در فهرست مفصل کتاب‌های کتابخانه‌های ایران و جهان، به سوژه‌های جالبی برخوردم. یکی از آن سوژه‌ها، نسخه‌ای از کتاب مثنوی حاج محمد کریم کرمانی است که در کتابخانه ملک تهران نگهداری می‌شود. با مراجعه به کتابخانه ملک و پس از مشاهده میکرو فیلم آن، نسخه‌ای را تحویل گرفتم و به نکته‌های جالبی برخوردم.
اول آنکه این نسخه از مثنوی در زمان حیات سراینده آن -اعلی الله مقامه- نوشته شده است. چرا که در ابتدای آن نگاشته شده است: هو العزیز، هذا المثنوی المعنوی لافضل الفضلاء و اعرف العرفاء جناب حاجی محمد کریم طوّل الله عمره. (عبارت طول الله عمره برای اشخاصی به کار می‌رود که در قید حیات هستند و به معنای “خدا عمرش را طولانی کند” است).
دوم آنکه ظاهراً مستنسخ این نسخه از مثنوی، از انزجار سراینده مثنوی از لقب خان آگاه بود هاست و به همین جهت واژه “خان” را به کار نبرده است. (نوشته است: حاجی محمد کریم). دقیقاً همان رسمی است که بحمدالله در میان ماست و دیگران این رسم را ندارند و لفظ “خان” را بعد از اسم آن بزرگوار ذکر می‌کنند.
سوم آنکه مستنسخ این نسخه در آخر کتاب خود را چنین معرفی کرده است: “کاتب الحروف تراب قدام سالکین (اقدام السالکین ظ)، غلامرضا ابن مرحمت و غفران پناه اقا (ظ) محمد علی ساکن”. بعد از معرفی خود، بیت بسیار جالبی را نوشته است:
هر که با تحقیق خواند مثنوی را به تمام
می‌شود معلوم بر وی رمز ارشادالعوام
گویا این بیت از خود اوست چراکه با وزن و روش سرودن سراینده مثنوی -اعلی الله مقامه- مناسبتی ندارد. ظاهراً این شخص از آقای مرحوم؛ حاج محمد کریم کرمانی در موقعیت مثنوی و ارتباط آن با کتاب ارشادالعوام مطالبی دیده و یا شنیده است.
چهارم آنکه با توجه به همین نسخه مشخص می‌شود که مثنوی حاج محمد کریم کرمانی تا بیتِ «تا نسازی هتک این استار را …» است. برخلاف گفته و نوشته برخی که مثنوی ایشان را تا بیتِ «جاهلا این نور علیینی است …» دانسته‌اند.
گذشته از آنکه در قدیمی‌ترین نسخه موجود از مثنوی مبارک که به خط مرحوم میرزا محمد علی شیرازی، صاحب کتاب معیار اللغة که از شاگردان زبده سراینده ربانی است بوده و در حیات خود آن بزرگوار نوشته شده است، تا بیت «تا نسازی هتک این استار را …» موجود است. بنابراین باید تمام اشعار از خود آن بزرگوار باشد و ادعای الحاق برخی ابیات به مثنوی کرمانی بی‌مورد است. پس آخرین بیت مثنوی این بیت است:
تا نسازی هتک این استار را
کی توانی دید آن اسرار را