شيخ بزرگوار/ و تقديم درود …………………………………………………………….. 164
«گوشهاي از شکوه‌هاي اولياء»
چاره‌جويي عاشق – راهنمايي معشوق …………………………………………………………………. 170
عاشق شيدا …………………………………………………………………………………………………………… 176
کتاب و عترت – غدير خم …………………………………………………………………………………… 179
واپسين روزهاي رسالت ……………………………………………………………………………………….. 188
رحلت رسول‌الله9 – تشکيل سقيفه …………………………………………………………………… 193
مصائب حضرت فاطمه3 ………………………………………………………………………………….. 199
بيماري حضرت فاطمه3 …………………………………………………………………………………… 207
شهادت حضرت فاطمه3 – تجهيز آن بزرگوار – شکوه‌هاي مولا7 …………………. 212
شکوه‌هاي مولا7 از گرفتاريهايش بعد از شهادت حضرت زهرا3 تا
کشته‌شدن عثمان ……………………………………………………………………………………………….. 225
شکوه‌هاي مولا7 از گرفتاريهايش بعد از کشته‌شدن عثمان و بيعت با آن بزرگوار …….. 234
ادامه شکوه آن بزرگوار از جنگ صفين – جريان تحکيم ………………………………………… 241
شکوه آن بزرگوار از گرفتاري‌هاي بعد از جنگ نهروان – شهادت مظلومانه آن
حضرت7 ……………………………………………………………………………………………………….. 248
شکوه‌هاي امام مجتبي7 از گرفتاري‌هاي بعد از مولا7 …………………………………….. 259
تمسک شيعه به قرآن و عترت: ……………………………………………………………………….. 268
شکوه امام مجتبي7 از گرفتاري‌هاي دوره امامت خود – صلح امام مجتبي7 با
معاويه – جنايات معاويه …………………………………………………………………………………….. 280
شکوه امام مجتبي7 از گرفتاري‌هاي خود در مدينه …………………………………………….. 292
شکوه امام حسين7 از واقعه شهادت امام مجتبي7 …………………………………………. 297
شکوه امام حسين7 از گرفتاري‌هاي دوره امامت خود تا حادثه کربلا ………………….. 307
شکوه امام حسين7 از اقدام معاويه براي خلافت يزيد ……………………………………….. 316
يکي از اسباب ظاهري حادثه کربلا – اشاره‌اي به اسباب باطني آن ………………………….. 322
شکوه امام7 از گرفتاري خود از زمان خلافت يزيد ……………………………………………. 339
«دو شهيد کوفه»
امام حسين7 در مکه مکرمه – اهل عراق آن بزرگوار را دعوت نمودند ……………….. 348
پاسخ امام حسين7 – جناب مسلم سفير امام7 ……………………………………………….. 350
حرکت جناب مسلم از مکه مکرمه – حوادثي که در راه پيش آمد …………………………… 353
رسيدن جناب مسلم به کوفه – بيعت‌گرفتن مخفيانه – برآشفتگي حاکم کوفه ………….. 357
اعتراض هم‌پيمانان با بني‌اميه به نعمان – نامه‌نوشتن آنها به يزيد و گزارش‌دادن از اوضاع
کوفه – باخبر شدن يزيد و چاره کار ……………………………………………………………………… 360
کوفه پس از آمدن جناب مسلم ……………………………………………………………………………… 364
آمدن ابن‌زياد به کوفه – دگرگوني حال کوفيان ………………………………………………………. 365
نقشه شوم ابن‌زياد براي دستگيرکردن جناب مسلم …………………………………………………. 370
نقشه شريک بن اعور و هاني براي کشتن ابن‌زياد …………………………………………………… 374
دستگيرشدن عبدالله بن يقطر فرستاده جناب مسلم – دستگيرشدن هاني بن عروه ……. 377
باخبر شدن پدر همسر هاني (عمرو بن حجاج) و قبيله مَذحِج از دستگيرشدن هاني –
اجتماع آنها بر گرد قصر – آرام‌شدن آنها به دسيسه شريح قاضي (عليه‌اللعنة) …………… 391
آگاهي‌يافتن جناب مسلم از جريان هاني – دستور خروج همگاني در فرداي آن شب (روز هشتم ذي‌الحجة) به عنوان اعتراض به دستگيرشدن هاني ……………………………………….. 394
نقشه ابن‌زياد براي متفرق‌ساختن مردم از گِرد جناب مسلم …………………………………….. 398
متفرق‌شدن جمعيت و تنهاماندن جناب مسلم – پناه‌بردن آن بزرگوار به خانه زني به
نام طوعه …………………………………………………………………………………………………………….. 402
ابن‌زياد دستور داد براي نماز عشاء همه در مسجد حاضر شوند و پس از نماز ضمن
سخنراني کوتاهي دستور دستگير کردن جناب مسلم را صادر کرد ………………………….. 410
آمدن بلال پسر طوعه به خانه و آگاه‌شدن او از جايگاه جناب مسلم ……………………….. 414
ابن‌زياد روز نهم ذي‌الحجة در ابتداء صبح در قصر نشست و بار عام داد – بلال پسر طوعه
جايگاه جناب مسلم را گزارش داد – ابن‌زياد دستور داد آن جناب را دستگير کنند …….. 416
جناب مسلم با شنيدن غوغاي آن گروه اشرار آماده درگيري گرديد و به حيله محمداشعث
دستگير شد ………………………………………………………………………………………………………….. 419
محمد بن اشعث رفت نزد ابن‌زياد وحادثه دستگيرکردن جناب مسلم را گزارش داد و
امان‌دادن به او را مطرح کرد و ابن‌زياد او را ملامت نمود – جناب مسلم و آن اشرار در
خارج دارالاماره ايستاده‌اند …………………………………………………………………………………….. 427
جناب مسلم را ابن‌زياد طلبيد و چون قصد کشتن آن جناب را داشت آن جناب به
عمرسعد وصيت فرمود ………………………………………………………………………………………… 431
گفتگوي ابن‌زياد با جناب مسلم و محاکمه‌نمودن وي آن جناب را ………………………….. 436
ابن‌زياد دستور داد آن جناب را بالاي بام قصر ببرند و گردن بزنند …………………………… 441
محمد اشعث از ابن‌زياد تقاضاي آزادي هاني را نمود ولي آن ملعون دستور داد هاني را در
ميان بازار گردن بزنند ……………………………………………………………………………………………. 444
ابن‌زياد سرهاي آن دو شهيد را براي يزيد به شام فرستاد و در نامهاي اوضاع کوفه را
گزارش داد و يزيد هم به وسيله نامهاي از او تشکر کرد …………………………………………. 448
امام حسين7 در سحر شب هشتم ذي‌الحجة (روز ترويه سال 60) از مکه مکرمه به
سوي عراق حرکت فرمود و در يکي از منزلهاي بين راه (ثعلبيه) از شهادت جناب مسلم و
هاني (ظاهراً) آگاه گرديد ………………………………………………………………………………………. 450
([3]) جوامع الکلم (چ بصره) ج 8 ص 304
([4]) در آن قصيده آن بزرگوار از ديد حكيمانه مخصوص به خود، درباره تأثير حادثه عاشورا در كائنات ميفرمايد: ٭ما في الوجود معجب لميكن/ ا÷ عرته حيرة في استواء٭ تا آنكه ميفرمايد: ٭. . . اماتري النخلة . . .٭ (در عالم هستي شگفتآورندهاي نيست جز آنكه در اين مصيبت حيرت زده شده و از حالت اعتدال خارج گرديده است. هر شكستگي و فروتني به او بستگي دارد و هرگونه صدايي نوحه هوا است. آيا نميبيني كه افق‌ها غبارآلودهاند و خورشيد در بامداد و شامگاه سرخرنگ است؟ و آيا نميبيني هر تازهاي به پژمردگي ميانجامد و هر راستقامتي به كجي ميگرايد؟ آيا نميبيني درخت خرما را كه در قبّه آن شكاف‌ها وجود دارد و از مستدير بودن به طور كامل خارج شده است؟)
([5]) بيت اول از سعدي نقل شده است و مرحوم صفايي مراثي خود را با اين بيت شروع كرده است. برادر فقيد مرحوم مغفور حاج احمد باقري محققي از حقير خواست كه از اين بيت استقبال نمايم. توفيق حاصل شد و اين قطعه را گفتم و چند قطعه بعد را هم پس از آن گفتم و در فكر بودم كه به همين وزن مراثي را ادامه دهم ولي كارهاي ديگر مانع شد.
([6]) كشتن گوسفند جنگي كه اشاره است به سختي و شدت شهادت حضرت7.
([7]) اشاره است به كريمه سوره مباركه اسراء: و لتعلنّ علواً كبيراً كه به شهادت امام حسين7 اشاره دارد. و انتهاك، جرأت و جسارتورزيدن و پردهدري نمودن اشقياي كربلا است.
([17]) مُجلّين و مصلّين در اين بيت اشاره است به نام دو اسب «مُجَلّي و مُصَلّي» كه در مسابقه اسبدواني در زبان عربي اصطلاح شده است. در مسابقههاي اسبدواني براي ده اسب به حسب ترتيب ده اسم قرار دادهاند. 1ـ مُجَلّي: از همه جلوتر. و بعد از آن به ترتيب 2ـ مُصَلّي 3ـ مُسَلّي 4ـ تالي 5 ـ مرتاح 6 ـ عاطف 7ـ خطّي 8 ـ مُؤَمَّل 9ـ لطيم 10ـ‌ـ‌سُكيت. و بعضي دو نام ديگر براي دو اسب بعدتر را، اضافه كردهاند: 11ـ قاشور: بعد از آن. 12ـ فكل: بعد از آن. و مرحوم شيخ/ كه ميفرمايد: در فردا، از مجلين و مصلين به حساب آيم، شايد به مقام كمال آن بزرگوار اشاره باشد و يا به شدت اشتياق آن بزرگوار در جاننثاري و ملحق شدن به حضرت حسين7 اشاره باشد.
([23]) عالم‌هاي ذر كه از نظر رتبه بر اين عالم دنيا مقدم ميباشند.
([24]) تقديم و تأخير بعضي از ابيات و اختلاف كلمات اولاً به حسب اختلاف نسخهها بوده و ثانياً از جهت رعايت ترتيب مصائب و تناسب كلمات با ساير ابيات انجام يافته است.
([25]) اينگونه تعبيرات از باب شكايت و نارضايتي نبوده، بلكه از باب اظهار بزرگي مصيبت و اعتراض بر كارهاي دشمنان دين و ستمگران بر اوليا: بوده است.
([26]) اين غزل كه از سعدي است مدت‌ها پيش از زبان عليا مكرمه سكينه3 آن را تخميس نموده و در نواي غمين دفتر دوم تجديد چاپ شد. بند اول آن اين است:
من كـه از جـور عــدو غـمــزده و دربــدرم
پدرم خفته به خون و ز غمـش خـونجگرم
بستـه در بنـد جفـا خـاك يتيـــمي به سرم
ميروم وز سر حسرت به قفا مينگرم
خبر از پاي نــدارم كه زمين ميسپـرم
([28]) كنايه است از بلندي مرتبت و مقام معنوي آن بزرگوار و اصحاب او. از امير المؤمنين7 نامهاي آسمانها چنين روايت شده است: آسمان دنيا رفيع، دوم قيدوم، سوم ماروم، چهارم ارفلون، پنجم هَيْعون، ششم عروس، هفتم عجما.
([29]) جمع قتب يعني جهازهاي چوبي بيروپوش و بيفرش.
([30]) از اين نقل روشن مي‌شود كه بيت «يا وقعة الطف….» ادامه ابيات امام سجاد7 است كه شيخ بزرگوار/ در قصيده آوردهاند و دو بيت بعد از اين بيت هم تتميم زبان حال آن حضرت است نه آنكه اين خطاب‌ها از زبان شيخ بزرگوار/ باشد.
([31]) ادامه اشارات ساقی صلوات الله و سلامه عليه.
([32]) در سوره مباركه «مدثر» فرموده است: «کلا و القمر و الليل اذ ادبر و الصبح اذا اسفر انها لاحدي الكبر نذيراً للبشر لمن شاء منكم انيتقدم او يتأخر». آيه 32 تا 37 (نه خير سوگند به ماه و به شب از نيمه به بعد و صبح هنگامي كه آشكار مي‌شود، و يا سوگند به اميرالمؤمنين و امام مجتبي و امام حسين:، همانا او ـ فاطمه3ـ يكي از نشانههاي بزرگ خدا است و ترساننده بشر است براي آنكسي كه ميخواهد قدم پيش گذارد و يا قدم پس كشد).
([33]) شخص حسود آقايي نميكند.
([34]) «ام يحسدون الناس علي ماآتاهم اللّه من فضله فقد آتينا آل ابراهيم الكتاب و الحكمة و آتيناهم ملكاً عظيماً» سوره نساء، آيه 54 (آيا حسد ميورزند نسبت به مردم ـ آل محمد: ـ از آن جهت كه خدا از فضل خود به ايشان داده؟ پس همانا ما داديم به آل ابراهيم كتاب و حكمت را و داديم به آنها مُلك بزرگ ـ مقام امامت ـ را).
([35]) «و انّ من شيعته لابراهيم» سوره صافات، آيه 83. در تفسير باطن آيه چنين رسيده است كه ابراهيم از شيعيان اميرالمؤمنين عليبنابيطالب7 است.
([36]) در ذيل آيه «فلمّا تجلّي ربّه للجبل …» (اعراف، آيه 143) از حضرت صادق7 چنين رسيده است: ان الكروبيين قوم من شيعتنا من الخلق الاول جعلهم الله خلف العرش لو قسم نور واحد منهم علي اهل الارض لكفاهم ثم قال ان موسي7 لما ان سأل ربه ما سأل امر واحداً من الكروبيين فتجلي للجبل فجعله دكّاً.
([37]) در حديث است: «الامام كالكعبة يُزار و لايَزور»
([38]) سردسته منافقان عمر اول كسي بود كه در موقع بيعت با اميرالمؤمنين7 گفت: «بخّ بخّ لك يا علي اصبحت مولاي و مولي كل مؤمن و مؤمنة». (به به براي تو باد يا علي! مولاي من و مولاي هر مؤمن و مؤمنهاي شدي).
([39]) «ياايها الرسول بلّغ ما انزل اليك من ربك و ان لمتفعل فمابلّغت رسالته …» سوره مائده، آيه 67.
([40]) «. . . و اللّه يعصمك من الناس . . .» سوره مائده، ادامه آيه 67
([41]) «ياايها الذين آمنوا لاترفعوا اصواتكم فوق صوت النبي . . .» سوره حجرات، آيه 2 (اي كساني كه گرويدهايد صداهاي خود را از صداي پيغمبر بلندتر نكنيد).
([42]) انصار ميگفتند: «منا امير و منكم امير». (از ما انصار يك نفر امير ما باشد و از شما مهاجران هم يك نفر امير شما باشد).
([43]) مراد از تيم ابوبكر است كه از قبيله بني‌تيم و مراد از عدي عمر بن خطاب است كه از قبيله بني‌عدي بود.
([46]) گوساله سامري در بنياسرائيل.
([47]) ان ميتنا لميمت و غائبنا لميغب و إن قتلانا لنيقتلوا.
([48]) فرمود: يا علي بعد از آنكه مرا غسل دادي و كفن كردي بنشان و از هرچه ميخواهي سؤال كن تا پاسخ دهم. و چنين كرد امام7 و از آن حضرت پاسخ شنيد.
([49]) ابوبكر از جهت سياستي كه داشت بارها روي منبر ميگفت: دست از من برداريد من بهترين شما نيستم در صورتي كه ابوالحسن ـ علي ـ در ميان شما است. و ما مقصود پليد آن ملعون را از عباراتش و از طرز سياستش در مجالس عزاداري بيان كردهايم.
([50]) آخر كار عثمان، ابوذر را به رَ بَذه تبعيد نمود زيرا ابوذر از ربذه خاطر خوشي نداشت و ابوذر در آنجا از دنيا رفت.
([51]) مروان بن حكم بر عثمان و دستگاه حكومت او تسلط كامل داشت و همه مشكلات حكومتي عثمان را در واقع او فراهم نمود.
([53]) «نعثل» نام يك يهودي بود در مدينه و عثمان شباهت بسياري به او داشت، از اين جهت عايشه او را نعثل ناميده بود و به هركس برخورد ميكرد ميگفت: نعثل را بكشيد.
([54]) اصحاب جمل را لشکر زن ميگفتند، از جهت فرماندهي عايشه بر آنها.
([56]) «تقتلك الفئة الباغية». (تو را گروه ستمگر و متجاوز خواهند كشت). در زيارت اميرالمؤمنين7 در روز غدير امام صادق7 چنين فرموده است: «فاعترضه ابوالعادية الفزاري فقتله، فعلي ابي‌العادية لعنة اللّه و لعنة ملائكته و رسله اجمعين». (در جنگ صفين ابوالعاديه فزاري با عمار درگير شد و او را شهيد نمود پس لعنت خدا و لعنت ملائكه خدا و فرستادگان خدا همه، بر ابي‌العاديه باد).
([57]) از اينجا به بعد در توصيف مالك اشتر و شكوه آن بزرگوار از شهادت آن بزرگمرد است كه در هنگام رفتن به طرف مصر براي والي بودن در آنجا از طرف حضرت، به حيله و شيطنت عمرو عاص به وسيله شربت عسل شهيد گرديد.
([58]) مراد ابنعباس است كه از عمّال حضرت بود.
([59]) مقصود ابوموسي اشعري است.
([60]) شعار آنها «لا حُكْمَ ا÷ للّه» بود كه امام7 ميفرمود: كلمةُ حقٍّ يُراد بها الباطل، يعني سخني درست است كه از آن مقصود نادرستي اراده مي‌شود.
([61]) مراد از «مارقين» آنها بودند كه از دين خارج گرديدند و بر وليّ مسلمين خروج نمودند.
([62]) امام7 در حال نماز بودند، بعضي از آنها اين آيه را ميخواندند: «لئن اشركت ليحبطنَّ عملك» يعني اگر مشرك شوي عملت تباه خواهد شد. و مقصود آنها اين بود كه ـ نعوذ بالله ـ امام7 مشرك گرديده و توبه هم نكرده است و نماز او قبول نميشود.
([63]) امام7 اين آيه را در جواب آنها ميخواندند: «فاصبر كما صبر اولوا العزم من الرسل . . . » و به اينگونه از موقعيت الهي خود خبر ميدادند و به وظيفه خود كه بردباري در برابر سفاهتهاي آنها بود اشاره ميفرمودند.
([64]) وقت شهادت تغيير نيابد و اين تقدير، تأخير برايش نباشد.
([65]) فرسوده در اينجا به معني «درهمريخته، از هم پاشيده» است.
([67]) صعصعة بن صوحان عبدي، از اصحاب گرامي حضرت امير المؤمنين7 بود.
([68]) مضمون گفتار او را به نظم آورده، تقديم داشتهايم.
([69]) اين مضمون در عبارات صعصعه نبوده براي تتميم بيت آورده شد.
([70]) اشاره است به آيه شريفه «وكذلك جعلناكم امة وسطاً لتكونوا شهداء علي الناس . . . ». سوره بقره، آيه 143 (مراد از «كُمْ در جعلناكم، ائمه طاهرين: ميباشند نه همه مسلمانان چنانكه اين اشتباه براي بيشتر مفسرين، رخ داده است).
([71])دو انگشت سبابه همان دو انگشت اشاره است در دو دست كه مشهور شده به انگشت شهاده و اين شهرت از مخالفان و عمل آنها در نماز در حال تشهد، پيدا شده است. و حضرت رسول9 انگشت های سبابه دو دست خود را كنار هم گرفتند و قرآن و عترت را به آن دو انگشت تشبيه فرمودند كه هردو موازي هم و با يكديگر مساوي و قرين ميباشند.
([72]) مراد عمر بن خطاب است لعنة اللّه عليه، كه از بنيانگذاران مظالم در سقيفه بني ساعده بوده است.
([73]) يعني بُردبارتر از ما شيعيان ما هستند. فرمودند: شيعتنا اَصْبَرُ منّا. و بعد از آن بيان فرمودند كه شيعيان از جهت تسليم و رضا بردباري دارند و از غيب بيخبرند، ولي امامان از غيب و آينده آگاهند و بردباري آنها با اين آگاهي همراه است، از اين جهت شيعيان را بردبارتر از خود شمردهاند.
([75]) قيصر: پادشاهان رومي را قيصر ميناميدند، زيرا قيصر به معناي فرزندي است كه پيش از ولادت، مادرش بميرد و شكم او را بشكافند و فرزندش را بيرون آورند و نظر به اينكه اول پادشاهاني كه قيصر ناميده ميشدند ـ قياصره ـ اغسطوس نام داشت بدين صورت به دنيا آمد. روي اين جهت او و پادشاهان بعد از او را قيصر ناميدند. كِسري: (به كسر اول صحيح و به فتح آن مشهور است) نام انوشيروان است و پادشاهان عجم را بعد از او به اين نام ميخواندند.
([76]) يعني سوگند به شب هنگامي كه پشت ميكند. و از نظر تأويل سوگند به امام حسن7 است كه دوره امامتش در تيرگيهاي مظالم معاويه سپري گرديد.
([77]) طاغيه معاويه است لعنة اللّه عليه و هاويه از اسمهاي جهنم و يا قعر آن است.
([78]) اشعث بن قيس كندي مرتد شد و اسير گرديد و ابوبكر او را بخشيد و دختر خود را به او تزويج نمود، از طرف عثمان حاكم بر آذربايجان بود. امام صادق7 فرمود: «اشعث بن قيس در خون اميرالمؤمنين7 شريك شد و دخترش جعده به امام حسن7 زهر خورانيد و فرزندش محمد در ريختن خون امام حسين7 شركت داشت». ابن ابي‌الحديد ميگويد: «هر فسادي كه در دوران خلافت اميرالمؤمنين7 رخ داد و هرگونه اضطرابي كه پيدا شد، ريشه آن اشعث بود». حضرت امير7 او را بارها لعنت فرمود و او را «عُنُقُ النّار» ميناميد و از آن بزرگوار علّت اين نامگذاري را پرسيدند. فرمود: «در هنگام مردن گردني از آتش كشيده مي‌شود از آسمان و او را ميسوزاند و او دفن نخواهد شد مگر آنكه مانند زغال سياه شود». و همانطوري كه امام7 خبر داده بود به جهنم رفت، لعنة اللّه عليه و علي ابنه محمد و ابنته جعدة.
([79]) فرمود گريه من براي دو چيز است: يكي «فراق الاحبة» و ديگري «هَوْل مُطَلَّع».
([81]) اين قسمت مضمون اشعاري است كه به نقل مناقب امام حسين7 هنگام دفن بدن مطهر برادرش امام مجتبي7 خوانده است و آن اشعار اينست:
| أ اَدْهُنُ رَأسي اَمْ تَطيبُ مَجالِسي | وَ رَأسُكَ مَعْفُورٌ وَ اَ نْتَ سَليبٌ | |
| بُكائي طَويلٌ وَ الدُّمُوعُ غَزيرَةٌ | وَ اَنتَ بَعيدٌ وَ الْمَزارُ قَريبٌ | |
| غَريبٌ وَ اَطرافُ الْبُيُوتِ تَحُوطُهُ | اَلا كُلُّ مَن تَحْتَ التُّرابِ غَريبٌ | |
| فَلَيسَ حَريبٌ مَنْ اُصيبَ بِمالِهِ | وَلكِنَّ مَنْ واري اَخاهُ حَريبٌ |
([82]) مضمون اين مصرع در ابيات امام7 نيست، از جهت تكميل بيت آورده شد.
([83]) مدائني از جويرة بن اسماء نقل ميكند كه گفت: «لما مات الحسن7 اخرجوا جنازته فحمل مروان بن الحكم سريره فقال له الحسين7: تحمل اليوم جنازته و كنت بالامس تجرّعه الغيظ؟ قال مروان: نعم، كنت افعل ذلك بمن يوازن حلمه الجبال». (هنگامي كه امام حسن7 از دنيا رفت جنازه او را براي به خاك سپردن بيرون آوردند، مروان بن حكم هم تابوت آن بزرگوار را به دوش ميكشيد. امام حسين7 به او فرمود: امروز جنازه او را به دوش ميكشي؟! و تو بودي كه ديروز او را آزار ميدادي. مروان گفت: آري چنين است، من كسي را آزار ميدادم كه بردباري او با كوهها سنجيده ميشد).
([84]) مقصود، عمرو بن حمق، صحابي رسول‌اللّه9 است.
([85]) گستاخ، بيشرم، بيپروا، بيباك.
([86]) معاويه، زياد بن ابيه را كه فرزند سميّه بود و به چند تن از زناكاران از جمله ابوسفيان نسبت داشت، برخلاف فرمايش رسول‌اللّه9 برادر خود خواند. در صورتي كه رسول اللّه9 فرمود: «الولد للفراش و للعاهر الحجر». (فرزند به پدر خود نسبت دارد و زناكار بايد سنگسار گردد).
([87]) بريدن بيني و گوش و انگشتان كشتهشده.
([89]) يكي از شرايط صلح امام مجتبي7 اين بود كه معاويه براي خلافت، كسي را تعيين نكند. و او اين شرط را هم اعتنا نكرده و برخلاف آن يزيد را براي خلافت بعد از خود معين كرد و از مردم براي او بيعت گرفت.
([90]) امام صادق7 فرمود: «انا لانعدّ الرجل فقيهاً عالماً حتي يعرف لحن القول». (مقصود آن است كه فقيه آنكسي است كه مراد ما را از فحواي كلام ما بفهمد).
([91]) مرحوم مجلسي در بحار الانوار از طبري نامهاي نقل ميكند كه عمر بن خطاب به معاويه نوشته و در آن از حادثه سقيفه و درگيري او با فاطمه زهرا و امير المؤمنين8 سخن به ميان آورده و كفر باطني خود و همدستانش را اظهار كرده و معاويه را بر مخالفت با خاندان رسالت و كشتن آنها تحريص نموده است، و يزيد اين نامه را به عبداللّه بن عمر در شام نشان داد هنگامي كه عبداللّه بن عمر بعد از حادثه كربلا براي سرزنش يزيد به شام رفته بود و با ديدن اين نامه از سرزنش خود پشيمان و موافقت خود را با كار يزيد اظهار كرد. الا لعنة اللّه علي الظالمين و سيعلم الذين ظلموا ايّ منقلب ينقلبون.
([92]) املاك جمع مَلِك يعني صاحب تسلط، پادشاه. و مراد در اينجا انبياء هستند و ملائكهاي كه تسلط در تقديرات زميني دارند به اعتبار تسلط آنها بر آنها املاك اطلاق مي‌شود.
([93]) مقصود از امضا معناي اصطلاحي اين زمان است كه همان مُهر نمودن و يا انگشت زدن باشد.
([94]) مراد از صفيّ حضرت آدم7 و از خليل حضرت ابراهيم7 است.
([95]) ممكن: حادث، مخلوق، هر موجودي غير از خداي متعال.
([96]) مقصود محمد بن حنفيّه برادر آن بزرگوار است كه از ساير برادرانش بزرگتر بود و با او در كارها نوعاً مشورت ميفرمود.
([97]) عبداللّه بن مِسمَع همداني، عبداللّه بن وأل، قيس بن مُسهِّر صيداوي، و چند نفر ديگر.
([98]) در دهم ماه رمضان نامهها به دست مبارك امام7 رسيد و ابتداءً تعداد نامهها صد و پنجاه و به نقل ديگري ششصد نامه و در آخر كار به دوازده هزار نامه رسيد.
([99]) نامه را امام7 به توسّط هاني بن هاني و سعيد بن عبداللّه فرستاد كه آخرين فرستاده كوفيان بودند.
([100]) قيس بن مُسهِر صيداوي، عمارة بن عبداللّه سلولي، عبدالرّحمن بن عبداللّه ازدي.
([101]) تطيّر فال بدزدن است و مقصود آن جناب اين بود كه بواسطه نفاق كوفيان، او باعث گرفتاري حضرت7 به دست آنها گردد همچنانكه به حسب ظاهر هم چنين شد و امام7 ظاهراً به اطمينان نامه مسلم حركت فرمودند.
([102]) تفأّل فال نيك زدن است.
([103]) مقصود اين است كه آنچه در پاسخ امام7 به جناب مسلم آمده از باب توريه است. امام7 مرقوم فرموده بودند كه: امّا بعد فقد حسبت ان لايكون حملك علي الكتاب اليّ في الاستعفاء من الوجه الذي وجّهتك له الا الجبن ترس تو را واداشته است كه از اين مأموريّت استعفاء كني. اين عبارت بحسب ظاهر يعني ترس از كشته شدن خودت، و از اين جهت مسلم بعد از خواندن آن گفت: «امّا هذا فلست اتخوّفه علي نفسي» يعني ترس بر كشته‌شدن بود و هست امّا نه كشته شدن خودم. پس معلوم مي‌شود كه ترسش از گرفتار شدن امام 7 به دست كوفيان و عاقبت كشته شدن آن حضرت بوده است. امّا پاسخ امام7 هم از باب توريه بوده زيرا حضرت متعلّق و مورد ترس او را تعيين نفرموده است و به حسب ظاهر اينطور به نظر ميرسد كه نظر مبارك حضرت همان ترس از كشته شدن خودش باشد ولي مراد ترس از كشته شدن امام7 است.
([104]) امام7 تعمّد فرمودند كه مسلم در مقابل آن تطيّر اين تفأّل را بزند و او را به اين خيال واداشتند تا دلگرم گردد و از اينجهت با ديدن اين منظره تطيّر نزد بلكه تفأّل زد و گفت «نقتل عدوَّنا انشاءالله» امّا خدا ميداند كه در فكر و خيال او چه ميگذشته است.
([105]) مراد مختار پسر ابيعبيداللّه ثقفي است و آن خانه بعدها به خانه مسلم بن مسيّب ناميده شد.
([106]) نعمان بن بشير از طرف معاويه والي كوفه بود و يزيد هم او را مقرّر كرده و براي يزيد از اهل كوفه بيعت گرفته بود.
([107]) معترض اصلي عبداللّه بن مسلم بن ربيعه حضرمي بود كه با بنياميّه همقسم شده بود و عدّهاي ديگر با او همراه شدند كه يكي از آنها عمر بن سعد بن ابي وقّاص بود.
([108]) سرحون خادم معاويه بود و معاويه در اواخر زندگي عهدي نوشته بود كه عبيداللّه بن زياد را والي كوفه نمايد و پيش از اجراء شدن آن به جهنّم رفت و سرحون هم عهد را به يزيد نشان داد و با آنكه يزيد دلخوشي از ابن‌زياد نداشت آن عهد را بسوي او فرستاد.
([109]) ابن‌زياد آن زمان والي بصره بود و يزيد از او كمي نارضايتي داشت.
([110]) عثمان بن زياد برادر عبيدالله بن زياد بود كه او را والي قرار داد و خود حركت كرد.
([111]) مقصود آن ملعون، جناب مسلم بود.
([112]) شريك بن اعور حارثي اهل بصره بود و از روي ناچاري همراه ابن‌زياد به كوفه آمده بود و شايد بيماري او هم مقدمه نقشهاي بوده كه در متن آمده است.
([113]) «فتك» به اصطلاح امروز «ترور» است و حديث اينست: عن النبي9: ان الايمان قيّد الفتك فلايفتك مؤمن.
([114]) مطابق نقل ابن شهرآشوب و قسمتي به نقل ابوالفرج.
([115]) مالك بن يربوع تميمي از مأموران تفتيش بود كه به دستور ابن‌زياد در اطراف كوفه نگهباني داشت و عبداللّه بن يقطر به نقل ابنشهرآشوب نامه جناب مسلم را براي امامحسين7 ميبرد كه بوسيله مالك دستگير گرديد.
([116]) هاني بن عروه از باب تقيّه نزد عبيداللّه ملعون رفت و آمد ميكرد و به اصطلاح ميخواست لَوْ نشود تا امام7 به كوفه برسند.
([117]) حسّان فرزند اسماء فرزند خارجه بود و عدّهاي كه هانيبنعروه را بردند بسوي قصر ابن‌زياد محمّد بن اشعث و اسماء بن خارجه و عمرو بن الحجّاج زبيدي پدرزن هاني و همسر او رُوَيْحه نام داشت و حسّان مذكور در متن بودند.
([118]) آن بيت شعر اين بيت بود:
| اريد حباءه و يريد قتلي | عذيرك من خليلك من مراد |
([119]) مسلم بن عمرو الباهلي كه اهل شام و ساكن در بصره بود و در آن روزها در كوفه به سر ميبرد.
([120]) جمله «اصلح الله الامير» را در مقام تعارف با امراء وقت ميگفتند يعني خدا امير را سلامت دارد.
([121]) آن ملعون گفت: أحروري سائر القوم. مقصودش آن بود كه چون خواستي به روي من كه والي هستم شمشير بكشي پس تو از اين كارت قصد خروج بر حاكم كردهاي و از خوارج به حساب ميآيي و كشتن تو بر همه واجب و لازم گرديد و از طرفي نظر به اينكه بزرگ قوم خود هستي آنها هم اگر در مقام دفاع از تو برآيند از خوارج خواهند بود.
([122]) عبداللّه بن حازم ميگويد: من از جانب جناب مسلم رفته بودم در قصر ابن‌زياد كه ببينم با هاني چه خواهد كرد و پس از آنكه دستور بازداشت هاني را صادر كرد من خود را به جناب مسلم رسانيده و جريان را گزارش دادم و آن جناب دستور داد تا به اطّلاع اطرافيان او برسانم و آنها در حدود چهارهزار نفر بودند.
([123]) در آخر سخن خود گفت: انّ اخاك من صدقك و قد اعذر من انذر.
([124]) قبايل: كِندَه، مَذحِج، تميم، اسد، مُضَر، هَمدان، با سران خود مجتمع شدند.
([125]) شعار آنها اين بود: يا منصور أمت. اي ياريشده دشمنت را نابود گردان.
([126]) كثير بن شهاب تا نزديك غروب آفتاب با آن جمعيت سخن ميگفت و پس از او هم بعضي از اشراف مانند سخنان او سخن گفتند.
([127]) طوعه، زني بود كه ابتداءً امّ ولد بود و به اشعث بن قيس تعلق داشت و او را آزاد كرد و أسيد حضرمي با او ازدواج نمود و از او پسري داشت به نام بلال.
([128]) مراد خاندان اميرمؤمنان7 است.
([129]) حُصين بن نمير رئيس شهرباني كوفه و از قبيله بني‌تميم بود.
([130]) دار، در اينجا بمعني خانه است.
([131]) مراد عمرو بن حريث است كه او را فرمانده دست‌هاي قرار داد.
([132]) مراد محمد بن اشعث بن قيس است.
([133]) مراد عبدالرحمن بن محمد بن اشعث است.
([134]) عبيداللّه بن عباس سلمي را با هفتادنفر از قبيله قيس به همراه محمد بن اشعث فرستاد كه همه سواره و مسلح بودند.
([135]) آن ملعون بكر بن حمران احمري بود.
([136]) مراد: عبيداللّه بن عباس سلمي است.
([137]) اين مصرع مضمون اين فقره از فرمايش جناب مسلم است: «و ان كنت لماحبّ لها لنفسي طرفة عين تلفاً» يعني: يك چشم بهمزدن هم نفله‌شدن خود را دوست نميدارم و مقصود آن بزرگوار اين بود كه با اينكه براي زندگي اينقدر ارزش قائلم ولي آماده شهادت هستم زيرا شهادت نفله‌شدن نيست.
([138]) مراد مسلم بن عَمْرو باهلي است.
([139]) مراد: عمرو بن حريث بود كه غلام خود را فرستاد و كوزهاي آب كه روي آن را با پوششي پوشيده بود با قدحي آورد.
([140]) نفرمود: السلام عليك ايّها الامير.
([141]) مراد: عمر بن سعد بن ابي وقّاص است.
([142]) ابن زياد به جناب مسلم گفت: انّه لايخونك الامين ولكن قد يؤتمن الخائن. و اين مثل است يعني خيانت نكرد تو را شخصي امين ولي گاهي شخص خائن امين به حساب ميآيد.
([143]) مراد زياد بن ابيه است كه از طرف معاويه والي شد و بياندازه ظلم و جنايت كرد.
([144]) مراد : بكر بن حمران احمري است كه به ضربت جناب مسلم زخمي شده بود.
([145]) مراد، ابن زياد ملعون است كه زنازاده فرزند زنازاده بود.
([146]) قبيله مذحج امروز به فرياد من نميرسد.
([149]) مراد: هاني بن ابيحيّه وادعي و زبير بن اروح تميمي كه هر دو مورد اطمينان و توجه ابن‌زياد بودند.
([151]) مراد: عبداللّه بن سليمان و منذر بن مشمعلّ هستند كه هر دو از قبيله بنياسد بوده و در راه با يكي از اهل قبيله خود كه از كوفه ميآمد برخورد نموده و از اوضاع كوفه باخبر شدند و خود را به امام7 رسانيده تا آن حضرت را از اوضاع كوفه باخبر سازند.
([152]) مراد: برادران مسلم و برادرزادگان و فرزندان آن جناب است. برادران او عبارتند از: 1ـ‌‌ـ‌جعفر بن عقيل 2ـ عبدالرحمن بن عقيل 3ـ عبداللّه بن عقيل (عبداللّه اصغر) 4ـ عبداللّه بن عقيل (عبداللّه اكبر) 5 ـ موسي بن عقيل 6ـ عون بن عقيل 7ـ علي بن عقيل. و بعضي تا نُهنفر شمردهاند. و برادرزادگان او عبارتند از: 1ـ محمّد بن ابيسعيد بن عقيل 2ـ جعفر بن محمّد بن عقيل 3ـ احمد بن محمّد بن عقيل 4ـ محمّد بن عبداللّه بن جعفر بن عقيل 5ــ‌‌عون بن عبداللّه بن جعفر بن عقيل. و امّا فرزندان او عبارتند از: 1ـ عبداللّه بن مسلم 2ــ‌محمّد بن مسلم كه ايندو در كربلا شهيد شدند و دوفرزند ديگر به نامهاي محمّد و ابراهيم كه به طفلان مسلم شهرت دارند كه بعد از شهادت جناب مسلم در كوفه دستگير شدند و سرانجام به دست حارث در كنار فرات در منطقهاي به نام مسيّب (چهار فرسخي كربلا) كشته شدند و مزار آنها مشهور است. در زيارت ناحيه مقدسه شهداء كه از حضرتعسكري7 روايت شده شهيدي به نام عبيداللّه بن مسلم بن عقيل ياد شده است و قاتل او كه با تير آن بزرگوار را شهيد نمود عمرو بن صُبيح صَيداوي نام برده شده است و بر او لعن فرمودهاند. و در بعضي مقاتل دختر سيزدهسالهاي از آن جناب نام برده شده كه همسر عموزادهاش به نام عبداللّه بن محمّد بن عقيل بوده است و نيز از دختر خردسال ديگري از آن جناب كه در هنگام هجوم دشمن به خيام زير دست و پاي اسبها به شهادت رسيد ياد شده است.