۱۰ نوای غمین دفتر دهم – چاپ

 

نواي غمين

 

دفتر دهم

 

 

 

 

 

 

 

سيد احمد پورموسويان

 

 

دفتر دهم نواي غمين

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شامل:

R  جلد دوم تخميس مثنوي

R  كشف الابيات مثنوي

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

` ديوارها موش دارند موشها گوش دارند

` پريشاني مقال نشان پريشاني حال است

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳ *»

اي كه هستي قريه‏اي از قريه‏ها
رتبه‏اي داري تو از آن رتبه‏ها
خواهي ار گويي تو زين ناگفته‏ها

بس به طول انجامد اين افسانه‏ها
زانبساط قلب اندر نكته‏ها

نكته‏هايت دلنشين است و تمام
آورد از عالم بالا پيام
ليك بر تو ترسم از قوم لئام

باز ران از يوشع۷ و موسي۷ كلام
نيك نبود شرح سر‌ّ در يك مقام

خود تو داني انحراف هوشها
بيني از نخوت رِدا بر دوشها
ني پسندد طبعشان اين نوشها

دارد اين ديوارها بس موشها
موشها را تيز باشد گوشها

استراق سمع آنها را ببين
چُون شياطينند همه اندر كمين
ترسم از اين موشها بر جان دين

موش پنهان در جدار گوشتين
بدتر است از موش ديوار گلين

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴ *»

دزدي اين موشها پر ماجراست
دزدي گفتار پاك اولياست
كاندرين دزدي هزاران فتنه‏هاست

موش ديوار گلين گندم رباست
موش اين جدران سخن‏چين و دغاست

آيد از اينها فساد بحر و بَر
خيزد از اينها هرآنچه شور و شر
قتل و غارت يا جنايات دگر

موش ديوار گلين دزد شكر
موش اين ديوارها دزد خبر

جاي دارد لب ببندي اي، بَعيث⁽[۱]⁾
زانچه داري در دل خود از بَحيث⁽[۲]⁾
گو به آن كو فكرتش باشد غثيث⁽[۳]⁾

موش ديوارت بود نفس خبيث
تيز كرده گوش در سَر‌ْق حديث

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵ *»

كي تواند منع آن عاسد⁽[۴]⁾ كند
يا كه كوته دست آن لاسد⁽[۵]⁾ كند
كار خود محكمتر از ماسد⁽[۶]⁾ كند

گفتهاي نيك را فاسد كند
سلعه اسرار را كاسد كند

با چنين موشي تو باشي متّهم
من كجا ديگر اَمينت بشمرم
دل چه‏سان از سلعه خود بركنم

گر تو خواهي كاندرين خانه نهم
سلعه‏هاي نيك و مال محترم

نكته‏اي گويم تو آنرا گوش كن
حلقه گوش سر و هم هوش كن
جرعه‏ها آنگه ز جامم نوش كن

رو از اين ديوار دفع موش كن
بعد از آن در جمع سلعه كوش كن

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶ *»

چون امين يابم تو را در قالها
مطمئن گردم ز تو از حالها
مي‏نهم در خانه‏ات بس مالها

تا بماند سلعه در آن سالها
يابي از احراز آن اقبالها

مي‏شوي كم‏كم امين خاص و عام
پا نهي هرجا، ببيني احترام
كس نترسد از تو در بين انام

هرچه مي‏خواهم كنم قصّه تمام
آيد از غيبم دگر گونه كلام

مانده بيني گر مرا پايم به گِل
برده دل از من مهي رشك چگل
از خود و بيگانه گشتم منعزل

اين پريشاني همي آيد ز دل
ورنه بايد قصّه كردن معتدل

دل چو يابد از غم فرقت ملال
بي‏خود از خود گردد از شوق وصال
باشد او را هر دمي نوعي خيال

تا نباشد خاطري آشفته حال
كي پريشان مي‏شود از او مقال

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷ *»

خواهم اندازم تن پوسيده را
اين تنِ از اين سرا روئيده را
برمَلا سازم دل پوشيده را

اي خدا ساكن كن اين شوريده را
قيدي اين ديوانه ژوليده را

شور او پيدا ز حال زار اوست
سوز آه سينه‏اش از نار اوست
كُند و زنجيرش علاج كار اوست

قيد او زنجير زلف يار اوست
حبس او در سايه دلدار اوست

ياد يارش قوت جان او مدام
تن ز نامش دائماً يابد قوام
حال و قالش ياد آن يار است و نام

وصل دلبر آب و عاشق تشنه‏كام
كي شود بي‏آب عطش از وي تمام

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

` بازگشت به داستان موسي۷ ويوشع۷

` رسيدن ماهي شور

` تأويل ماهي و آب حيات

` آگاه در راه طلب گمراه نيست

` ناآگاه را دليلي مقصدنما ضرور است

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹ *»

بازگويم من سخن از آن خبر
ماجراي آن سفر گويم دگر
شو مهيّا با دو گوش سِر‌ّ و سر

چونكه موسي۷ با رفيقش در سفر
تنگ بستند از كمال جِد‌ّ كمر

ديده حق‏بين هردو در غسق
يك دمي هرگز نخفتي تا فلق
در تكاپو روز را تا بُد رمق

ماهي شوري رسيد از نزد حق
از برايش كاي دليل ماسبق

چونكه دانم ظاهر و پوشيده را
ره نمايم بنده ژوليده را
گر كه مي‏جوئي تو آن ورزيده را

گير با خود ماهي شوريده را
برمگير از او زماني ديده را

تا كه هستي در طريق جستجو
جستجو از آن عشيق فتنه‏جو
كوش با جد‌ّ و دمي راحت مجو

ميگذار او را بهر دريا و جو
هركجا زنده شد آن عالم بجو

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰ *»

كو بود مقصود ما زين ماجرات
جاي او عين‏الحيوة است از جهات
اين نشاني باشدت وقت لقات

زندگي او بود زاب حيات
نزد آن آب است آن راه نجات

جان موسي در تب از سوز فراق
تن ز رنج آن سفر در احتراق
شد گوارايش  هرآنچ از اشتياق

فعلهاي حق نباشد ز اتّفاق
بل همه از حكمت است و انطباق

گر كه حكمت را تو بيني منفصل
نزد اهلش باشد آنها متّصل
گويمت سر‌ّي تطاول را بهل

هست آن ماهي مثالي بهر دل
كو نمك‏سود است و افتاده به گل

تا جدا شد دل ز يار و آن ديار
آمدش بر سر چنين حال فگار⁽[۷]⁾
زندگي كي ماند او را برقرار

مرده از هجران آب قُرب يار
اوفتاده در گل هجرِ نگار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱ *»

تن كجا ماند دگر بي‏جان خويش
گر كه ماند زخم او زاندازه بيش
مرهمي كي از كجا آرد به پيش

زخم او از هجر رويش ريش ريش
از نمكهاي بلايا خورده نيش

درد و رنجش بي‏حد و آرد هجوم
بر سرش هر دم ز هر سويش غموم
چشمه آب بقايش شد لزوم

آبهاي امتحان باشد علوم
از مقالات و خرافات رسوم

دل كه از هجر نگارش بي‏اَمان
مرده‏اي باشد كه گندد هر زمان
كي بيابد دل ز آب گنده جان

بايد اندر علمها كرد امتحان
كز كجا اين مرده‏دل يابد روان

دل بيابد زندگي از جام «هو»
باده «هو» را ز خم‌ّ حق بجو
مي‏فروشش را تو ر‌َبّاني بگو

طالب آن باشد كه گردد كو بكو
تا بيابد وصل يار نيكخو

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲ *»

او ز غير يار خود بيگانه است
او ز خود بي‏خود چو يك ديوانه است
بي سر و سامان و بي‏كاشانه است

نه بقيد كعبه نه بتخانه است
نه به بند خانه نه ويرانه است

فارغ است از جان و هم فارغ ز تن
بي‏خبر باشد ز ما و هم ز من
يار خود خواهد به هرجا و زمن

هركجا يابد نگار خويشتن
گيرد از ظل‌ّ همايونش وطن

مقصدش يار است و يارش هم مراد
دين و دنيايش همان و آن معاد
وصل يارش حاصلش گاه حصاد

گر تو چيزي گم كني اندر بلاد
كو بكو گردي و پرسي از عباد

لحظه‏اي غافل از آن كي سر بري
كي به بستر مي‏نهي راحت سري
خيره مي‏گردي به هرجا بگذري

گه بدير و گه بمسجد اندري
گه بشهر و گه بيابان بسپري

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳ *»

مي‏روي هرجا و مي‏جوئي خبر
كوي و برزن دشت و هامون و گذر
هم مكر‌ّر گر نجويي زان اثر

پرسي از چندين هزاران بي‏خبر
تا كه يك آگاه آيد در نظر

از بصير و عامي و شهري و كُرد
مرد و زن يا از بزرگ و يا كه خُرد
آن متاع گوئي ندارد مثل و اُرد⁽[۸]⁾

يا رب اين نيكو متاعم را كه خورد؟
يا رب از ديدار آن بهره كه بُرد؟

يا رب از لطفت گشا رويم دري
تا كه يابم در ره خود مخبري
جويم از او من نشان ار سرسري

صد هزاران كوي و برزن بسپري
تا بدان نيكو متاعت پي‏بري

آشناي با هدف آسان رود
او بجاي پا بسر يكسر دود
با نشاني مي‏رود او بي اَو‌َد

آن كه يكسر سوي مقصد مي‏رود
مهدي است او خود كجا گمره بود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴ *»

او نپويد بي‏جهت دشت و تلال
او كجا منّت ببيند از رجال
يا نشيند او كجا صف‌ّ النّعال

نيست او را حاجت جُست و سؤال
مي‏رود يكباره تا كوي جلال

خاطر او از چه رو باشد پريش
او كجا بيند ز دشمن زهر نيش
آشنا با مقصد ار باشي تو پيش

گر تو آگاهي بجاي مال خويش
از چه مي‏سازي ز جستن جانت ريش

كي پريشاني، ز چه، از فكر چه
در كجا ماني، ز كه، از امر چه
گفتگويت از چه و در ذكر چه

خود دليلي و دليلت بهر چه
در بيابان از چه‏اي، در شهر چه

مقصدت پيدا به چشم روشنت
دل كه شد آگه، شد آسان ديدنت
شد ميسّر زين دو امرت رفتنت

يكسره رو تا بجاي مخزنت
رنج كم ده بي‏سبب جان و تنت

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵ *»

چشم بينا را كجا درماندگي‏ست
پاي پويا را كجا واماندگي‏ست
كي تحيّر در خور فرزانگي‏ست

گَشْتَنِ تو بعد ازين ديوانگي است
زانكه گشتن آيت بيگانگي است

مقصدت باشد اگر ديدار پير
بس هدف والا و راهت بس خطير
چونكه در اين ره نمي‏باشي بصير

رو دليلي جوي و مقصد پيش گير
دزدگاه است اين مرو بي او دلير

هر قدم نصرت تو را آيد ز وي
لطف او بر سر تو را باشد چو فيي‏ء
با وجود او تعلّل تا به كي

گر تو را باشد دليل نيك پي
دامنش را گير و كن افسانه طي

گر كه بي او، كي رهي از دزد راه
كي شوي ايمن تو در راهت ز چاه
گر كه با او، از بلا داري پناه

ورنه بايد كو بكو گشتن چو ماه
تا ببيني روبرو ديدار شاه

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶ *»

او‌ّل از ديدار او حيران شوي
پاي تا سر محو آن جانان شوي
او چو خور تا روبروي آن شوي

زان تقابل چون مه تابان شوي
همچو ماه چارده رخشان شوي

هر دليلي هم نباشد معتمد
دزد ره گاهي دليل ره شود
پس دليلي جو كه پا از خود كشد

اي خوش آن نيكو دليلي كو بود
خود ره و خود مقصد و خود مستند

هركه با او سوي مقصد مي‏رود
در خود مقصد بود او بي‏اَو‌َد
كي به پا پويد، كه با سر مي‏دود

همچو راهي كي ز سالك گم شود
گرچه لنگ و گنگ و كور و كر بود

گر كه بي‏چشم است و پا دارد پناه
او ندارد در رهش بيمي ز چاه
باشد از لطف شهش او را سپاه

واصل ده را چه خوف از بيم راه
از عَسَس كي باك دارد پادشاه

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷ *»

آن كه با مقصد، كجا از او نهان؟!
راه و مقصد چون يكي، باشد امان
در اَمان ديگر كجا شد بدگمان

آن كه اندر كوچه، مي‏خواهد نشان؟!
آن كه اندر راه، خواهد مستعان؟!

آبها را چونكه كردي امتحان
مقصدت حاصل نشد از اين و آن
تا كه آن عين‏الحياتت شد عيان

بود آن آب حيات آثار جان
كاندر آنجا ماهيت يابد روان

ني تو سرگردان و ني ديگر تو مات
ني دگر داري تو رو سوي جهات
زنده‏دل گشتي تو از لطف خدات

هركجا ماهي دل يابد حيات
آن حيات او را بود پيك نجات

ني دگر رنج عطش درد سَغَب⁽[۹]⁾
جاي شكر است و سپاس فيض ر‌َب‌ّ
دوري از عُجب و اظهار ادب

بايد آنجا خضر۷ را كردن طلب
يافتن راحت ازو از هر تعب

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸ *»

يك‏جهت گردد در آن وادي جهات
هر كسي را در خورش جائي و پات⁽[۱۰]⁾
ني دلي مرده نه امري را فَوات

دل چو حوت و وصل او باشد حيات
از فراق روي آب آرد ممات

دل چه مي‏خواهد كه باشد بِه ز جان
گو چه مي‏باشد در عالم جُفت آن
جان دل بسته به آن آبست بدان

چونكه يابد مرده‏دل آب روان
از لقاي پاك آن يابد روان

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

` تأخير در مثنوي و قبض حق تعالي

` قبض و بسط ما از ديگري است

` سرّ قبض و بسط الهي

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰ *»

آب و ماهي هم چنين تفسير شد
نغز و شيوا سرّ آن تحرير شد
مرغ طبعم از سخن دلگير شد

مد‌ّتي در مثنوي تأخير شد
باعث تأخير آن تقدير شد

لب فروبست مرغك طبعم از آن
منزوي شد در ميان آشيان
خسته و افسرده از اهل زمان

مد‌ّتي رفت از سرم شور بيان
گلستان مثنوي را زد خزان

صرصر فصل خزانش در صَرير
طائر طبعم فروماند از صفير
شد درون سينه تنگم اسير

مد‌ّتي ماندم كه در باغ ضمير
نوگلي ديگر نيامد دستگير

جاي لاله، سنبل و يا سبزه‏زار
جاي شور و چهچه در مرغزار
خشكي و زردي، سكوت و حال زار

شد خريف و رفت از بستان هزار⁽[۱۱]⁾
بلبل طبعم خمُش گشت و نزار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱ *»

بنده مي‏يابد كه از حولش بري‏ست
يابد او حول خدا را برتري‏ست
ني‏برون از حول او خشك و تري‏ست

قبض و بسط ما ز فعل ديگري است
بنده از داد و سِتادنها عري است

گاه خرسندت كند گاهي پريش
گه نوازد گه كند قلب تو ريش
گه عقب راند گهي آرد به پيش

گاه نُوشت بدهد از الطاف خويش
گاه آرد از پي آن نوش، نيش

گاه كورت سازد و گاهي بصير
بي‏خبر سازد گهي، گاهي خبير
گه قليلت مي‏نمايد گه كثير

گاه بدهد قصر مفروش از حرير
گاه خواباند تو را اندر حصير

گاه مجنونت كند گه باخرد
گه تو را راند گهي نازت خرد
گه غني و گاه محتاجت كند

گاه از رفعت بر افلاكت برد
گاه از ذلّت ابر خاكت نهد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲ *»

گه خموشت سازد و گه در نفير
گاه گمنامت كند گاهي شهير
گاه تلميذت كند گاهي دبير

سازدت گاهي ابر مُلكي امير
سازدت گه پيش ناچيزي اسير

گه جواني گاه آرد بر تو شيب
گه سراپا سازدت پر نقص و عيب
پاكدامن سازدت پاكيزه جَيْب

مُطّلع سازد گهت بر سر‌ّ غيب
گاه اندازد تو را در شك و ريب

گاه و‌َقْفه گاه سَوْقت مي‏دهد
گاه، گيرد گاه مهلت مي‏دهد
گاه شد‌ّت گاه فرصت مي‏دهد

گاه صحّت گاه سقمت مي‏دهد
گاه فقر و گاه دولت مي‏دهد

گاه آرد از نهادت دود آه
گاه سازد بهر تو كوهي، چو كاه
گه براهت آورد، بيراهه گاه

گر نبود اين قبض و بسط از نزد شاه
كار بنده مي‏شد از طغيان تباه

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳ *»

گر نمي‏شد گه غني و گه فقير
گه يكي آزاده و گاهي اسير
گه توانا گاه همچون طفل شير

گر نيفتادي ز بالا گه به زير
گر نگشتي گه عزيز و گه حقير

گر نه گه در گريه گه در خنده است
گه امير است و گهي خود بنده است
ماه كنعان گاه و گاهي در چه است

همچو مي‏پنداشتي كو خود شه است
كي گمان كردي كه دستش كوته است

كي گمان كردي ندارد اعتبار
از كفش بيرون زمام كار و بار
مي‏سزد او را كه «لاحَوْلَ …» شعار

كي گمان كردي كه او عبديست خوار
كي گرفتي در مقام خود قرار

تلخ بر او گر نمي‏شد روزگار
كي نياز او بر او شد آشكار
كي خبر مي‏شد ز فضل بي‏شمار

گر نگيري شمع را از صحن دار
دار كي داند كه او جسمي است تار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴ *»

گر نبودي در ميانه زهر نيش
نوش نوشين از كجا آمد به پيش
بي‏غم هجران كجا دل شد پريش

گر نپوشد خور ز عالم روي خويش
كي جهان داند ظلام كوي خويش

گر نگيرد خور حرارت از ميان
كي زمين داند نباشد زان‌ِ آن
گرمي از سردي كجا گردد عيان

گر بهاران را نبود از پي خزان
خاك در خود لاله‏ها كردي گمان

گر نسازد حق تعالي كس ذليل
از چه ره او را شناسيمش جليل
ذلّت ما عِزّ ظلّ آن ظليل⁽[۱۲]⁾

گر نيفتي گاه در بستر عليل
كي شود صحّت به سقم تو دليل

گر كه اَعْمائي نبودي بين ما
كي خبر مي‏شد كسي هم از عَمي
تُعْرَفُ الاَشياءُ مِنْ اَضْدادها

گر نگشتي گه فقير و مبتلا
كي شدي دولت به فقرت رهنما

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵ *»

اضطرار ما درين دنياي ما
برطرف سازد ز باطنها عَمي
ابتلا شد لازم اهل وِلا

زين سبب كردند مردان خدا
آرزوي قبض و بسط ابتلا

عافيت گر راحت است از بهر جان
ابتلا حق را به جان بدهد نشان
تحفه حق شد بلا بر مؤمنان

تا رهند از شر‌ّ طغيان در جهان
فقر ايشان بهرشان گردد عيان

بر در درگاه يزدان سر نهند
پرده غفلت ز دلها بردرند
راه تسليم و رضا را بسپرند

بر رسوم بندگي قائم شوند
از بلاي خويشتن بيني رهند

نفس گر راحت بود در زيستن
دلخوش و سرمست‌ِ از آميختن
كي فروتن گردد و كي مُفتتن

تا نبيند نفس عجز خويشتن
بندگي را كي نهد بر جان و تن

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶ *»

چونكه شد با اين تن او را زندگي
آشكارا شد ورا درماندگي
در وجودش دارد آن سازندگي

تا نيايد در دلش شرمندگي
كي بپويد در طريق بندگي

بندگان را شد نظامي برقرار
وصل حق را بندگي آمد مدار
آن كه باشد طالب ديدار يار

تا نپويد در طريقش بنده‏وار
كي شود آگه ز سر‌ّ پرده‏دار

ره بسوي حق عبوديّت بود
در عبوديّت مصونيّت بود
برتر آن از چند و چونيّت بود

بندگي كُنهش ربوبيّت بود
مظهر سر‌ّ الوهيّت بود

او ، ز آن‌ِ حق شود، حق زان‌ِ آن
هرچه خواهد حق بخواهد او همان
پس دوئيّت كي بماند در ميان

بنده گردد حكمران «كُن‌ْ فَكان»
اين عيانش باشد و آن يك نهان

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷ *»

بنده را هرگز نباشد اد‌ّعا
مد‌ّعي كي باشد او عبد خدا
بنده را باشد خدايش مُد‌ّعا

چونكه شه از بنده‏اش يابد صفا
ميكند از لطف خويشش اصطفا

اين گزينش در ميان اهل دين
شد نشان بندگان راستين
اقتضاء جود حق آمد چنين

چونكه شد در درگهش بنده اَمين
بسپرد در دست او تخت و نگين

نيّت او غير حُبُّ اللّه نيست
غير حق از نيّتش آگاه نيست
د‌ُور، آني او ازآن درگاه نيست

چونكه ميلش غير نفس شاه نيست
طالب تخت و نگين و جاه نيست

چون به چشمش فضل حق باشد پديد
عقل او گردد ازين ديدش رشيد
دل به فضل حق ببندد بس شديد

نيست جز اويش دگر چيزي اميد
لاجَرَم گردد امين آن مجيد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸ *»

پس لواء جان‏نثاري برفراشت
در ره خدمت ز جان همّت گماشت
مقصدي غير از رضاي شه نداشت

چونكه داد اندر ره شه آنچه داشت
شاه هم تخت و نگين با او گذاشت

ذكر غير شه شد او را جانگزا
فكر هرچه غير ازو گشتش عزا
خود تو گو باشد چه او را در اِزا

غير احسان چيست احسان را جزا
چيست نيكي را بجز نيكي سزا

در طريقت داده‏اند ما را چو پند
تحفه را بايد جزا برتر دهند
وه چه باشد تحفه گر آيد پسند

بل كريمان صد هزاران چند چند
نيكي كس را عوضها مي‏دهند

راه و رسم ما همه باشد چنين
در ره دنيا و يا در راه دين
بستگي دارد به وُجد باذلين⁽[۱۳]⁾

تا چه بدهد كارساز عالمين
در جزاي آن كه جان كردش رهين

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۹ *»

گاه در پرده گهي گويم به لَغْز⁽[۱۴]⁾
دل ز گفتارم بيابد شور و بَغْز⁽[۱۵]⁾
گرچه نامحرم گريزد سوي لَغْز⁽[۱۶]⁾

هوش دار و گوش كن اين سر‌ّ نغز
وز درون پوست بيرون آر مغز

Z Z Z Z Z Z Z

 

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۰ *»

 

 

 

 

 

 

` بيان حقيقت قبض و بسط الهي و اسرار و نتايج آن‌دو در زندگي بندگان خدا

` در دنيا نزد اولياء، قبض محبوبتر از بسط الهي است

` ذكر حديثي شاهد بر مطلب

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۱ *»

نكته‏هايي را كه مي‏سازي تو كَرْض⁽[۱۷]⁾
نوبر، حكمت بود هرچند كه بَرْض⁽[۱۸]⁾
در حقيقت كار تو باشد چو غَرْض⁽[۱۹]⁾

بس كن اين افسانه با طول و عرض
پوشش اين راز باشد عين فرض

اي كه در چرخ كمالي چون فَلَق
چهر ماهت همچو صبحي در غَسَق
دفترت ديوان حكمت هر ورق

بازگو از قبض و بسط كار حق
كه بود از اين دو سالك را سَبَق

آن دو همچون موج و او هم همچو خس
گاه بالا گاه پائين گه جلوگه گاه پس
هر دو امداد وي است در هر نفس

قبض و بسط حق همه لطف است و بس
گرچه نبود آگه از آن هيچ كس

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۲ *»

قبض او را، بي‏خبر، گويد كه قهر
بسط و قبضش را شمارد نوش و زهر
كس نداند، آن دو را بطن است و ظهر

غير آن سالك كزان دو يافت بهر
از بيابان رفت تا زان سوي شهر

ديد عَيْشي غيرِ آن عيش عَسُوف⁽[۲۰]⁾
نعمت افزون ديد از حد‌ّ وقوف⁽[۲۱]⁾
گرم كار خود اُلوف اندر اُلوف⁽[۲۲]⁾

يافت اندر شهر سلطان عطوف
بر جميع چاكران او را رؤوف

ديد از عدلش نشاني هركجا
در بر فرمان او قدها دوتا
هر زباني گويدش حمد و ثنا

يافت آنجا پادشاهي با سخا
بي‏نياز از دار تنگي و رخا

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۳ *»

اُلفتي ديدش كه بُد با آن اَنام⁽[۲۳]⁾
بر سر آنها ز مهرش چون غَمام⁽[۲۴]⁾
در كَفَش بودي تمامي را زمام⁽[۲۵]⁾

گر دهد بدهد ز عين لطف عام
ور ستد بستاند از رحم تمام

روز و شب او را نه جز اين همّتيست
ني ز باب حاجتي، او بس غنيست
بهر هر فيضي ز سوي او دريست

حاش لِلّه شاه ما را بُخل نيست
كيست آن كو بي‏عطاي شاه زيست

جود او را گر دوگونه قسمتست
گه عطاء و گاه منع نعمتست
هر دو جود است و ز راه حكمتست

قبض و بسط شاه عين رحمتست
هم‌ّ و غم‌ّ ما ابر ما زحمتست

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۴ *»

چون غني و عادلستي كردگار
باشد او با بندگانش سازگار
طُرفه‏اي دارم ز پيرم يادگار

كار خود بگذار با پروردگار
استراحت مي‏كن اندر روزگار

او به خير و شر‌ّ ما چون آگه است
خواهد او آنچه صلاح بنده است
گرچه از ما راز آن در پرده است

گر كند قبض و اگر بسط آن شه است
سِلْم پيش آور چو عقلت كوته است

كار حق از حكمتست و بس متين
هرچه خواهد خير خود مي‏دان يقين
مطمئن زي پس تو در دنيا و دين

قبض او را همچو بسطش لطف بين
شادباش از كار ر‌َب‌ّ العالمين

گر تو را ديدي چنين آمد بكار
رازها از پرده گردد آشكار
حكمت اندر صُنع حق بيني مدار

گر نمايد بسط حق اندر بهار
نشر قدرت خواهد اندر روزگار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۵ *»

صحنه گيتي ز فقدان مي‏رهد
هر بَري سوي كمالش مي‏جهد
رونق بازار دي، حق مي‏كهد

بوستان را خلعت ديبا دهد
تاج زرّين بر سر گلبُن نهد

هر شجر همچون كه بكري محتشم
مريم مستوره‏اي سر تا قدم
امر حق چون جبرئيل محترم

بردمد در جيب اشجار از كَرَم
عيسي اثمارش آرد از عدم

بر لب جوي از زمين و‌َر‌ْد آورد
شاخه ريحان كنارش بر دمد
لاله و سنبل ز دامن سرزند

كوه را از سبزه مينو وش كند
دشت را فرش زمر‌ّد گسترد

خر‌ّمي يابد جهان زين انفعال
بسط حق فعل است و آن را اين مآل
غافل از لطف خداي بي‏مثال

تا كه چون بيند جهان در خود كمال
خويش را بيند ابا شأن و جلال

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۶ *»

بالد از غفلت به خود زين اعتلا
كز من است اين دولت بي‏منتهي
ناگهان حق گيردش از اين جفا

قبض سازد حق از آن روح و صفا
سازدش عريان ز ثوب اصطفا

روز اقبالش شود يكباره شب
راحتش گردد مبد‌ّل بر تَعَب
فقر و فاقه آردش در تاب و تب

افكند اشجار را همچون حَطَب⁽[۲۶]⁾
كوه را خارا كند همچون حَصَب⁽[۲۷]⁾

جاي شادي آورد اندوه و كَرْب⁽[۲۸]⁾
پر شود از تيره‏رويي شرق و غرب
آيد از هر جانبي آواي نَعْب⁽[۲۹]⁾

دشت را آرد پس از آن خَصْب⁽[۳۰]⁾ جَدْب⁽[۳۱]⁾
افكند تنگي پس از آن وُسع⁽[۳۲]⁾ و رَحْب⁽[۳۳]⁾

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۷ *»

گوئيا هرگز چنان فر‌ّي نبود
يا شكوهي نامدي اندر وجود
هرچه بود آمد خلافش در شهود

تا كه داند آن عطاي غير بود
كز وجود وي همي بودش نمود

داند او از آن شكوه و اين مآل
فقر و عجز خود، بيابد زين دو حال
در يد‌ِ ديگر بود او، لامحال

آن جمالش بود نور ذوالجلال
بُد كمال از غير و زو باشد كلال

تا شود از قو‌ّه و حولش بَري
تا نپندارد جهان را سرسري
ديگري آرد ازو هر دم بري

اوست محتاج عطاي ديگري
از جمال و از جلال است او عري

بسط حق بر بندگانش نعمتست
قبض او هم از براي عصمتست
بنده پندارد كه قبضش نقمتست

ليك در اين قبض هم صد حكمتست
اندر اين منعش عطا و رحمتست

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۸ *»

گر ز قبضش ظاهراً گردد وضيع⁽[۳۴]⁾
مي‏شود او را همين قبضش شفيع
تا ز بسط بعديش گردد رفيع

قبض كرد از او چو انوار ربيع⁽[۳۵]⁾
مستعد كردش به گلهاي بديع⁽[۳۶]⁾

قبض و بسطش را بود بس‏ها جهات
بس تجلي مي‏كند زان دو صفات
پرورش يابد از آن دو كائنات

در زمستان مي‏شود طبع نبات
كامن اندر اصل او همچون حيات

مي‏شود بي‏جان تنش همچون كه سنگ
بي‏خبر گردد كه گويي گشته منگ
ني به فكر نام و ني عارش ز ننگ

آيد از غيبش دران مأواي تنگ
برگها و لاله‏هاي رنگ رنگ

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۹ *»

ظاهر ار او را بود عُسر شديد
بعد عُسرش يُسر او آيد پديد
گرچه در قبض است و آن هم بس اكيد

مي‏رسد او را مددهاي جديد
چونكه عجز آورد زان قبض عتيد

دل بريد از غير و شد قلبش رقيق
مُنقطع از هركه جز رب‌ّ شفيق
عجز او با رحمت حق شد رفيق

مي‏شود از فقر لطفش را حقيق
رحم حق گيرد فرا گور عتيق

آن كه در بحر خودي بُد مُنغمر
شد ز حول و قو‌ّه خود منزجر
زار و خسته دل دونيم و منكدر

حق بود در نزد قلب مُنكسر
مُنكسر بايد كه گردد منجبر

گفته حق تا آنكه گويد مصطفي۹
اعتنايي حق ندارد با شما
گر نباشد از شماها هم دعا

چون دل بُستان شكست اندر شتا
آمدش لطف ربيعي از قفا

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴۰ *»

شد شكست خاطرش او را شفيع
تا كه از لطفش خداوند رفيع
رِفعتي دادش ازان وضع وضيع

باز خر‌ّم شد ز انوار ربيع
شاد شد ديگر ز اَزهار بديع⁽[۳۷]⁾

شد ز لطف حق‌تعالي تا، رها
زان غم و زان فاقه بي‏منتهي
آن شكستش مايه‏اي شد پربها

هم فزودش آن صفا و آن بها
شاخها و برگها و لاله‏ها

شد دگرگون زان شكستن حالها
حالها را نيك شد احوالها
شد مفصّل يك به يك اجمالها

شد فزون رَوْحش ز پيشين سالها
آمدش زين قبض بس اقبالها

بي‏جهت نبود كه بهر اعتبار
شد بهاران در كلام كردگار
آيت اِحياءِ در روز شمار

هين نمي‏بيني كه در هر نوبهار
مي‏شود افزون صفاي لاله‏زار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴۱ *»

هر طرف باد بهاران مي‏وزد
زنده گرداند به هرچه بگذرد
گيتي از نو زندگاني مي‏كند

برگها و شاخهاي نو دمد
لاله‏ها از پيش افزونتر شود

شد چو گيتي در زمستان بينوا
بينوا آرد چو دست التجا
از كرم حاجات او گردد روا

اين سزاي عجز او شد در شتا
از تواضع رفعتش آمد جزا

مُقتضي با مُقتضيٰ چون جمع شد
گه عطا را مُستحِق گه منع شد
خود سبب در وصل و يا در قطع شد

با تكبر مستحِق وضع شد
با تواضع مستحِق رفع شد

بندگان را مختلف باشد چو حال
فعل حق هم مختلف شد در مآل
بر صلاح بنده باشد، لامَحال

چون تكبر كرد از بسط جلال
قبض بايد تا بيابد زو كمال

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴۲ *»

شأن بنده در بر حق‌ِّ مجيد
آنكه آرد هر زمان عجز شديد
مي‏شود غافل چو راحت شد پديد

چون خدا خواهد تواضع از عبيد
مي‏كند از قبضشان بس نااميد

تا كه يابد تلخي بي حد‌ّ نيش
مي‏رود از خاطرش آن نوش پيش
آن كه كفران باشد او را دأب و كيش

چونكه شد نوميد از تنگي خويش
با تواضع مي‏شود با جان ريش

صرصر دي فقر و فاقه زايدش
زان غرور و نخوت اين مي‏شايدش
غير لابه چونكه كاري نايدش

مستحِق گردد كه رفعت آيدش
بسط ديگر بعد از آن مي‏بايدش

اي كه هستي با عطايش روبروي
هرچه داري هم ز فضلش موبموي
ازچه در منعش نمائي گفتگوي

پس ز قبض فيض حق مخراش روي
انتظار بسط ديگر دار از اوي

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴۳ *»

مي‏رود اميد كه برگردد ورق
صبح اقبالت دمد در اين غَسَق
هر شبي را از پيش باشد فلق

هم مشو شادان ز بسط لطف حق
كز پيش قبضي دگر يابد سَبَق

بنده را بالا بَرد بسط و به زير
آورد قبض خداوند خبير
هر دو را از جان پذيرا شد بصير

زانكه بر قبض است بسط حق نذير
قبض او بر بسط او باشد بشير

چونكه هريك ديگري را محتويست
نفع و ضر‌ّ هر دو با هم منطويست
در نظر آيد كه از هم منزويست

بسط دنيا پيك قبض اُخروي است
بسط اُخري باز قبض دنيوي است

آن كه آگه باشد از اين رازها
او پسندد قبض اينجا را، چرا؟
زانكه محدود است و دارد انتها

زين سبب در قبض بودند اوليا
ز انبساط مال و حال اين سرا

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴۴ *»

شرط كرده حق‌ّ صاحب عِزّ و شان
با جميع اولياءِ حق و‌َشان
در جهان باشند همه زحمتكشان⁽[۳۸]⁾

قبض بُد محبوبتر از بسطشان
چونكه از بسط پسينشان بُد نشان

اين روش باشد ز اهل اصطفا
كرده‏اند با شرط حق هريك وفا
اين حديث گويم نمايم اكتفا

جبرئيل آمد بنزد مصطفي۹
كاي دليل‏الحق رسول باصفا

اي كه هستي را تويي همچون نگين
اي كه برپا از تو خلق عالمين
فاتح و خاتم تويي اي بي‏قرين

حق سلامت مي‏رساند كاي امين
اين مفاتيح دفينهاي زمين

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴۵ *»

تا به كي باشي تو در رنج و ملال
تا به كي بيني ز اعدايت د‌َلال⁽[۳۹]⁾
ملك خود بر تو نمودم من حلال

گير بهر خويشتن از مال و حال
آنچه خواهي و نيفتي زان كمال

من تو را بر خلق خود كردم ولي
مر تو را بخشيده‏ام شأن جلي
گر پذيري بخششم گويي بلي

مي‏نكاهد از كمالت خردلي
هرچه خواهي گير ازان و شو ملي

بخششم ني از پي اِعظام تست
راحتت مقصود و ني اِلزام تست
مصلحتها هم در اين اعلام تست

گفت يارب بود من زاكرام تست
مطلبم نفس تو، ني اِنعام تست

اي كه فضلت بي‏حد است و بي‏زوال
حد‌ّ فضل تو نيايد در مقال
من كجا و فكر كسب و جمع مال

من تو را خواهم نخواهم مال و حال
قرب تو خواهم نه جاه و نه جلال

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴۶ *»

من نكردم بندگي بهر تنم
من كجا فكر خود و اهل و زنم
آنچه غير از تو نبينم جز صنم

گاه خواهم جوع تا پوزش كنم
گاه سيري تا به شكرت دم زنم

گاهِ جوعم طالب رزق حلال
گاهِ سيري، خائف از وزر و وبال
بندگي آرم گه فقر و منال

تا بيابم لذ‌ّت شكر و سؤال
از سؤال و شكر تو يابم كمال

دل چو دست از ماسوايت جمله شست
در ره خدمت شدم چالاك و چست
مُهر مِهرت را دلم يكباره جُست

گنج من كنز خفي ذات تست
غير حبّت در دلم چيزي نرست

آب و خاكم را سرشتي از فؤاد
رتبتم دادي تو برتر از عباد
شوق وصلت در دلم در ازدياد

حيرتم در تو بود عين مراد
حيرتم افزا اگر خواهيم شاد

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴۷ *»

 

 

 

 

 

 

` استمداد براي بسطهاي معنوي

` اِمدادهاي غيبيّه در بسط مثنوي

` سپاسگزاري و تنزيه

` توصيف و تمجيد

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴۸ *»

اي كه امداد تو عقلم را كفيل
چون كليم خواهم مفر‌ّي من ز نيل
ده مقرّ در نار عشقت چون خليل

اي سبيل‏الحق ايا شاه جليل
سالكان را سوي حق نعم‏الدليل

اي ز تو شوري اگر در مثنوي
اي ز امدادت سراسر مثنوي
هم ز بحرت لؤلؤ تر مثنوي

مد‌ّتي قبض آمد اندر مثنوي
هين اميدم بسطهاي معنوي

قبض اندر مثنوي مپسند بيش
بيش از اين منما دل ما را تو ريش
بيشتر ما را مدد فرما ز پيش

بسط كن لختي ز لطف عام خويش
نوش مي‏بايد پس از آلام نيش

افكن از يك غمزه شوري در سرم
در دلم مهرت چو لؤلؤ پرورم
لحظه‏اي لطفي بزن بهرم رقم

ساز بر دل فتح ابواب حكم
تا بنظم مثنوي گيرم قلم

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۴۹ *»

شرح معنيها نمايم من دران
نكته‏ها از كنز دل آرم عيان
افكنم شوري ميان عاشقان

منقلب سازم من از سِحر بيان
همچو قلب خويش قلب سالكان

تا بسي د‌ُر‌ّ معاني پرورم
دل بسي آرم بدام دلبرم
بي‏محابا زانچه آيد بر سرم

عالمي از شور در رقص آورم
پرده‏هاي خرقه‏پوشان بردرم

تا به كي پوشيده دارم سرّ يار
تا به كي درپرده گويم زان نگار
طاقتم از كف شد و دل بيقرار

بگسلانم رشته اين پود و تار
پرده‏در گويم صفات پرده‏دار

شكر للّه بعد ازان طول اَمَد
نوبت آن شد كه از چرخ اَبَد
صبح اقبالم ز لطف شه دمد

بار ديگر آمد از غيبم مَدد
دستگيرم گشت الطاف صمد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵۰ *»

گوئيا شد كارگر آن سوز و آه
بنده را زاري سلاح است و سپاه
مي‏كند اصلاح كارش يك نگاه

بسط شد در مثنوي از فيض شاه
بر فلك سايم از اين شادي كلاه

سالك ار بيند تَعَب تا مي‏رود
چون رسد رنجش ز تن بيرون رود
برطرف شد از تن من هم اَوَد

گر همين‏سان لطف شاهنشه بود
مثنوي ما دو صد دفتر شود

برفروزم صحنه اين خاك را
شرحه سازم سينه صدچاك را
پيشه كي سازم دگر امساك را

گر نويسم دفتر افلاك را
كي توانم وصف ذات پاك را

وصف شه را وصف حق شد تار و پود
عجز از دركش شد عهدي از عهود
نه فلك را نزد وصفش كي نمود

وصف او از غيب و افلاك از شهود
كي شهادت را به غيب اندر نمود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵۱ *»

پرتوي از نور شه گر تابدم
گويم از وصفش هرآنچه كايدم
نه فلك را گر ز وصفش پر كنم

گر هزار افلاك ديگر باشدم
جملگي دفتر شوند و ملتئم

هرچه دريا در زمين و آسمان
بحر امكان گرچه باشد بي‌كران
چون مداد آرم ز كلك خود روان

مي‏نگنجد صد هزاران يك از آن
در تمام آن اگر خواهم بيان

كي ز وصف شاه ما آگه بود
وصف ما كي در خور آن مه بود
وصف او، او را برازنده بود

وصفهايم وصفهاي شه بود
ورنه درك من از آن كوته بود

من كجا و وصف آن شاه جهان
ذر‌ّه چون گويد ز خور در آسمان
بي‏نشان را كو نشاني در مكان

تا كه او جنباند اين دست و زبان
گويم و بنويسم از اين داستان

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵۲ *»

خواهد ار جاري نمايد نعمتش
گيرد او يك بنده‏اي در خدمتش
شكر او شايد اِزاء منّتش

تا چه باشد اقتضاء حكمتش
تا، به كي خواهد بيان مدحتش

تا ز مهرش عقل من شد مستنير
شد زبانم ترجمان آن ضمير
كلكم اينك چون زبانم شد سفير

گر تو را باشد به سر چشمي بصير
ور بود در سينه‏ات قلبي خبير

بابصيرت بنگري در مثنوي
خواني با دقت دمي گر مثنوي
بنگري گر در سراسر مثنوي

مي‏نبيني چيزي اندر مثنوي
غير وصف پادشاه معنوي

گر رسا وصفم و يا كوته بود
برتر از افهام و يا ساده بود
نامناسب يا برازنده بود

پاي تا سر جمله وصف شه بود
هر كه بيند غير از اين ابله بود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵۳ *»

در سبو و جام من از اوست خمر
گشته‏ام از آتش حبّش چو جَمْر⁽[۴۰]⁾
در محيط عشق او گرديده غَمْر⁽[۴۱]⁾

گرچه گويم گاه زيد و گاه عمرو
مطلبم نبود بجز والي اَمْر

كعبه‏ام روي نكوي آن هُمام⁽[۴۲]⁾
قبله‏ام او در سجود و در قيام
هركجا روآورم اويم اَمام⁽[۴۳]⁾

والي امر است مقصود تمام
بينم او را من ز هر چيزي مدام

بر همه او والي و مولا بود
او ز ما بر ما همه اَو‌ْلي بود
حق به او ظاهر ميان ما بود

هرچه گويم وصف آن والا بود
خواه از «لا» خواه از «اِ－» بود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵۴ *»

گويم ار از تازه‏اي يا از كُهُن
گفته‏ام از او، ز من باور بكن
او خودش امر «كُن» است و ظرف «كُن»

وين عجبتر آنكه از هركس سُخُن
آيدم در گوش از سر تا به بُن

هركجا برپا اگر هائي و هوست
هرچه از هركه اگر گفتي و گوست
مدح هر خطي و خال و رو و موست

وصف او بُد چه ز دشمن چه ز دوست
مغز را ديديم و افكنديم پوست

آن دلي را اين سخن باور شود
كو منو‌ّر زان رخ انور شود
تيره‏دل منكر ز پا تا سر شود

آب نيسان در صدف گوهر شود
در دهان مار زهر اندر شود

صدق قولم را تو خواهاني اگر
خواهي ار بيني تو هم با چشم سر
باورت آيد بدون دردسر

گوش سر بفروش و گوش قلب خر
بشنوي تا ذكر شه از هر خبر

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵۵ *»

بشنوي وصفش ز هر برنا و پير
بي‏قرارش بنگري خُرد و كبير
گويمت نك نكته‏اي از من پذير

چشم سر بگذار و چشم دل بگير
تا ز هر چيزي ببيني روي مير

عارفان را غير او منظور نيست
غير نورش در دو عالم نور نيست
او به ما نزديك و از ما دور نيست

مير ما از هيچ‏كس مستور نيست
ليك ديد از كور كان دستور نيست

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵۶ *»

 

` رسيدن موسي و يوشع۸ به آب حيات و زنده شدن ماهي

` ديدن خضر۷ را  كه به پشت خوابيده و تفسير و تأويل اين‏گونه خوابيدن

` تشاكل ظاهر با باطن

` نقل حديثي شاهد بر مطلب

` داستاني در فايده تشبه به نيكان

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵۷ *»

اي كه لطفت كرده است ما را خجل
گر نگيري دست ما مانيم به گِل
گو تو از موسي و اين شورت بهل

بس كن اين افسانه اي شوريده‏دل
آتش موسي دگر كن مشتعل

بازگو از داستان آن جناب
اي حكيم آگه از قشر و لباب
در مذاق جان كلامت شهد ناب

پس روان گشتند زآنجا باشتاب
سوي آن مردي كه حق را بود باب

جستجو از او به هر جايي كنند
در برش اظهار شيدايي كنند
غير وصلش كي تمنّايي كنند

تا ز علمش كسب دانايي كنند
وز ضيائش كسب بينايي كنند

شاهد مقصد بگيرند در بغل
پيش از آنكه سر رسد پيك اَجَل
وِردشان حَيَّ عَلي خَيْرِالعَمَل

مي‏شتابيدند در سهل و جبل
تا كه از مقصود خود يابند اَمَل

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵۸ *»

فارغ از هر همّ و غمّ آن سروران
همّ هردو، وصل آن سرو سران
دل جلوتر بُد روان از پيكران

ناگهان ديدند بحري بيكران
چون دل روشن‏ضمير رهبران

در زلالي اشك ديده سربسر
گاه مو‌ّاج و گهي هم مستقر
چون دل ماهي درخشان در نظر

همچو سينة اهل دانش پرگُهر
همچو علم خاصگان بي‏حد‌ّ و مر

زندگي بخشد دل تفتيده را
راحت افزايد تن رنجيده را
شويد از خاطر غم غمديده را

برد يوشع ماهي شوريده را
تا نمايد آزمايش ديده را

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۵۹ *»

تا كه آوردش برون از جوف ظرف
رنگ آن گرديده بُد مانند كَرْف⁽[۴۴]⁾
هم ز خشكي گشته بُد همچون كه تَرْف⁽[۴۵]⁾

غوطه داد آن را در آن درياي ژرف
ناگهان جنبيد و شد پنهان ز طَرْف⁽[۴۶]⁾

زنده شد آن مرده زار و نزار
شد به آني چابك و اندر فرار
مد‌ّتي گويي كه بوده هوشيار

برد از دستش زمام اختيار
خويش را در لجّه افكند از كنار

شد در امواجش روان همچون كه مار
پيچ و تابش هر طرف شد بي‏شمار
گاه در قعر و به موجي گه سوار

شد شناور در خلال آن بحار
ماند يوشع زان سبب حيران و زار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶۰ *»

غافل از آنكه بگويد اي جناب
مژده بادت كاين همان آب است آب
آمد آن وقتي كه گردي كامياب

ناگهان ديدند شخصي را به خواب
خفته اندر فرش ليكن عرش باب

ظاهرش گويا ز اسرار نهان
سرّش از سيماي او باشد عيان
طور خوابش طور خواب مرسلان

روي خود را كرده سوي آسمان
پشت خود را كرده بر اين خاكدان

يعني يا رب‌ّ مُعْرِضم از ماسواك
در ره وصل تو هستم سينه‏چاك
ديد موسي آن جمال تابناك

آفتابي، ليك افتاده به خاك
در تن خاك آمده چون روح پاك
آأ

چشم اميدش به اعطاء خدا
دل كجا دارد به اين دار فنا
طور خوابش هم بيان مُد‌ّعا

رو به مبدأ پشت او بر مُنتها
كرده ادبار از جميع ماسوي

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶۱ *»

گويد او با طور خوابش بي‏كلام
در صعوديم ما هميشه والسلام
آيه توحيد حقّيم در اَنام

كرده كشف از «لا» و «اِ－» زان منام
پشت او «لا» روي او «اِ－» مقام

باشد او هر لحظه‏اي در اِرتقا
ارتقايش را ثمر شد اِصطفا
همّتش از طور خوابش برملا

پشت او بر خاك يعني لا اَري
روي بر افلاك يعني جز خدا

هر كسي در هر مقامي ساكن است
اقتضايش در سرشتش كامن است
كار و بارش را سراسر ضامن است

ظاهر هركس دليل باطن است
هر رواني در تن خود قاطن است

پس تن هر جان چو راهي سوي اوست
موبه‌مو هر تن به گفت و گوي اوست
آگه، از اين تن به‌جست و جوي اوست

روي انساني دليل روي اوست
صورت حيوان دليل خوي اوست

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶۲ *»

هر طبيعت را كه جاني واجد است
مقصدش را با تن خود قاصد است
پس تنش ني كم از او ني زايد است

شير را اَنياب و مخلب شاهد است
كو شجاع است و شكارش عايد است

از شجاعت در وحوش باشد چو شاه
شاه بي‏خرگاه و بي‏خيل و سپاه
كوه پيش عزم او باشد چو كاه

بال و پر مر مرغ را باشد گواه
كو ببايد در هوا رفتن نه راه

در بر در‌ّندگان باشد ذليل
گر كه اُفتد دامشان گردد قتيل
بي‏پر ار گردد شود زار و عليل

ساق و سم مر اسب را باشد دليل
كو هوايش نيست جز قطع سبيل

راكبش باشد گدا يا آنكه شاه
جو در آخور باشدش يا آنكه كاه
در رعيت سربَرَد يا در سپاه

همچنين هر صورتي باشد گواه
بر رواني مثل خود بي‏اشتباه

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶۳ *»

زين جهت علم قيافه در خواص⁽[۴۷]⁾
شد طريق آشنايي با خواص⁽[۴۸]⁾
اين نظام متقن است و لامَناص⁽[۴۹]⁾

هر مثالي جاذب روحي است خاص
هر رواني را به جسمي اختصاص

فعل و ترك ما بود چون شكلها
طالب روحند و جاني همچو ما
زين سبب شرع خدا شد رهنما

اِتّباع انبياء و اوليا
مي‏كشد روحِ ولايت از خدا

پس عمل تن مي‏شود از تابعين
جان آن نور اميرالمؤمنين
خوانده ايشان را حق اصحاب يمين

اِتّباع مُلحدين و مشركين
جاذب روج خبيثش دان يقين

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶۴ *»

جان اعمال تباه هر غَبي‌ّ⁽[۵۰]⁾
ظلمتي باشد ز ظلّ او‌ّليلعنة‌الله‌عليه
اِتّباع از آن و اين شد مقتضي

زين سبب حق كرده تعليم نبي۹
كي دليل هر نبي و هر ولي

اي ز تو پيدا جمال كردگار
اي كه حق را سربسر هستي مدار
اي تو ميزان قويم⁽[۵۱]⁾ آشكار

گو به امّت گر شما را حب‌ّ يار
شعله‏ور گرديده در قلب فگار

بي‌قرار وصل جانان جانتان
وز شرار فرقتش گر بي‏امان
راه وصلش را ز من گيريد نشان

اِتّباع من كنيد اي دوستان
چونكه فعلم هست فعل عاشقان

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶۵ *»

آتش عشقش مرا تبدار كرد
شوق وصلش جان و تن بيمار كرد
پاي تا سر طالب ديدار كرد

ظاهرم جذب از دل دلدار كرد
زان حبيبم خواند و با خود يار كرد

گرچه هستم خلق و مربوب خدا
ليك گشتم بنده خوب خدا
من نه گمراهم نه مغضوب خدا

هيئتم گرديده مطلوب خدا
پس شبيهم هست محبوب خدا

گر خدا جوييد و هوهو مي‏زنيد
در ره وصلش به هر در مي‏زنيد
گر كه حيرانيد و كوكو مي‏كنيد

اتّباع من به ظاهر گر كنيد
از محبّت همچو من هم دم زنيد

تا شويد از بندگان خوب او
راغب او چون من و مرغوب او
جاذب لطف وي و مجذوب او

طالبش گرديد و هم مطلوب او
هم مُحب‌ّ او و هم محبوب او

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶۶ *»

بي‏جهت نبود كه گشتم مصطفي۹
عاشقي كردم به صد شور و نوا
پس به كار من نماييد اقتدا

زانكه آن شكل است چون آهن‏ربا
مي‏ربايد آهن حُب‌ّ خدا

مي‏كند نزديك حق آن را كه دور
باشد آن سرمايه دارالسرور
كمترين سودش دوصد حور و قصور

ور مشاكل گشت كس با بُوالشرور
روح او در جسم او سازد ظهور

ظاهر و باطن شود از اشقيا
گمره و مغضوب حق ذوالعلا
جايگاهش دوزخ است روز جزا

زانكه شكل او بود چون كهربا
مي‏ربايد كاه، روحش از خدا

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶۷ *»

آن كه دارد بينش و باشد نبيه⁽[۵۲]⁾
ظاهرش چون باطنش بيند كريه⁽[۵۳]⁾
بُوالشرور كي از پليدي شد نزيه⁽[۵۴]⁾

هركه با او گشت همشكل و شبيه
لاجَرَم روحش شود چون او سفيه

شكل و صورت باشد همچون مقتضي
در خور خود خواهد آن روحي ولي
نيك خواهد نيك و بد خواهد بدي

در حديث قدسي آمد كاي نبي
گو به قوم خويش اين حكم جلي

هر عمل آيد از ايشان در عيان
مي‏دهم پاداششان هم طبق آن
پس بگو از من تو با اين بندگان

تا نپوشند از لباس دشمنان
هم نپويند از طريق آن خسان

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶۸ *»

بر حذر باشند از آنان شيخ و شاب
راهشان چاه است و سرتاسر خراب
عاقبت هم پس، لَهُمْ سُوءُ الْحِساب

هم كنند از طُعمه‏هاشان اجتناب
ورنه ايشان هم شوند اندر عذاب

مي‏كند از شُبهه دوري مُمْتَحَن
كي سزد مؤمن گذارد در دهن
آنچه آمد حُرمتش از ذُوالْمِنَن

ورنه ايشان هم شوند اعداي من
گر به شكل آن خسان سازند تن

ني ازان باشد كه من يابم ملال
من منزّه باشم از تغيير حال
مقتضاي آن چنين شد لامحال

زانكه چون ديدم از ايشان آن فعال
دورشان كردم ز فردوس جلال

كژرُواني خودسر و شر‌ّ و دَغَل
غافل از عُقبي گرفتار اَمَل
غرق دنيا تا رسد پيك اَجَل

پس هرآن كس پيش گيرد آن عَمَل
دور گردد از فيوض لم‏يزل

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۶۹ *»

جاي نوشش مي‏دهم هر لحظه نيش
راحتش گيرم كنم قلبش پريش
من بَري گردم از او، او هم ز كيش

رانم او را از مقام قرب خويش
جان او را مي‏كنم در نار ريش

سركشي از حكم من اهريمني‏ست
جايگاه كافران پَست و دَني‏ست
ايمني از آن نه شأن مؤمني‏ست

زانكه هر ظاهر سبيل باطني‏است
ظاهر دشمن طريق دشمني‏است

ظاهر عنوان شد براي آنچه سِرّ
صورت ظاهر مفيد است يا مُضرّ
ورنه بر فطرت همه در خير و بِرّ

بُوالدَّواهي بود در باطن مُقِرّ
بر فضيلتهاي مَولي بل مُصِرّ

بر اساس فطرت و نور وجود
در رخ مَو‌ْلي خدا را مي‏ستود
با دو چشم باطنش بُد اين شهود

با زبان هم دايماً اين مي‏سرود
كز علي۷ دين نبي۹ شد با نمود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷۰ *»

همچو خور او را بديدي در سماك
خويش را ديدي كه همچون مشت خاك
بارها گفت و نبودش هيچ باك

ور نمي‏بودي علي۷ بودم هلاك
سينه‏ام گشتي ز جهلم چاك چاك

اي خدا هرگز نگردم روبرو
بي علي۷ با مشكلي، يا گفتگو
اين روش بودش هميشه دأب و خو

ليك فعل او چو بُد فعل عدو
گشت پيدا سيرت كافر در او

تا كه پيمود او ره كفر و جحود
باطنش شد بدتر از قوم ثمود
بلكه فرعش هر عنودي در وجود

چونكه فعلش جاذب اِلحاد بود
لاجَرَم اِلحاد در وي جا نمود

گر كسي از اين سخن هشيار شد
ور ز خواب غفلتش بيدار شد
كي دگر او تابع بدكار شد

پس هر آن كس عاشق دلدار شد
بايدش چون كار او كردار شد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷۱ *»

گر به دلدارش نمايد اقتدا
كار او آسان شود تا مُنتها
سازد او خود را چو او سر تا به پا

تا رهد از سختي رنج و عنا
يابد از الطاف يارش اعتلا

انبيا تا پيروان پرورده‏اند
پيروي را اصل دين بشمرده‏اند
از همه خود گوي سبقت برده‏اند

بس عجب آن قصّه‏اي كآورده‏اند
عبرتي باشد ببين چون كرده‏اند

داستانها كامده اندر خبر
بهر عبرت باشد آنها سربسر
آشنا سازد تو را با نفع و ضرّ

در ميان قوم لوط خوش گُهَر
بود شخصي بدفعال و بداثر

وارث آن عار و ننگ و آن حسب
ظاهر و باطن از آنها، در نسب
مثل آنها، نار عقبي را حَطَب

فعل او چون فعل قومش روز و شب
با خطايا و معاصي در لعب

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷۲ *»

پشت پا مي‏زد به ناموس و حدود
هركجا بُد ناروا، بودش ورود
جامه تقوي گسستي تار و پود

ليك او را جامه‏ها چون لوط بود
خويشتن را مثل آن شه مينمود

شد چو بي‏حد‌ّ كفر آن قوم شرار
ديو شهوت بر تمامي شد سوار
پير و برنا در كمند او دچار

تا بلا نازل شد اندر آن ديار
جملگي رفتند تا دارالبوار

شهر وارو را چه ماند از حدود؟!
شد تهي از هرچه بودست و نبود
گوئيا كس را نبودستي وجود

غير آن شخصي كه مثل لوط بود
كز بلا جست و نجاتش در ربود

آن كه باشد در كفش امر حيات
شد نگهدار وي از شر‌ّ ممات
آن شباهت از بلا آمد برات

جامه‏اي گر گردد اسباب نجات
چون شدي گر مثل او بودش صفات

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷۳ *»

پيروي از انبياء شد اصل كيش
از تخلف بيند انسان هرچه نيش
نوش عُقبي باشد از اين كيشِ پيش

گر صفات نيكوان گيري به خويش
كي ز دوزخ مي‏شود جان تو ريش

از تخلّف گردد اين انسان جري
مي‏شود كم‏كم ز كيش حق بري
روح‏الايمان كي بود بي پيكري

هركه خواهد باطن بي‏ظاهري
باشد او از حليه دانش عري

تا نگردد ز اتباع، ظاهر نَزيه
باطن انسان كجا گردد نبيه
گر كه ظاهر بدسير، سيرت كريه

باطن و ظاهر قرينند و شبيه
هركه گويد غير از اين باشد سفيه

اي كه دم از حب‌ّ جانان مي‏زني
تا به كي پابند اين دام مني
من رها كن گر خدا را مؤمني

گر هواي روي محبوبان كني
چون تن ايشان تو را بايد تني

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷۴ *»

راه جذب و انجذاب است اين چنين
عشق بي‏معني بود، گر غير از اين
مطلبم را زين مثل ظاهر ببين

تا نگيرد در رحم صورت جنين
از كجا گردد روان او مُبين

در رحم هر صورتي آرد بدست
طبق آن جاني فراهم كرده است
مقتضاي اين نظام اَحْسنست

هر جنين كو صورت حيوان ببست
در تن او روح حيواني نشست

جان و تن مانند يكديگر شود
كار جان از تن بيايد بي اَوَد
هرچه كارد هركه آن هم بِدْرَوَد

هركه شكلش شكل انساني بود
در تن او روح انساني رود

مختلف شد تا كه صورت در برون
حكم آنها هم ز حق شد گونه‏گون
تابع صورت بود حكم درون

بلكه نبود هيچ حكمي بر بطون
غير آن حكمي كه شد اندر نمون

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷۵ *»

چونكه باطن شد ز ديد ما حجيب⁽[۵۵]⁾
شد ملاك ما ظواهر اي حسيب⁽[۵۶]⁾
تا كه ندهد اهرمن ما را فريب

چوب يك چوبست ني خبث و نه طيب
گر ضريحش ساختي گردد حبيب

در برش بالا رود دست طلب
بهر ديدارش همه در تاب و تب
حجّت حق مي‏نهد بر آن دو لب

مَقْبل املاك گردد روز و شب
لازم آيد داشتن او را ادب

ازچه شد محبوب هر شخص دَميث⁽[۵۷]⁾
در كنارش زائرش آيد حَثيث⁽[۵۸]⁾
صورتش سازد هويدا اين بَحيث⁽[۵۹]⁾

ور صنم سازيش مي‏گردد خبيث
واجب آمد لعن او اندر حديث

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷۶ *»

حق شود روشن چو با ذكر مثال
بي‏نيازم من دگر از قيل و قال
اين نظام حق نيابد اختلال

گر تو را باشد هواي ذوالجلال
تا تواني سعي كن در امتثال

زامتثالت باطنت يابد رمق
مي‏دمد از ظاهرت همچون شفق
زندگي خواهي اگر بي‏طعن و دق

سعي كن در اتباع اهل حق
تا كه از انوارشان يابي سبق

با اَماني طي شد ار بگذشته‏ها
شد رها از كف تو را سررشته‏ها
شو مهيّاي عمل زين گفته‏ها

پس پياپي آيدم اين نكته‏ها
بس طويل آيد ز غيب اين رشته‏ها

بسط حق بنگر تو در طي كلام
نكته‏ها گويم مناسب با مقام
پخته مي‏سازم از آنها هر كه خام

گر سخن بودي ز من گشتي تمام
قول ناچيزي كي آيد مستدام

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷۷ *»

من كجا خواننده كو خواننده است
من سبب، سازنده كو سازنده است
من تهي، آكنده كو آكنده است

آن سخن پاينده كو پاينده است
نور آن تابنده كو تابنده است

آبرويي گر كه، از آن آبروست
آب جويي گر كه، از آن آب جوست
هاي و هويي گر كه، از آن ها و هوست

هر مؤثّر را اثر مانند اوست
عكس رو چون رو  و  عكس مو چو موست

نسبت آن دو بود چون اصل و فيي
زانتسابش هم به او گرديده شيي
تا كه برجا باشد او، آيد ز پي

فعل باقي تا ابد باشد چو وي
فعل فاني مي‏شود چون خويش طي

من كجا و غوطه در اين بحر ژرف
همچو ريگ ساحلم نايم به طَرْف
از كرم پُر كن تو اين بشكسته ظرف

اي يم قدرت تو اي بحر شگرف
فعل مي‏خواهم ز تو ني اسم و حرف

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷۸ *»

 

 

` احساس كردن موسي۷ خستگي راه را پس از گذشتن از مقصد

` سالك تا در حيّز خود در سلوك است خستگي ندارد

` خستگي سالك نشان آن است كه در غير حيّز خود در حركت است

` سرّ آنكه عمل را تكليف ناميده‏اند

` ميزان و سنجش كُره و ميل انسان

` نقش عشق در رفع زحمت سلوك

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۷۹ *»

خواهم آرم از گهرها برترش
نكته‏ها گويم ولي تازه‏ترش
گويم ار بيگانه نايد باورش

باز گويم از كليم و رهبرش
كاندر آن وادي چه آمد بر سرش

از پي مقصد بُد او در جُست و گشت
دل پر از خون از غم دوري چو تشت
سينه از آه دمادم گشته مَشت⁽[۶۰]⁾

پس چو بگذشتند از آن صحرا و دشت
خسته شد موسي چو از مقصد گذشت

آن كه بودش در طلب بي‏حد توان
تن اگر بُد در تعب عزمش جوان
پا، نشد سست ار چه ديد او بس هوان

سوي حيّز هرچه مي‏گردي روان
باقتضاي طبع خود باشي دوان

در سرشتت حق نهاده اين اثر
تا ثمر بخشد تو را بي دردسر
جانب مقصد روي در بحر و بر

مي‏نيابي خستگي از آن سفر
قو‌ّتت گردد دمادم بيشتر

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸۰ *»

گر تو را در حيّزت باشد طلب
مي‏روي دائم تو در هر روز و شب
بي‏تعب پوئي نباشد اين عجب

سوي غير حيّزت آرد تعب
گر سپاري يك قدم بيني نصب

گر كه در حيّز روي با پاي لنگ
آنچنان راحت روي گويي خدنگ
كي شوي از دوري ره سينه‏تنگ

ور دو صد فرسنگ آيد بي‏درنگ
رنجه از طبعش نخواهد گشت سنگ

تن اگر در حيّزت در پيچ و تاب
كي كني بر خويشتن روي عتاب
طبع تو گويد دمادم رو متاب

هرچه بشتابي بسوي آفتاب
مي‏شود افزون فروغت زان شتاب

همّتت سازد شبت را همچو روز
طبع تو سازد، اگر بيني تو سوز
هرچه سوزي گويدت سازم هنوز

مي‏شتابي سوي نور جان فروز
كي كند در جان تو ظلمت بروز

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸۱ *»

چونكه در حيّز، تو را هم مد‌ّعاست
طبع در حيّز، چه جايش نابجاست
دمبدم در هر قدم كامت رواست

سوي قو‌ّت مي‏روي ضعفت كجاست
كي ز نزديكي راحت رنج خاست

شوق سرشارت تو را بخشد توان
تن جوان گردد ز شادابي جان
مقصدت در حيّز و سويش دوان

سوي آتش هرچه مي‏گردي روان
سردي از جسم تو مي‏گردد نهان

تا كه در حيّز روي طبع تو، دم
مي‏زند هر دم ز رفتن همچو، دم⁽[۶۱]⁾
كي كند از رفتن اظهار نَدَم

چونكه از آتش گذشتي دمبدم
سردتر گردد تنت در هر قدم

خستگيهاي تو كم‏كم آشكار
گردد و گردي به سستيها دچار
همرهي ديگر ندارد طبع زار

هست جانت از عبادتها فگار
چونكه نبود حيّز تو كوي يار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸۲ *»

مي‏روي اما نداري شور سر
عزم تو سست و تنت چون چوب تر
چوب تر زاتش كجا گيرد اثر

اين تعب زان است كاندر اين سفر
رو به مقصد نيستي اي بي‏خبر

رويت از فرط تعب گردد سياه
آتش شوقي نداري زاد راه
هرقدم از خستگي آري صد آه

پشت بر مقصد برندت سوي شاه
زين سبب گرديده جان تو تباه

حال امروزت بتر از حال اَمْس⁽[۶۲]⁾
بر كمر دستي و دستي هم به رأس
مايه‏ات قلب است و معيوبست و بخس⁽[۶۳]⁾

تو كشي خود را بسوي كوي نفس
محتسب سوي شهت بكشد بعكس

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸۳ *»

يك قدم گر محتسب گردد قوي
ده قدم سويش كشد نفس غوي
زانكه چُون نفست بود طبعت دَوِي⁽[۶۴]⁾

لاجَرَم از آن كشاكشها شوي
خسته تا سوي كدامين يك روي

تا كه داري بر سر از نفست كلاه
دارد از طبع تو هم نفست سپاه
اُفتي و خيزي زجا با سوز و آه

مقصدت باشد فرار از ديد شاه
زانكه هستي خائن و گمگشته راه

مي‏شود افزون تو را رنج و تعب
روزگارت تيره گردد همچو شب
چاره مي‏جويي نمي‏يابي سبب

چون ببيني پيك شه را در طلب
مي‏شوي در خانه پنهان اين عجب

گر نباشد بر سر از نفست كلاه
ور كه شد طبع تو عقلت را سپاه
از غم هجران تو را در سينه آه

گر تو بودي عاشق ديدار شاه
پيشتر از پيك رو كردي به راه

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸۴ *»

رام عقلت مي‏شد آن نفس دغل
همرهت مي‏شد طبيعت در عمل
مي‏شنيدي از عَشيقت اَلْعَجَل

مي‏شدي تازان به هر سهل و جبل
بي‏تعب تا آنكه زو يابي اَمَل

گر كه فارغ از غم جانانه‏اي
بي‏خبر از آن مي و پيمانه‏اي
ني چو شمعي و نه هم پروانه‏اي

اين همه زان شد كز او بيگانه‏اي
زين جهت پنهان به هر كاشانه‏اي

گرنه از چه يك قدم نائي به پيش
مي‏روي واپس چرا هر لحظه بيش
خاطرت گردد ز ياد شه پريش

هين نمي‏بيني كه اندر كار خويش
هرچه بشتابي نگردد جانت ريش

در عوض گر يك قدم آيي به پيش
صد بهانه جويي تا نائي تو بيش
خسته و زار و پشيمان و پريش

چونكه خواند كارسازت سوي خويش
ناله سرگيري كه بس سختست كيش

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸۵ *»

اين غم و زاري تو خود داني چراست
زانكه ديندار دروغيني نه راست
با خداي خود كژ استي ني كه راست

صد هزاران بار خم گردي و راست
در عمل گه از چپ و گاهي ز راست

گه بايستي گه نشيني بهر سود
گه روي بالا و گه آيي فرود
گير و بند صد حدود و صد قيود

خوشدلي، و مي‏شوي از يك سجود
در فغان كاي واي جانم را ربود

همنشيني مي‏كني با ابلهان
در فرار از صحبت فرزانگان
خسته مي‏گردي ز پند نيكوان

با سرور از صحبت هم‏صحبتان
گرسنه تا شام بگشايي زبان

گويي گاهي از وزير و گه ز شاه
هَزْل و جِد‌ّ و گه صحيح گه اشتباه
شاد و خنداني كه شد روزت تباه

از صيام روزي و از ذكر گاه
ناله سرگيري كه آه از رنج راه

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸۶ *»

يكدم آسوده نگردي از طلب
در بر ارباب دنيا باادب
بهر سود اندكي در تاب و تب

مي‏روي اندر بوادي روز و شب
مي‏نگويي يك دم آه از اين تعب

هرچه بيني نوش داني گرچه نيش
خير بيني آنچه را آيد به پيش
در طلب شوقت شود هر لحظه بيش

چونكه تازاني سوي محبوب خويش
خرّمي گرچه شود صد جانت ريش

روز و شب فكرت به دنبال اَمَل
آرزويت آنكه گيري در بغل
شاهد مقصود خود با صد حِيَل⁽[۶۵]⁾

زين سبب تكليف شد نام عَمَل
چون تو را كُلفت فزايد اي دَغَل

با كراهت در ره دين رهسپار
آن كه دين دارد از او صد ننگ و عار
عاقل از دينداري دارد افتخار

گر بُدي مشتاق خدمت بهر يار
بي‏تعب هرگز نه بگرفتي قرار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸۷ *»

آرزويش وصل روي حضرتش
افتخارش كسب فيض قربتش
خواستار اعتلاي دولتش

مي‏ستادي روز و شب در خدمتش
بود آن خدمت دمادم راحتش

خدمت مَوْلي تو را سازد رَها
از غُل نفس بدانديش و دغا
آنكه دارد شكوه زان، داني چرا

چونكه مقصودش بود غير از خدا
طاعت غير است راحت، زو عنا

خدمت غيرش بجان و دل خرند
زانكه از ديدار حق كور و كرند
خدمت حق را سفاهت بشمرند

ليك مردان خدا لذّت برند
روز و شب سوي خدا گر بسپرند

قرب حق باشد مر ايشان را اَمَل
سعيشان در طاعت حق تا اَجَل
در عِقال عقلشان نفس دَغَل

لذّتي كان يابي از شهد عسل
مي‏برد مرد خدا اندر عمل

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸۸ *»

مي‏گشايد هر عمل بر او دري
يابد از آن در، ره بالاتري
گرمي شوقش دهد شور سري

آن مرارت را كه از طاعت بري
او برد گر گردد از طاعت عري

طاعت حق مقصدش از زيستن
زيستن خواهد، كه مقصد يافتن
كي ز طاعت باشدش روي تافتن

چونكه هركس سوي قصد خويشتن
هرچه بسپارد نگردد خسته‏تن

او براي مقصدش صد در صد است
هرچه غير مقصدش بهرش صد است⁽[۶۶]⁾
بلكه او را چون نود اندر صد است

او ضعيف و قو‌ّتش از مقصد است
سوي مقصد قو‌ّتش يك بر صد است

باشد او با مقصدش چون روبرو
جانب او مي‌رود بي گفت‏وگو
بي‏خبر از خود بپويد كو به كو

حيّز هركس بود مقصود او
سوي حيّز مي‏رود هركس بخو

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۸۹ *»

خوي و حيّز را بود پيوستگي
زان دو هم پيدا شد اين دو دستگي
هر يكي را زان يك آمد رستگي

آنچه از خو شد ندارد خستگي
نيست كس را جز، بخُويش بستگي

با كراهت طاعتت را كي خرند
سوي علّيين كجا بالا برند
كي بسويت ديده رحمت كنند

شرم كن چون در قيامت آورند
كُره حق و ميل نفس با گزند

پيرو نفسي تو تا آيد اَجَل
دوري از حق تو را هم ماحَصَل⁽[۶۷]⁾
آورند همراه كُرهت آن اَمَل

پس بپادارند ميزان عَمَل
كُره و ميلت را بسنجند اي دغل

در عرق غرق و دو پايت هم به گِل
بر سرت دستي و دستي هم به دل
واثَبُورا، گفتن تو متّصل

كُره و ميلت را ببيني معتدل
ليك سنگ چرخ پيشش مضمحل

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹۰ *»

تا به آن وضع قبيحت پي‏بري
خواري خود را در آنجا بنگري
كُره و ميلت را كه با هم آوري

نيست سنگ هيچ‌يك جز ديگري
گرنه آزرمت، ز ادراكي بري

بنگري آنگه كه مانند فَلَق
مي‏درخشد وجه حق اندر غَسَق
روسيه گردي شوي غرق عرق

چشمت افتد آن زمان بر چشم حق
گويدت اي لايق صد طعن و دق

اي كه بودي در نهان و در عَلَن
پيرو نفس و فتادي در فِتَن
سرخوش از جام هواي خويشتن

از چه بُد اِكراهت از ديدار من
دور از من از چه خوش بودت وطن

گو كه از دوري من بردي چه سود
خير تو در دوري از من نبود
اعتناء از چه نبودت با عهود

راحت‌ِ كويم عَنايت از چه بود
رنج غيرت از چه راحت مي‏فزود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹۱ *»

روي من از بنده‏اي مستور نيست
جز به طاعت بنده‏اي مأمور نيست
از چه كژ رفتي دو چشمت كور نيست

از چه بد جز اينكه جنست نور نيست
اُنس ظلمت با ضيا دستور نيست

بوده‏اي در محبس طبعت حبيس⁽[۶۸]⁾
ارزشت دادي ز كف گشتي خسيس⁽[۶۹]⁾
من كجا با تو شوم آني جليس

هر كسي با جنس خود باشد انيس
هر كسي سرخوش گرايد با جنيس

ما كه گفتيم اَلْخَبيثُ وَ النَّجيب
لِلْخَبيثة وَ النَّجيبة، ني عجيب
بي‏جهت نبود كه از مايي حجيب

هين چو از ما نيستي اي بي‏نصيب
رو سوي آن كس كه مي‏بودت حبيب

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹۲ *»

مي‏روي سويش شتابان بي اَوَد
طبع تو پيش از تو راحت مي‏دود
برخلاف اقتضايش كي رود

من سخن گويم كه تا ظاهر شود
سنگ سوي حيّز خود مي‏رود

زين جهت روشن بود امر حساب
كي بود اهل ثواب و كي عقاب
اين چنين تا كه شود نشر كتاب

نيست آندم حاجت‌ِ پُرس و جواب
مي‏رود تا اصل هركس باشتاب

كي طبيعت در رهش بيند اَوَد
سر ز پا نشناخته در ره رود
هر قدم از پيشتر بيش مي‏دود

هر كسي بر فطرت خود مي‏رود
تا به اصل خويشتن ملحق شود

سينه از حسرت دمي پرجوش كن
اندكي شرم از حق عيب پوش كن
جرعه‏اي از جام عشقش نوش كن

اي برادر هوش دار و گوش كن
بعد از آن در حب‌ّ يزدان كوش كن

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹۳ *»

كس در اين وادي نتازد غير عشق
كس بسوز آن نسازد غير عشق
كوس آن را كي نوازد غير عشق

رفع اين كُلفت نسازد غير عشق
نقد اين زحمت نبازد غير عشق

عشق عاشق را چو با همّت كند
شهد در كامش هر آن محنت كند
فارغش از نقمت و نعمت كند

عشق رنج عاشقان راحت كند
راحت هجرانشان رحمت كند

قصّه‏اش با عاشقان باشد دراز
جمله را بر درگهش روي نياز
دارد او در پرده صدها گونه راز

باز بردم نام عشق جان‏گداز
باز بردم نام عشق كارساز

باز گفتم من ز راز باطنم
آتشش سوزد مرا جان و تنم
مي‏دهد بر باد آخر خِرمنم

گر بخواهم باز شرح آن كنم
بايدم ديگر جهان برهم زنم

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹۴ *»

ليك مي‏بينم همه خامند و خام
نيست شوري در ميان خاص و عام
غافل از يار و همه در فكر كام

دم فروبند اي زبان در اين مقام
سرد گردد دل ز پُركردن كلام

بايدم با اين دل پر التهاب
سازم و سوزم شوم همچون كباب
پس مريز بر آتش اين دل تو آب

خانه‏اي باشد دل و بابش خطاب
خانه گردد سردتر از فتح باب

بگذر از شرح غم اين بي‏حميم
راز دل كمتر بگو نك با نديم
كم‏سخن‏گويي شد از نهج قويم

لب ببند از عشق و رو سوي كليم
باز سركن نقل آن شيخ حكيم

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹۵ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

` با خبر شدن موسي۷ كه از مقصد گذشته و برگشتن او بسوي خضر۷

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹۶ *»

گو چگونه موسي آن ره طي نمود
تا چه اندازه تعب ديد بهر سود
گو تو از سود وي اينك اي ودود

چونكه موسي طالب آن مرد بود
تا به كويش قوت او مي‏فزود

در هوايش هرچه او مي‏رفت پيش
شوق او هردم شدش از پيش بيش
نوش در كام وي آمد هرچه نيش

چون گذشت از مقصد و مطلوب خويش
جان او ساعت بساعت گشت ريش

بي‏خبر از علّت آن سوز و آه
پيكري فرسوده و حالي تباه
طي كند راه و فتد از راه گاه

پس طلب فرمود موسي زاد راه
تا غذائي صرف سازند آن دو شاه

آن كه باشد فكر مقصد در مسير
طي كند ره را طويل و يا قصير
چه گرسنه طي كند يا آنكه سير

گفت يوشع كاي شهنشاه كبير
رفته ماهي از كفم در آن جزير

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹۷ *»

در همان جايي كه آن مرد خداست
بر يقينم آنكه آن آب بقاست
شد فراموشم كه آن هم مدّعاست

گفت موسي آن مكان مطلوب ماست
بايدم برگشت كانجا دلرباست

بُد در آنجا مُد‌ّعيٰ ما را كنار
آب آن دريا نشان آن نگار
پس چرا گشتيم بغفلت ما دچار

يار در بر بود و ما غافل ز يار
بخت بر سر بود و ما بيخود فگار

از چه آمد در نظر ما را سراب
آب جانبخش و شراب ناب ناب
از چه شد بيرون ز دست ما حساب

پس روان گشتند ز آنجا با شتاب
سوي آن سنگي كه ماهي شد در آب

روز و شب پيمودند آن راه دراز
دشت و صحرا گه نشيب و گه فراز
سينه‏ها از حسرت اندر سوز و ساز

يافتند آن شاه را اندر نماز
با خداي خويش در راز و نياز

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹۸ *»

خار ره گر پايشان را سود و خست
مدتي از راحت خود شسته دست
رفت از خاطر چو مقصد داد دست

صبر فرمودند تا فارغ نشست
از مناجاتش زبان در كام بست

ديد موسي تا كه آن بدر تمام
رنج هجرانش رسيد وقت ختام
شد طلوع صبح امّيدش ز بام

موسي آمد پيش و برخواندش سلام
داد پاسخ خضر و بنمودش مقام

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۹۹ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

` محاكمه حكماء و متكلمان در مستبدشدن به آراء خود در معرفت حق‌تعالي

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰۰ *»

بگذرم از شرح حال اين دو تن
مطلبي آمد كنون در ذهن من
حجّتي باشد ز من اندر زمن

اي كه از وحدت همي راني سخن
با تذلّل مانده در سِرّ و علن

با شكسته كشتي عقلت چطور
كرده‏اي در بحر بي‏حد‌ّي تو غَوْر
بگذرد هركس ز حد‌ّش كرده جَوْر

از تسلسل گاه گويي گه ز دور
سِرّ بي‏طوري همي جويي به طور

مي‏زني گاهي مثل از نار و دود
گه در اثباتي گهي اندر جحود
گه سخن گويي تو از بود و نمود

گه دليل آري تو از صرف وجود
مانده‏اي كور از علامات شهود

دم‏زني گه از وجود و گه عدم
گه زني از ممكن و واجب تو دم
در تحيّر در تزلزل دمبدم

گاه گويي از حدوث و گه قِدَم
وز خودي بيرون نهشته يك قدم

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰۱ *»

مي‏زني بر مثل خود صد طعن و دق
مثل او مسود‌ّه كردي صد ورق
مي‏شماري رأي خود راز و اَد‌َق‌ّ

گاه گويي از صفات ذات حق
گاه از كُنهش همي خواني سبق

غافل از آنكه خود اندر پرده‏اي
آنچه را با وَهْم خود پرورده‏اي
همچو تو آن هم خدا را بَرده‏اي

پشت بر انوار يزدان كرده‏اي
روي بر اهريمنان آورده‏اي

بر مذاق آن خسان دل بسته‏اي
بر سر خوان تهي بنشسته‏اي
بَرده‏سان در نزدشان لب بسته‏اي

رشته برهان حق بگسسته‏اي
سخت با يونانيان پيوسته‏اي

دلخوشي با دسته كور و كران
عقل خود دادي به دست ديگران
اعتمادت گه بر اين و گه بران

ترك كرده دعوت پيغمبران
گشته‏اي كور از ضياء رهبران

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰۲ *»

كرده‏اي بر لفظ تنها اكتفا
صورت برهان پذيري از وفا
بي‏خبر ماندي ز نور اصطفا

ساده‏لوح انگاشتي اهل صفا
نقشها ديدي تو از اهل جفا

با حكيم و فلسفي گشتي رفيق
بر خود آنها را همي ديدي شفيق
مذهب ايشان تو را حق حقيق

قول بقراط آمدت نغز و دقيق
قول حق آمد تو را ما لايَليق

قول آنها رهنمايت سوي غيب
داده‏اي دل از جواني تا به شَيْب
بي‏بهاء قول خدا، اي بر تو وَيْب⁽[۷۰]⁾

گر نهد خفّاش بر خورشيد عيب
عيب خفّاش است اين مِنْ غَيْرِ رَيْب

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰۳ *»

گر برون نايد ز اندوهش جَريض⁽[۷۱]⁾
بشنود از هر مغنّي صد قَريض⁽[۷۲]⁾
كي ملامت مي‏شود شخص غَريض⁽[۷۳]⁾

گر مُرورت يابد از حلوا مريض
عيب بر حلوا نمي‏گردد عريض⁽[۷۴]⁾

بندگان را گر كه بس بُد اين عقول
پس چرا آمد ز حق ما را رسول
كفر و ايمان شد ز ما رد‌ّ و قبول

اهل وحدت سادگانند اي جهول
نقشها را نيست در وحدت حصول

عقل ناقص اندر اين ره كاره نيست
اندر اين وادي جز يك آواره نيست
غير تصديق نبيّش باره⁽[۷۵]⁾ نيست

نيكوان را حاجت مشّاطه نيست
زشت را جز سرخ و زردي چاره نيست

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰۴ *»

چون نبي از جانب حق خاسته‏ست
ساده است و سادگي را خواسته‏ست
از كژي در عصمت و در راسته‏ست⁽[۷۶]⁾

ساده از اوصاف حق آراسته‌است
از نقوش ماسوي پيراسته‏است

ساده را دل از يقينش بَرْد، بَرْد^([۷۷])
او ز گرماي تَلَوُّن، سرد، سرد
باصفا باشد دلش همچون كه وَرْد^([۷۸])

نيست او را حاجتي بر سرخ و زرد
چونكه او با ساده‏رويان خوي كرد

پس ز ظلماني مشو طالب تو ضَوْ
طالب ضوئي ز خور طالب بشو
هرچه مي‏خواهي سوي بابش برو

گندم از گندم نمايد جو ز جو
فهم ضد‌ّ از ضد‌ّ آن طالب مشو

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰۵ *»

اِنْ سَمِعْتَ جُمْلَةً قَدْ قالَها^([۷۹])
اَلْحَكيمُ فَاعْرِفِ الْمَعْني لَها^([۸۰])
مِنْ حَكيمٍ بالِغٍ قَدْ انتَهي^([۸۱])

يُعْرَفُ الاَشْياءُ مِنْ اَضْدادِها^([۸۲])
حَدُّها لا نَفْسُها حاشا لَها^([۸۳])

حق تعالي را چو نِد‌ّ و ضد‌ّ نبُد
خلق او را هم نبودي زان دو بُد‌ّ
پس مشيّت بر اساس آن دو بُد

چونكه ضد‌ّ گرديد حد‌ّ ضد‌ّ خود
فهم ضد‌ّ مر حد ضد‌ّ را راه شد

ماسواي حق هران خشك و تري‏ست
گر كه اصلي باشد آن يا كه بري‏ست
اين نظام ضد‌ّ همه سرتاسري‏ست

ساده ما از حدود ضد‌ّ عري‏است
حُسن او از لوث ضد‌ّ و ند‌ّ بري‏است

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰۶ *»

ضد‌ّ و ند‌ّ را از كجا ره سوي اوست
آن كه در قدرت جهان چون گوي اوست
آشكارا جلوه دلجوي اوست

آن مكاني كافتابِ روي اوست
غير خفّاش است و دور از كوي اوست

حسن او كي در خور هر گفتگوست
شور آن حُسن است هر آنچه ها و هوست
بي‏نشانست و هويدا كو به كوست

فهم هر چيزي به فهم نفس اوست
فهم مو از مو و فهم رو، ز روست

گرم را از گرم جو، از سرد، سرد
جفت را از جفت خواه از فرد، فرد
خار را از خار ياب از وَرْد، وَرْد

سرخ را از سرخ بين از زرد، زرد
صحّت از صحّت شناس از درد، درد

مختلف در ما مشاعر تا كه شد
دركشان يكسان نباشد خود بخود
چونكه اشيا سنخشان يكسان نبُد

مُدْرِك و مُدْرَك موافق تا نشد
بسته مي‏گردد ره اِدراك خود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰۷ *»

هركه را هر مشعري يابد كمال
انطباع يابد در ان مشعر مثال
گرنه، ماند بي‏خبر زين انفصال

هرچه گويد بعد از ان باشد خيال
باشد اندر پاي عقل او عقال

آنچه باشد در وجود ما پديد
از مشاعر شد دليل ناپديد
كار آنها هم چو اينها بس سديد

رنگها را كي توان از گوش ديد
صوتها از چشم كي خواهي شنيد

از كه آيد گو به من اي حامّه⁽[۸۴]⁾
از عموم مردمان يا سامّه⁽[۸۵]⁾
صُنع حق باشد سراسر تامّه⁽[۸۶]⁾

بويها از ذوق و طعم از شامّه
نيست ممكن درك آن بر عامّه

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰۸ *»

خِصْب را از خِصْب و از قَفْر قَفْر⁽[۸۷]⁾ بين
دولت از دولت ز فقر هم فقر بين
صافي از صافي، كَدِر از كَدْر⁽[۸۸]⁾ بين

بطن را از بطن و ظهر از ظهر بين
خلق را از خلق و امر از امر بين

ذلّت از ذلّت ببين از بَفْش بَفْش⁽[۸۹]⁾
اُشتر از اُشتر شناس از رَخش رَخش⁽[۹۰]⁾
روشن از روشن بياب از دَخش دَخش⁽[۹۱]⁾

ساده را از ساده جوي از نقش نقش
فرش را از فرش بين از عرش عرش

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۰۹ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

` طريق معرفت حق‌تعالي در نزد اهل توحيد

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱۰ *»

سادگان شيدا و دلداده شدند
سرخوش از آن جام و آن باده شدند
پس رها از نقش و آزاده شدند

سادگان چون طالب ساده شدند
لاجَرَم از بهرش آماده شدند

عاشقانِ حق بحق اين دسته‏اند
كَنده از غير و به حق پيوسته‏اند
از علايقها تمامي رسته‏اند

نقشها از لوح خاطر شسته‏اند
نقش را در قيد ساده بسته‏اند

نزد حق باارزش و اَخْش⁽[۹۲]⁾ آمدند
بعد خواريها چه با بَفْش آمدند
كي دگر آزرده از تَفْش⁽[۹۳]⁾ آمدند

با طرازان طالب نقش آمدند
عرش را هشته سوي فرش آمدند

جملگي زان انحطاط گشتند سرد
گرم كثرت بي‏خبر از شأن فرد
غفلت آنها را ز حق بيگانه كرد

نقشها ديدند سبز و سرخ و زرد
لاجَرَم گشتند از اهل نبرد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱۱ *»

مقصد هريك از آنها اِجْتلاف⁽[۹۴]⁾
بلكه هريك را هدف شد اِقتلاف⁽[۹۵]⁾
خصم را خواهد نمايد اِغتلاف⁽[۹۶]⁾

اختلاف آمد سبيل اختلاف
سادگي آمد دليل ايتلاف

سادگان در عصمتند از انحراف
در مدار حق همه اندر طواف
بي‏خبر از جور و ظلم و اعتساف

صد هزاران ساده يك‏رنگند و صاف
دو مطر‌ّز لامحاله در خلاف

ساده از هر قيدي آزاده شده‏ست
سرخوش از آن جام و آن باده شده‏ست
عاشق و شيدا و دلداده شده‏ست

اي خوش آن خاطر كه او ساده شده است
بهر جلوه يار آماده شده است

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱۲ *»

او نباشد در هواي اِجْتلاف
در سرش كي پرورد او اِقتلاف
او كه را خواهد كه سازد اِغتلاف

شسته دل از لوث نقش و اختلاف
نيست در او غير حب‌ّ و ايتلاف

ساده تا شيدا و دلداده نشد
از تعيّنها گر آزاده نشد
سرخوش از آن جام و آن باده نشد

آينه تا صافي و ساده نشد
بهر حسن يار آماده نشد

آن كه با شمشير نفسش كُشته شد
حَبّه حُب‌ّ در دلش كي كِشته شد
مي‏سزد از قرب حق گر هِشته شد

لوح اگر از خَطِّ بد آغشته شد
خطّ نيكو كي بر آن بنوشته شد

بگذر از خود، قُرب درگاهت دهند
لابه كن تا سينه پُرآهت دهند
فاقه آور، جاه و خرگاهت دهند

ساده شو تا سادگان راهت دهند
صاف شو تا نور چون ماهت دهند

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱۳ *»

آن كه دل در سينه‏اش غمناك نيست
آه و افغانِ وِرا پَژْواك⁽[۹۷]⁾ نيست
خاكيان را ره سوي افلاك نيست

آن زمين كز عُشب هرزه پاك نيست
همچو بستان خر‌ّم و چالاك نيست

سادگان را انبياء قاده شدند
رهبر آن خلق دلداده شدند
ساقي آن جام و آن باده شدند

انبيا از اين سبب ساده شدند
بهر فهم ساده آماده شدند

منقطع گشتند تمامي از حدود
ظاهر و باطن مُبر‌ّا از قيود
برگرفتند دل ز هر بود و نبود

نقشها شستند از لوح وجود
تا كه فهم سادگانشان شد شهود

سادگي پس راه و رسم برتر است
ساده‏جويي كار هر پيغمبر است
ساده را هم صاف و ساده مظهر است

گر تو را هم عشق ساده بر سر است
بايدت ساده شدن كان در خور است

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱۴ *»

باشدت از نقشها گر عار و ننگ
سينه‏ات از تيرگيها گشته تنگ
پس بزن بر شيشه نفست تو سنگ

آينه دل صاف كن از لوث زنگ
پاك كن قلب خود از اين بو و رنگ

تا ببندي بار خود با بارشان
بشنوي با گوش دل گفتارشان
همره آنها روي بازارشان

تا عيان بيني جمال يارشان
گرددت مكشوف سِرِّ كارشان

چشمت افتد تا به آن رخسار يار
نور حق بيني ز چهرش آشكار
بگسلاند هستيت را پود و تار

باز بردم نام شيرين نگار
رفت از سر هوشم و از دل قرار

يار گويد سر‌ّ كارم را بپوش
عقل گويد گفته يارت نيوش
عشق مي‏خواند ز لاقَيْدي بگوش

باز گفتم يار و از سر رفت هوش
دل درون سينه‏ام شد در خروش

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱۵ *»

دارم از اين سختي جانم عجب
همچو ني نالم ز فرقت روز و شب
من نگيرم از رهش پاي طلب

باز گفتم يار و جانم شد بلب
جانم از نامش بشد در تاب و تب

راه عشّاقش بود راه دگر
زاد راهش آه سرد و چشم تر
سوز سينه همره خون جگر

باز گفتم يار و عقلم شد ز سر
همچو مجنون گشتم از خود بي‏خبر

باز عقلم از سرم يكجا گريخت
آبرويي گر بجا يكباره ريخت
شد هراسان بر خود از وحشت بپيخت⁽[۹۸]⁾

باز اين ديوانه بند خود گسيخت
بر سر خود خاك بي‏شرمي ببيخت

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱۶ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

` مقايسه بين ايمان اهل معرفت و ايمان ديگران

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱۷ *»

شد ز كف عقل و ز پاي او عقال
خسته آيد در نظر از قيل و قال
كي بود دربند جاه و يا منال

فاش مي‏گويد هم از شوق وصال
اي مُرقّع‏پوش كافركش تعال

هين نباشد از تو پروا ديگرم
گر تو را خنجر مرا هم پيكرم
من دگر كي عاقل تن‏پرورم

شور جانان برده ايمان از سرم
مي‏كشي گر كافر اينك كافرم

عشق جانان تا كه شد در من پديد
شد ز كف ديگر مرا عقل سديد
رشته دل را ز غير حق بريد

هست ايمان تو از بيم و اميد
شور من بالاتر از وعد و وعيد

تو گرفتار و دچار خوب و زشت
چشم امّيدت به كار و كسب و كشت
من اميدم آنكه ايمانت سرشت

تو به بيم دوزخ و شوق بهشت
من اسير آنكه اين بنياد هشت

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱۸ *»

شاديت ار، رحمتي آيد پديد
اندُهت از نعمتي ار پاكشيد
دلخوشم با آن كه در تو جان دميد

تو چو طفلان بيمت از لولو شديد
من به بيم از آن كه لولو آفريد

در، دكان بيني هميشه آب و نان
آرزويت، گسترش يابد، دكان
خواهش من باني دريا و كان

تو چو طفلاني اسير گردكان
من به فكر آن كه گردان كرد آن

با سبب داري كشاكش چون گَدا
گوييا باور نگرديدت بَدا⁽[۹۹]⁾
من سبب از او نمي‏بينم جدا

تو به قصد خانه من خانه خدا
تو به كشتي بند و من با ناخدا

بيم من از چه، به چه دارم رجا
بين تفاوت از كجا شد تا كجا
نامه‏ام را حبّ او باشد سَجا⁽[۱۰۰]⁾

چونكه نام اين دو خوف است و رجا
شور او در من بهشت اين دو بجا

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۱۹ *»

دلخوشي در طاعتت باشد نُويد
مانعت از معصيت نهي شديد
جلوه‏اي از او چو شد ما را پديد

برده از خاطر مرا وعد و وعيد
نيستم از او بجز اويم اميد

من ز نفع و ضرّ خود، بيگانه‏ام
كي چو تو سرگرم آب و دانه‏ام
من كجا در بند دام و لانه‏ام

چونكه از عقل اين دو، من ديوانه‏ام
چون عمارت اين دو، من ويرانه‏ام

فارغم زان دو ز پايم تا سرم
بي‏خبر در باطن و در ظاهرم
ياد او دائم بخاطر آورم

گر كه ايمان اين دو من خود كافرم
گر شهودت غايب اينك حاضرم

از طمع گاهي شتابان مي‏دوي
گه ز نوميدي خرامان⁽[۱۰۱]⁾ مي‏روي
خود تو به داني كه مي‏باشي دَوِي⁽[۱۰۲]⁾

تو به استدلال چون كوران روي
يا به مقصد يا به چاه اندر شوي

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲۰ *»

من چو مجنون شهره اندر كوي يار
قبله من قامت دلجوي يار
ديده نگشايم بغير از سوي يار

من چو بينايان اسير روي يار
بسته پاي جان من گيسوي يار

چونكه بُد از خاك كوي او گِلَم
مهر او زين زندگاني حاصلم
خوانْدَم از لطف خود او اهل دلم

دايم اندر كوي او پا در گلم
تو چو كوران مانده‏اي اندر ظلم

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲۱ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

` بيان معرفت شهودي

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲۲ *»

گر كه هستي طالب وصل نگار
ور كه باشي از فراقش بي‏قرار
راه وصلش گويمت اي هوشيار

برگشا چشم و ببين رخسار يار
كاشكار است از يمين و از يسار

جلوه‏گر در مَعرض ديدار ماست
روشن از او ديده بيدار ماست
ديده بگشا گر تو را انكار ماست

آنچه مي‏بيني ظهور يار ماست
جمله نور عارض دلدار ماست

او هويدا در عيان و در نهان
هر هويدايي بود از آنِ آن
جز نُمودش ني نُمودي در ميان

غير اوئي نيست پيدا در جهان
گر نه‏اي اَحْوَل ببين روشن عيان

گر دو مي‏بيني تو را باشد قصور
اين قصورت شد تو را اصل غرور
تا غرورت، زين حقيقتها تو دور

اوست پيدا از خفا و از ظهور
هم هويدا از ظلام و هم ز نور

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲۳ *»

اَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّك تا شنيد
دل به اوج معرفت آنگه رسيد
گفت سبط مصطفي۹ شاه شهيد

كور باد آن چشم كو وي را نديد
حاش للّه نيست غير از او پديد

نور او در هركجا تابان بود
خود دليل خويش در عرفان بود
عارفان را بينشي اينسان بود

شمس را كي حاجت برهان بود
خود بذات خويش افروزان بود

شخص آگه كي خورد گول سراب
كي خورد از آن بوادي، تشنه آب
آن كه آبش در دهان كي شد كباب

جستن برهان براي آفتاب
شد دليل آنكه بر ديده حجاب

تا كه در وادي خوشي با هر سراب
دل كبابي، دل كبابي، دل كباب
چاره دردت كند يك جُرعه آب

گر تو را نبود ابر ديده حجاب
هان هُويدا در جهان است آفتاب

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲۴ *»

آن كه با تو دائم است او روبروي
از چه مي‏گيري سراغش كو به كوي
بينيش، آنگه، نبيني غير اوي

گر نمي‏بيني تو آن تابنده روي
رو علاجي بهر چشم خويش جوي

با وجود آفتاب كي احتياج
باشد انسان را به شمعي يا سراج
احتياج ما به آن در ليلِ داج

گر نيفتد عكس رخ اندر زجاج
بايدش بنمود از صيقل علاج

تا رها گردد ز صيقل از مني
لب ز خودگويي ببندد آن سَني⁽[۱۰۳]⁾
از تو گويد او نه از نفس دَني⁽[۱۰۴]⁾

نه كه بر او نقش رخساري كني
لاف، هذا مصقل صاف زني

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲۵ *»

گر ز صيقل آن نيابد اين مقام
نقش تو بر او كجا گيرد قوام
چاره آنرا نسازد صد كلام

نقش بر وي را نمي‏باشد دوام
امتحاني كار او سازد تمام

خواهي از دل ار، زُدايي لوث زنگ
زن به اين حبل متين حق تو چنگ
بگذر از دنيا و دين و نام و ننگ

علم رسمي سربسر نقش است و رنگ
امتحاني شيشه‏اش آرد بسنگ

آنچه افزايد دمادم انحطاط
كي تو را با حق دهد آن ارتباط
جاي شهبازت تو را سازد غطاط⁽[۱۰۵]⁾

علم رسمي سربسر خال و خطاط
در نكوئي كي شود اينها مناط

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲۶ *»

شير پرده كي توان غُرّان شود
هركه بندد پر به خود، پرّان شود؟
گر مُذَهّب مِسّ،⁽[۱۰۶]⁾ طلاي كان شود؟

چوب از صيقل كجا برّان شود
گل ز سرخي آتش سوزان شود؟

گر گذاري كج كُلَه، گردي اَمير؟
جلد شيري گر بپوشي، پس تو شير؟
گر نشيني با شهي، باشي وزير؟

لاف مردي كي تو را سازد دلير
لاف ايمان باشدت كي دستگير

گر كه دادت مهلتي حق وَدود
در صف صاحبدلان جاي تو بود
آخر آن رسواييت را هم فزود

از ريا تا كي توان زاهد نُمود
حرص باطن عاقبت گيرد شهود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲۷ *»

همچو جان نيّت، عملها قالب است
هر يكي مر ديگري را جالب است
زودگذر باشد عمل گر سالب⁽[۱۰۷]⁾ است

حكم هر باطن بظاهر غالب است
جلوه خود را هميشه طالب است

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲۸ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

` داستان زاهد ريا كار

` بيان نفاق و منافق

` منافقان صدر اسلام

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۲۹ *»

اي خنك آن كو ز قيد خود برست
مستي او شد ز ميناي الست
گويم اينك زانكه مينايش شكست

گوش كن از زاهد صورت‏پرست
كز ريا او را چه حاصل شد بدست

كي برد از زهد خود سود آنكه بَلْخ⁽[۱۰۸]⁾
حرص او سازد ازو اين جامه سلخ⁽[۱۰۹]⁾
هر عمل آورده او گردد چو طلخ⁽[۱۱۰]⁾

آنچنان گويند كاندر شهر بلخ
زاهدي بُد كامش از اغيار تلخ

دل بريده از خواص و از عوام
لب فروبسته ز هر بي‏جا كلام
ني بُدي پابند شرب و ني طعام

چون رجال غيب مخفي از انام
دائماً در فكر و ذكر مستدام

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳۰ *»

بي‏خبر از آنچه مي‏آمد پديد
فارغ از خويشان نزديك و بعيد
با همه بيگانه بُد آن نااميد

هرگز او را در محافل كس نديد
از ضيافت بُد، اِباي او شديد

ني ورا مَشْط و نه مسواك و خلال
چهر او درهم پُر از گرد ملال
گونه‏هايش از هزال همچون تلال

جسمش از جوع و سهر همچون هلال
بُد رقيب وقتها همچون بلال

روز و شب گويا مراقب داشتي
صد نگهبان هر طرف اَنگاشتي
كي۪ خطائي بهر او پنداشتي

اتفاق ار يك قدم بگذاشتي
صدهزاران تخم بسمل كاشتي

بيم او بي‏حد‌ّ ز خشم كردگار
از گنه همچون ز گرگي در فرار
ذكر او اَلْعَفْو در ليل و نهار

گر نعوذبالله او بشنيد نار
اشك خود مي‏ريخت چون ابر بهار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳۱ *»

كار او انجام نيك و ترك زشت
گوئيا اين حالت او را بُد سرشت
بُد عبوس و روترش با بدكُنِشْت⁽[۱۱۱]⁾

گر شنيدي اسم رضوان و بهشت
تخم دعوت در همان ساعت بكشت

جامه‏اش پشمينه از پا تا به فرق
در توجّه گوييا گرديده غرق
پيش چشمش جز عبادت هرچه مَحْق⁽[۱۱۲]⁾

در كفش بودي عصا بر دوش دلق
از مجامع مي‏رميدي همچو برق

لحيه‏اش بيش از حدود يك پَنَك⁽[۱۱۳]⁾
روي آن از اشك چشمش چون پَشَك⁽[۱۱۴]⁾
زير پايش جانمازي از بَرَك⁽[۱۱۵]⁾

دامن كوتاه و جامه چون خسك
بود تا زانوي او تَحْتُ الْحَنَك

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳۲ *»

لحظه‏اي در او نديدي كس طرب
از همه او بُد ز وحشت در هرب
گوييا ني نسبتي ني هم سبب

چشم او از كثرت گريه جرب
از كمال زهد فارغ از ادب

با كسي ني گفتگويي ني جلوس
برحذر از حشر و نشر با نفوس
كس نمي‏ديدش مگر زار و عبوس

از پدر ارثي نبرده يك فلوس
كف بكف مي‏سود دايم از فسوس

زانوي ماتم گرفتي در بغل
با خودش اندر ستيز و در جَد‌َل
فقر و فاقه بُد ز عمرش ماحَصَل

عجز نفسش مانع كسب و عمل
منحصر بُد كسب او اندر اَمَل

الغرض كوته نمايم نك سخن
زاهدي مفتون زهدش مرد و زن
زهد او ضرب المثل هر انجمن

لوح او منقوش از كلّ سنن
ليك فرقي داشت سرّش با عَلَن

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳۳ *»

باطنش برعكس ظاهر سربسر
غافل از حق و ز عقبي بي‏خبر
هرچه گويم من بُدي زان بيشتر

باطنش چون گور كافر پر شَرَر
ظاهرش چون عابدان اندر نظر

ظاهرش رشك تمام مؤمنان
باطنش ننگ جميع كافران
شرّ محض اينست و خير محض آن

حرص پنهان زهد را كرده عيان
همچو گرگي در لباس ميشكان

ظاهرش دام و هدف بودش شكار
تيزي بازار همّ آن فگار
فارغ از اين هم‌ّ نبُد آن بد شعار

زهر او پنهان و نرمي آشكار
در زوايا بود دائم همچو مار

هر منافق را چو او اينش سياق
عالم و اهلش ازو در احتراق
آورد در هر صفي او اختراق

باشد از شرك جلي بدتر نفاق
زان بدرك اسفل است آن را مساق

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳۴ *»

مشرك از ايمان و اهل آن بريست
مؤمنان را هم ز مكرش ايمنيست
كفر او ظاهر چو روز روشنيست

مشركان را باطن و ظاهر يكيست
آن لعين ايمان عيان كفرش خفي‏است

ظاهرش مر باطنش را ساتر است
او در اين امر خطيرش ماهر است
زين تستّر بر مرادش قادر است

مشركان چون شرك ايشان ظاهر است
مؤمن از افساد ايشان حاذر است

شر‌ّي ار خواهند نپوشند از نظر
خاطر مؤمن بود آسوده‏تر
زانكه شرّ خواهد وليكن مستتر

آن لعين در ظاهرش شهد و شكر
باطنش چون شحم حنظل پر ضرر

با هزاران حيله باشد درصدد
تا كه سازد از ره حق منع و سد‌ّ
جويد از شيطان‌ِ اِنس و جن‌ّ مدد

صد هزاران گبر و هندو در بلد
گمره از ايشان نشد يكتن ز صد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳۵ *»

زانكه كافر كفر خود افشا نمود
راه خود را او جدا از ما نمود
باطنش را ظاهرش رسوا نمود

يك منافق گر به ملكي جا نمود
صد هزاران نفس را اغوا نمود

در صف ما آيد او اندر نماز
گويد او با هريك از ماها چو راز
مي‏فريبد آن كه با او شد بساز

چاه اگر باشد سرش پيدا و باز
سوي او بينا نخواهد كرد تاز

بلكه مي‏مالد مرتب او پَلَك⁽[۱۱۶]⁾
مي‏رود امّا پَنَك بعد از پَنَك⁽[۱۱۷]⁾
تا كه سالم بگذرد از آن تَرَك⁽[۱۱۸]⁾

ليك اگر پوشيده باشد با خسك
جاهل از بالاي او افتد بتك

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳۶ *»

اولياء را او فكند اندر وثاق
زاتش او سينه‏ها در احتراق
از نفاق آمد پديد هر انشقاق

هيچ خُلقي نيست بدتر از نفاق
نيست او را با صديقي اتّفاق

طبع او گويا عجين است با شقاق
در شقاق او گوييا، در استباق
با كسي هرگز ندارد او وفاق

خود منافق با منافق در نفاق
كي به مؤمن باشد او را اتّفاق

آن كه را دل با كسي نبود شفيق
با كسي همره نباشد در طريق
شد اگر همره نمي‏باشد شقيق

گر ببيني فرقه‏اي زايشان رفيق
نيست اِ－ بهر دفع يك صديق

حال آنها را حكيمي در مثال⁽[۱۱۹]⁾
گفته تا سازد مجسّم شرح حال
اتّفاق آن گروه بدسِگال⁽[۱۲۰]⁾

چُون سگان گرد خر در قال قال
جملگي اندر نزاع و در جدال

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳۷ *»

دشمن يكديگر آنها سربسر
مجتمع در ظاهرند بر لاشه خر
عوعو آنها كند كر رهگذر

جملگي عف‏عف كنان و حمله‏ور
تا دو گوش خويش در خون برده سر

آن يكي بر آن و آن بر اين پَرَد
آن ز چنگ اين و اين از آن بَرَد
اين از ان زخمي و آن از اين جَرَد⁽[۱۲۱]⁾

چون يكي انسان از آنجا بگذرد
هر يكي‏شان جامه و رختش دَرَد

بي‏خبر جمله ز كُرْهِ طبع او
بدگمان از كار او و وضع او
لاشه خر، چه وَ وضع و رفع او⁽[۱۲۲]⁾

متفق گردند اندر دفع او
مجتمع كوشند اندر منع او

گرچه در ظاهر سگان را وحدتست
وحدت قول و عمل در رؤيتست
يك هدف در فكر و رأي و نيّتست

اين نه اجماعست بل خود فرقتست
زانكه هريك را جدا يك نسبت است

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳۸ *»

هريكي را مقصدي زين ماجراست
لاشه را بيند كه بهر او رواست
عوعوش بهر خود او بر هواست

اين نه اجماعست بل نوعي هواست
هر يكي را اقتضاهاي جداست

اينكه بيني هريكي گشته پريش
اين پريشاني نبد از راه كيش
پيش از اينش از چه بودش چنگ و نيش

هريكي در منع كوشد بهر خويش
تا ربايد جيفه را از غير بيش

خويش را بيند نه غير خويش را
نفع خود خواهد نه نفع ماسوا
گرچه همراهند و با هم همصدا

ظاهراً باشد هواشان يك هوا
ليك در باطن بود هريك جدا

كي شمارد عاقل اين را اتّفاق
كي ملاك حق شد اينگونه وفاق
سالم آن كه شد برون از اين جَناق⁽[۱۲۳]⁾

همچو گرگان سقيفه كز شقاق
مختلف گشتند از روي نفاق

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۳۹ *»

شد نفاق آن منافقها پديد
كس نفاقي اين چنين هرگز نديد
هر نفاقي در حقيقت زين دميد

جيفه را هريك بسوي خود كشيد
بر سر و بر روي آن ديگر جهيد

هريك از آنها پي يك مد‌ّعاست
مد‌ّعاي هريك از ديگر جداست
هر نفاقي ريشه‏اش اين اد‌ّعاست

آن يكي گفتي خلافت حق ماست
وان دگر گفتي كه بهر ما سزاست

در سقيفه هم‏صدا بُرنا و پير
بهر جيفه سربسر در، دار و گير
بر هوا زآنها شهيق و هم زفير

آن دگر گفتي كه از ما يك امير
از شما هم بر شما يك تن كبير

هرزگاني بدتر از گرگ و شَغال
جمله بگشوده ز پاي خود عقال
رفته از ياد تمامي حق آل:

چون سگان‌ِ گرد جيفه در جدال
مختلف بودند اندر قال قال

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴۰ *»

هر سري را در سقيفه يك صدا
هر صدايي ضد‌ّ حق در آن فضا
كشمكش بر گرد جيفه هركجا

جيفه‏شان بودي متاع اين سرا
نه ز خلقي شرمشان نه از خدا

مقصد و مطلوب آن جمع دَني
بُد رياست بر گروه ابلهي
ابلهاني كمتر از دام و ددي

مجتمع گشتند در منع ولي۷
پاي بنهادند بر حكم نبي۹

پاس حقّ شاه را نگذاشتند
برخلاف او قدم برداشتند
رايت انكار او افراشتند

طالب آن جيفه‏اش انگاشتند
شير حق را مثل خود پنداشتند

اي عجب از اين خطا اي ابلهان
بر ولي مطلق حق اين گمان
مِلك طِلقش عالم و هرچه دران

اين بود شير خدا، هي هي سگان
بيشه او لامكان شد، ني مكان

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴۱ *»

او كجا مفتون اين ناسوت بود
پيش او از هرچه بيش ممقوت بود
نان خشك جو ولي را قوت بود

شير حق را صيدگه لاهوت بود
صيد او از سرمد و ماهوت بود

او كجا سرگرم اين احوال شد
دلخوش از اقبال و استقبال شد
يا ز اِدبار شما بدحال شد

سرمد او را صيد از چنگال شد
جيفه دنيا كِيَش آمال شد

هركه را او بنده يا مولا كند
هرچه را او زير و يا بالا كند
عالمي عُقْبي و يا دنيا كند

آمد او تا طعمه‏تان القا كند
ني كه از اين مرده‏خرتان واكند

او بدست خود گِل آدم سرشت
او نهال منهي جنّت بكشت
او قسيم دوزخ است و هم بهشت

هين نمي‏بينيد خر را بازهشت
چند از اين عفعف و غوغاي زشت

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴۲ *»

اين خر و اين هم شما و اين چَنيد⁽[۱۲۴]⁾
خويشتن بر اين چَنيده افكنيد
از چه رو باشد شما را اين خَنيد^([۱۲۵])

مطمئن سر را فرو در خر كنيد
خر نمي‏خواهد كس عفعف كم زنيد

اين خر گنديده نوش جانتان
كي طمع در طعمه‏تان دارد، خسان
گر كه باور ني شما را، امتحان

ليك اين باشد غريزي سگان
ممتنع باشد تخلّفشان از آن

سگ نمي‏داند چرا دارد حِجاج⁽[۱۲۶]⁾
از چه رو باشد هميشه در لَجاج⁽[۱۲۷]⁾
مي‏كشد او را غريزه در فُجاج⁽[۱۲۸]⁾

هركسي را لوح خاطر چون زجاج
استقامت باشدش يا اعوجاج

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴۳ *»

هر كژي و راستي در خُلق و خو
عينكي باشد كه تيره يا كه سو⁽[۱۲۹]⁾
از پس آن بيند آنچه روبرو

هر كسي چون او نمايد اندر او
خواه باشد نيك‏رو يا زشت‏رو

قصّه آدم تو در قرآن بخوان
آن لعين گفتش منم از ناصحان⁽[۱۳۰]⁾
باورش آمد چو بود از صادقان

صادقان بينند صادق، كاذبان
كاذبان بينند كاذب، صادقان

از بداهت باشد اين مطلب عيان
بيش از اين حاجت نباشد در بيان
هركه، وجدانش بود حاكم بران

همچو انسان داند، انساني جهان
همچو سگ بينند انسان را، سگان

طالب آن طعمه دانند آن پريش
بلكه هريك داندش از خود كه بيش
طالب خر باشد و در فكر نيش

چونكه بينند آن سگان انسان چو خويش
لاجرم جان و تنش سازند ريش

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴۴ *»

سگ كجا از طبع او شد باخبر
كي ز ديد او شد آگه او ز خر
او ز ديد طبع خود بيند بشر

چون برفت انسان دگر با يكدگر
در خلاف آيند از او‌ّل بتر

لحظه‏اي با هم نباشندي شفيق
دشمني گر شد غريزي شد عميق
كي خلاصي باشد از آن چون غريق

اين بود حال منافق اي رفيق
هرگز از ايشان مجو يك تن صديق

او‌ّلي را هر منافق شد سپاه
بهر دفع آن ولي دين‏پناه
روي تاريخ از جفاشان شد سياه

كار اين دين از منافق شد تباه
ورنه تقصيري نبود از نزد شاه

زان جفا خانه‏نشين گرديد شاه
بر فلك از سينه عترت صد آه
اُمّت و اسلام از ان شد بي‏پناه

چون منافق يافت اندر شرع راه
كار جمعي جاهل از آن شد تباه

Z Z Z Z Z Z Z

 

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴۵ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

` حالت زاهد بلخي

` تاجر ظاهربين بلخي

` زوجه زيبا و عفيفه تاجر

` تاجر درحالت مرض موت

` مردمان قدر زندگان را نمي‏دانند و ستايشگر مردگانند

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴۶ *»

نكته‏ها آيد پياپي نو به نو
بينش از آنها بيابد رشد و ضو
بهره‏ور آن كو كه شد خواهان تو^([۱۳۱])

باز از احوال آن زاهد شنو
بر سر آن داستان ديگر برو

زاهد افسرده در سوز و ساز
برده در طاعت بسر عمري دراز
ظاهراً فارغ ز هر اميد و آز

دايماً مي‏بود مشغول نماز
با تضرّع با تذلّل با نياز

عزلت و جوع و سهر ذكر دوام
در مناجات و دعا هر صبح و شام
بسته در بر روي خود از خاص و عام

روزها اندر صيام و شب قيام
بود كار او عبادت والسلام

بي‏خبر از كسب و كار ديگري
سود و ضرّ و سوق و هر شور و شري
از حساب و از سياق و دفتري

بود در آن شهر شخص تاجري
از حرام و شبهه مال او بري

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴۷ *»

نزد اهل سوق مردي بس اَمين
مُعتدل در خُلق و خوي و هم وزين
در تجارت ماهر و كارش متين

معتقد بودي به دانايان دين
بود از بهر امامان در كمين

سُبحه در دست و مرتّب ذكر لب
در جماعت حاضر او در روز و شب
قد دوتا نزد امامش از ادب

هركه در محراب شد او از عقب
پس نمي‏رفت از مقامش يك وجب

او بظاهر كرده بودي اكتفا
بس بُدي او را يكي شال و ردا
حُسن ظاهر كاشف از باطن ورا

گر خري مي‏شد به محراب دعا
در زمان كرد از عقب او اقتدا

زانكه، در بينش بُدي او را قصور
بي‏خبر از حيله و مكر و غرور
طي شد از عمرش بسي سال و شهور

چشم ظاهر بازش و از قلب كور
از مقام درك باطن بود دور

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴۸ *»

گر كه ديدي زاهدي بالا و پست
باخضوع در پيش رويش مي‏نشست
بوسه ميزد بر سر و بر روي و دست

هركجا بد زاهدي صورت پرست
عقد اخلاص از براي او ببست

زين عمل بودش بسي وجد و سرور
مي‏شمردش توشه يوم النشور
نعمتش در ازدياد و در وفور

بود مال او كرور اندر كرور
از متاع و از ضياع و از قصور

تاجر بلخي بُدي مردي شريف
خلق و خويش همچو برگ گل لطيف
خلقتش هم از قضا بودي ظريف

بود او را زوجه‏اي نيك و عفيف
كز تديّن بود با عصمت حليف

در نگاهش بس حيا مي‏زد موج
از حيا رخسار او مانند جَوْج⁽[۱۳۲]⁾
نزد او زنها شدندي فوج فوج

هرگز از مردان نديده غير زوج
نام حُسن و عصمتش بگرفته اوج

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۴۹ *»

خانه‏داري صرفه‏جويي، با كفاف
بُد سر و كارش هميشه با كلاف
بينشان هرگز نبودي اختلاف

شهره آفاق بود اندر عفاف
هيچ‏كس از او نديده يك خلاف

زوجه تاجر بُد و در گفتگو
با تواضع بُد هميشه آن نكو
شاد ازاو هر زن كه مي‏شد روبرو

شخص بازرگان اسير حُسن او
سالها با عصمت او كرده خو

ازدواج او نبُد از بهر مال
ني بُد از بهر جمالش اين وصال
هر دو را حق داده بودش در مآل

زانكه آن زن بود يكتا در جمال
جمع كرده با جمال خود كمال

بهر بازرگان و آن ماه منير
زندگي شيرين بُد و بس دلپذير
زن بسي راضي ز تقدير جدير

بُد ز بازرگانش دو طفل صغير
هريكي را تازه بگرفته ز شير

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵۰ *»

عمر انساني قصير و يا مديد
چون شود طي مرگ او آيد پديد
رخت بايد زين جهان فوراً كشيد

شد مريض آن تاجر و مرگش رسيد
صبح عقبي از شب دنيا دميد

رفت از ديدش دگر كم‏كم چو لَمْع⁽[۱۳۳]⁾
شد ضعيف ديگر ورا نيروي سمع⁽[۱۳۴]⁾
خون دل باريد بسي زن جاي دَمْع⁽[۱۳۵]⁾

اقربا برگرد او گشتند جمع
در ميانشان ماند او مانند شمع

در اَنين او، اقربا در گفتگو⁽[۱۳۶]⁾
ديده كم‏سوي او در جستجو
كو فلاني، كو فلاني، كو و كو

هر يكي افسوس خورد از بهر او
حيف كان از دار دنيا تافت رو

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵۱ *»

حيف كو بايد گذارد كار و بار
اين زن و اين خانه و مال و عَقار⁽[۱۳۷]⁾
اي فسوس بر او و بر اين اعتبار

اين بود قانون اهل روزگار
جملگي را اين چنين باشد مدار

افكنند از ديده هر محمود را
عيبها جويند هر محسود را
طعن مي‏گويند، هر مسعود را

قدر نگذارند هر موجود را
حُسنها بدهند هر مفقود را

بنگرند گر با حسد بر هر جليل
گردد از طعن حسودانش عليل
اي زبان حاسدان بادا كليل

هركه باشد در ميان خوار و ذليل
چونكه شد از اين سرا نعم‏الخليل

تا كه بودي در جهان آن دل‏پريش
بُد گرفتار حسودان كم و بيش
يكدم آسوده نبُد از زهر نيش

زنده گر باشد وحيد عصر خويش
از حسدها خاطرش سازند ريش

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵۲ *»

نام او را با حقارت مي‏برند
نقشه‏ها از بهر تحقيرش كشند
غيبتش را هركجا پيش آورند

عيبها بر خلق و بر خُلقش كنند
طعنها بر سيرت و شغلش زنند

ننگ او خواهند و گويندش صريح
آنچه سازد عاقبت او را طريح
او نياسايد بجز اندر ضريح⁽[۱۳۸]⁾

گر خري ميرد گر و لنگ و جريح
ناله سرگيرند از قلب قريح

بس لقبها همره نامش برند
دم ز مدح او بهر محفل زنند
گر كسي گويد بَدي بر او جهند

وصفها از شكل و رفتارش كنند
از خَرِ عيساش بالاتر برند

نارضا از آنچه گرديده رقم
در گِلَه از لوح و تقدير و قلم
در رفاهند و نيابند جز اَلَم

گر هزاران روز خوش اندر نِعَم
آيد ايشان را نباشد غير غم

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵۳ *»

آه سرد از سينه‏هاشان بركشند
هي بسوي آسمان سر بر، كشند
نقشه‏ها بهر خوشيها مي‏كشند

باز از ايّام سابق سرخوشند
حسرت آن روزها را مي‏كشند

گاه مي‏گويند كجا شد آن سرور
از چه گشتيم زان خوشيها ما به دور
به بود زين زندگي ما را قبور

گرچه آن ايّام را حين حضور
سخت مي‏پنداشتند آن قوم كور

لا تَعَجَّبْ ذاكَ مِنْهُمْ يا فَتي⁽[۱۳۹]⁾
فِي الْجَميعِ ذلِكَ قَدْ اُثْبِتا^([۱۴۰])
بِالْكَفُورِ وَصْفُ الاِْنْسانِ اَتي^([۱۴۱])

يَتَمَنّي الْمَرْءُ فِي الصَّيْفِ الشِّتا^([۱۴۲])
فَاِذا جـــــاءَ الشِتــــا قَــدْ مَقَّـتا^([۱۴۳])

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵۴ *»

يَشْتَكي اِنْ مَسَّهُ يَوْماً اَذي⁽[۱۴۴]⁾
قَدْ يَكُونُ فِي الاَْذي خَيْرٌ حِذا^([۱۴۵])
يَنَْبغِي الصَّبْرُ وَ فِي الْعَيْنِ قَذي^([۱۴۶])

لا بِذا يَرْضي وَ لا يَرْضي بِذا^([۱۴۷])
اِنَّمَا الاِْنْسانُ طَبْعاً هكَذا^([۱۴۸])

گر رضا باشد بشر يا نارضا
آنچه مي‏خواهد خدا ز امر قضا
گردد اِمضاء و شود مِمّا مَضي

هيچ نبود بهتر از سِلْم و رضا
گردن تسليم در نزد قضا

گر كه در عشق نگاري استوار
كار خود را هم به او پس واگذار
چونكه خواهد خير تو در اصل كار

هرچه پيشت آيد از نزد نگار
ميل خود بگذار و شو در ميل يار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵۵ *»

مطمئن خير تو هم در اين بود
گرچه بر نفس تو آن سنگين بود
كار او اندر خور تحسين بود

هرچه از شيرين بود شيرين بود
نيست عاشق آن كه زان غمگين بود

خير ما را ميل ما معيار نيست
آگه از آن نفس بدرفتار نيست
پس صلاح ما بجز اين كار نيست

هركه او راضي به فعل يار نيست
خود همانا عاشق دلدار نيست

عاشق خود باشد و مرد دوروست
بهر دلدارش كجا او آبروست
عشق اگر صادق دگر بي‏گفتگوست

هركه او ذاتش نكو فعلش نكوست
ني كه تلخ از او و شيرين هم از اوست

پيش عاشق كي جدا اين زان بود
آنچه زان‏سو آيدش خواهان بود
شيوه هر عاشقي اينسان بود

تلخي و شيرينيش يكسان بود
گر تو را در قيد عشقش جان بود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵۶ *»

كي اسير خويشتن، ديوانه است
بند خود او همچو يك فرزانه است
آن كه كامش تلخ از جانانه است

رنجش از آن است كو بيگانه است
هر خرابي زانكه خود ويرانه است

در حقيقت بر سر ميثاق نيست
درس ما در دفتر و اوراق نيست
چون به درسي عاشقش مفتاق⁽[۱۴۹]⁾ نيست

يار ما بيگانه از عشّاق نيست
اوست بيگانه كه خود مشتاق نيست

صادقانه چونكه با محبوب نيست
جاذب يار و، وِ را مجذوب نيست
او خريدار دل معيوب نيست

ورنه دلبر از كسي محجوب نيست
اين حجب از آنكه خود مطلوب نيست

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵۷ *»

بايد او‌ّل درد خود سازد علاج
در صف صافان بيابد اندماج⁽[۱۵۰]⁾
از زلال وي خورد ني از اُجاج

يار همچون شاخص و مردم زجاج
وز زجاج آن راستي و اعوجاج

يار ما باشد ز هر عيبي عديم
او خريدار دلي كامد سليم
در خور او كي بود قلب سقيم

اي خوش آن آئينه كو شد مستقيم
روبروي شاخص خود شد قويم

ساكت از خودگويي و هر لاف شد
بس مبارك او ازين دستلاف شد⁽[۱۵۱]⁾
برگزيده از همه اصناف شد

زنگها از خود زدود و صاف شد
بهر شاخص مظهر اوصاف شد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵۸ *»

هرچه گويد، گويد از آن نامدار
لب ز خود بست و از او دارد شعار
رست از خود شد به شاخص پايدار

كرد پنهان خويش و ظاهر كرد يار
از صفا شد مظهر حُسن نگار

هر كمالش شد كمال آن اريب
اين كرامت از چه گرديدش نصيب
زانكه خودبيني نشد او را حجيب

ميل خود بگذاشت در ميل حبيب
قلب خود پرداخت از لوث رقيب

نقد قلبش داد و حُبّش را خريد
مرغ دل بر بام دلدارش پريد
ديد او را اَقْرَب از حَبْلُ الوَريد

سوي يار از جان و از تن بنگريد
پرده‏هاي هستي خود را دريد

شد رها از طبع خودبيني زشت
نام او را بر وجود خود نوشت
كوي يار او شد او را هم بهشت

در رضايش گردن تسليم هشت
تخم صدق اندر زمين دل بكشت

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۵۹ *»

صدق و تسليم و رضايش اصل كار
شد وجودش روي آنها استوار
فاني از خود شد بيارش پايدار

شد فراموشش هرآنچه غير يار
شد ز صدق آئينه حُسن نگار

مظهر او پاي تا سر در وجود
«لا» و «اِ－» يي مجسم در شهود
بود، بود يار و او بودي نبود

هرچه جز دلدار خود از «لا» زدود
داد در دل يار را زِ«ا－» نمود

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶۰ *»

 

 

 

` تاجر بلخي در حال شد‌ّت بيماري و گفتگوي اَقارب او با او

` هر زمان باشد اجل خواهد رسيد و از اين جهان فاني بايد رفت

` زندگاني به هر شكلي مي‏گذرد و عاقبت رفتن از اين دنيا است

` رفتن به قبرستان و عبرت گرفتن از رفتگان

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶۱ *»

شمّه‏اي گفتم ز حال مردمان
تا شناسي ناسپاسان زمان
اندكي گفتم ز صدق عاشقان

چونكه دور افتادم از آن داستان
باز از تاجر همي سازم بيان

حالت آن تاجر ماهر چه شد
آن كه بُد در نيكيش جاهر⁽[۱۵۲]⁾ چه شد
مهر نيكان بر دلش قاهر چه شد

كز اقارب هريكي ظاهر چه شد
وز قلوب هريكي باهر چه شد

گفتگو از سيم و زر بود و درم
هريكي گفتا كه من آگه‏ترم
راه خرج مال را ره مي‏برم

آن يكي مي‏گفت كاي صاحب كَرَم
كن وصايت تا نرفتي از برم

كن وصيت تا بگويم من ز دين
رسم بخش مالت اي مرد مكين
چاره‏اي نبود از اين امر متين

وان دگر گفتي مبارك هست اين
كن وصيت را، مشو از اين غمين

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶۲ *»

من امورت را كفايت مي‏كنم
آنچه را گويي رعايت مي‏كنم
شد اگر لازم شكايت مي‏كنم

وان‏دگر گفتا وصايت مي‏كنم
وان‏دگر گفتي حمايت مي‏كنم

آنچه را گويي تو اي مرد خدا
سازم اجرا مو به مو هر گفته را
راحت اكنون تو وصيت كن به ما

وان‏دگر گفتي كه ثلثي كن جدا
تا بگيرد دست تو روز جزا

تا نرفتي تو از اين دنيا بُرُن
تا نگرديدي دچار كفن و جُن⁽[۱۵۳]⁾
نام تو برده شود اندر مُدُن⁽[۱۵۴]⁾

وان‏دگر گفتي كه ملكي وقف كن
پيش از آنكه بركنندت بيخ و بن

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶۳ *»

سرپرستي من نمايم زانچه را
وقف سازي در ره دين خدا
بعد من هم پور من باشد بجا

وان‏دگر گفتي مظالم ر‌َد‌ّ نما
وان‏دگر گفتي وجوه برّ كجا

مسجد و محراب و اصلاح مسير
قاري قرآن نما چندي اجير
يا كه بهر حج‌ّ بده مال كثير

وان‏دگر گفتي كه ارحامت فقير
وان‏دگر گفتي فقيران دست‏گير

شد بسي طولاني آن گفت و شنيد
هر زمان رأيي ز هر يك شد پديد
رأي سابق گه پسند و گه جديد

شخص بازرگان چو آن اوضاع ديد
آه سرد از قلب پردردش كشيد

چونكه بودش آرزوهايي هنوز
غافل از آنكه اجل در تك و توز⁽[۱۵۵]⁾
آتش حسرت شد او را سينه‏سوز

گر هزاران سال ماني ور دو روز
بايدت شد زين جهان دل‏فروز

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶۴ *»

منزلي باشد در اين ره اين جهان
مَعبري باشد نه جاي جاودان
هركه مي‏آيد، دو روزي ميهمان

اين جهان باشد سراي كاروان
شام آيد، صبح مي‏كوچد از آن

اين سرا كي مقصد اقصي بود
در، گذر در ديده بينا بود
كي مُهَنّا زندگي اينجا بود

اين نه جاي منزل و مأوي بود
خود رباطي در ره عقبي بود

باخرد بيند كه اين باشد سبيل
هر كنارش بر فنايش شد دليل
دل كجا بندد بدو شخص نبيل

خيره آن كو بشنود بانگ رحيل
باز بندد دل به اين عمر قليل

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶۵ *»

مي‏رسد مرگت اگر گردي چو گَرْگ⁽[۱۵۶]⁾
سويت آيد گر چه دورت همچو نَرْگ⁽[۱۵۷]⁾
جانب قبرت برد حتي ز اَرْگ⁽[۱۵۸]⁾

تو به خواب غفلت و بيدار مرگ
وين عجبتر حرص تو در جمع بَرگ

در غم تحصيل ملكي و دهي
تا كه خواهي از غم آنها رهي
شهد در كامت نمايد چُون پَهي⁽[۱۵۹]⁾

گر هزاران گنج سيم و زر نهي
بايدت رفتن اَبا دست تهي

گر كه بي‏حد‌ّ باشدت زر يا كه زور
طي شود عمرت سراسر در غرور
همسران بي‏شمارت در خُدور⁽[۱۶۰]⁾

گر كني تعمير جنّات و قصور
عاقبت خواهي شدن در تنگ گور

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶۶ *»

صد خدم گر باشدت در هر دري
روز و شب در خدمتت صد نوكري
در لحد تنها پس از مرگ اندري

گر هزاران جامه زرّين دري
كي ز كرباس كفن افزون بري

پرورش گر كه دهي عمري تو تن
فربهش سازي شوي چون كرگدن
خاك مي‏گردي بزودي بي‏سخن

رو هزاران بوي خوش بر خويش زن
عاقبت گنديده خواهد شد بدن

شب و روزت گر كه غرقي در سرور
چلچراغ قصر تو تابد چو هور
چاره‏ات نبود ز تاريكي گور

گيرم اعوان تو را چندين كرور
كيست يارت عاقبت جز مار و مور

گر تو را نك جست و خيز گونه‏گون
در برون از منزلت يا در درون
اُفتي آخر دست و پا يابد سكون

گر هزاران آب خوش آري برون
مي‏شود جاري ز چشمت چرك و خون

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶۷ *»

در قصورت هرچه دلخواهت بود
چاره گرما و سرما را كند
در لحد ديگر چه چاره مي‏شود

گستري گر فرش ديبا بر نَمد
عاقبت جايت بود اندر لحد

در ميان كار و بار بي‏شمار
گفتگو از هر دري با غير و يار
گردش شهر و ده و كوه و كنار

يك قدم رو سوي قبرستان گذار
برگشا يك دم تو چشم اعتبار

دل دمي از فكر نوش و نيش گير
از غم آينده يا از پيش گير
بهره از اين فرصت خود بيش گير

پنبه غفلت ز گوش خويش گير
بشنو از ايشان و عبرت پيش گير

آگهت سازند ز انواع فتن
معني ديگر بيابد زيستن
بي‏زبان با تو بگويند تن به تن

هريكي گويد ز حال خويشتن
قصّه‏هاي جانگداز از جان و تن

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶۸ *»

بر همه احوالشان يابي وقوف
آشنا گردي نه با يك با اُلوف
آگهي يابي ز دَهْر پُر صُروف⁽[۱۶۱]⁾

آن يكي گويد بُدم شاهي عسوف
عالمي از سهم من بودي مخوف

مست و سرخوش بودم از جام غرور
نام من در كشورم با فرّ و شور
برده مي‏شد هركجا نزديك و دور

دولتم بودي كرور اندر كرور
از جواهر وز فواخر وز قصور

تاج زرّين كَياني⁽[۱۶۲]⁾ بر سرم
خلعت شاهنشهي بودي برم
بس غلامان صف كشيده در برم

جمله شاهان عالم بر درم
بنده‏سان بودند دايم چاكرم

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۶۹ *»

غافل از مرگ و تقادير نهان
مست لذّت زين تفوق بر شهان
مثل من ديگر نبودي در كَهان⁽[۱۶۳]⁾

جمله را هشتيم و رفتيم از جهان
دست خالي از كِهان و از مِهان

شاهيم را بُد گمانم بي اَمَد
من نديدم در همه عمرم نَمَد
باورم كي مي‏شد اين قبر و لَحَد

زان همه اموال و گنج بي‏عدد
يك كفن كردند ماها را مدد

بي‏تكبّر كي زدم من يك قدم
هر قدم در حضرتم صدها خدم
در بر هر امر و نهيم جمله خم

نه خدم آمد بكارم نه حشم
جمله رفت از دستمان از بيش و كم

كس بدون رخصتم نامد حضور
در حضور من نبودي كس جسور
با خود و بيگانه بودم بس وَقور

عاقبت خفتيم در اين تنگ گور
از براي غير هشتيم آن قصور

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷۰ *»

زين قبيل از شاه و خان و از امير
لشگري يا كشوري يا كه وزير
درخور هريك قياس از اين بگير

آن يكي گويد بُدم ماهي منير
عالمي بودي به حسن من اسير

آرزوي جملگي از شيخ و شاب
آنكه گيرم از رخ ماهم نقاب
گل ز رنگ و بوي من در پيچ و تاب

در جهان‌ِ حسن بودم آفتاب
ذرّه‏سان در پرتوم اين نه حجاب

من كه شهره از جمال خود بُدم
هركجا رفتم نديدم چون خودم
اي بسا ديدم دل از خود بي‏خودم

هين ببين با خاك يكسان آمدم
آن همه ناز و نياز از كف شدم

بنگرم اينك كه پامالم دگر
بي‏تفاوت بگذرد هر رهگذر
بر سر و رويم نهد پا پي سپر

آن يكي گويد كه رفتم در صِغر
وان دگر گويد شدم بعد از كبر

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷۱ *»

بعد عمري را كه من دارع⁽[۱۶۴]⁾ بُدم
كوس لشگر را يكي قارع⁽[۱۶۵]⁾ بُدم
ديگري گويد كه من شارع⁽[۱۶۶]⁾ بُدم

آن يكي گويد كه من زارع بُدم
در فلاحت عالم و بارع بُدم

آن يكي گويد كه من بودم طبيب
كس نبُد در فنّ من با من رقيب
هر مرض را از علاجم شد نصيب

آن يكي گويد كه من بودم اديب
وان دگر گويد كه من بودم لبيب

زان سبب بودم ز هر نقصي نزيه
ديگري گويد نبُد من را شبيه
كس رقيب من نبُد غير از سفيه

وان دگر گويد كه من بودم فقيه
وان دگر گويد كه بودم بس نبيه

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷۲ *»

هريكي را در خور خود پيروان
بُد متاع هريكي را طالبان
شور و غوغايي بپابُد در ميان

جملگي بگذاشتند اين خاكدان
نيست اين دنيا ابر كس جاودان

پيش عاقل باشد اين دنيا چو طلخ⁽[۱۶۷]⁾
دل نمي‏بندد به طلخي غير بَلخ⁽[۱۶۸]⁾
روز و شب سايد تو را همچونكه جَلْخ⁽[۱۶۹]⁾

پر شود پيمانه چه شيرين چه تلخ
غرّه عمرت رسد آخر به سلخ

آيت عبرت ز حد‌ّ باشد فزون
ديده‏اي بايد كه بيند گونه‏گون
حُب‌ّ اين دنيا نباشد جز جنون

هين مشو مغرور اين دنياي دون
چونكه بايد رفتنت از آن برون

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷۳ *»

چون نهالي و جهان باغ كُهُن
روز و شب گويد به گوشَت اين سُخن
اعتمادي بر اساس خود مكن

هوش دار و فكر كار خويش كن
تا نَكَنده تيشه مرگت ز بُن

تلخ كامت گر كه شد در اين مقام
ليك بيدارت نمودم از منام
تا نباشي جزء «النّاس نيام»

چونكه پاياني ندارد اين كلام
بشنو از تاجر كه چون گشتش ختام

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷۴ *»

 

 

 

 

 

` نااميدي تاجر از زندگي و بي‏اعتمادي او به اقاربش

` وصيّت او به زاهد و اباء زاهد از پذيرش

` اصرار تاجر و پذيرفتن زاهد

` مردن تاجر و فريفته شدن زاهد به زوجه او

` گفتگوي زاهد و زوجه تاجر

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷۵ *»

زندگي باشد چو امر عاريت
طي شود با صد بلا يا عافيت
نوبت رفتن كه شد با تاجرت

چون بديد آن تاجر نيك‏عاقبت
بايدش رفتن بسوي آخرت

دوره نوشش گذشت و وقت نيش
مهلت آخر گشت و فرصت كم نه بيش
شد مهيّا با دلي از غم پريش

وين عقارب اقربا از پس و پيش
هر يكي در جلب نفعي بهر خويش

باخبر بود از صفات آن و اين
آن حسود و اين بخيل و او لعين
اين اسير نفس و آن از اهل كين

آه سرد از دل كشيد و گفت هين
شخص زاهد كو كه باشد او امين

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷۶ *»

سر به ياد زاهد وارسته لاند⁽[۱۷۰]⁾
نام زاهد بر لبش همچون كه كاند⁽[۱۷۱]⁾
منتظر بهر ملاقاتش بماند

از پي احضار آن زاهد دواند
قاصدي كو را سوي بالينش راند

صدر مجلس حضرتش را تا نشاند
تخم نخوت در دل رجسش فشاند
خردلي ايمان براي او نماند

دست اخلاصي به دامانش رساند
داد سوگند و بحق خويش خواند

كاي خدا را حجّت و اي يادگار
از نبي و اهل‏بيت آن نگار
اي كه با مايي ز لطفت سازگار

كاي امام و مقتداي روزگار
وي مسيحادم امين كردگار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷۷ *»

اي كه بودم در برت عمري زبون
از كرم شو چاره‏ساز من كنون
شكوه‏ها دارم ز بخت واژگون

منقطع گشتم از اين دنياي دون
دست من كوته شد و جان شد برون

در برت افتاده‏ام اكنون بخاك
بنگرم از غصّه باشم سينه‏چاك
اي هزاران همچو من بادا فداك

گرچه مي‏دانم كه دامان تو پاك
شهرت زهد تو رفته تا سماك

ارتباطي تو نداري با درم
هرچه غير از حق نبيني جز صنم
غير حق در دل نداري هم‌ّ و غم

ليك من درمانده‏ام در همچو دم
دست‏گيرم چون تويي صاحب‏كرم

از تو مي‏خواهم رعايت كن مرا
يك نگاهي از عنايت كن مرا
بينوايم من كفايت كن مرا

من نمي‏گويم وصايت كن مرا
حاجتي دارم حمايت كن مرا

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷۸ *»

من كه دادم در رهت عنوان خويش
درگذشتم از سر و سامان خويش
چاكرت بودم همه دوران خويش

من چو بسپردم به مالك جان خويش
هشتم از پس جمله خان و مان خويش

ديده بستم زين جهان پرمحن
خاندانم را شد ايام حزن
شد نصيب هر يكيشان داغ من

چشم رحمت سوي طفلانم فكن
زوجه‏اي دارم عفيف و ممتحن

ملك و اموال مرا چون وارثند
سرپرست لايقي را طالبند
گرچه خود مايملكم را مالكند

طفلكان من يتيم و كوچكند
نيست ممكنشان بكار خود رسند

زحمت آنها شما را نابجاست
ليك در راه خدا كاري سزاست
حق‌تعالي را در اين كارت رضاست

آن عفيفه يك كنيزي از شماست
خواجگيّت بهر طفلانم رواست

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۷۹ *»

سينه‏ام تنگ آمده زين غم چه سخت
همّتت سازد مرا راحت ز تفت⁽[۱۷۲]⁾
گر پذيري ياورم گرديده بخت

اينك آمد مرگ و جان از تن برفت
گر ترحّم مي‏كني وقتست وقت

چشم امّيد من و لطف شما
نااميدم من ز رحم اقربا
يك نگاه تو بود مشكل‏گشا

گاه گه لطفي سوي ايشان نما
منع كن زايشان يد جور و جفا

از نگاهت برطرف گردد مِحَن
از دل  طفلان و اين بيچاره‏زن
دلخوشند آنها به لطفت در زمن

گفت آن زاهد معاذالله كه من
پانهم بيرون ز حد‌ّ خويشتن

من كجا و حشر و نشر با عوام
كو مجالي تا كه باشم با اَنام
با چه رويي كرده‏اي طرح مرام

زاهدان را كي مجال اين مهام
حاش للّه كي شوم در اين مقام

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸۰ *»

زاهدي چون من كجا شد شأن وي
قبض و اقباض و رجوع پي ز پي
گفتگو از دخل و خرج و ني و هَي⁽[۱۷۳]⁾

بنده و اين شغلها هيهات كي
زاهد و اين قصّه‏ها كن قصّه طي

تاجر از دل آه سردي بركشيد
زاهد از آهش كمي واپس خزيد
ناز او را تاجر از جان مي‏خريد

هرچه آن بسيار گفت اين كم شنيد
هرچه آن پيش آمد اين واپس جهيد

زاهد افزودش همي نازي به‏ناز
دست تاجر سوي او هردم دراز
كم نشد از قلب او يك ذر‌ّه آز

او بزد بر دامنش دست نياز
اين فغان كه بگذرد وقت نماز

او گرفتار غم بي‏انتها
اين به لاحَولَ مرتب در نوا
او به شور و اين يكي از غم رها

او بگفتا رحم بر حالم نما
اين بگفتا بگذرد وقت دعا

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸۱ *»

چونكه ديد او را ندارد رغبتي
خوش ندارد از قبول زحمتي
بُد گمانش آنكه دارد عصمتي

عاقبت بَعْدَ اللُتَيّا وَالَّتي
گفت من را هست سويت حاجتي

بين كه جان من رسيده تا به لب
فرصتي ديگر ندارم در طلب
تا بجويم من يكي ديگر سبب

حاش للّه از من و سوء ادب
كز براي تو بخواهم يك تعب

نااميد از تو نگشتم من هنوز
عاقبت روشن بود پيشم چو روز
در دلت بخشد اثر اين آه و سوز

اين‏قدر خواهم كه در ماهي دو روز
سويشان آري تو روي دلفروز

خاطر ايشان بيابد ايمني
سايه‏ات به از هزاران چون مني
خوار از اين عزّت كني هر دشمني

چشم رحمت سوي ايشان افكني
گه به اين بيت‏الحزن پايي زني

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸۲ *»

شادي آنها به ديدارت بود
غم بَرَد از جانشان از تن اَوَد
گرمي لطفت به رگهاشان دود

اتّفاقاً روزي ار كاري رود
فضل و جودت شامل ايشان شود

هر طلب يابد ز يُمن تو وصول
از دعايت حاصل آيد در فصول
بر اصول افزايد و هم بر فضول

بعد صد من‌ّ و اِبا كرد او قبول
يافت از او مقصد تاجر حصول

دست زاهد پس مدارك را سپرد
وجه نقد خويش را نزدش شمرد
شد دعاگوي وجودش تا بمُرد

جان خود تسليم كرد و شد به خلد
رخت را با جان پرحسرت ببرد

كودكان و زوجه‏اش در سوز و ساز
اقربا در سوك او در تك و تاز
بهر تشييعش همه گشتي فراز

كرد زاهد زود تجهيز و نماز
تعزيت را چند روزي كرد ساز

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸۳ *»

كس از او از اقربا طرفي نبست
بس عبوس با اهل مجلس مي‏نشست
راه اُلفت بر همه زين ره ببست

سينه‏اش شد تنگ از طول نشست
ظهر سيّوم تعزيت را درشكست

گفت با خويشان كه خواهم معذرت
بيش از اين فرصت ندارم زين جهت
خواهم از حق بهر تاجر مغفرت

چون شب چارم شد آن كافرصفت
رفت سوي خانه بهر تعزيت

خاطرش آسوده از هر فرد و جَوْق⁽[۱۷۴]⁾
ني ورا تشويش و ني ترسي ز اَوْق⁽[۱۷۵]⁾
فارغ از راه و جهات و تحت و فوق

بسكه او را بود بر سر شوق و ذوق
بود اندر گردنش از حرص طوق

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸۴ *»

ني به فكر مركب و ني هم رُكوب
شد فراموشش دگر ذكر غروب
ني بيادش مُستحب ني هم وجوب

رفت سوي خانه و بي‏دق‌ّ و كوب
داخل خانه شد از حرص خطوب

زن ز جا همچون غزالي پس رميد
از تعجب جان زن بر لب رسيد
لعل زيبايش به دندان مي‏گزيد

چونكه غافل رفت آن زن را بديد
سربرهنه همچو خورشيدي دميد

زن ز شرمش شد دمي بي‏خود ز خود
دست و پايش بي‏رمق شد همچو پُد⁽[۱۷۶]⁾
اندك اندك آمد او قدري بخود

چونكه چشم زاهد آن را ديد شد
خود ز هوش و داد از كف آنچه بُد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸۵ *»

زن دوان خود را به حجره تا رساند
چادري را بر سر از شرمش كشاند
بُختي نفس از پِيَش زاهد چو راند

دل برفت و پايش از رفتار ماند
ليك بر روپوش خود لاحول خواند

در ز حيلت محكم از داخل ببست
سرخوش از فكر وصال و مستِ مست
پيش خود گفتي مرادم حاصل است

رفت سوي حجره و با زن نشست
ليك تير عقل او جسته ز شست

داده از كف راه و رسم تسليت
گوييا هرگز نديده تربيت
مقصدش كارش كه يابد تمشيت

خواست گويد بهر آن زن تعزيت
از شبق يكبارگي شد تهنيت

نفس سركش را رها شد تا مهار
شد برون از كف زمام اختيار
از كه پروايش دگر در كار و بار

هر زمان گفتي سخن نزديك كار
خرده خرده از كف او شد قرار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸۶ *»

از شبق رنگش شده مانند زِفت⁽[۱۷۷]⁾
زن ز بي‏شرمي او اندر شگفت
درب حجره بست و محكم بست چِفت⁽[۱۷۸]⁾

دست برد و جامه آن زن گرفت
دست ديگر زد به بند جامه سفت

مي‏كشيدش جانب خود بس شديد
زن به زير دست و پاي آن پليد
دست و پا مي‏زد و او هم مي‏غريد⁽[۱۷۹]⁾

آن عفيفه اين مصيبت را چو ديد
از دل پردرد خود افغان كشيد

كاي پليد روسيه اي بدسير
اي ز حق و دين و شرعش بي‏خبر
در شگفتم من ز تو اي نر‌ّه‏خر

كاين چه بي‏شرمي بود اي خيره‏سر
از خدا شرمي كن اي از سگ بتر

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸۷ *»

اجنبي هستي تو با من اي دغا
با چه رويي پانهادي در سرا
گو كه وجدانت چه شد اي روسيا

نه تويي خود زاهد و من باعزا
بگذر از اين هردو شرمي از خدا

غرق بحر شهوت و در دام موج
پيروانت اي سفيه فوجند و فوج
اي متاعت هركجا بگرفته روج

نه من آخر عده‏اي دارم ز زوج
اي كه زهدت در جهان مي‏داشت اوج

پس چه شد دين تو اي رذل لعين
مانعت زهدت چرا نامد از اين
از چه شُويم را به زهدت بُد يقين

گفت ما خود حامل شرعيم و دين
سينه ما مخزن دين مُبين

رونق دين از فروغ هست ماست
اين وصايت از شئون پست ماست
مَأمَن هر مُجرمي هم بست ماست

دين پيغمبر همه پابست ماست
اختيار شرع اندر دست ماست

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸۸ *»

هرچه مطلوب و پسند ما شود
راحت ما باشد و دور از اَوَد
آن حلال و يا كه واجب مي‏شود

آنچه ما گوئيم حكم‏الله بود
حكمها از دست ما بيرون رود

فرض و واجب بر همه فرمان ماست
«كُلُّ ما اَد‌ّي اِلَخْ» برهان ماست
لوح محفوظ خدا ديوان ماست

اختيار حرمت و حِلّ زان ماست
دادن تغيير دين از شان ماست

ما ز همّت مردم آزاده‏ايم
روي پاي خويشتن استاده‏ايم
ما كجا چون بندگان ساده‏ايم

اصلهايي چند را بنهاده‏ايم
دادِ دين مصطفي۹ را داده‏ايم

خارج از دين خدا و «قَدْ زَهَق»
هر كسي بر ما زند طعني و دق
رأي ما آمد ز مويي هم اَدق

«ظن» ما باشد مدار دين حق
اين نه زامروز است بل ممّاسبق

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۸۹ *»

ساحت ما ساحت قدس و نزيه
پيرو ما نزد حق گردد وجيه
از اصول ما بَرَد بهره نبيه

«اصل» شد «حجّيت ظن‌ّ فقيه»
هركه گويد غير از اين باشد سفيه

مرجعيّت حق ما شد در زمن
منعزل شد زين مقامش در عَلَن
صاحب عصر و ولي ذوالمنن

گر شود قرآن و سنت غير^([۱۸۰]) ظن
باشد اَوْلي اتّباع ظنّ من

مؤمن و صالح اگر، احباب ماست
كافر و طالح همان مُرْتاب^([۱۸۱]) ماست
دين همان روكردن بر باب ماست

هر گنه كان شيوه اصحاب ماست
وجه استمرارش «استصحاب» ماست

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹۰ *»

گر خلافي از چو مايي سر زند
در دلي نسبت به ما شك افكند
صد دليل داريم برايش با سند

از «فرايض» نفس ما گر وازند
بيخ آن «اصل برائت» بركند

مانع ما كي بود حد‌ّي ز دين
وضع و رفعش را ز رأي ما ببين
خواهش ما دين حق مي‏دان يقين

تو مشو از فعل ما هرگز غمين
سيرة اصحابنا حق متين

ره گشايد سيره بر ما بي‏اَوَد
مطمئن هريك ز ما آن ره رود
با عصاي «العدم» ره مي‏رود

گر ز هر برهان ره ما سد شود
چاره دردش ز «استحسان» بود

چون در اين ره باشد آن نعم‏الدليل
رهرو آسوده رود گرچه عليل
مانعي گر، باشد آنهم زان قبيل

هم ازان گر بسته شد ما را سبيل
بهر او «اجماع» مي‏باشد كفيل

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹۱ *»

بين ز اجماع بر سرپا غلغله
كشمكش هرجا ازان و مشغله
كس ندارد از كسي در آن گله

گر نباشد «اتّفاقي» مسأله
«شهرت» ما كار او سازد يله

كار ما هر صورتي دارد نكوست
چون نكو باشد دگر بي‏گفتگوست
گرچه لازم حفظ شأن و آبروست

جان من اندر تلف زان روي و موست
نهي لاتلقوا همين‏جا جاي اوست

اينكه مي‏بيني مرا باشم مُصرّ
چونكه حفظ جان شد از ممّا اُمِر
لا ضرار حكم عام مُسْتَمِر

بُعد من از وصل تو باشد مضرّ
الضّرورات تبيح ماحُظر

وصل تو نفس مرا احياستي
اجر احيا را تو خود داناستي
اين‏چنين نفسي كه بس والاستي

حفظ جهّال از هلاك احراستي
حفظ زاهد در «قياس» اولاستي

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹۲ *»

در شگفتم از تو و از اين جدال
از چه‏رو گيري به دل از من ملال
با تو گويم نكته‏اي در شرح حال

جمله اصحاب ما در اين فعال
پس به «تنقيح مناط» اين شد حلال

گر شدت باور كه اين كارم بجاست
شو تو تسليمم كه صرفه با رضاست
ور كه گويي نابجا و اين خطاست

از براي حفظ، هر فسقي رواست
پس «باستنباط علّت» هم سزاست

گر كه بعد از اين ادلّه اي غبي⁽[۱۸۲]⁾
باز هم زين كار من باشي اَبي⁽[۱۸۳]⁾
آورم بهرت دليل از هر دري

انكحوا از قول حق گفته نبي
امر مطلق باشد و نصّ غني

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹۳ *»

مصلحت باشد در اينجا آشكار
مطلق ما يابد از آن اعتبار
قيد و شرطي پس نمي‏آيد بكار

امر بهر «فرض» باشد ني «خيار»
«فور» و «تكرار» است ما را اختيار

پس مشو مانع مرا از اقتحام
شو مُعينم بي‏كلام و بي‏مَلام
زانكه تأخيرش نشايد در مقام

نهي از «ضد» مي‏كند از «خاص و عام»
فعل ضد از بعد آن باشد حرام

چون مرا در اين، اطاعت شد غرض
بر تو هم امر «تعاون» مفترض⁽[۱۸۴]⁾
گرچه باشد از عزايت اين اَمَضّ⁽[۱۸۵]⁾

چونكه باشد آن عملشان بي‏عوض
نيست ايجاب و قبولي باعرض

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹۴ *»

صبر من شد آخر اي زن اَلْعجل
هين مگو ديگر به من مرد دغل
توبه كن از آنچه گفتي در اول

از عبادتهاي محض و از اَمَل
«قصد قربت» هست داعي بر عَمَل

مقصد من بندگي بوده مدام
ز ابتدا طاعت بود تا اختتام
نيّت قربت نمي‏خواهد كلام

وسوسه در نيّتش باشد حرام
پيش ما داعي است نيّت والسلام

گر بداني معني مطلق تو چيست
مي‏كني در وسعتي بي‏حد‌ّ تو زيست
«انكحوا» امر خدا بر آدميست

امر «مطلق» باشد و قيديش نيست
غير اين فتوي بگو تو قول كيست

اعتراض ديگري با آب و تاب
بر من بي‏دل نمودي در خطاب
گويم اينك شمّه‏اي اندر جواب

گرچه باشد «عد‌ّه» در نصّ كتاب
«صلح» آن در «ظن» ما باشد صواب

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹۵ *»

مرجع ما در شريعت شد چو ظن
وسعتي باشد براي مرد و زن
كن دعا بر «انسداديهاي» فن

تو بگو صالحتك العد‌ّة كه من
از قبلتُ حسبةً رانم سخن

شأن ما را كس نداند جز نبيه
ما كجا و گفتگو با يك سفيه
ليك واجب شد دفاع بر هر نزيه

گرچه برهان نيست لازم بر فقيه
هينت آوردم دو صد وجه وجيه

تا بداني من ز دينم مستمد
بر دليلم من در اين ره معتضد
پس تو هم بر من بشو نك معتمد

هركه بيني «معتقد» يا «مجتهد»
چون نه‏اي تو مجتهد شو معتقد

مجتهد چون بر دليلش معتضد
باشد او از روح قدسي مستمد
معتقد بر او بود پس معتمد

گر تو مي‏باشي به عالم معتقد
هين منم عالي‏جناب مجتهد

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹۶ *»

آنچه واجب از خدا نك بر شماست
«كلّ ما اد‌ّي اليه ظنِّ» ماست
مقتضاي «انسداد» اين ماجراست

رَدِّ بر ما رَدِّ بر حكم خداست
گرچه اصل اجتهادم از هواست

در زمان غيبت حجّتأ بشر
مرجع او مجتهد باشد دگر
رأي او دين خدا در خير و شر

زانكه ظنّ مجتهد شد معتبر
گرچه خالي باشد از نصّ و اثر

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹۷ *»

 

 

 

 

` فتنه اهل رأي در دين

` شكوه به پيشگاه حجّت زمان عليه‏السلام

` استدعاء ظهور و بيان نورانيت انسان در دوره ظهور

` هويدا شدن سرّ وحدت و نمودار شدن حكمت حق‌تعالي در تدبير عالم

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹۸ *»

شرح حال زاهد آمد در ميان
تا بيايد اندكي اندر بيان
باطن ناپاك اين اهريمنان

باشد اين‏سان شيوه اين گمرهان
آن عيانشان باشد و اين يك نهان

زاهدانه زندگي سر مي‏كنند
چشم‏پوشي گر ز زيور مي‏كنند
مثل تاجر را بسي خر مي‏كنند

جلوه در محراب و منبر مي‏كنند
در نهان آن كار ديگر مي‏كنند

تا كه تيغ خودسري را آختند
سر به پاي سنّيان انداختند
فرّ و جاه شيعه يكسر باختند

كار دين مصطفي۹ را ساختند
رايت رأي و هوا افراختند

او از اين دوره بسي خود ياد كرد
بس مذمّت او ز استبداد كرد
از كتاب و عترتش انشاد كرد

هرچه او از علم حق بنياد كرد
«ظنّ مطلق» آمد و بر باد كرد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۱۹۹ *»

كي دگر اندر صراطِ راستند
بندگي كي نزد عترت خواستند
از هوا در فتنه‏ها برخاستند

دين پاكش را به ظنّ آراستند
گاه افزودند و گاهي كاستند

شد دَرِ ظنّ در شريعت تا كه باز
اهرمن را شد زمان تك و تاز
دوره ويراني دين شد فراز

بسته شد از بسكه بر او برگ و ساز
حاش للّه گر شناسد دينش باز

تا به كي دارد ادامه اين غَسَق
كي دمد از اين افق يا رب فلق
بس نشد ما را ز دشمن طعن و دق

اي امير منتظر اي دست حق
اي ز تو ايجاد بعد و ماسَبَق

اي كه از فيض تو هستي پايدار
زالتفاتت هرچه برجا استوار
ورنه بگسستي ز هرچه پود و تار

وي ز تو اين سقف گردون را مدار
از وجودت فرش خاكي را قرار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰۰ *»

هر وجودي را ز امدادت قوام
اي ز تحريك و ز اِسكانت نظام
از كف كافيّ تو فيض اَنام

ذوالفقار خود برآور از نيام
نيست گردان از جهان مشتي لئام

خودسراني كز حقت كور و كرند
بهر طعمه نام پاكت مي‏برند
در لباس ميشي و گرگ و سگند

تا كه اين نوافسران بي‏سر شوند
بار ديگر بر خر خودشان جهند

كار جد‌ّت آن شه لولاك كن
فكر دفع هر بت بي‏باك كن
راحت از آنها دل غمناك كن

عالمي از لوث ايشان پاك كن
پاك ازاين ناپاكيان اين خاك كن

تخم شك را در بسي دل كشته‏اند
تار و پود نخوت از ظنّ رشته‏اند
بهر خود هريك امامي گشته‏اند

دين پاكت را به رأي آغشته‏اند
رأي خود بگرفته و دين هشته‏اند

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰۱ *»

مي‏كند هريك بسوي خود ندا
هريكي آرد ز طبل خود صدا
جمله‏اند بيگانه با راه هُدي

هريكي شرعي جدا ديني جدا
برفشان يك آستين بهر خدا

هركه شد زانها جدا اندر مرام
طعنه‏ها بر او زنند و بس ملام
دين بود مرضات آنها والسلام

هرچه محرومند ازآن باشد حرام
هرچه دست آيد حلال لاكلام

هركسي دارد از آنها واهمه
هركجا برپا از آنها همهمه
مرد و زن را كرده‏اند عبد و أمه

همچو گرگي كوفتد اندر رمَه
در ميان شيعيان تو همَه

حاكم بر جان و مال مردمان
مالك مغز و دل مستضعفان
يك نفر بس كشوري را بي‏گمان

رخنه كرده جمله اندر خانمان
الأمان زين نابكاران الأمان

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰۲ *»

بر ضعيفان سربسر غالب شدند
سود خود از هر طرف جاذب شدند
هر حق و ناحق ز جان جالب شدند

جمله جان و مال ما صاحب شدند
بلكه از ايمانمان طالب شدند

از پي مرضات خود با صد شعف
ظاهراً با نام دين و آن هدف
غرق در عارند و در زي شرف

جان و مال ما همه اندر تلف
حامي ديني نگاهي اين‏طرف

تشنگان را مانعند از فيض آب
دلخوش آنها را نموده با سراب
دشمن آب‏اند و خود در پيچ و تاب

جلوه ده آخر رخ چون آفتاب
تا كه خفّاشان شوند اندر حجاب

قبطيان را دل دونيم و سينه ريش
بنگر و از بهر اين قوم پريش
رحمتي، شد ذلّشان ز اندازه بيش

آشكارا كن يد بيضاي خويش
بهر اين فرعونيان كفركيش

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰۳ *»

كن نمايان كرّ و فرّ مهدوي
تا دهي معني به لفظ خسروي
اي كه داري بر تمامي اولوي

يك زمان افكن عصاي موسوي
تا ببلعد سحرهاي معنوي

اي كه لطفت آن عصا را مستند
صد چو موسي تكيه بر لطفت زند
همتت آن را دمي گر افكند

سحر اين فرعونيان باطل كند
ريشه اين نابكاران را زند

خاتمه بخشد به جاه و كَرّشان
پرده بردارد دگر از سر‌ّشان
افتد از جلوه شكوه و فر‌ّشان

جانمان گردد خلاص از شر‌ّشان
دينمان ايمن شود از ضر‌ّشان

بندگانت در عنا اي بس عجب
فرقتت را گرچه ماييم خود سبب
شكوه‏ها داريم از اينان روز و شب

جملگي در دين تو اندر لعب
عالمي از شرّ ايشان در تعب

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰۴ *»

اي امام برحق اي بَرّ و رَئوف
بر ضعيفان اي كه هستي بس عطوف
چهره بنما تا همه يابند كسوف

گر به كوچه بگذرد شاه عسوف
بچگان گردند از سهمش مخوف

دل تهي از هول آن سلطان كنند
پا ز ترك و تاز در ميدان كشند
صيحه كي بر اين يك و بر آن زنند

جمله آلات لعب پنهان كنند
مدّعي و مدّعيٰ يكسان شوند

ايمني از شرّشان حاصل شود
انتظام جابجا كامل شود
قيل و قال نابجا زائل شود

حق و باطلشان همه باطل شود
اصل تنخواه و طلب عاطل شود

مي‏شود صحنه تهي از هر، گِزاف
كس نماند تا زند لاف خلاف
ني نشان از اختلاف و ايتلاف

چونكه جِد‌ّ ظاهر شود اندر مصاف
هزل را نبود مجال اختلاف

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰۵ *»

عالم از لوث خسان طاهر شود
حق خالص بر جهان قاهر شود
چهر گيتي سربسر زاهر شود

 

اي خوش آن روزي كه شه ظاهر شود
سِرّ جِدَّش همچو خور باهر شود

برطرف گردد زمان فصلها
جلوه‏گر گردد كمال وصلها
تا شود پاكيزه ديگر نسلها

تا چو خفّاشان گريزد هزلها
نيست گردد اختلاف جهلها

كنت كنزاً را نمايد آشكار
بر سرير سلطنت يابد قرار
وجه باقي خدا در روزگار

پرده برگيرد ز رخ پروردگار
تا عيان بينند روي پرده‏دار

در سپهر معدلت همچون هلال
آشكارا سازد او روح كمال
حق ظاهر ظاهر حق در منال

برفشاند سبحه خود ذوالجلال
در جهان ظاهر شود سرّ جمال

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰۶ *»

كس نجويد بعد از آن مكتوم را
پرسشي هم ني دگر مكموم را
بهره‏مند از خود كند محروم را

محو سازد از جهان موهوم را
صحو سازد از كرم معلوم را

برمَلا سازد همه اطوار خويش
جلوه‏گر سازد همه انوار خويش
پرده بردارد ز كار و بار خويش

بردرد از روي خود استار خويش
تا عيان سازد همه اسرار خويش

گويد اينك هركه مي‏خواهد نگار
بنگرد بي‏پرده بر رخسار يار
آمده يار شما نك در كنار

قطع سازد رشته اين پود و تار
در جهان بي‏پرده آيد پرده‏دار

برطرف سازد ز عالم هر خلل
سد نمايد راه خسران و زلل
سازد او ظاهر خطاهاي ملل

نور حق بنمايد از صبح ازل
جلوه‏گر گردد خداي لم‏يزل

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰۷ *»

روز شادي مي‏رسد غمناك را
دور پيروزي شه لولاك را
يابد انسان قوّت ادراك را

بركند از جانش جامه خاك را
بردرد نه پرده افلاك را

از تعقل مركب ره آورد
ره بسرعت بي‏تأمّل بسپرد
جان برون از رتبت فكرت برد

از مثال و از هيوليٰ بگذرد
از مقام طبع و نفس او بر پرد

او نگيرد زين مراتب مستند
تكيه بر اركان لرزان كي زند
ديده دل سوي بالا افكند

پاي نسيان بر سر جانش زند
تار و پود عقل را برهم كند

او شود يكباره ديگر كر و كور
پا نهد برتر از اين دار غرور
ديده بگشايد در آن بزم حضور

بنگرد در عالم اكوان بنور
منطفي سازد مصابيح شعور

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰۸ *»

او كجا بيند دگر اغيار را
بس هويدا بيند او اسرار را
او نبيند داري و ديّار را

فاش بيند جلوه دلدار را
هم بچشم يار بيند يار را

مانع ديدش نگردد اين جهات
بي‏تفاوت نزد ديدش ممكنات
بيند او يكسان صفت را با ذوات

سرّ وحدت بيند اندر كاينات
جلوه‏گر بيند رخش اندر صفات

او ندارد مشعري ديگر مگر
مشعري گردد ز يارش جلوه‏گر
اين چنين مشعر چه‏اش باشد اثر

جز جمال يارش نايد در نظر
جز كمال يارش نايد در بصر

هرچه بيند بيند آن را مُستمد‌ّ
مي‏رسد او را مدد، حق را مُمِد‌ّ
معتمد بر او و او را معتضد

سربسر بيند جهاني متّحد
مؤتلف بيند ابا هم ضد‌ّ و ند‌ّ

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۰۹ *»

بيند عالم را چو اندام بشر
فعل حق در او چو جاني مستقر
اين بصيرت را جز اين باشد ثمر

تا ببيند نفي اجبار و قدر
سِرّ بَيْن او را درآيد در نظر

بيند او زين بينشش باشد محال
جبر و يا تفويض و داند در مآل
معني صنع خداي ذوالجلال

عالمي بيند همه عين كمال
كاشكارا گشته از نور جمال

هرچه در هرجا خفا يا در عَلَن
باشد آن محكوم اين نظم حَسَن
درخور خود جاني و جان را بدن

هشته هرچيزي بجاي خويشتن
هركسي در حد‌ّ خود دارد وطن

باشد او را نوشي و يا آنكه نيش
خاطرش آسوده باشد يا كه ريش
در خورش باشد نه كم بيند نه بيش

هركسي در منزل و مأواي خويش
نه تواند پستر آيد نه به پيش

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱۰ *»

هركه را او هرچه داده بوده بس
كس نشايد باشدش بيشش هوس
چون طمع ورزد كس و آنگه سپس

گر شود يك موي آن كس پيش و پس
يا كند تغيير وقتش يك نفس

خودسرانه غير راه خود رود
يك قدم در لحظه‏اي ره بسپرد
يك سر مويي بخواهد وازند

عالمي زان پيش و پس برهم خورد
رشته ايجاد از هم بگسلد

كي مراد حق دگر حاصل شود
يا كمالش را كسي نائل شود
ناقصي ديگر كجا كامل شود

حكمت ايجادشان باطل شود
عالم هستي همه عاطل شود

آن كه را باشد به سر عقل سليم
بيند اين نظم جهان را بس قويم
گرچه جايي بيند از حكمت عديم

زانكه آن مي‏باشد از وضع حكيم
اختلافش نيست جز صُنع عليم

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱۱ *»

گر كسي را ناپسند شد اين خصال
به از اين نظمي نمايد او خيال
از جهالت باشد او را اين ملال

غير اين‏سان غير حكمست و كمال
زشت باشد آنچه باشد جز جمال

هرچه بيني از ذوات و از صفات
باشد آن را مختلف حد‌ّ و جهات
حكمت آنها نداند جز خدات

آن كه بر وضع جهان گيرد نكات
مانده اندر اختلاف خلق مات

چونكه از حكمت ندارد مستند
ديده ظاهر بر اشياء افكند
اختلاف ظاهري گيرد سند

عيبها بر وضع عالم مي‏كند
طعنها از جهل بر خلقت زند

اين قياس ظاهري از اين خصال
كي دلالت مي‏كند بر آن كمال
مشعري بايد كند درك جمال

آن نبي گفت اي خداي لايزال
دارم از بيماري خود بس كلال

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱۲ *»

اي ز فضلت باشدم اين اصطفا
من ز اِمداد توأم اهل وفا
از چه گشتم مستحِق اين جفا

كاش بخشيديم از دارالشفا
در مزاج از راه لطفت يك صفا

بس بود ديگر مرا مهجوريم
تا به كي شايد دگر محصوريم
رحمتي فرما بر اين مغموريم⁽[۱۸۶]⁾

تا رهم از علّت و رنجوريم
كامران گردم دهي مسروريم

مستحق لطف خاصت گو كه كيست؟
كي توان فارغ ز اميّد تو زيست؟
اين غمين هم بر در تو بنده‏ايست

گفت حقّش كاي نبي اين گفت چيست
از مقامت اين سخنها دور نيست

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱۳ *»

گرچه هستي بنده من راستين
خواهم از حكمت تو را چندي غمين
گر شوي آگه نخواهي غير اين

آسمانها گشته در چندين سنين
تا تو را دادم مصيبت اين‏چنين

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱۴ *»

 

 

 

 

 

 

 

` توصيف نفس بشري با صرف نظر از آن نورانيتي كه در دوره ظهور برايش فراهم مي‏شود

` تمثيلي عبرت‌انگيز براي توضيح مطلب

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱۵ *»

خواهي ار داني كه هر نور و بهاست
از فروغ روي شاهنشاه ماست
ورنه گويم آنچه اصل ماجراست

نفس امّاره چو آن كرم خَلاست
كز خِرا ايجادش و اندر خِراست

بي‏تفاوت نفس هر شاه و گدا
عالم و جاهل ضعيف و اقويا
از خرا بدأش خرا هم منتهي

هرچه گردد زير و رو اندر خلا
مي‏شود آلوده‏تر با آن خرا

مي‏خورد از آن و در آنش مكان
رويد از آن جسم و جانش هر زمان
كو شد از بهر نجات خود از آن

هرچه مالد خويش را در آن ميان
تا كند پاكيزه از آن جسم و جان

مي‏خزد گاهي پس و گاهي به پيش
گه به زير و گه به بالا آن پريش
تا كه سازد جان رها قدري ز نيش

مي‏شود آلوده‏تر با اصل خويش
جفت آن گردد همي از پيش بيش

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱۶ *»

درد و درمانش بود اندر كنيف⁽[۱۸۷]⁾
در كنيف و از كنيف و آن سخيف
خود كنيف و باشد از آن هم عنيف⁽[۱۸۸]⁾

زي كه نايد از كثافت جز كثيف
كي برآيد از خرا نوري لطيف

با وجود اين صد افسوس و اَسَف
باشدش در هر تلاشي آن هدف
گوئيا آن گوهر است و اين صدف

گر تو را از اين بيان باشد اَنَف
يك دمي بنگر به خود از آن طرف

تا ببيني نخوتت بُد نابجا
بي‏جهت گشتي ز گفتم نارضا
بنگر آنسويت دمي اندر خلا

چبود اين تن غير خيكي پر خرا
العياذ باللّه ار گردد ملا

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱۷ *»

كي ز رغبت ديده بر آن افكند
يا تواند ناخني بر آن زند
كي گزيند در كنارش مستند

عالَمي را گند آن پُر مي‏كند
هركه بشمد دست بر بيني زند

ظاهر اين تن اگر دارد نمود
بنگر از چه باشدش اين تار و پود
بدء و عودش را ببين آخر چه بود

چبود اين لحم و عظام و اين جلود
غير شيره خرء كو يابد جمود

بنگر از عبرت به خرأت در خلا
گو كجا شد شيره آن ثُفْله‏ها
اينكه مي‏بالي به آن در نزد ما

شيره خرء است و يك دم بي خرا
ني‏تواند زيستن اين بي‏نوا

چونكه از خرء است قوامش هر زمان
بستگي دارد به آن در جسم و جان
گردد از كمبود آن بس ناتوان

گر دمي خالي شود خيكش از آن
مي‏شود در هر تل و صحرا روان

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱۸ *»

دمبدم گردد نياز او شديد
در وجودش سستي مي‏آيد پديد
هركجا با هر كسي گويد اكيد

كاي مسلمانان بغور من رسيد
خيك من خالي شد از خرء پليد

رفته از دستم توان از هجر آن
ناتوان شد جسم و جان از هجر آن
گويد او در هر زمان از هجر آن

اي مسلمانان فغان از هجر آن
خيك خالي شد امان از هجر آن

هركجا دارد اميدي مي‏رود
هركه را داند كه خرأش مي‏دهد
گويد و سويش شتابان مي‏دود

هركسي خيك مرا پر زان كند
جان خيكي را ز مردن مي‏خرد

گر نشد كمبودي سهم تو جَبْر
ني شناسي مسلم و هندوي و گبر
پيش چشم خويش بيني مرگ و قبر

مي‏رود از تن قويٰ از جانت صبر
گريه سرگيري همي مانند ابر

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۱۹ *»

ني تو را باشد دگر نيروي كار
مي‏رود از خاطر تو نام و عار
بلكه از يادت رود خويش و تبار

مي‏نشيني بر سر هر كوچه زار
كاي جوان رحمي به اين خيك من آر

جان رسيده بر لبم اي نوجوان
مرده خرأم ز مردن وارهان
پس تو خرئي در عيان و در نهان

هركه بيني از مِهان و از كِهان
خيكها هستند مملو از گهان

هم ز خرء است قو‌ّت و هم شيكها⁽[۱۸۹]⁾
آب و تاب چهره‏ها و سيكها⁽[۱۹۰]⁾
باشد از آن راحتي يا ويكها⁽[۱۹۱]⁾

كبر ورزد آن يكي كان خيكها
نان دارند و من اُرز و ديكها

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲۰ *»

پس رويد بيگانه‏ايد يا خويش من
تا سلامت بگذريد از نيش من
كم بگوييد از كم و از بيش من

پس رويد اي خيكها از پيش من
كز برنجين چرب باشد ريش من

آن كدام است و كجا باشد و كي
همچو خيك من كه عمرش كرده طي
با هزاران خرء رنگين پي ز پي

من همان خيكم كه هر شب خرء وي
از لحوم است و فشرده‏ها و مي

بنگريد در من نباشد ضعف و شيك
رنگ من با آب و تاب است و نه سيك
مي‏سزد اينك كه خوانيدم به ايك⁽[۱۹۲]⁾

عرشها سازيد و بگذاريد اريك
گسترانيد اندر آنجا فرش نيك

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲۱ *»

آيم آنجا با دوصد غنج و دلال
تا كه سازم برطرف از خود ملال
مُتكّا آريد برايم بي‏مثال

تا گذارم خيك خود را با جلال
با مطرّس خيكهاي با جمال

مي‏سزد باشد كه خيكم محترس⁽[۱۹۳]⁾
خيكها از گِرد خيكم مُعترس⁽[۱۹۴]⁾
غير ازان خيكي كه باشد مطّرس⁽[۱۹۵]⁾

دور گردد خيكهاي مندرس
چونكه نبود خيكهاشان منطرس

آن يكي گويد كه من هستم جميل
زين سبب خيكم بسي دارد خليل
عشق خيكم كرده آنها را عليل

آن يكي گويد كه هستم بي‏عديل
در كمال حسن و قامت بي‏مثيل

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲۲ *»

عاشقان خيك من از حد‌ّ فزون
هريكي افتاده در دام جنون
حسن خيكم شد برون از چند و چون

گند من در خيك من باشد مصون
از مساماتش عرق نايد برون

گويد آن يك خيك من ورزيده است
اين تناسب را هر آن كس ديده است
گفته هرگز مثل آن ناديده است

خيك اين و آن همي گنديده است
از مسامش شيره‏ها پاليده است

گويد آن خيكم، نگر چون وَرْد شد
نرميش رشك زن و هم مرد شد
وان يكي گويد مزاجم بَرْد شد

آن يكي نالد كه خيكم سرد شد
وان يكي نالد كه رنگش زرد شد

بهر بهبودش دواها در دكان
چيده عطار و فروشد بس گران
در مطب هر طبيبي اين گهان

آن يكي نالد كه خرءم شد روان
وان يكي گويد گره كرد آن ميان

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲۳ *»

آن يكي گويد ندارم ميل آن
وان يكي گويد خورم آنرا چه‏سان
پرسد از حد‌ّش يكي يك از نشان

چون به عبرت بنگري اندر جهان
اين چنين بيني جميع مردمان

فكر و ذكر مرد و زن برنا و پير
خوردن خرء است و زان در دار و گير
گفتگو از آن گرسنه يا كه سير

باقي مردم قياس از اين بگير
جملگي در قيد اين خيكند اسير

گوييا باشد تمامي را صنم
چون نظر بر هر كسي من افكنم
در عمل گويد كه عبد او منم

گر بخواهم شرح هريك را كنم
بايدم زان عالمي برهم زنم

گرچه گفتم من قليلي از كثير
زين بيان كردم در اين امرت بصير
بي‏تفاوت در صغير و در كبير

ديده بگشا و تواضع پيش گير
جملگي در قيد خرآنيم اسير

* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲۴ *»

بهر آن در زحمت و رنج و اَوَد
هريك از ما از پي هرچه رود
بهر خرء هركه به هرجا مي‏دود

جسم اين و جان بخار اين بود
كاندر اين تن حاكم و فاعل شود

بي‏تعارف هركه از شاه و گدا
ظاهر و باطن ندارد جز خرا
باشد از نان يا كه از لحم حِنا⁽[۱۹۶]⁾

پس چه باشد نفس جز كرم خلا
گر نگردد نور حقّش رهنما

چون نباشد اين بشر را زان گريز
پس چه بهتر باشدش قدري تميز
تا شود از پرتو حقّش عزيز

زين تن و جان كثيف آيد چه چيز
قدر خود مي‏دان و بس كن اين ستيز

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲۵ *»

هي مگو من اين در و آن در روم
هر دري يابم بسويش مي‏دوم
اين گمان دارم كه من لايق بوَم⁽[۱۹۷]⁾

هر زمان گوئي چنين بايد شوم
سوي عرش الله مي‏بايد روم

دارم امّيدي به نفس خويشتن
در خودم بينم كه مي‏آيد ز من
تا كه گردم كاملي اندر زمن

بايدم گشتن ولي ممتحَن
مي‏شوم مرآت نور ذوالمنن

بي‏جهت نبود كه دارم اين هوس
هر كمالي باشدم در دسترس
از رياضت مي‏توان گرديد كس

بس كن اين افسانها اي كرم بس
قدر خود بشناس و كوته كن نفس

تا به كي مي‏پروري اوهام را
خواستاري نيكي فرجام را
در هوس باشي تو روز و شام را

واگذار اين ادّعاء خام را
با مقام اُنس چه انعام را

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲۶ *»

از تو مي‏آيد فقط در روزگار
خوردن خرئي بقدر سازگار
پس گوارايت دگر آزي مدار

دان يقين كز تو نيايد هيچ كار
منتظر شو بهر فضل كردگار

گو سپاسش را كه داري نعمتش
ايمني از لطف او از نقمتش
مِنّتي باشد علاوه عصمتش

تا چه باشد مقتضاي حكمتش
باشد آيا شامل آيد رحمتش

كن رها جِد‌ّ و تلاش خويشتن
حاصلي نايد ز چهر افروختن
غير حسرت از پي آن سوختن

ارتياضت كمترك اندوختن
جِد‌ّ تو آلودگي جان و تن

بهره تو از تلاشت ابتلا
آبرويت مي‏رود اندر ملا
پس فزايد هر تلاشت بر بلا

گر هزاران برجهد كرم خلا
از مقام خود نيابد اعتلا

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲۷ *»

كي تلاش او كند درمان درد
عاقبت گردد ز جِد‌ّ خويش سرد
طبع او آيد از اين جد‌ّش به اَرْد⁽[۱۹۸]⁾

گوئيا مي‏بينم آن مغرور مرد
كز بيان حكمتينم سخره كرد

طبع او شد از بيانم گرچه سرد
شد شكوفا عقل او مانند وَرْد
بي‏خبر گويد ز طبع اَرْد بَرْد⁽[۱۹۹]⁾

كاين چه نوع حكمتست از نيكمرد
لغو گفته آن كه اين اشعار كرد

دانم از چه طبع او اينسان رود
چون خر رم‏كرده‏اي آنسو دود
گويمش اين نكته تا زايد اَوَد

كرمكا اين وصف خيك تو بود
چونكه آيد در بيان منكر شود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲۸ *»

خود ز وصف خويشتن يابي اَلَم
وصف خود را گرچه خود كردي علم
پيش من خواهي كه باشي محترم

ورنه زن دستي تو بر طبل شكم
بين چه‏سان مملو بود تا پيش فم

شد مُكد‌ّر گر كه طبعت اي پسر
زين بيان پُر ز حكمت سربسر
يك مَثَل آمد كنون اندر نظر

آن پسر زد دست بر خيك پدر
يافت آن‏را پُر ز چيزي تا بسر

گفت بابايم بود نانش ز بُر‌ّ⁽[۲۰۰]⁾
او طعامش مرغ و ماهي گه كه كُر⁽[۲۰۱]⁾
از چه خيك او كند گه قُرّ و قُر

گفت بابا چيست در اين خيك پُر
كز بزرگي گشته چون كَرش شتر

* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۲۹ *»

اين پُري باشد پدر از چند و كي
تا به كي بايد تو را هم حمل وي
از چه رو پُر داري آنرا پي ز پي

گفت گُه باشد در اين خيك اي بُنَي
كه بران اين پوستها گرديده طي

تا نيايد زشتي آن در نظر
هم نبويد گند آنرا رهگذر
زندگي مشكل نباشد بر بشر

گفت كي خوردي تو اين گه اي پدر
گفت اين گه هست زان شهد و شكر

اين نصيب و بهره هر فَرْد شد
پس گوارا بر همه اين درد شد
خوردني تا سوي خيكي طَرْد شد

چونكه يكدم مقترن با مرد شد
زين سبب گنديده‏بو و زرد شد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳۰ *»

گُه اگر كمتر بود  در ديكها⁽[۲۰۲]⁾
مي‏شود عارض بر آنها شيكها⁽[۲۰۳]⁾
جاي راحت آيد آنگه ويكها⁽[۲۰۴]⁾

پس چو اكسير گُهند اين خيكها
گه نمايند اين متاع نيكها

گر كه شد در ديكشان قدري ز شير
رنگ آن گردد چو زردك يا كه قير
طعم آن بدتر ز بول صد بعير

گر دمي در خيكشان گردد عبير
مي‏شود گنده‏تر از خرء حمير

اقتران ساعتي را اين بلا
باشد از پي بهر نعمتهاي ما
بر سر هريك ز ما آيد چها

گر تو را از اين مقام است اعتلا
بايدت كردن حذر زين خيكها

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳۱ *»

كن حذر زين خيكها بيش از كنيف
در كنيف هرگز نمي‏گردي سخيف
اَلْحذر زانها تو اي مرد حنيف⁽[۲۰۵]⁾

تا نسازندت چو خود رجس و كثيف
همچو آن نيكو غذاهاي لطيف

نكته‏اي گفتم كه بودي بس اَدقّ
خيك گنديده كجا نفس شَبَق⁽[۲۰۶]⁾
كافر مطلق كند هر مُلْتَصَق⁽[۲۰۷]⁾

زين سبب لاتركنوا فرموده حق
تا نگردي مقترن با اهل دق

هر تطبُّع را قِران آسان كند
اقتران بس خانه‏ها ويران كند
هم بسا ويرانه آبادان كند

صحبت نيكانت از نيكان كند
عشرت نادان تو را نادان كند

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳۲ *»

بي‏حيا شرم و حيا را مي‏برد
باحيا عفّت فراهم آورد
اقتضاي همنشيني اين بود

باد اگر بر مشك و بر عنبر وزد
عنبرين گردد چو زانجا بگذرد

عنبرين گردد نسيم زاميختن
ز اندكي با مشك و عنبر زيستن
چون ندارد بوي خوش از خويشتن

ليك اگر بگذشت از روي نَتَن
مي‏شود گنديده همچون اوش‏تن

اقتضاي اقتران را پي بري
گر به عبرت بر مثلها بنگري
باز هم گويم مثال ديگري

ساعتي گر ايستي بر اخگري
با سيه جامه از آنجا بگذري

مختلف آرم مَثَل بهرت ببين
تا فزايم بر يقين تو يقين
گرچه بي‏حكمت نبودي اين‏چنين

گر به عطاران دمي گردي قرين
جامه‏ات گردد چو ايشان عنبرين

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳۳ *»

اين بود بي‏شك نِتاج⁽[۲۰۸]⁾ اقتران
اقتران باشد زَواجي⁽[۲۰۹]⁾ در نهان
هر زَواجي آورد مِثلي عيان

پس حذر كن تا تواني زين خسان
تا نسازندت چو خود آن ناكسان

ورنه چون آنها تو هم بيني اَوَد
بهر خيكت تا كه آن هم پُر شود
همّتت صرف شكم آخر رود

هركه همّش روز و شب اشكم بود
قيمتش آن است كز وي مي‏رود

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳۴ *»

 

 

 

 

 

 

` توصيف نفوس نوراني و بيان حالات آنها

` قضاوت ديگران درباره ايشان و قياس كردن حالت ايشان را به حالت خود

` جان حيواني خانه‏اي است براي جان ايماني

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳۵ *»

از عَبيدُ البطن و همّ و غمّشان
وز مآل و مبدء و از ذمّشان
شمّه‏اي گفتم دگر از سمّشان

ليك آن قومي كه شد حق همّشان
بهر حق شد كل كيف و كمّشان

پاك و پاكيزه شدندي از عيوب
فارغ از نوع هموم و از كروب
در كمال عصمت از جُرم و ذنوب

جان ايشان مرتبط شد با غيوب
كسب اخلاق خدائيشان خطوب

جز متاع دين نه در اسواقشان
غير شهد حُبّ نه در اذواقشان
بندگي شد رِبقه اعناقشان

از علوم حق بود ارزاقشان
سوي علّيّين بود اشواقشان

بهره‏مند از لطف خاص داوري
حجّت حق را بر ايشان رهبري
اتّباعش داده‏شان اين برتري

رسته باشند از صفات عنصري
بسته‏اند ايشان به چرخ چنبري

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳۶ *»

شد ز تقوي بهر ايشان لِبْسها
قبله آنها نباشد عِرسْها
خواهش آنها نه چون همجنسها

پاك باشد دينشان زين رجسها
برترند ايشان ز لوث نجسها

رشته حُبّ خدا اطواقشان
رحمت و رضوان حق احداقشان
دفتر عشق است دگر اوراقشان

گرچه بيني چون تو در اسواقشان
ليك نبود همچو تو اشواقشان

چون ملك از ذكر حق قوتي خورند
ره به بزم اُنس حق زين ره برند
در سماء معروف و در اينجا گُمَند

گرچه چون مردم گَهي اَكلي كنند
ليك ايشان مثل اين مردم نيند

رزق طيّب روزي ايشان شود
هضم آن از طاعت يزدان شود
آخرش هم خانه ايمان شود

اكل ايشان قوّت جانشان شود
اكل مردم مايه خذلان شود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳۷ *»

گرچه ظاهر قوتشان از نان بود
قوت ايشان باطن از ايمان بود
روح ايمان در تن ايشان بود

چون نهان در جسم ايشان جان بود
هم عيان از جانشان جانان بود

تن شده محكوم و حاكم بس خدا
كي خدا سازد تن آنها رها
معني عصمت بود اين ماجرا

جسم خاكي مركبي باشد جدا
جان علويشان كجا اين تن كجا

جان ايشان پرتو يزدان بود
حاكم مطلق بر اين ابدان بود
تن چو مركب راكبش هم آن بود

جان بوند ايشان و ايشان جان بود⁽[۲۱۰]⁾
جسم ايشان مركبي حيوان بود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳۸ *»

رسته‏اند ايشان دگر از ما و من
همّشان ديگر نباشد خويشتن
فارغند از همّ و غمّ اين بدن

مالك روحند ني مملوك تن
گرچه دارد جانشان در تن وطن

چند روزي ساكنند در اين مغاك
جامه‏اي پوشيده‏اند از جنس خاك
گرچه باشد جامه‏شان همچونكه راك⁽[۲۱۱]⁾

گوهر شب‏تاب را از گِل چه باك
چون بود از لوث گِل صافي و پاك

او نكاهد قيمتش از گِل يقين
حرمتش هم كم نگردد آن ثمين
خواهد او را عارفش گرچه گلين

ليك تو چون گاو بحري پرده‏بين
چون نبيند گوهرش گردد غمين

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۳۹ *»

گِل شود مانع چو گردد مقترب
تا شود در نزد حُسنش منجذب
در عوض گردد ز مقصد مغترب

گردد او اندر جزيره مضطرب
چون ببيند كار گوهر منقلب

هرچه مي‏گردد شود زان دورتر
در كنارش مقصدش نايد نظر
زانكه ديد او نباشد پرده‏در

غير گل نايد ورا اندر بصر
چون چو بازرگان نبُد اهل خبر

بي‏خبر زانچه ورا آمد بسر
دربدر گردد پي يكتا گهر
گوهرش نزدش ولي زان كور و كر

ليك بازرگان چو داند كان بقر
هست از احوال پنهان بي‏خبر

ناشناسد گوهر ار گردد گلين
گاو را ديدي وليكن پرده‏بين
ظاهري بيند نبيند بيش از اين

گوهرش را زود آلايد به طين
تا نگردد جلوه گوهر مبين

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴۰ *»

گِل چو گيرد آن گهر را در ضمير
گردد از ديدش بقر همچون ضرير⁽[۲۱۲]⁾
داند آن سوداگرِ فَرْز⁽[۲۱۳]⁾ و خبير

اين بقر در قيد گِل گردد اسير
واله و حيران شود در آن جزير

او نداند پس رود يا آنكه پيش
هرچه مي‏گردد شود بيشتر پريش
نااميد گردد كه گردد نيز بيش

چون نيابد گوهر شب‏تاب خويش
داخل دريا شود با جان ريش

داده از كف بينوا اصل مراد
اين بلا را جهل وي بر وي نهاد
خسته و افسرده و بي‏حال و زاد

چونكه شد مأيوس و در دريا فتاد
آمد آن افسونگر و گِل را گشاد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴۱ *»

مدتي گر از گلي آلوده است
در عوض از شرّ گاو آسوده است
گِل كجا از قدر آن فرسوده است

گوهر انسان به گِل اندوده است
زان به جهل جاهلان افزوده است

چون ز ديد جاهلان گرديده گم
در پيش از جستجو دشت و اُكُم⁽[۲۱۴]⁾
همره هر يك چو اسب است و شُكُم⁽[۲۱۵]⁾

هر زمان گويد كه انّي مثلكُم
اينت جامه اينت دامان اينت كُم

كو دو چشمي تا كه باشد پرده‏در
همچو سوداگر ببيند آن گهر
ورنه پنهان ماند از ديد بصر

شخص جاهل همچو آن بحري بقر
غير گِل نايد ورا اندر نظر

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴۲ *»

پرده بيند او ز جهلش چون بقر
از پس پرده نمي‏يابد اثر
چون ندارد بينوا نور بصر

حكم گِل جاري كند بر آن گهر
مي‏شود از نور پنهان بي‏خبر

پس نظر بر او ز جهلش افكند
هر فضيلت بشنود زود وازند
گيرد او حالات خود را مستند

نور نيكان را قياس از خود كند
طعنهاي خويش را بر او زند

غافل از آنكه ورا باشد محلّ
برتر از اين جاهل رذل دغل
كو كسي تا گويدش اي مُفْتَعل⁽[۲۱۶]⁾

جاهلا جان دارد او در اين وحل
باشد اندر جان او نور ازل

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴۳ *»

بي‏خبر هستي تو او را از ضمير
دربر نورش تويي همچون ضرير
لب ببند زانچه نمي‏باشي بصير

نور حق را تو قياس از خود مگير
نيست جان پاك اندر خاك اسير

اين قياس از روي ناداني بود
زانكه بطلان تو برهاني بود
روح او از روح يزداني بود

اين قياست ارث شيطاني بود
اين قياس اسباب حيراني بود

چونكه شد زامر خداوندي بَشَم⁽[۲۱۷]⁾
گفت من زين رتبت خود دلخوشم
همچو لفظ است آدم و من آرِشَم⁽[۲۱۸]⁾

گفت: آدم از گِل و من زاتشم
نيست لايق پيش او ذلّت كشم

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴۴ *»

شد ز عدل مطلق پروردگار
غافل آن دور از حق و ناپايدار
زين قياسش شد ز دينش بركنار

كبر ورزيد او ز امر كردگار
ترك سجده كرد و زان شد نابكار

ناروا حكمي كجا از حق و كي
كي عبث حكمي كند قيّوم حي
متّهم كرد او خداي خويش هَي⁽[۲۱۹]⁾

گر بديدي چشم شيطان جاي وي
مي‏شدي از ديد او آن كبر طي

مي‏شد آگه زانچه بُد در پرده راز
بهر كُدْيَه پيش او دستش دراز
مي‏شدي در بندگي او سرفراز

آوريدي سوي آن درگه نماز
مي‏نهادي بر درش روي نياز

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴۵ *»

پس تو را هم مثل او ميزان بود
اين‏چنين ميزان ره عصيان بود
كيفر عصيان دگر نيران بود

اعبدُوني گر تو را ايمان بود
مذهب لا تعبدوا الشيطان بود

عاصيان را رهبر او در جزء و كل
شد قياسش طاغيان را همچو پل
از تحير پيروانش در سُبُل

سجده آور سوي آن درگه به ذل
تا كه خار نفس بار آرد چو گل

تا كه خالص بنده يزدان شوي
بي‏تكلف تابع فرمان شوي
باصداقت در صف خوبان شوي

زان جهت فرمانبر رحمان شوي
سجده كن تا عاصي شيطان شوي

نور حق تا زان  جهت شد جلوه‏گر
بي‏تأمّل سجده كن بر آن گهر
تا فزايد حق تو را نور بصر

همچو بازرگان شوي اهل نظر
نه چو گاو بحر گردي بي‏خبر

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴۶ *»

نور گوهر را ببين گِل را بهل
پرده‏در، گر، ديده‏ات گِل مضمحل
مانعت كي گِل، تويي گر متصل

ور شوي جامد تو اندر خاك و گِل
مي‏شود خيكت تهي از جان و دل

گر كه در راهي و هستي ممتحن
نور حق را در نكو بيني، عَلَن
ايمني از شرّ و كيد اهرمن

ور نبيني از نكويان غير تن
همچو شيطان اوفتي اندر محن

ديدن جان چون نيايد از بدن
ديده‏اي بايد كه باشد تن‏شكن
شرط ادراك است توافق داشتن

جان نبيند غير جان تن غير تن
جان تو را سِرّ از نهان تن از علن

اوليا را شد نهان زين رازشان
كس نبُد تا بشنود آوازشان
شد از اين هم هرچه سوز و سازشان

اهل ظاهر چشم ظاهر بازشان
اهل باطن نور حق دمسازشان

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴۷ *»

آشكارا بنگرند در هر زمان
نور حق را در جمال نيكوان
اهل ظاهر كور و كر باشند ازان

اي بسا با چشم و با گوش و زبان
صمّ و بكم و عُمي باشد وصفشان

جان كه بالاتر از اين اعيان بود
همچو مهماني در اين ابدان بود
ارتباطش با جهان اينسان بود

اين مدارك كوّه‏هاي جان بود
جان از آنها ناظر پنهان بود

اي بسا راهي كه عياريش⁽[۲۲۰]⁾ نيست
اي بسا خمّاره⁽[۲۲۱]⁾ خمّاريش نيست
اي بس ايواني كه جبّاريش نيست⁽[۲۲۲]⁾

اي بسا داري كه ديّاريش نيست
اي بسا روزن كه نظّاريش نيست

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴۸ *»

جان كه همچون حاكمي در پيكر است
پيكر، او را همچو عرشي در بر است
ورنه جان تختي ولي بي‏سرور است

نه ز هر سوراخ شخصي ناظر است
اي بسا روزن كه چون جحر خر است

هركه را پيكر ورا جاني بود
در تنش جانش چو سلطاني بود
او ز هر كوّه بفرماني بود

مقصدم ني جان حيواني بود
بل مرادم جان ايماني بود

پيكر انسان چو نيكو بنگري
از جماد است و نبات و ديگري
آن دگر باشد ز چرخ چنبري

جان حيوان گرچه دارد برتري
بر گلين بنياد جسم عنصري

بايد عنصر تا به آن حد‌ّي رود
اعتدالش تا كه بي‏رنج و اَوَد
جان افلاكي در اعضايش دود

ليك آن هم خانه پنهان بود
كو محلّ جان ايماني شود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۴۹ *»

گرچه با عنصر كمي بيگانه است
ليك با آن همسر و هم‏لانه است
زانكه همچون او از اين ويرانه است

جان حيوان خانه‏اي در خانه است
بهر ايمان همچو تن كاشانه است

داده حق ارزش فقط افهام را
فهم نيكو مي‏كند فرجام را
مؤمن از فهمش رسد اِنعام را

غافلان خوانده است حق انعام را
مثل ايشان خوانده قوم عام را

زانكه غافل از خود و حقند بسي
فارغند از هر غم و دلواپسي
ني به فكر عاقبت زايشان كسي

چونكه اندر جانشان نبود كسي
غافلند ايشان ز جان هركسي

غير تن در نزدشان بي‏اعتبار
جان و معني را نيارند در شمار
همچو گاو و اشتر و اسب و حمار

كاملان را همچو خود بينند خوار
نيست اين تن را ابر ما افتخار

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵۰ *»

مثل ما دارد دو دست و هم دو پا
چشم و گوش او چو ما باشد دو تا
يك سر و يك تن زبان هم يك ورا

مي‏خورد چون ما و آشامد چو ما
مي‏رود هر روز در بازارها

ما كه از سر تا به پا چون او بويم⁽[۲۲۳]⁾
اي بسا بهتر از او ما ره رويم
او به كندي گر رود ما مي‏دويم

از چه بايد ما مطيع او شويم
هشته راه خويش از راهش رويم

او چه دارد بين ماها بيش از اين
امتيازش چيست بر اهل زمين
گر كه بودي مي‏شدي قطعاً مبين

ما چو او و او چو ما جسمي گلين
از چه‏رو سازيم خود را ما رهين

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵۱ *»

مثل ما بر او گذشته ماه و سال
گه به صحّت گه مرض گه انتقال
مبتلاي همسر و اهل و عيال

او چو ما هم طالب ملك است و مال
نيست فرقي بين ما در همچو حال

اين تصوّرها ز كوته‏بيني است
بر اساس منطق بي‏ديني است
گو به آن كس كو بر اين خودبيني است

جاهلا اين نور علّييني است
نه همين جسمي كه تو مي‏بيني است

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵۲ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

` تمثيل عقل و نفس به راكب و مركوب

` نتيجه اِرخاء عنان نفس

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵۳ *»

گر نتابد پرتوي از كردگار
روشني بخشد به اين نفس فگار
در مثل گويم من از آن نابكار

بر خري بودم شبانگاهي سوار
او بظاهر من بباطن پي‏سپار

مثل من فكرم به هر سو پي سپر
در خيالاتم چو بحري غوطه‏ور
خر به هر سو من به فكري تازه‏تر

ناگهان آمد بيادم اين خبر
پندگيرد مرد راه از هر خبر

درس عبرت مي‏گشايد بر قلوب
ره بسوي ترك عيبي از عيوب
كم ز عبرت مي‏شود كم‏كم خطوب

گفتم آيا چيست پندم زين ركوب
زين خر و زين راه يا غيب‏الغيوب

چيست تقدير من از فضل عميم
اي خداي مُلهم حي قديم
باخبر ساز از كرم عبد اثيم

آمد الهامم ز خلاّق عليم
كين مثال عقل و نفس است اي حكيم

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵۴ *»

ترك و تاز خر نگر او را چو خوست
با سهولت او روان هر كوي و سوست
راكب او مورد هر گفتگوست

خر مثال نفس و راكب عقل اوست
مغز باشد راكب و مركوب پوست

خر به طبعش هركجا گردد روان
بي‏تفاوت سوي آخور يا دكان
راكب او را آورد در ره ميان

گر كني خر را تو ارخاء عنان
سركند در خان و مان مردمان

مي‏رود از روي طبعش سرسري
مي‏زند سر هركجا بيند بَري
سرزده آيد كسي گويند خري

سركند هرجا كه بيند آخوري
برجهد هرجا بود ماده‏خري

احترام مال غير و خر، كجا؟
خر خودي داند مگر يا غير را؟
مقصدش سيري بود زين ماجرا

هركجا زرعي ببيند باصفا
مي‏زند از شوق خود خرغلطها

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵۵ *»

خر ندارد قوّه درك و تميز
آخوري خواهد دگر يك ماده نيز
گه بود اندر ستيز و گه گريز

مي‏شتابد هركجا با عرّ و تيز
ميل كرده جفته‏زن با صد ستيز

هركسي بيند كند با خود قياس
زان ندارد زين خريّتهاش باس⁽[۲۲۴]⁾
مي‏شود افزون نباشد گر كه پاس⁽[۲۲۵]⁾

راكب بيچاره دايم در هراس
هاج و واج و مضطرب زاسيب ناس

مي‏كند هرجا چو با آن خر عبور
روبرو گردد ابا شخص غيور
يا كه با اشخاص پرنيرو و زور

آن يكي دشنام گويد كي جسور
عورت است اينجا مگر هستي تو كور

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵۶ *»

سازدش آن يك ز روي خر طريح
گويدش آن يك بسي فحش صريح
كاز خدا خواهد همان ساعت ضريح⁽[۲۲۶]⁾

آنش از چوب و كتك سازد جريح
آن دلش از لوم مي‏سازد قريح

آن يكي گويد كه اي بي‏آبرو
هركجا خواهي روي گو با چه رو
كو دگر او را مجال گفتگو

آن يكي خنجر زند بر جسم او
آن ابر رويش بيندازد خيو

مي‏خورد آن را كه او خود پوخته⁽[۲۲۷]⁾
پوشد آن جامه كه خود هم دوخته
عايدش آنچه كه خود اندوخته

زاتش مركوب راكب سوخته
گرچه خود بر جان خود افروخته

* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵۷ *»

كرده ارخاء عنان‌ِ خر ز پيش
آنچه آيد برسرش از كم و بيش
مستحق آن بود آن دل‏پريش

هرچه بيند آدمي از نوش و نيش
يافتست او را هم از اعمال خويش

اين بود آنچه رسيدستي ز كيش
هركسي دانسته آنرا كم و بيش
بشنو اين را گر گريزاني ز نيش

گر نيندازي عنان نفس خويش
كي شود از شرّ او جان تو ريش

كي عيوبت را نمايد او عيان
باخبر سازد ز حالت مردمان
آبرويت را برد اندر ميان

كي جهد بر عورت همسايگان
كي نمايد غصب حق اين و آن

كي فزايد بر دل غمگين غمي
كي برآرد ناله‏اي از دل دمي
كي دلي را خون كند همچون يمي

كي بدوزد چشم بر نامحرمي
كي بدزدد مال اين و آن همي

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵۸ *»

كي شود با دشمن حق مقترب
سوي دنيا كي شود او منجذب
كي ز اهل حق شود او مغترب

كي شود از شرّ مردم مضطرب
از كجا جان تو گردد منقلب

اقتضاي نفس تو باشد دگر
هر گله از نفس خود بي‏جا شمر
سرزنش او را مكن در كار شرّ

چون بيندازي عنانش را بسر
لاجَرَم خودسر شود مانند خر

مال خود داند همه اموال خلق
بي‏تفاوت در بر اقوال خلق
مثل خود انگارد او اعمال خلق

مي‏جهد بر عورت و بر مال خلق
تا منغَّص سازد او احوال خلق

هر زماني نقشه‏اي سازد رقم
ابتلاي تازه‏اي آرد ز غم
بر خجالت او فزايد دمبدم

چون بتنگ آيند مردم لاجَرَم
بهر دفعت هريكي بنهد قدم

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۵۹ *»

مجتمع گردند و كم‏كم بي‏شمار
دشمنت هريك ز اعمالت فگار
با تو گردند جمله اندر كارزار

جسم و جانت را همي سازند زار
مي‏شوي از ضرب و شتم خلق خوار

گر كه خواهي در امان باشي ز نيش
نوش بيني هم ز غير و هم ز خويش
فارغ از خلق و نباشي دل‏پريش

پس بكش اي جان عنان نفس خويش
تا نگردي از دفاع خلق ريش

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶۰ *»

 

 

 

 

 

` ا گر چموشي نفس از خوردن و خوابيدن باشد، با رياضت آنرا بايد اصلاح كرد

` و ا گر از پليدي نفس باشد با مردن اختياري بايد آنرا اصلاح نمود

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶۱ *»

من كه بودم پاي تا سر جمله گوش
رفته بُد از سر مرا زين قصّه هوش
نكته‏اي گفتم تو هم آنرا نيوش

باز گفتم گاه باشد خر چموش
آمد از غيبم دگرباره سروش

گفته‏ام را بي‏درنگ آمد جواب
شد به رويم زان جواب بس فتح باب
بهره‏مند از آن شود هر شيخ و شاب

كين چموشي جمله از خورد است و خواب
خر چو خورد و خفت مي‏گيرد شتاب

گر كه با آنها بگيرد اُنس و خو
كي كشد باري جهد او سو بسو
عرّ و تيزش كي گذارد آبرو

عاجز آيد راكب از امساك او
مي‏كشد او را ز مستي كو بكو

گر به پهلويش زند نيش ركاب
سربپيچد هردم او در پيچ و تاب
پَر ندارد ورنه پَرّد چون عقاب

چونكه گردد خر چموش و باشتاب
هوش دار و كم كُنش از خورد و خواب

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶۲ *»

حق تعالي گفته در نصّ كتاب
اين نفوس گمره‏ترند از اين دواب
واي اگر گردند اسير خورد و خواب

گر ببيني نفس را مست و خراب
كم كن از وي جُرعه جُرعه از شراب

مستي آن خر كجا مستي آن
صد خر از مستي آن شد بي‏امان
مستي خر شد ز جو، آن را بدان

باده‏اش باشد متاع اين جهان
كه ربايد عقل و هوشش را ز جان

غافلش سازد چو از روز حساب
گردد او فارغ ز پاداش و عقاب
كي بود گوشش بدهكار خطاب

نفس چون گردد چموش از خورد و خواب
كي توان امساك او اندر شتاب

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶۳ *»

مبتلا گويا شود ديگر به الْق⁽[۲۲۸]⁾
راكبش بي‏طاقت از آلام سَلْق⁽[۲۲۹]⁾
جامه او هم سراسر پر ز عَلْق⁽[۲۳۰]⁾

مي‏دود بيخود سوي ايذاء خلق
مي‏كشد جان را بسوي جلق و دلق

گردد او گرد هوسها روز و شب
خسته او هرگز نگردد زين طلب
تا در اين ره جان او آيد بلب

صدمه‏ها آيد بجانش زان سبب
كوفتد زان صدمه‏ها اندر تعب

بشنود سب و بسي لعنِ اَبوه
بگذرد هر جا همه گويند قِفوه
روبرو گردد ز هر سو با وجوه

چونكه آيند از فسادش در ستوه
خلق گرد آيند حتّي يَدْفعوه

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶۴ *»

پس هجوم آرند بر او پير و جوان
عالم و جاهل قوي و ناتوان
هركسي با حربه‏اي خرد و گران

اوفتد بشكسته سر آزرده جان
خوار و زار و مفتضح اندر جهان

بعد از آن راحت دگر در اضطراب
زندگي هر لحظه‏اش بر او عذاب
نشنود ديگر سلامش را جواب

هوش‏دار و كم كن از تن خورد و خواب
تا نيفتي از چموشيّش بتاب

تيره كن روزش شوي تا روسفيد
جاي راحت شايدش رنج جديد
بايدت باشي تو با آن بس شديد

باز گفتم بلكه شد ذاتش پليد
از رياضت حاصلي نايد پديد

بس حذر كردم من از تن‏پروري
كردم آزرده تنم از هر دري
بستم از هر سو، رهم در خودسري

با وجود جوع و زخم و لاغري
كم نسازد يك سر جو از خري

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶۵ *»

با همه رنج تن و آسيب و درد
كم غذائي ناتواني رنگ زرد
كرده خر اينك مرا از صحنه طرد

هاتف غيبم دگر الهام كرد
كز خري عاجز نيايد هيچ مرد

خر كجا و صحنه و عرض وجود
هرگز از تو انتظار اين نبود
كاين‏چنين عجزي كني زان وانمود

جان خود نتوان فداي خر نمود
چون نشد اصلاح خر بر نِه قيود

ديده‏اي مردم چه‏سان خر مي‏كَشند
با كتك او را به اصطبلش بَرَند
هر قدم او سر كشد او را زنند

گير افسار و در اصطبلش ببند
با غل و زنجير و پابند و كمند

چون شود با اين خشونت روبرو
او كجا ديگر نمايد آرزو
تا كند عرعر شتابد كو بكو

در به رويش بند و راحت شو ازو
جان خود را خر ز شرّ اين عدو

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶۶ *»

كن فداي جان خود آن بدگهر
بدگهر را كي ادب بخشد ثمر
خواهي ار گردي تو آخر مفتخر

خر براي تو است ني تو بهر خر
جان خر بفروش و جان خويش خر

نفس بدگوهر چرا باشد امير
تا به كي باشي تو در دامش اسير
كن مهار و ره ز هر سويش بگير

چون نشد اصلاح اين نفس شرير
وز اذيّتهاش نتواني گزير

تا به كي مردم اذيّتها كشند
بار زحمتها ز نفس تو برند
روز و شب بر نفس تو نفرين كنند

افكنش در خانه و در را ببند
تا نباشد هيچ‏كس را زو گزند

چون نبيند بهر خود او مستند
تا نگه بر قيد و بندش افكند
قطع امّيد از نجات خود كند

هرچه خواهد بر هوا جُفته زند
دست و پاي خويش با دندان كند

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶۷ *»

در شكنجه باشد او در روز و شب
هردم آيد از تعب جانش بلب
راحتي كي بيند آن راحت‏طلب

خويشتن را افكند اندر نَصَب
تا برآيد جانش از رنج و تعب

اي كه از اصلاح نفست نااميد
گشته‏اي ديگر پس از رنج شديد
چاره‏ات باشد همين امر سديد

تا شوي ايمن ز شرّ آن پليد
گر بميرد اي خوشا آن صبح عيد

خاطر خوش آن خرك از تو نبرد
غصه‏اش را هم كسي ديگر نخورد
مردن او شد تو را آغاز رشد

كف‏زنان و پاي‏كوبان گو بخلد
خر بمرد و خر بمرد و خر بمرد

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶۸ *»

 

 

 

 

 

 

 

 

` مُردن دو مردن است: مردن اضطراري و مردن اختياري

` راه تحصيل مردن اختياري

` ظلّ شيخ، ذوالفقار حيدري است و نَفس، يهود خيبري است

` با مردن اختياري چشم حق‏بين باز مي‏شود

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۶۹ *»

ذاتي نفس دَني آزردن است
ني ز پُرخوردن و يا پُرخفتن است
راه درمانش زپا افتادن است

اين خر تن را دو نوعِ مردنست
اضطراري و اختياري اَحسن است

آن كه گردد عقل او بااقتدار
نفس سركش را نمايد او مهار
باختيار خود كُشد آن نابكار

گر بميرد اين خر تن ز اختيار
بهتر است از آنكه ميرد ز اضطرار

اختياري شيوه اهل دل است
آن كه اهل دل ازان كي غافل است
در طريقت لازم هر عامل است

اضطراري هركسي را حاصل است
هركه مرد از اختيار او كاملست

مد‌ّعي باشد در اين ره بس كثير
داده از كف اختيار و خود اسير
بل قتيل نفس و پندارد اَمير

نيست ممكن كشتن نفس شرير
جز به سيف اللّه يعني ظلّ پير

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷۰ *»

آن كه سيف حق بود اندر وجود
بلكه او مرآت حق است در شهود
حق به او پيدا و او حق را نمود

ذوالفقار است او و نفست چون يهود
از دم او كي تواند جان ربود

ظلّ او باشد چو ظلّ داوري
گر تو را بر سر بيابي سروري
فرق نفست را به سيفش بردري

ور نباشد ذوالفقار حيدري
چون درآئي در مصاف خيبري

پرتو مهرش چو بر دل افكند
ذرّه‏سانت سوي بالا مي‏كَشد
ورنه نفست جانب سجّين رود

خود يَهودي بي‏هداي آن سند
خيبري كي خيبري را مي‏كُشد

بي‏هدايش كي زني در ره تو گام
در مسلمانيّ تو باشد كلام
شد تمامِ دين ولايش، والسلام

حيدري مي‏بايد اندر اين مقام
تا كشد نسل يهودان را تمام

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷۱ *»

او چو حيدر گر كه با اويي عنود
شو مهيّاي هلاكت هرچه زود
كي تو را بخشد دگر دين تو سود

حيدر است آن شيخ و نفس تو يهود
حيدري بايد كه تا بكشد يهود

گر كه باجِد‌ّي تو در راه طلب
پس رياضت بايدت در روز و شب
ور كه بي‏شيخي نبيني جز تعب

كي خري بي‏رايضي گيرد ادب
رايضي مي‏بايدت از فضل رب

رايضي از خير و شر‌ّت باخبر
آشناتر از تو با تو اي پسر
از كجا يابي تو او را درگذر

جستن رايض نباشد شأن خر
كي ز خر آيد بغير از عرّ و عرّ

خر بجز خر رو به كس نا آورد
جز به خر هم هر خري دل نسپرد
خر گزيند خر ز خر، خر نگذرد

گر هزار انسان و حيوان بگذرد
خر بسوي هيچ‏يك زان ننگرد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷۲ *»

گوييا بيند ز خر هم كمتري
هرچه بيند از بشر يا ديگري
ني كند حتي نگاه سرسري

تا از آنجا بگذرد مثلش خري
جُحر او را بو كند چون بنگري

يعني جز با خر مرا ني كار و بار
خر بود مقصود من در روزگار
اين خريّت شد ز هر خر آشكار

گر خري بيند به ره يك خرسوار
با سواره نبود او را هيچ كار

او چه داند او صبور است يا عجول
بي‏حيا باشد سواره يا خجول
او حفيظ است يا كه باشد او غفول

خر چه داند عالمست او يا جهول
حاكم است او يا رعيّت يا رسول

دارد او پيغام شادي يا عزا
باشد او افسرده حال و مبتلا
يا كه شاد است و ز هر غم او رها

از كجا مي‏آيد و سوي كجا
مي‏رود شاه است خود او يا گدا

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷۳ *»

راه عادي مي‏رود خود آن سوار
يا كه مجبور است و باشد در فرار
خر چه داند اين جهات بي‏شمار

گر بدي بر اين خرك هم كس سوار
او بديدي آن سواره رهسپار

او خر بيچاره را فرمانده است
او خرك را هر طرف تازنده است
بيندش از مقصدي جوينده است

او بدانستي كه حُر يا بنده است
از كجا سوي كجا پوينده است

حال خر از بهر خر پس شد عيان
حال راكب بهر راكب بي‏بيان
با مَثَل يكسان مُمثّل را بدان

خر مثال تن بود راكب چو جان
تن كجا آگاه باشد از روان

عرصه هريك جدا شد بي‏سخن
عرصه جان سرّ و تن باشد عَلَن
كي علن شد آگه از سرّ گو به من

گر تو را جان بودي اندر اين بدن
او بديدي جان هركس را بتن

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷۴ *»

هريكي را داده حق از جنسشان
مشعري تا هريكي بيند به آن
آنچه را در عرصه‏اش دارد مكان

تن نبيند غير تن جان غير جان
چشم تن تن‏بين و چشم جان روان

هريكي بر هرچه ديده افكند
مثل خود داند ورا زين مستند
حق نشايد ديدنش با اين سند

چشم حق بايد كه حق‏بيني كند
اعرفوا الله بالله از اين دم زند

چشم حق‏بين دلي گر واشود
او خدا بيند به هرجا واشود
حق به حق ديدن چنين معني شود

بر نبي كي جز نبي بينا شود
بر علي كي جز علي آگا شود

غير از اين ره را نباشد حاصلي
كس نبيند بهره گرچه خردلي
مدّعي گرچه بسي باشد ولي

خود ولي را كي شناسد جز ولي
هم دلي بايد كه بشناسد دلي

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷۵ *»

هر جليسي شد مُسانخ با جليس
گرنه سنخيّت ز يكديگر حَبيس
كي رفيع مونس شدستي با خسيس

تا نباشد مُدرِك و مُدرَك جنيس
كي شود مُدرِك ابا مُدرَك انيس

مُدرِك ظاهر نيابد جز عيان
گركه مُدرِك سرّ بود يابد روان
درك اين هرگز نمي‏آيد از ان

تن ز ظاهر جان ز اسرار نهان
زين سبب تن كور شد از ديد جان

تن نبيند حُسن جان را در عَلَن
گرچه بيند حُسن ظاهر در بدن
حُسن جان را جان بيابد بي‏سخن

گر وزد باد عصوف كوه‏كن
جز غبار از وي نبيند چشم تن

عاشق از عشق نهان دلخون بود
گر ز سطح ظاهري بيرون بود
تن چه داند از چه او مجنون بود

گر از او پرسي كه دلبر چون بود
گويد او سيمين‏تن و گلگون بود

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷۶ *»

تن چه داند ارزش آن خُلق و خوي
او شود با حُسن ظاهر روبروي
مي‏كند از خط و خالش جستجوي

چون نباشد مدركش جز رنگ و بوي
نايد اندر چشم او جز روي و موي

Z Z Z Z Z Z Z

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷۷ *»

 

 

 

 

 

 

 

` بيان مضمون حديث و ذ كر تمثيل براي توضيح مطلب

` ديدن حقايق بحسب مضامين احاديث و بيان پرده‏هايي كه مانع ديدن حقايق است

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷۸ *»

اختلاف ديده‏ها شد آشكار
زاختلاف ديده‏ها آمد ببار
يك نمونه آرمت از بي‏شمار

روح حق كرد از رهي روزي گذار
ديد آنجا جيفه‏اي افتاده خوار

همرهانش هريكي زان ره بجست
بوي گندش بيني هريك بخست
طبع انسان خود بخود از آن برست

هريك از اصحاب بيني را ببست
كين عجب مردار بدبويست و پست

شد بسي آزرده طبع آن فخام
ني دگر قادر بُدندي بر كلام
لحظه‏اي ناورده كس نزدش دوام

گفت روح‏الله ببينيد اين عظام
چون سفيد است و لطيف است و تمام

همرهانش را نبودي تاب ديد
كان عظامش تيره بودي يا سفيد
ليك آن روحي كه بُد روح اميد

نيك بود و نيك‏بين و نيك ديد
عيب دارش عيبجو گشت و رميد

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۷۹ *»

او كجا ديگر ببيند آن عظام
تا براند در مديح آن كلام
كار هريك شد دليل بر مرام

هركسي همجنس خود بيند مدام
چشم ناقص ناقص و كامل تمام

همچو روزن ديده‏ها بهر قلوب
ناظر از آنها قلوب اندر غيوب
پس ز دلها ديده‏ها را گر خطوب

چون به ظنّ بد بشد قلبي مشوب
حسنهاي خلق مي‏گردد عيوب

او دگر حُسني نمي‏دارد گمان
بدگماني پر نموده چشم آن
عكس آن را هم خلاف آن بدان

چون به حسن ظن ببيني در جهان
عيبها حسن آيدت در چشم جان

تو بجز حسني نمي‏داري گمان
كي تو عيبي را ببيني در عيان
اين دو حالت را ز تمثيلي بخوان

گفت خواجه بنده‏اش را كاي فلان
اين طلب را رو بگير از آن جوان

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸۰ *»

گو به او با تندي و چهرِ عبوس
اي ز خلف وعده تو صد فسوس
اي ز تو بهتر يهودي يا مجوس

رفت و آمد باز بعد از خاكبوس
گفت اين مسكين ندارد يك فلوس

مهلتش ده باشد او با آبرو
گر شوي با او دمي خود روبرو
بگذري از حق خود بي‏گفتگو

مُعسر است و نيك نبود زجر او
چون كنم چون نبودش آبي به جو

گركه بودم مالك اين زرّ و سيم
مي‏گذشتم من ز دين اين غريم
مي‏سزد بر او ترحّم اي كريم

خواجه چون بود از قضا مردي حكيم
گفت بي‏چيزي تو را كرده رحيم

اينكه دل از كف برايش داده‏اي
ره به حال او ز حالت برده‏اي
مثل خود ديدي غمش را خورده‏اي

تو به چشم بي‏فلوسي ديده‏اي
زين سبب با او مدارا كرده‏اي

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸۱ *»

ذمّه‏اش گرديده ما را چون رهين⁽[۲۳۱]⁾
باشد او در نزد ما اينك كِهين⁽[۲۳۲]⁾
بهر اين كارم تو مي‏باشي بِهين⁽[۲۳۳]⁾

چند درهم دادش و گفتا كه هين
رو طلب را گير از ان مرد مهين

مطمئن از نقشه خود خواجه بود
عاقبت در پيش او جز اين نبود
ديدِ ديگر آن دراهمها گشود

رفت و هرچند آن جوان آرم نمود
آن دراهم حُسن ظنّ او ربود

طور ديگر گفتگو با او بُدَش
گفته‏هاي وي چو باور نامدش
با بسي شد‌ّت مقابل آمدش

گفت كِبْوَدْ آن كه درهم نبودش
وام را با ضرب و ظِنّه بستدش

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸۲ *»

آن دراهم ريشه رحمت بُريد
پرده عفت ز گفتارش دريد
خواجه با درهم دل او را خريد

چون بچشم مال سويش بنگريد
حسن ظنّ فقر از قلبش پريد

هركه را هر خصلتي برجاستي
در قضاوتهاي او پيداستي
زان صفت افعال او گوياستي

اين صفتها همچو عينكهاستي
ديده از هر عينكي بيناستي

گر نباشد اين حُجُب بيند اَوَد
اين بشر هرجا كه مي‏خواهد رود
هرچه را خواهد ببيند مي‏شود؟!

رنگ اشيا رنگ عينكها بود
ديده‏ات از اين حجب بينا شود

داني ادراك تو كي باشد صواب
باشدت از حق يكي فصل‏الخطاب
ورنه مي‏بيني سرابي را تو آب

چونكه شد محجوب اندر آن حجاب
رنگ اصلي مي‏رود اندر غياب

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸۳ *»

بهر اَشيا گر كه داني صانعي
از چه‏رو بر درك ظاهر قانعي
«واقعيت» شد كلام شايعي

مي‏كند انكار رنگ واقعي
آن كه عينك گشت او را مانعي

ظاهراً دانا ولي لايعلمون
باخرد اَمّا فَهُمْ لايعقلون
جمله گمراهند و هُمْ لايهتدون

چشمشان بينا ولي لايبصرون
گوششان شنوا ولي لايسمعون

تشنه‏اند و گرد آبي بس اُجاج
مختلف سرگشته‏اند اندر فجاج
تيره دلها همچو از دوده زجاج

زانكه بگرفتند عينك از لجاج
يافت محسوسات ايشان اعوجاج

مستحق گشتند از حق طعن و دق
تيره‏دل زانكار خود همچون غسق
ديده‏شان داده ز دست گويي رَمَق

محتجب گشتند از ادراك حق
چون ز لج بر چشمشان بودي طبق

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸۴ *»

كي چنين چشمي ببيند اندكي
از حقايقها كه دارد نازكي
مختلفها را كجا بيند يكي

آن كه نبود بر دو چشمش عينكي
صورت واقع ببيند بيشكي

درك او برتر رود از حد‌ّ عام
در وراء پرده‏ها سازد مقام
آورد گاهي ازان رُتبت پيام

چونكه با عينك شنود از او كلام
كرد تأويلش چو ديدش ناتمام

شد مجازي آنچه را او كافته⁽[۲۳۴]⁾
واقعيت آنچه اين خود بافته
بي‏جهت نبود كزان رخ تافته

آن كه عينك از طبيعت يافته
گفت  «تب» از خلط عينك تافته

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸۵ *»

در طبيعت چونكه بُد او را مقام
ديد از خلطش مر آن را هم قوام
گفت باشد اين عرض را كي دوام

آن يكي ديدش زني كبّاسه نام
اُمّ ملدم كنيتش صاحب كلام

در حضورش امّ ملدم بَرده بود
در جوابش از دل و جان مي‏سرود
جمله «لبّيك» را پس آن ودود

روبروي او تكلّم مي‏نمود
چونكه بر ادراك او پرده نبود

باخبر بودي ز كار و بار او
آگه از خَلق وي و از خُلق و خو
عارض عبداللهي؟ گو از چه رو

محتجب تأويل كرد اين گفتگو
چون نمي‏ديد امّ ملدم روبرو

گفت باشد اين مجازي در مقام
كي عرض باشد بمانند اَنام
گفتگو با او نشايد از امام

آن يكي قرآن را ديدي كلام
آن يكي ديدي مر او را چون غلام

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸۶ *»

باشدش گوش و دو چشم و هم زبان
قاري خود را شناسد بي‌گمان
رُبَّ تال را تو در وصفش بخوان

آن يکي ديدي زمين و آسمان
آن يکي ديدش عجوزي چون زنان

بر تنش کرده لباس از پرنيان
ناز و غنجش شيوه ليلاوشان
بهر دلها در کَفَش تير و کمان

مرگ را ديد آن يکي از هاق جان
آن يکش مي‌ديد شخصي را عيان

باشد او را هيبتي بي‌حد  عظيم
بيند او را گر کسي از خوف و بيم
هرکه باشد گردد آن آن دل دو نيم

آن يکي ديدي منافق را بهيم
آن يکي ديدي به او وجهي کريم

از دل و جان خواهد از او التفات
راه او پويد به سر از اين جهات
از وفا گويد ورا جانم فدات

آن يکي کفار را ديدي نبات
آن يکي بيند عَليٰ خير الصفات

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸۷ *»

نزد آنها جويد از جهلش مراد
دل به آنها بسپرد آن كج نهاد
جز ره آنها نبيند با سداد

آن يكي فسّاق را ديدي جماد
آن يكي ديديش از اهل وداد

همنشينش مي‏شود عمري حُسوم⁽[۲۳۵]⁾
بر عطايش ديده از باب عُسوم⁽[۲۳۶]⁾
مي‏نهد بهرش ز مال خود قسوم⁽[۲۳۷]⁾

آن يكي اعمال را ديدي جسوم
آن يكي ديديش اعراض و رسوم

بگذرم از گفتگو در كائنات
طرز ديدنهاي حق و بي‏ثبات
گويم از عرفان اين افراد مات

آن يكي گويد نبينم غير ذات
آن يكي گويد نبينم جز صفات

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸۸ *»

مي‏زند آن يك برآن يك طعن و دق
گيرد آن از آن خطاي ماسبق
گويد آن باشد طريق من اَدَقّ

آن يكي نايد به چشمش غير حق
آن يكي گويد نبينم جز طبق

ديده‏اي بيند سرابي جاي آب
ديده‏اي هرگز نبيند او سراب
مختلف انديشه‏ها شد زين حساب

هركه را ادراك باشد بي‏نقاب
باطن اشيا ببيند بي‏حجاب

بشنود گوشش بس الهام سروش
گرچه از گفتن همي باشد خموش
آگه از اسرار و ليكن پرده‏پوش

پرده هركس را بود بر چشم و گوش
منصبغ گردد از او ادراك و هوش

گرچه باشد دقّتش از حدّ به‌در
مو شكافد در علوم بي‏شمر
صد چو بونصرش چو شاگردي به‏بَر

نايد از اشياش رنگي درنظر
جز همان صبغي كه دارد در بصر

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۸۹ *»

سازدش پرده به رنگ خود اسير
آفت فكرت شد آن و بس خطير
پرده‏در بايد شود ديد بصير

پرده‏ها باشد ز انواع كثير
پرده عادات و طبع ناگزير

پرده‏اي از غلظت آن بس عجب
اكثر مردم از آنند در تعب
گرم رنگش جمله‏اند در روز و شب

پرده ناموس و شهوات و غضب
پرده آلات و آلات سبب

پرده‏هايي بس غليظ و پُر وَبال
مرد و زن زان پرده‏ها در انفعال
تا دم رفتن نمي‏يابد زوال

پرده‏هاي جسم و اعراض و مثال
پرده‏هاي جوهر و طبع و خيال

هريكي را هم بود بي‏حدّ جهات
اندكي زين پرده‏ها يابند نجات
گويمت برتر كني گر التفات

پرده عقل و فؤاد است و حيات
پرده اسم و مسمّي و صفات

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۹۰ *»

هريكي را رنگي همچون ماسبق
گرچه باشد آن كه بالاتر اَدق
منصبغ زان درك تو بر يك نسق

مجملاً هرچت كه باشد غير حق
پرده است و هست بر چشمت طبق

تيره از رنگش كند ابصار را
محتجب سازد ز تو آن يار را
مي‏نماياند به تو اغيار را

تا نسازي هتك اين استار را
كي تواني ديد آن اسرار را

Z Z Z Z Z Z Z

 

به برکت عنايات خاصه وليّ عصر، حجّت زمان، بقيّة الله في ارضه

حضرت حجة بن الحسن العسکري صلوات الله عليه

و علي آبائه الطاهرين و عجل الله تعالي فرجه الشريف

تخميس مثنوي آقاي‌ مرحوم ‌کرماني/ پايان پذيرفت.

حامداً مصلياً مستغفراً

غمين

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۹۱ *»

فهرست

ديوارها موش دارند موش‌ها گوش دارند ٭ پريشاني مقال نشان پريشاني حال است ………………………………………………………………………………………………………………………..۷ ـ۲
بازگشت به داستان موسي۷ و يوشع۷ ٭ رسيدن ماهي شور ٭ تأويل ماهي و آب حيات ٭ آگاه در راه طلب گمراه نيست ٭ ناآگاه را دليلي مقصدنما ضرور است …………………………………………………………………………………………….. ۱۸ـ ۸

تأخير در مثنوي و قبض حق تعالي ٭ قبض و بسط ما از ديگري است ٭ سرّ قبض و بسط الهي …………………………………………………………………………………………۲۹ـ ۱۹

بيان حقيقت قبض و بسط الهي و اسرار و نتايج آن دو در زندگي بندگان خدا ٭ در دنيا نزد اولياء، قبض محبوب‌تر از بسط الهي است ٭ ذکر حديثي شاهد بر مطلب …………………………………………………………………………………………۴۶ـ۳۰

استمداد براي بسط‌هاي معنوي ٭ اِمدادهاي غيبيه در بسط مثنوي ٭ سپاسگزاري و تنزيه ٭ توصيف و تمجيد …………………………………………………….۵۵ ـ۴۷

رسيدن موسي و يوشع۸ به آب حيات و زنده شدن ماهي ٭ ديدن خضر۷ را که به پشت خوابيده و تفسير و تأويل اين‌گونه خوابيدن

 

تشاکل ظاهر با باطن ٭ نقل حديثي شاهد بر مطلب ٭ داستاني در فايده تشبه به نيکان …………………………………………………………………………………………………………….۷۷ـ۵۶

احساس کردن موسي۷ خستگي راه را پس از گذشتن از مقصد ٭ سالک تا در حيز خود در سلوک است خستگي ندارد ٭ خستگي سالک نشان آنست که در غير حيّز خود در حرکت است ٭ سرّ آن‌که عمل را تکليف ناميده‌اند ٭ ميزان و سنجش کُره و ميل انسان ٭ نقش عشق در رفع زحمت سلوک ……………………………………………………………………………………………….۹۴ـ ۷۸

باخبر شدن موسي۷ که از مقصد گذشته و برگشتن او به سوي خضر۷………………………………………………………………………………………………………………….. ۹۸ـ ۹۵

محاکمه حکماء و متکلمان در مستبد شدن به آراء خود در معرفت حق‌تعالي ……………………………………………………………………………………………………………….. ۱۰۸ـ ۹۹

طريق معرفت حق تعالي در نزد اهل توحيد …………………………………………۱۱۵ـ ۱۰۹

مقايسه بين ايمان اهل معرفت و ايمان ديگران ………………………………………۱۲۰ـ۱۱۶

بيان معرفت شهودي ………………………………………………………………………………………….۱۲۷ـ۱۲۱

داستان زاهد رياکار ٭ بيان نفاق و منافق ٭ منافقان صدر اسلام ……………۱۴۴ـ ۱۲۸

حالت زاهد بلخي ٭ تاجر ظاهربين بلخي ٭ زوجه زيبا و عفيفه تاجر ٭ تاجر در حالت مرض موت ٭ مردمان قدر زندگان را نمي‌دانند و

ستايشگر مردگانند ………………………………………………………………………………………….۱۵۹ـ ۱۴۵

تاجر بلخي در حال شدت بيماري و گفتگوي اَقارب او با او ٭ هر زمان باشد اجل خواهد رسيد و از اين جهان فاني بايد رفت ٭ زندگاني به هر شکلي مي‌گذرد و عاقبت رفتن از اين دنيا است ٭ رفتن به قبرستان و عبرت گرفتن از رفتگان ………………………………………………………………………………………………….۱۷۳ـ۱۶۰

نااميدي تاجر از زندگي و بي‌اعتمادي او به اقاربش ٭ وصيت او به زاهد و اباء زاهد از پذيرش ٭ اصرار تاجر و پذيرفتن زاهد ٭ مردن تاجر و فريفته‌شدن زاهد به زوجه او ٭ گفتگوي زاهد و زوجه تاجر …………………………………..۱۹۶ـ۱۷۴

فتنه اهل رأي در دين ٭ شکوه به پيشگاه حجت زمان۷ ٭ استدعاء ظهور و بيان نورانيت انسان در دوره ظهور ٭ هويدا شدن سرّ وحدت و نمودار شدن حکمت حق‌تعالي در تدبير عالم ………………………………………………………۲۱۳ـ۱۹۷

توصيف نفس بشري با صرف‌نظر از آن نورانيتي که دوره ظهور برايش فراهم مي‌شود ٭ تمثيلي عبرت‌انگيز براي توضيح مطلب ……………………………… ۲۳۳ـ۲۱۴

توصيف نفوس نوراني و بيان حالات آنها ٭ قضاوت ديگران درباره ايشان و قياس کردن حالت ايشان را به حالت خود ٭ جان حيواني خانه‌اي است براي جان ايماني …………………………………………………………………………………………………۲۵۱ـ۲۳۴

تمثيل عقل و نفس به راکب و مرکوب ٭ نتيجه اِرخاء عنان نفس …………..۲۵۹ ـ۲۵۲

اگر چموشي نفس از خوردن و خوابيدن باشد، با رياضت آن را بايد اصلاح کرد ٭ و اگر از پليدي نفس باشد با مردن اختياري بايد آن را اصلاح نمود …………………………………………………………………………………………………………۲۶۷ـ۲۶۰

مُردن دو مردن است: مردن اضطراري و مردن اختياري ٭ راه تحصيل مردن اختياري ٭ ظل شيخ، ذوالفقار حيدري است و نفس، يهود خيبري است ٭ با مردن اختياري چشم حق‌بين باز مي‌شود ……………………………………………۲۷۶ـ ۲۶۸

بيان مضمون حديث و ذکر تمثيل براي توضيح مطلب ٭ ديدن حقايق به حسب مضامين احاديث و بيان پرده‌هايي که مانع ديدن حقايق است ……………………………………………………………………………………………………. ۲۹۰ـ۲۷۷

فهرست کتاب …………………………………………………………………………………………………….۲۹۴ـ ۲۹۱

فهرست آيات ……………………………………………………………………………………………………..۲۹۸ـ ۲۹۵

فهرست احاديث ………………………………………………………………………………………………..۳۰۲ـ ۲۹۹

کشف الابيات ……………………………………………………………………………………………………….۳۴۵ـ۳۰۳

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۹۵ *»

فهرست

 

آيات و احاديث

 

 

 

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۹۶ *»

آيات

 

جلد	صفحه	موضوع	سوره	آيه
۱	۲۲۵	احسن التقويم را مصداق شد	تين	۴
۱	۱۰۸	احسن التقويم شد او را اثر	تين	۴
۱	۲۱۸	اشقيا را جاي داد اندر شمال	واقعه	۴۱
۲	۲۴۵	«اعبدوني» گر تو را ايمان بود	يس	۶۱
۲	۳۹	اعتنايي حق ندارد با شما	فرقان	۷۷
۱	۳۴۴	امره ان شاء شيئاً کن فکان	يس	۸۲
۲	۱۹۲	«انکحوا» از قول حق گفته نبي	نساء	۳
۲	۱۲۳	«اَوَلم يکفِ بربّک» تا شنيد	فصّلت	۵۳
۲	۲۶۲	اين نفوس گمره‌ترند از اين دواب	اعراف	۱۷۹
۲	۱۴۳	آن لعين گفتش منم از ناصحان	اعراف	۲۱
۱	۸۹	آن يکي گفتي اساطير قديم	انعام	۲۵
۱	۲۵۳	با وجود «فوق ذي‌علم عليم»	يوسف	۷۶
۱	۴۷	بارش رحمت همه از مزن توست	واقعه	۶۹
۲	۱۳۳	باشد از شرک جلي بدتر نفاق	نساء	۱۴۵
۲	۱۵۳	«بالکفور» وصف الانسان اتي	شوري	۴۸
۲	۱۹۳	بر تو هم امر «تعاون» مفترض	مائده	۲
۱	۸۸	بعثتش بر ماسوي از انس و جان	فرقان	۱
۱	۲۶۵	چون‌که دست اوليا دست حق است	فتح	۱۰
۲	۹	چون‌که موسي۷ با رفيقش در سفر	کهف	۶۰

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۹۷ *»

جلد	صفحه	موضوع	سوره	آيه
۱	۱۷۱	حق چو باشد اقرب از حبل الوريد	ق	۱۶
۱	۳۳۳	خواند يوشع را که اي نيکو رفيق	کهف	۶۰
۲	۶۳	خوانده ايشان را حق اصحاب يمين	واقعه	۲۷
۱	۳۴۰	«رب يسّر لي» مداوم مي‌سرود	طه	۲۶
۲	۲۳۱	زين سبب «لاترکنوا» فرموده حق	هود	۱۱۳
۲	۴۰	شد بهاران در کلام کردگار	عنکبوت	۶۳
۲	۲۷۰	شد تمام دين ولايش، و السلام	مائده	۳
۱	۲۱۸	شد يمين نام اميرالمؤمنين۷	واقعة	۲۷
۲	۲۴۷	صم و بکم و عمي باشد وصفشان	بقره	۱۸
۲	۲۸۳	ظاهراً دانا ولي «لايعلمون»	اعراف	۱۷۹
۲	۶۸	عاقبت هم پس، «لهم سوء الحساب»	رعد	۱۸
۱	۴۹	عود ما چون بدء ما هم سوي تو	اعراف	۲۹
۱	۴۹	عود ما چون بدء ما هم سوي تو	انبياء	۱۰۴
۲	۲۴۹	غافلان خوانده است حق انعام را	اعراف	۱۷۹
۲	۲۸	غير احسان چيست احسان را جزا	رحمن	۶۰
۱	۱۲۷	قريه ظاهر چو او پس راه اوست	سبأ	۱۸
۲	۲۴۴	کبر ورزيد او ز امر کردگار	بقره	۳۴
۱	۳۴۳	گر شود شيطان به رزمش با دو کون	انفال	۴۸
۲	۱۹۴	گرچه باشد «عدّه» در نص کتاب	طلاق	۱
۱	۲۲۰	گرنه دست مصطفي دست خداست	فتح	۱۰
۲	۲۴۳	گفت: آدم از گِل و من زاتشم	اعراف	۱۲
۱	۸۷	گفته حق «مايعبأ … لولا دعا …»	فرقان	۷۷
۲	۶۴	گو به امت گر شما را حب يار	‌آل‌عمران	۳۱

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۹۸ *»

جلد	صفحه	موضوع	سوره	آيه
۱	۱۵۵	لب گشادند از جسارت کي اله	بقره	۳۰
۱	۱۴۳	«لن تراني» را «تري» گردد بدل	اعراف	۱۴۳
۱	۱۴۹	«ليس بعد الحق» چون «الا الضلال»	يونس	۳۲
۱	۳۳۹	«ليس للانسان الا …» را نيوش	نجم	۳۹
۲	۹۱	ما که گفتيم الخبيث و النجيب	نور	۲۶
۱	۱۵۵	ما همه تسبيح و تقديست کنيم	بقره	۳۰
۱	۲۲۰	«مارميت اذ رميت» آمد گوا	انفال	۱۷
۱	۱۶۵	مي‌سزد عبرت گرفتن از پدر	اعراف	۲۷
۱	۶۸	نور او را مي‌توان در جلوه ديد	نور	۳۵
۲	۱۹۱	نهي «لاتلقوا» همين جا جاي اوست	بقره	۱۹۵
۱	۱۴۴	وحي آمد از خداوند عليم	بقره	۳۰
۱	۲۱۹	هرکه گويد دست حق مغلول بود	مائده	۶۴
۱	۲۱۲	همچو آن فرعونيان کفرکيش	طه	۷۰
۱	۱۸۲	ياد کن از داستان نخل طور	قصص	۳۰
۱	۱۶۴	ياد کن از قصه موسي و طور	اعراف	۱۴۳

 

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۲۹۹ *»

روايات

 

جلد	صفحه	موضوع	کتاب	صفحه
۲	۴۱	از تواضع رفعتش آمد جزا	بحارالانوار ج ۷۵	۱۲۲
۲	۹۰	از چه بُد اکراهت از ديدار من	بحارالانوار ج ۶	۱۲۹
۱	۱۴۰	از زمين چون جان‌بن‌جان پاک شد	بحارالانوار ج ۱۱	۱۰۴
۱	۲۱۸	اشقيا را جاي داد اندر شمال	تفسير البرهان ج ۴	۲۸۱
۱	۱۱۴	«اطفئوا نور السراجِ» چون دميد	کلمات مکنونه	۳۰
۲	۲۷۴	«اعرفوا الله بالله» از اين دم زند	بحارالانوار ج ۲۵	۱۴۱
۲	۱۹۱	الضرورات تبيح ما حُظر	بحارالانوار ج ۱۱۰	۱۰۷
۱	۷۵	«انما الاعمال بالنيات» خوان	مصباح الشريعة في النيــة
۲	۱۴۱	او قسيم دوزخ است و هم بهشت	بحارالانوار ج ۳۹	۲۰۶
۲	۱۶۴	اين جهان باشد سراي کاروان	بحارالانوار ج ۷۳	۱۱۹
۲	۲۶۹	اين خر تن را دو نوعِ مردنست	بحارالانوار ج ۷۲	۵۹
۱	۳۱۳	آتش «احببت ان اعرف» فروخت	بحارالانوار ج ۸۷	۱۹۹
۱	۲۱۱	آن شنيدستي که شاه انس و جان	بحارالانوار ج ۵	۱۵۹
۱	۱۶۲	آن شنيدستي که شد از جور باد	لمعات عراقي	۷۵
۲	۲۱۱	آن نبي گفت اي خداي لايزال([۲۳۸])	بحارالانوار ج ۱۲	۳۴۶
۲	۲۸۵	آن يکي ديدش زني کبّاسه نام	بحارالانوار ج ۴۴	۱۸۳
۱	۷۰	با که بنشينيم اي روح خدا	اصول کافي ج ۱	۳۹
۲	۲۶	بندگي کُنهش ربوبيت بود	مصباح الشريعة في العبودية

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۰۰ *»

جلد	صفحه	موضوع	کتاب	صفحه
۲	۲۶	بنده گردد حکمران کن فکان	بحارالانوار ج ۹۳	۳۷۶
۲	۷۰	بي‌علي۷ با مشکلي يا گفتگو	بحارالانوار ج ۴۰	۱۴۹
۲	۵۷	پس روان گشتند زانجا با شتاب	بحارالانوار ج ۱۳	۲۷۸
۱	۹۱	پند از «انظر الي ما قال» گير	غررالحکم و دررالکلم	۳۶۱
۲	۱۷۳	تا نباشي جزء «الناس نيام»	بحارالانوار ج ۷۳	۳۹
۲	۶۷	تا نپوشند از لباس دشمنان	مستدرک‌ الوسائل ج ۱۶	۲۰۸
۱	۲۸۱	تا نکردي خدمت خضر و شعيب۸	بحارالانوار ج ۱۳	۲۷۸
۲	۴۴	جبرئيل آمد به نزد مصطفي۹	بحارالانوار ج ۷۰	۳۱۸
۱	۸۹	چار تن از او هدايت يافتند	بحارالانوار ج ۲۸	۲۳۹
۱	۲۲۲	چون بديع فطرتش سجاد۷ خواند	بحارالانوار ج ۸۵	۲۱۶
۱	۱۶۷	چون ملائک از ادب خارج شدند	بحارالانوار ج ۱۱	۱۰۴
۱	۱۹۳	چون ملائک سوي آن بيت آمدند	بحارالانوار ج ۱۱	۱۰۴
۱	۲۵۴	چون‌که ايمان عين حب اولياست	بحارالانوار ج ۶۷	۵۲
۱	۲۴۰	چون‌که دين آن روح عليين مقام	بحارالانوار ج ۱۱	۱۰۸
۲	۹	چون‌که موسي۷ با رفيقش در سفر	بحارالانوار ج ۱۳	۲۷۸
۲	۹۶	چون‌که موسي۷ طالب آن مرد بود	بحارالانوار ج ۱۳	۲۷۸
۲	۱۳۶	حال آنها را حکيمي در مثال	بحارالانوار ج ۷۸	۴۰۲
۱	۲۷۶	حب نيکويان اَبا بغض بدان	بحارالانوار ج ۶۹	۲۴۱
۲	۳۹	حق بود در نزد قلب منکسر	بحارالانوار ج ۷۳	۱۵۷
۱	۱۷۱	خانه‌اي در چارمين چرخ آفريد	بحارالانوار ج ۱۱	۱۱۰
۱	۳۴۱	خواند يوشع را که اينک اي فتي	بحارالانوار ج ۱۳	۲۷۸
۱	۸۳	دُرّ «لاجبر و لاتفويض» سفت	بحارالانوار ج ۵	۱۲
۱	۲۰۷	در برِ «عبدي اَطعني» گشته سمع	بحارالانوار ج ۹۳	۳۷۶
۱	۳۴۵	در حديث قدسي آمد کي عبيد	بحارالانوار ج ۹۳	۳۷۶
۱	۱۵۸	دور گرديد از حيال عرش من	بحارالانوار ج ۱۱	۱۰۴

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۰۱ *»

جلد	صفحه	موضوع	کتاب	صفحه
۱	۳۰۵	راه کوي خضر۷ را بگرفت پيش	بحارالانوار ج ۱۳	۲۷۸
۲	۲۸۶	«رُبّ تال» را تو در وصفش بخوان	بحارالانوار ج ۹۲	۱۸۴
۲	۲۷۸	روح حق کرد از رهي روزي گذار	بحارالانوار ج ۱۴	۳۲۷
۱	۷۵	«روحک من روحي يا آدم» گواست	اصول کافي ج ۲	۹
۱	۲۲۰	زانکه حق را شد به حق قائم مقام	بحارالانوار ج ۹۷	۱۱۳
۱	۲۶۵	زين جهت شد وصف مؤمن «ممتحن»	بحارالانوار ج ۲۶	۶
۱	۲۴۸	زين عجبتر آن‌که چون وقت رحيل	بحارالانوار ج ۱۱	۱۰۸
۱	۲۱۸	شد يمين نام اميرالمؤمنين۷	تفسير البرهان ج ۴	۴۰۳
۱	۱۸۲	ظاهر از نخله بر آن محبور بود	بحارالانوار ج ۹۴	۱۹۶
۱	۳۱۸	عشق چبود؟ گفت نار سوزناک	مصباح الشريعة في حب اللّـه
۱	۱۰۳	«فسخ عزم» و «نقض هم» ما نشان	بحارالانوار ج ۳	۴۲و۴۹
۱	۱۹۹	قائل تفويض گبر امت است	بحارالانوار ج ۵	۶
۲	۲۰۵	«کنت کنزاً» را نمايد آشکار	بحارالانوار ج ۸۷	۱۹۹
۱	۵۴	کور باد آن چشم کو رويت نديد	بحارالانوار ج ۹۸	۲۲۶
۲	۱۲۳	کور باد آن چشم کو وي را نديد	بحارالانوار ج ۹۸	۲۲۶
۱	۳۲۱	که خدا فرمود از الطاف خويش	اصول کافي ج ۲	۳۵۲
۱	۳۰۷	که مرا باشد اَبا حق حالها	کلمات مکنونه	۱۱۴
۱	۲۵۰	گوش کن از قصه خضر و کليم۸	بحارالانوار ج ۱۳	۲۷۸
۲	۱۱۸	گوييا باور نگرديدت بَدا	بحارالانوار ج ۴	۱۰۷
۲	۱۹۱	لا ضرار حکم عام مستمر	بحارالانوار ج ۲	۲۷۶
۱	۷۸	لايق نار است ذم او را سپاس	بحارالانوار ج ۳۲	۱۱
۲	۱۴۰	مجتمع گشتند در منع ولي۷	بحارالانوار ج ۲۸	۱۷۹
۲	۲۰۶	محو سازد از جهان موهوم را	کلمات مکنونه	۳۰
۱	۱۱۲	مرجع ما جملگي وصف است و بس	کشکول شيخ مرحوم ج ۲	۴۷۶
۱	۸۲	معني «لاجبر …» را بشنو تو هين	بحارالانوار ج ۵	۱۲

 

«* نواي‌ غمين دفتر ۱۰ صفحه ۳۰۲ *»

جلد	صفحه	موضوع	کتاب	صفحه
۱	۱۵۲	«من راني» را «رأي الحق» شد عديد	بحارالانوار ج ۶۱	۲۳۵
۱	۲۲۵	مي‌دويد ابليس و مي‌گفت اين کلام	بحارالانوار ج ۱۱	۱۴۱
۱	۱۵۷	مي‌کنم دور از زمين نسناس را	بحارالانوار ج ۱۱	۱۰۴
۱	۱۵۵	مي‌کني اندر زمين خلقي تباه	بحارالانوار ج ۱۱	۱۰۳
۱	۲۵۳	نام آن شد عُجب در نص خبر	بحارالانوار ج ۱۳	۲۷۸
۱	۵۴	نيست نوري غير نور روي تو	بحارالانوار ج ۹۰	۲۰۴
۱	۳۰۷	وان گر گفتا به صادق۷ کاي امام	بحارالانوار ج ۴۶	۲۵۸
۱	۲۲۲	وحي آمد از خداوند جليل	بحارالانوار ج ۱۱	۱۰۴
۱	۲۸۰	وحي آمد از خداوند عليم	بحارالانوار ج ۱۳	۲۷۸
۲	۷۵	ور صنم سازيش مي‌گردد خبيث	بحارالانوار ج ۱۸	۹۴
۲	۷۰	ور نمي‌بودي علي۷ بودم هلاک	بحارالانوار ج ۴۰	۲۲۹
۲	۵۷	وردشان «حيّ علي خير العمل»	وسائل الشيعة ج ۴	۶۴۳
۱	۲۱۳	هر دو دستش را تو دست راست دان	بحارالانوار ج ۴۸	۱۱۹
۱	۲۲۶	هر که خود خالص کند يک اربعين	بحارالانوار ج ۷۰	۲۴۲
۲	۲۳۳	هر که همّش روز و شب اشکم بود	غررالحکم و دررالکلم	۶۴۱
۱	۱۶۴	هرکه پا از حد خود بيرون نهد	بحارالانوار ج ۷۵	۶۸
۱	۲۱۴	همچو ابليس لعين کز، جان بدي	بحارالانوار ج ۱۱	۱۳۹
۱	۱۶۴	همچو بوذر کو اگر مخبر شدي	بحارالانوار ج ۲۲	۳۴۳
۱	۲۷۶	هيچ عصيان نيست با ايمان مضر	بحارالانوار ج ۳۹	۲۴۸
۱	۱۶۴	ياد کن از قصه موسي و طور	تفسير البرهان ج ۲	۳۴

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اول بيت	جلد	صفحه
حرف آ
آب پنهان و	۱	۱۱۱
آب چون باد	۱	۱۱۳
آب را بگذار	۱	۱۱۲
آب نيسان در	۲	۵۴
آبهاي امتحان	۲	۱۱
آتش اَحْبَبتُ	۱	۳۱۳
آتش از شوق	۱	۴۳
آتش اندر هر مكان	۱	۳۱۸
آتشت از مشرق	۱	۱۲۳
آتشت ني آتش	۱	۱۲۲
آتشش در قلب	۱	۳۱۷
آتش شوق تو	۱	۴۱
آتش عشق است	۱	۳۱۵
آتشي باشد	۱	۱۹۱
آتشي در دهر	۱	۱۷۴
آتشي زان دم	۱	۱۲۲
آتشي كافتاده اندر	۱	۱۹۱
آرم او را	۱	۳۲۲
آسمانها در	۱	۴۳
آسمانها گشته در	۲	۲۱۳
آشكارا ساخت	۱	۲۱۱
آشكارا كُن يد بيضاي	۲	۲۰۲
آفتاب است او	۱	۲۸۷
آفتاب عفوَت ار	۱	۱۶۹
اول بيت	جلد	صفحه
آفتابي ليك	۲	۶۰
آدم الهامم	۲	۲۵۳
آمد او تا طعمه‌تان	۲	۱۴۱
آمدم سرّي	۱	۲۱۵
آن‌ِ اول	۱	۲۸۴
آن پسر زد دست	۲	۲۲۸
آن ثوابي	۱	۲۷۴
آن جمالش بود	۲	۳۷
آن چنان آمد	۱	۲۵۰
آنچنان باشد	۱	۲۰۶
آنچنان كردش كه	۱	۳۰۶
آنچنان گويند	۲	۱۲۹
آنچه آيد از نكو	۱	۷۳
آنچه از آن نام	۱	۱۱۱
آنچه از خو شد	۲	۸۹
آنچه خواهد مي‌ستاند	۱	۳۰۰
آنچه ما گوئيم	۲	۱۸۸
آنچه مي‌بيني تو از	۱	۱۳۴
آنچه مي‌بيني ظهور يار	۲	۱۲۲
آن دگر گفتي كه از	۲	۱۳۹
آن دگر گفتي كه اين	۱	۵۹
آن دگر گفتي كه بيهوده	۱	۶۳
آن دگر گفتي كه ديدم	۱	۶۱
آن رهي جو كه	۱	۱۵۰
آن زمين كز عشب	۲	۱۱۳
اول بيت	جلد	صفحه
آن سخن پاينده	۲	۷۷
آنش از چوب	۲	۲۵۶
آن شنيدستي تو	۱	۵۸
آن شنيدستي ز قول	۱	۲۲۶
آن شنيدستي كه اصحاب مسيح	۱	۷۰
آن شنيدستي كه اندر فهم آب	۱	۵۸
آن شنيدستي كه اندر ماسبق	۱	۲۵۹
آن شنيدستي كه شاه	۱	۲۱۱
آن شنيدستي كه شد از	۱	۱۶۲
آن صفتهاي نهاني	۱	۲۶۲
آن عفيفه اين	۲	۱۸۶
آن عفيفه يك كنيزي	۲	۱۷۸
آنقدر ديديم	۱	۶۰
آنكه از خود	۱	۳۳۷
آنكه از سرخي	۱	۳۳۷
آنكه اندر كوچه	۲	۱۷
آنكه او از	۱	۳۳۶
آنكه او را اشتياق	۱	۳۳۶
آنكه او را تشنگي	۱	۳۳۵
آنكه باشد تشنه	۱	۳۳۵
آنكه بر وضع	۲	۲۱۵
آنكه عينك از	۲	۲۸۹
آنكه نبود بر	۲	۲۸۹
آنكه يكسر سوي	۲	۱۳
آن گنه كز	۱	۲۷۴
اول بيت	جلد	صفحه
آن لعين در	۲	۱۳۴
آن مرارت	۲	۸۸
آن مكاني	۲	۱۰۶
آن نبي گفت	۲	۲۱۱
آن وحيد صف‌شكن	۱	۳۴۳
آن همانا صحبت	۱	۵۹
آن يكي اعمال را	۲	۲۸۷
آن يكي خنجر زند	۲	۲۵۶
آن يكي دشنام گويد	۲	۲۵۵
آن يكي ديدش زني	۲	۲۸۵
آن يكي ديدي زمين	۲	۲۸۶
آن يكي ديدي منافق	۲	۲۸۶
آن يكي فساق	۲	۲۸۷
آن يكي قرآن	۲	۲۸۵
آن يكي كفار را	۲	۲۸۶
آن يكي گفتي اساطير	۱	۸۹
آن يكي گفتي خلافت	۲	۱۳۹
آن يكي گويد بُدم شاهي	۲	۱۶۸
آن يكي گويد بُدم ماهي	۲	۱۷۰
آن يكي گويد خدا و	۱	۵۲
آن يكي گويد كه رفتم	۲	۱۷۰
آن يكي گويد كه من بودم	۲	۱۷۱
آن يكي گويد كه من زارع	۲	۱۷۱
آن يكي گويد كه هستم	۲	۲۲۱
آن يكي گويد نبينم	۲	۲۸۷
اول بيت	جلد	صفحه
آن يكي مي‌گفت	۲	۱۶۱
آن يكي نالد كه	۲	۲۲۲
آن يكي نالد كه خيكم	۲	۲۲۲
آن يكي نايد به چشمش	۲	۲۸۸
آوريدي سوي	۲	۲۴۴
آه سرد از دل	۱	۱۸۵
آيد از او ناله‌هاي	۱	۱۲۳
آيد از غيبش	۲	۳۸
آيد از غيبم مدد	۱	۹۱
آينه تا صاف	۱	۲۲۷
آينه تا صافي و	۲	۱۱۲
آينة دل صاف	۲	۱۱۴
آينه گيرد براي	۱	۱۴۱
حرف ا
اتّباع انبيا	۲	۶۳
اتّباع ملحدين	۲	۶۳
اتّباع من به ظاهر	۲	۶۵
اتّباع من كنيد	۲	۶۴
اتفاق ار يك	۲	۱۳۰
اتفاقاً روزي	۲	۱۸۲
احسن التقويم	۱	۱۰۸
اختلاف آمد	۲	۱۱۱
اختلافي در ميان	۱	۹۶
اختيار حرمت	۲	۱۸۸
اختيارش جسم	۱	۲۰۰
اول بيت	جلد	صفحه
ادعا كردند	۱	۱۶۷
اربعين سري است	۱	۲۲۶
ارتياضت كمترك	۲	۲۲۶
از براي حفظ	۲	۱۹۲
از پدر ارثي نبرده	۲	۱۳۲
از پي احضار آن	۲	۱۷۶
از تسلسل گاه	۲	۱۰۰
از تو آرم جمله پيغمبران	۱	۱۹۶
از تو آرم جمله كفار را	۱	۱۹۷
از جماد و از نبات	۱	۸۸
از چه اينسان	۱	۱۸۶
از چه بايد ما	۲	۲۵۰
از چه بُد اكراهت	۲	۹۰
از چه بُد جز اينكه	۲	۹۱
از حرارت جمله	۱	۳۱۴
از حريصان كي	۱	۶۸
از خطا خوانند	۱	۴۱
از خفايايِ امور	۱	۶۱
از خودي بگذشته	۱	۱۷۹
از رطوبات معاصي	۱	۲۹۷
از ريا تا كي	۲	۱۲۶
از زمين چون جان	۱	۱۴۰
از شعف نشناختي	۱	۳۰۵
از صيام روزي	۲	۸۵
از عبادتهاي محض	۲	۱۹۴
اول بيت	جلد	صفحه
از عذاب من	۱	۱۵۷
از علوم حق بود	۲	۲۳۵
از فرايض نفس ما	۲	۱۹۰
از فروغ او	۱	۳۲۵
از كجا مي‌آيد	۲	۲۷۲
از كرم بنما	۱	۹۶
از مثال و از	۲	۲۰۷
از مقام قرب حق	۱	۱۶۷
از من اين ترجيع	۱	۱۸۷
از منجم اختر و	۱	۶۵
از مهندس كور	۱	۸۴
از نگاهي كار من	۱	۳۳۰
از وجود ما	۱	۱۰۰
از وساوس سينه‌اش	۱	۲۸۹
اسب لاغر بايد	۱	۲۲۷
استعاذه برد	۱	۱۹۴
اشقيا را جاي	۱	۲۱۸
اشك جاري	۱	۳۰۰
اصل شد	۲	۱۸۹
اصلهايي چند	۲	۱۸۸
اصل هر موجود	۱	۸۲
اضطراري هر كسي	۲	۲۶۹
اعبدوني گر تو را	۲	۲۴۵
افكند اشجار را	۲	۳۶
افكنش در خانه و	۲	۲۶۶
اول بيت	جلد	صفحه
اقربا بر گرد او	۲	۱۵۰
اكل ايشان	۲	۲۳۶
امتحان اوليا	۱	۲۶۶
امتياز هر كسي	۱	۳۳۹
امر بهر «فرض»	۲	۱۹۳
امر شد تا باد را	۱	۱۶۳
امر «مطلق» باشد	۲	۱۹۴
امرهُ ان‌شاء	۱	۳۴۴
انبيا از اين سبب	۲	۱۱۳
انبيا مرآت اوصاف	۱	۲۵۲
اندرين ره كس	۱	۲۸۶
اندرين ره مشعل	۱	۲۸۶
انكحوا از قول	۲	۱۹۲
او بدانستي كه	۲	۲۷۳
او براند نام	۱	۱۱۱
او بزد بر دامنش	۲	۱۸۰
او بگفتا رحم	۲	۱۸۰
او بود مستور	۱	۳۴۰
او چو قلب است	۱	۱۲۷
او چو ما هم	۲	۲۵۱
اوست پيدا از خفا	۲	۱۲۲
اوست پيدا از وجودم	۱	۳۱۰
اوست پيداتر	۱	۳۱۰
اوست خانه من	۱	۱۴۷
اوست ما و ما همه	۱	۳۰۷
اول بيت	جلد	صفحه
اوست محتاج عطاي	۲	۳۷
اوصيا را پاك	۱	۱۵۷
او ضعيف و	۲	۸۸
اوفتد بشكسته	۲	۲۶۴
اوليا را كارها	۱	۲۱۶
او نباشد او	۱	۷۲
او وحيد و	۱	۳۴۳
اهل دنيا	۱	۲۹۸
اهل ظاهر	۲	۲۴۶
اهل نسيان	۱	۶۸
اهل وحدت	۲	۱۰۳
اي امير منتظر	۲	۱۹۹
اي انيس و مونس	۱	۱۱۸
اي برادر هوش	۲	۹۲
اي بسا آلوده	۱	۲۰۹
اي بسا آن شخص	۱	۲۱۳
اي بسا اخلاق خوش	۱	۲۶۴
اي بسا با چشم	۲	۲۴۷
اي بسا تائب ز بي	۱	۲۶۴
اي بسا خوابيده بر	۱	۲۶۵
اي بسا داري كه	۲	۲۴۷
اي بسا صلحي كه از	۱	۲۶۳
اي بسا عصيان كه	۱	۲۷۳
اي بسا كاري كز	۱	۲۱۶
اي بسا مستوره	۱	۲۶۳
اول بيت	جلد	صفحه
اي بسا معزول	۱	۲۶۴
اي بسا مؤمن	۱	۲۱۱
اي جليس و همدم	۱	۳۲۹
اي جمال الدين	۱	۳۲۷
اي جهان جان و	۱	۱۲۱
اي خدا ساكن كن	۲	۷
اي خنك آن	۱	۲۹۹
اي خنك آن كو	۱	۷۹
اي خوش آن آئينه	۲	۱۵۷
اي خوش آن خاطر	۲	۱۱۱
اي خوش آن روزي	۲	۲۰۵
اي خوش آنكس	۱	۲۶۶
اي خوش آن نيكو	۲	۱۶
اي درت اميدگاه	۱	۱۶۹
اي زبان در دشت	۱	۳۳۱
اي سبيل الحق	۲	۴۸
اي ضياء الدين	۱	۲۶۷
اي كه از وحدت	۲	۱۰۰
اي مسلمانان فغان	۲	۲۱۸
اي منزه پرده‌دار	۱	۳۹
ايمني بخشد تو را	۱	۲۹۹
اين بقر در قيد	۲	۲۴۰
اين بود حال	۲	۱۴۴
اين بود شير خدا	۲	۱۴۰
اين بود قانون	۲	۱۵۱
اول بيت	جلد	صفحه
اين پريشاني	۲	۶
اي تعب زان	۲	۸۲
اي جزاي هر	۱	۱۵۹
اي جهان باشد	۲	۱۶۴
اين چه آتش بد	۱	۱۲۲
اين چه حسن است اي جميل بي‌مثال	۱	۴۰
اين چه حسن است اي جميل بي‌نظير	۱	۴۲
اين چه كبر است	۱	۳۰۸
اين خر تن را	۲	۲۶۹
اين سخن را چونكه	۱	۲۰۷
اين سزاي عجز او	۲	۴۱
اين صفتها همچو	۲	۲۸۲
اين فغان و ناله	۱	۱۸۶
اين‌قدر خواهم	۲	۱۸۱
اين قياست ارث	۲	۲۴۳
اينك آمد مرگ و	۲	۱۷۹
اين مخالفها	۱	۱۸۸
اين مدارك كوّه‌هاي	۲	۲۴۷
اين معما چون	۱	۲۰۱
اين نه اجماعست بل خود فرقتست	۲	۱۳۷
اين نه اجماعست بل نوعي هواست	۲	۱۳۸
اين نه جاي منزل	۲	۱۶۴
اين نه كبر من بود	۱	۳۰۹
اين همانا قول بي مغزي	۱	۶۱
اين همانا قول خام	۱	۶۲
اول بيت	جلد	صفحه
اين همه زان شد	۲	۸۴
اي يمِ قدرت	۲	۷۷
حرف ب
با تضرع با	۱	۱۱۵
با تكبر مستحق	۲	۴۱
باد از سوداي	۱	۴۳
باد اگر بر مشك	۲	۲۳۲
باد چون از	۱	۱۸۹
با دو چشم و روز	۱	۲۸۳
باده‌اش باشد	۲	۲۶۲
بار ديگر آمد	۲	۴۹
با رفيق و اعتصام	۱	۳۴۶
باز از احوال	۲	۱۴۶
باز از ايام سابق	۲	۱۵۳
باز اين ديوانه	۲	۱۱۵
با زبان هم	۲	۶۹
باز بردم نام شيرين	۲	۱۱۴
باز بردم نام عشق	۲	۹۳
باز بشنو پاسخ	۱	۱۵۳
باز خرّم شد	۲	۴۰
باز ران از	۲	۳
باز رو سوي	۱	۳۳۱
باز گفتم بلكه	۲	۲۶۴
باز گفتم گاه	۲	۲۶۱
باز گفتم يار و از	۲	۱۱۴
اول بيت	جلد	صفحه
باز گفتم يار و جانم	۲	۱۱۵
باز گفتم يار و عقلم	۲	۱۱۵
باز گو از داستان‌هاي	۱	۳۰۲
باز گو از عشق	۱	۳۱۱
باز گو از قبض	۲	۳۱
باز گو لختي تو	۱	۹۴
باز گويم از كليم	۲	۷۹
باز گويم تا كه آن	۱	۲۴۰
باز گويم ز آن	۱	۲۰۷
باز گويم شمه	۱	۲۷۸
با سرور از	۲	۸۵
با سمك پيوست	۱	۲۴۸
باشد از شرك	۲	۱۳۳
باشد اندر فيض	۱	۱۴۵
باشد اندر قبضه	۱	۲۱۱
باشد او مرآت	۱	۱۱۰
باشد او همچون	۱	۱۴۶
باشد اين‌سان	۲	۱۹۸
باشد اين معبد	۱	۲۷۱
باشي ار دانا	۱	۸۴
با طرازان	۲	۱۱۰
باطنش چون	۲	۱۳۳
باطن و ظاهر	۲	۷۳
با فنا در نزد	۱	۱۱۵
باقي مردم	۲	۲۲۳
اول بيت	جلد	صفحه
با كه بنشينم	۱	۷۰
بال و پر مَر مرغ	۲	۶۲
با وجود جوع	۲	۲۶۴
با همه عصيان	۱	۱۲۰
بايد آنجا خضر را	۲	۱۷
بايد اندر علمها	۲	۱۱
بايد ايشان را	۱	۱۷۸
بايدت اول	۱	۳۴۶
بايد چندي از او	۱	۲۸۱
بايدت در اين سفر گردي	۱	۳۴۱
بايد در اين سفر همره	۱	۳۴۱
بايدت دست تو÷	۱	۲۸۵
بايدش از آن	۱	۱۲۸
بايدش از پستي	۱	۲۳۶
بايدش پرداخت	۱	۲۳۵
بايدش در راه او	۱	۱۴۹
بايدش دل از	۱	۲۳۵
بايدش زاوساخ	۱	۲۳۵
بايدش صافي شدن	۱	۲۳۶
بايدم تا	۱	۳۳۳
بايدم رفتن	۱	۳۳۳
بايدم رو سوي	۱	۱۳۵
بايدم گشتن وليّ	۲	۲۲۵
بحر از يك قطره	۱	۱۷۰
بدء چون	۱	۹۱
اول بيت	جلد	صفحه
بُد ز بازرگانش	۲	۱۴۹
بر خري	۲	۲۵۳
برد از دستش	۲	۵۹
بر دَرَد از	۲	۲۰۶
بردمد در جيب	۲	۳۵
بُرده از خاطر	۲	۱۱۹
بُرد يوشع	۲	۵۸
بر رسوم	۲	۲۵
بر زبان از	۱	۲۲۶
برفشاند	۲	۲۰۵
بركند از جانش	۲	۲۰۷
برگزينند آنكه	۱	۲۶۵
برگشا بر شعله	۱	۱۷۷
برگشا چشم	۲	۱۲۲
برگها و	۲	۴۱
بر نبي كي	۲	۲۷۴
بس به طول	۲	۳
بسپرند ايشان	۱	۱۵۵
بس پياپي	۲	۷۶
بسته شد	۲	۱۹۹
بس شنيدم	۱	۵۹
بس صفتها حاصل	۱	۲۶۳
بسط دنيا	۲	۴۳
بسط شد	۲	۵۰
بسط كن	۲	۴۸
اول بيت	جلد	صفحه
بس عجب	۲	۷۱
بس كن اين افسانه‌اي	۲	۵۷
بس كن اين افسانه با طول	۲	۳۱
بس كن اين افسانه‌ها	۲	۲۲۵
بس كن اين افسانه و	۱	۲۷۰
بسكه او را بود	۲	۱۸۳
بسكه دودِ آهشان	۱	۱۷۰
بسكه نورت در	۱	۵۵
بطن را از بطن	۲	۱۰۸
بعد صد منّ	۲	۱۸۲
بعد من از	۲	۱۹۱
بغض نيكويان	۱	۲۷۷
بگسلانم رشته	۲	۴۹
بلبل از گل	۱	۴۷
بل كريمان	۲	۲۸
بلكه گر دهري	۱	۱۴۸
بلكه نبود هيچ حكمي	۲	۷۴
بل مُرائي	۱	۳۳۸
بندگي كُنهَش	۲	۲۶
بنده گردد	۲	۲۶
بنده گر نفسي كُشد	۱	۷۶
بنده و اين شغلها	۲	۱۸۰
بنده‌اي كو در نوافل	۱	۳۲۱
بنگرد در عالم	۲	۲۰۷
بوالدّواهي	۲	۶۹
اول بيت	جلد	صفحه
بود آن آب	۲	۱۷
بود او را زوجه	۲	۱۴۸
بود او را معبدي	۱	۲۵۹
بود در آن شهر	۲	۱۴۶
بود عصيانش	۱	۲۷۱
بود كاظم نام آن بحر	۱	۱۳۶
بود كاظم نام آن درياي	۱	۱۳۶
بود كاظم نام آن عين	۱	۱۳۷
بود مال او	۲	۱۴۸
بود نائي تا	۱	۱۸۴
بوستان را	۲	۳۵
بويها از ذوق	۲	۱۰۷
بي‌جهت پيدا شود	۱	۱۴۴
بي‌رياضت كي توان	۱	۲۲۷
بي‌سبب كي مي‌توان	۱	۲۳۰
بيست و سه‌سال او	۱	۸۷
بيني اندر وي	۱	۱۵۰
بي يقين كي	۱	۲۳۰
حرف پ
پاك باشد	۲	۲۳۶
پاي بيدل را	۱	۱۳۲
پاي تا سر جمله	۲	۵۲
پاي نسيان بر	۲	۲۰۷
پرتو خور	۱	۲۰۵
پرده برگيرد	۲	۲۰۵
اول بيت	جلد	صفحه
پرده عقل و فؤاد	۲	۲۸۹
پرده ناموس و	۲	۲۸۹
پرده‌ها باشد	۲	۲۸۹
پرده‌هاي جسم و	۲	۲۸۹
پرده هركس را	۲	۲۸۸
پرسي از	۲	۱۳
پر شود پيمانه	۲	۱۷۲
پس اگر تو	۱	۱۳۱
پس بيامد وحي	۱	۱۹۳
پس به پا دارند	۲	۸۹
پس بكش اي جان	۲	۲۵۹
پس بگفت	۱	۹۴
پس بگوئيد از من	۱	۱۲۰
پس چو اكسير	۲	۲۳۰
پس چو بگذشتند	۲	۷۹
پس چه باشد نفس	۲	۲۲۴
پس چهل سال	۱	۲۲۶
پس حذر كن	۲	۲۳۳
پس خطاب آمد	۱	۱۹۴
پس رحي جو	۱	۱۱۲
پس روان گشتند زآنجا با شتاب سوي آن سنگي كه ماهي شد در آب	۲	۹۷
پس روان گشتند زآنجا با شتاب سوي آن مردي كه حق را بود باب	۲	۵۷
پس رويد	۲	۲۲۰
اول بيت	جلد	صفحه
پس ز قبض	۲	۴۲
پس طلب فرمود	۲	۹۶
پس كفي بگرفت	۱	۱۹۶
پس كفي ديگر	۱	۱۹۷
پس كني يك لحظه رو	۱	۲۵۸
پس مقرر شد	۱	۱۹۵
پس نه هر طاعت	۱	۲۷۴
پس هر آن شد طالب	۱	۱۴۹
پس هر آن عضوي	۱	۱۲۹
پس هر آن كس پيش	۲	۶۸
پس هر آنكس عاشق	۲	۷۰
پس هر آن نوري	۱	۱۹۰
پس همان خوشتر كه زين	۱	۲۰۲
پس همان خوشتر كه سرّ	۱	۱۷۴
پس هويدا ساخت	۱	۲۱۳
پشت او بر خاك	۲	۶۱
پشت بر انوار	۲	۱۰۱
پشت بر مقصد	۲	۸۲
پنبه غفلت	۲	۱۶۷
حرف ت
تا از آنجا بگذرد	۲	۲۷۲
تا از اين ظلمت	۱	۲۸۵
تا به ايشان راز	۱	۱۴۲
تا ببيند نفي	۲	۲۰۹
تا به صبح از شام	۱	۱۸۴
اول بيت	جلد	صفحه
تا بكي باشيم	۱	۳۲۸
تا بگردد توبه‌تان	۱	۱۷۱
تا بلا نازل شد	۲	۷۲
تا بماند سلعه	۲	۶
تا بيابم لذت	۲	۴۶
تا تو را	۱	۲۹۵
تا چو خفاشان	۲	۲۰۵
تا چه باشد اقتضاي حكمتش بر	۱	۲۶۸
تا چه باشد اقتضاي حكمتش تا	۲	۵۲
تا چه باشد مقتضاي	۲	۲۲۶
تا چه بدهد	۲	۲۸
تا دلش را جذبه	۱	۲۲۹
تا دهي	۱	۱۵۱
تا رهد	۲	۷۱
تا رهم	۲	۲۱۲
تا رهند	۲	۲۵
تا ز علمش	۲	۵۷
تا سماء	۱	۱۶۸
تا شدم	۱	۱۸۶
تا شود	۱	۱۹۸
تا شوي ايمن	۲	۲۶۷
تا شوي داخل	۱	۱۵۱
تا عيان بيني	۲	۱۱۴
تا فرود آيند	۱	۱۹۴
تا فغان از	۱	۳۲۰
اول بيت	جلد	صفحه
تا كه او جنباند	۲	۵۱
تا كه او را از	۱	۳۱۹
تا كه او را دوست	۱	۳۲۲
تا كه اين نو افسران	۲	۲۰۰
تا كه تا بد پرتو	۱	۲۳۶
تا كه چشمي	۱	۲۲۹
تا كه چون بيند	۲	۳۵
تا كه داند	۲	۳۷
تا كه روي آتش	۱	۲۳۶
تا كه روي خويشتن	۱	۱۰۷
تا كه گردد نيست	۱	۳۲۲
تا كه نفس	۱	۹۹
تا گذارم	۲	۲۲۱
تا معاين	۱	۲۳۳
تا نباشد خاطري	۲	۶
تا نباشد مُدرِك	۲	۲۷۵
تا نبندد پاي	۱	۲۲۹
تا نبيند چشم	۱	۲۳۷
تا نبيند نفس	۲	۲۵
تا نپردازي	۱	۲۲۸
تا نپنداري	۱	۳۴۸
تا نپويد	۲	۲۶
تا نپوشند از	۲	۶۷
تا نتابد	۱	۲۲۸
تا نسازندت	۲	۲۳۱
اول بيت	جلد	صفحه
تا نسازي	۲	۲۹۰
تا نسوزد	۱	۲۳۷
تا نكردي خدمت	۱	۲۸۱
تا نگردد جسم	۱	۲۲۷
تا نگردد خاطري	۱	۱۳۵
تا نگردد مرد	۱	۸۴
تا نگردي تشنه	۱	۳۴۸
تا نگرديدي	۱	۸۳
تا نگشتي	۱	۸۳
تا نگوئي شعله	۱	۱۸۱
تا نگيرد در رحم	۲	۷۴
تا نمايد كشف	۱	۹۴
تا ننوشد	۱	۳۳۴
تا نه او را	۱	۲۳۷
تا نيابد در دلش	۲	۲۶
تا نيفتد آتشي	۱	۲۳۰
تا نيفتد سايه	۱	۲۲۹
تا نيفتد سوز	۱	۲۳۸
تا وزاند	۱	۲۲۲
تخليه از هرچه	۱	۵۰
تخليه شان	۱	۵۰
ترك كرد	۱	۳۰۴
ترك كرده دعوت	۲	۱۰۱
تشنه ديدار	۱	۹۶
تشنه يك قطره	۱	۱۶۹
اول بيت	جلد	صفحه
تلخي و شيرينيش	۲	۱۵۵
تن ز ظاهر	۲	۲۷۵
تن نبيند	۲	۲۷۴
تو اطاعت	۱	۳۴۵
تو به چشم بيفلوسي	۲	۲۸۰
تو به خواب	۲	۱۶۵
تو به قصد	۲	۱۱۸
تو بگو	۲	۱۹۵
تو به استدلال	۲	۱۱۹
توبه بر ما	۱	۱۷۰
تو به بيم	۲	۱۱۷
تو به پيش	۱	۲۹۰
توبه شان	۱	۱۷۸
تو چو طفلان	۲	۱۱۸
تو چو طفل و	۱	۲۹۷
تو چو طفلاني	۲	۱۱۸
تو ز شام	۱	۲۷۳
تو ضعيف و كور	۱	۳۴۶
تو كِشي	۲	۸۲
تو مشو	۲	۱۹۰
تو منزه	۱	۵۱
تو نه محجوبي	۱	۳۴۷
تيغ بر غالب	۱	۳۰۱
حرف ج
اول بيت	جلد	صفحه
جامه از	۱	۶۶
جامه تقوي	۱	۳۴۰
جامه‌اي گر	۲	۷۲
جان او باشد	۱	۷۰
جان او فاني	۱	۲۰۶
جان ايشان	۲	۲۳۵
جان بوند	۲	۲۳۷
جان حيوان خانه‌اي	۲	۲۴۹
جان حيوان گرچه	۲	۲۴۸
جان خود تسليم	۲	۱۸۲
جان خود نتوان	۲	۲۶۵
جانشين	۱	۱۵۶
جانشيني	۱	۱۵۶
جانمان	۲	۲۰۳
جان من از	۱	۱۱۸
جان من اندر	۲	۱۹۱
جان نبيند	۲	۲۴۶
جان و مال	۲	۲۰۲
جاهلا اين	۲	۲۵۱
جاهلا جان	۲	۲۴۲
جايشان	۱	۲۱۸
جاي نيكان	۱	۲۱۷
جبرئيل	۲	۴۴
جذبه شوقت اگر	۱	۱۱۹
جز جمال	۲	۲۰۸
اول بيت	جلد	صفحه
جستن برهان	۲	۱۲۳
جستن رايض	۲	۲۷۱
جسم آن	۱	۲۰۵
جسم اين	۲	۲۲۴
جسم خاكي	۲	۲۳۷
جسمش	۲	۱۳۰
جسم و جانت	۲	۲۵۹
جلوه‌اش	۱	۲۸۹
جلوه در	۲	۱۹۸
جلوه ده آخر	۲	۲۰۲
جلوه رويش	۱	۱۲۷
جلوه‌گر در چنگل	۱	۱۴۱
جلوه‌گر گردد	۱	۱۴۲
جملگي از اهل	۱	۲۴۳
جملگي از فيض	۱	۱۷۷
جملگي بر صدق	۱	۸۸
جملگي بگذاشتند	۲	۱۷۲
جملگي در دين	۲	۲۰۳
جملگي در گرد	۱	۱۷۲
جملگي در قصد	۱	۵۳
جملگي سرمست	۱	۴۸
جملگي عف عف	۲	۱۳۷
جملگي مستولي	۱	۲۴۲
جمله آلات	۲	۲۰۴
جمله از درگاه	۱	۱۶۳
اول بيت	جلد	صفحه
جمله از فرمان	۱	۲۶۱
جمله اصحاب	۲	۱۹۲
جمله اعضاء	۱	۱۳۱
جمله افتادند	۱	۱۵۹
جمله با اين لا و	۱	۵۰
جمله جان و مال	۲	۲۰۲
جمله حسن توست	۱	۵۳
جمله را هشتيم	۲	۱۶۹
جمله رو كردند	۱	۱۹۳
جمله‌شان كفار	۱	۲۴۳
جمله شاهان	۲	۱۶۸
جمله عالم اسير	۱	۴۷
جمله عالم حروف نام	۱	۵۳
جنبش ما	۱	۱۰۱
جور ما	۱	۷۶
جويد او از	۱	۳۲۱
جيفه را	۲	۱۳۹
جيفه‌شان	۲	۱۴۰
حرف چ
چارتن از او	۱	۸۹
چار خلط اندر	۱	۲۲۳
چار سلطان	۱	۲۴۲
چاه اگر باشد	۲	۱۳۵
چبود آن	۱	۲۸۸
چبود اين تن	۲	۲۱۶
اول بيت	جلد	صفحه
چبود اين لحم و	۲	۲۱۷
چشم او	۲	۱۳۲
چشم باشد	۱	۳۱۶
چشم بينايم	۱	۱۴۶
چشمت افتد	۲	۹۰
چشم حاجت	۱	۱۱۵
چشم حق بايد كه	۲	۲۷۴
چشم رحمت سوي ايشان	۲	۱۸۱
چشم رحمت سوي طفلانم	۲	۱۷۸
چشم سر بگذار	۲	۵۵
چشمشان	۲	۲۸۳
چشم ظاهر	۲	۱۴۷
چشم فتانش	۱	۳۲۶
چشم نرگس	۱	۴۵
چند درهم	۲	۲۸۱
چوب از	۲	۱۲۶
چوب يك چوبست	۲	۷۵
چون به‌بويت	۱	۳۲۷
چون ببيني پيك	۲	۸۳
چون به تنگ آيند	۲	۲۵۸
چون به چشم	۲	۲۸۲
چون به حسن ظن	۲	۲۷۹
چون بديد آن تاجر	۲	۱۷۵
چون بديد آن زاهد	۱	۲۷۱
چون برفت از	۱	۲۴۷
اول بيت	جلد	صفحه
چون برفت انسان	۱	۲۴۷
چون برون	۱	۳۳۸
چون به ظن	۲	۲۷۹
چون به عبرت	۲	۲۲۳
چون بيفتادم	۱	۲۷۷
چون بيندازي	۲	۲۵۸
چون تكبر	۲	۴۱
چون تو خرسند	۱	۲۵۵
چون خدا	۲	۴۲
چون دخولش	۱	۲۴۶
چون درآيد	۱	۳۲۵
چون دل	۲	۳۹
چون دهد	۱	۳۲۲
چون رجال	۲	۱۲۹
چون ز نور	۱	۱۲۴
چون سرايم	۱	۳۹
چون سگان گرد جيفه	۲	۱۳۹
چون سگان گرد خر	۲	۱۳۶
چون شب چارم	۲	۱۸۳
چون شنيد	۱	۳۰۴
چون فرابگرفت	۱	۳۱۹
چون فروگشتند	۱	۱۹۴
چون كمال	۱	۲۴۰
چون كنم با سينه	۱	۱۷۳
چون نمايم	۱	۱۷۴
اول بيت	جلد	صفحه
چونكه آمد	۱	۱۶۳
چونكه آن اخلاط	۱	۲۲۳
چونكه آن درگاه	۱	۱۷۲
چونكه آن ذاتي	۱	۳۴۰
چونكه آن طاعت	۱	۳۳۷
چونكه آيند	۲	۲۶۳
چونكه از آتش	۲	۸۱
چونكه از عقل	۲	۱۱۹
چونكه اندر جانشان	۲	۲۴۹
چونكه او از مخرج	۱	۱۰۸
چونکه او ورزيد	۱	۲۷۶
چونكه ايمان	۱	۲۵۴
چونكه باب امتحان	۱	۲۱۵
چونكه باد	۱	۱۰۶
چونكه باشد	۲	۱۹۳
چونكه با عينك	۲	۲۸۴
چونكه بحر از انتها	۱	۹۸
چونكه بر آن	۱	۲۲۲
چونكه بگذشت	۱	۱۸۹
چونكه بود آن	۱	۲۵۱
چونكه بينند آن	۲	۱۴۳
چونكه پاياني ندارد اين كلام	۲	۱۷۳
چونكه پاياني ندارد اين مقام	۱	۲۲۰
چونكه تازاني	۲	۸۶
چونكه تن شد	۱	۱۰۸
اول بيت	جلد	صفحه
چونكه جدّ ظاهر	۲	۲۰۴
چونكه چشم	۲	۱۸۴
چونكه حيراني	۱	۲۳۲
چونكه خواند	۲	۸۴
چونكه خواهد	۱	۲۹۸
چونكه خود را	۱	۱۶۸
چونكه خورشيد	۱	۳۱۶
چونكه داد آرايش	۱	۲۱۸
چونكه داد اندر ره شَه	۲	۲۸
چونكه داد اندر ره نار	۱	۱۸۱
چونكه درك	۱	۵۵
چونكه دست اوليا	۱	۲۶۵
چونكه دور	۲	۱۶۱
چونكه ديد آن	۱	۲۴۰
چونكه ذات حق	۱	۱۰۶
چونكه ذاتش	۱	۱۰۸
چونكه زآن	۱	۱۳۴
چونكه سرّ عشق	۱	۲۳۸
چونكه شد جانم	۱	۳۱۰
چونكه شد حق	۱	۳۲۳
چونكه شد در	۲	۲۷
چونكه شد مأيوس	۲	۲۴۰
چونكه شد محجوب	۲	۲۸۲
چونكه شد نوميد	۲	۴۲
چونكه شه از	۲	۲۷
اول بيت	جلد	صفحه
چونكه ضدّ	۲	۱۰۵
چونكه غافل رفت	۲	۱۸۴
چونكه فعلش	۲	۷۰
چونكه فعل و ترك	۱	۱۱۰
چونكه گردد خر	۲	۲۶۱
چونكه لوح	۱	۲۱۷
چونكه ما را	۱	۱۲۵
چونكه مختار	۱	۱۹۵
چونكه مقصودش بُوَد	۲	۸۷
چونكه موسي با	۲	۹
چونكه موسي شورشش	۱	۳۴۰
چونكه موسي طالب	۲	۹۶
چونكه مي‌بينيد	۱	۱۰۳
چونكه ميلش	۲	۲۷
چونكه نار از	۱	۱۰۶
چونكه نام اين	۲	۱۱۸
چونكه نبود	۱	۱۰۷
چونكه هركس	۲	۸۸
چونكه يابد مرده دل	۲	۱۸
چونكه يار از لوث	۱	۱۴۴
چونكه يكدم مقترن	۲	۲۲۹
چون گذشت از مقصد	۲	۹۶
چون گذشت از هرچه	۱	۱۸۰
چون گروه	۱	۱۵۵
چون گِلِ	۱	۲۱۷
اول بيت	جلد	صفحه
چون مراياي	۱	۴۹
چون ملايك از	۱	۱۶۷
چون ملايك سوي آن	۱	۱۹۳
چون منزه	۱	۵۱
چون منافق	۲	۱۴۴
چون نباشد مُدركش	۲	۲۷۶
چون نشد	۲	۲۶۶
چون نگار	۱	۱۸۹
چون نگاهي	۱	۳۲۸
چون نمود آن	۱	۲۰۸
چون نمود اندر	۱	۲۵۳
چون نمودم	۱	۱۹۴
چون نهان	۲	۲۳۷
چون نيابد گوهر	۲	۲۴۰
چون يكي انسان	۲	۱۳۷
چيست در تو	۱	۳۰۹
حرف ح
حاجت خود را	۱	۶۶
حاش لِلّه از	۲	۱۸۱
حاش لِلَّه شاه	۲	۳۳
حال چون	۱	۲۴۷
حُبّ آن	۱	۲۸۹
حُبّ او	۱	۱۴۷
حُبّ نيكويان	۱	۲۷۶
حجتي باشند	۱	۱۵۷
اول بيت	جلد	صفحه
حجتي قائم	۱	۲۲۴
حرص پنهان	۲	۱۳۳
حرف باطل	۱	۶۴
حُسن تو	۱	۳۳۱
حسن مقناطيس	۱	۳۱۶
حظّ امکان	۱	۱۰۶
حظّ چشم	۱	۱۱۱
حفظ جهال	۲	۱۹۱
حق بنفسه ظاهر	۱	۱۵۲
حق بود در نزد	۲	۳۹
حق سلامت مي‌رساند	۲	۴۴
حق و باطلشان	۲	۲۰۴
حق هزاران	۱	۷۶
حكمت ايجادشان	۲	۲۱۰
حكم گِل	۲	۲۴۲
حكم هر باطن	۲	۱۲۷
حلّ اين مشكل	۱	۱۸۱
حلّ هر مشكل	۱	۶۴
حيدر است	۲	۲۷۱
حيدري مي‌يابد	۲	۲۷۰
حيرتم در تو بود	۲	۴۶
حيّز هركس	۲	۸۸
حرف خ
خاري اَر	۱	۱۳۰
خانه‌اي در چارمين	۱	۱۷۱
اول بيت	جلد	صفحه
خانه‌اي در معرض	۱	۲۴۵
خانه‌اي باشد	۲	۹۴
خانه مشحون	۱	۲۴۵
خائفم	۱	۳۴۴
خدمت هريك	۱	۶۲
خر براي تو است	۲	۲۶۶
خر چه داند	۲	۲۷۲
خرده خرده	۱	۱۵۰
خر مثال تن	۲	۲۷۳
خر مثال نفس	۲	۲۵۴
خضر تو	۱	۲۸۶
خواجه چون بود از	۲	۲۸۰
خواست گويد	۲	۱۸۵
خواست گيرد	۱	۱۴۴
خواندش	۱	۲۴۳
خواند يوشع را كه اينك اي فتي	۱	۳۴۱
خواند يوشع را كه اي نيكو رفيق	۱	۳۳۳
خود دل اندر	۱	۱۳۳
خود دليلي	۲	۱۴
خود كجا ديديد	۱	۶۴
خود منافق	۲	۱۳۶
خود ولي را	۲	۲۷۴
خود همه از	۱	۱۰۱
خود همه هستيد	۱	۹۸
خود يهودي	۲	۲۷۰
اول بيت	جلد	صفحه
خور چو افروزد	۱	۲۰۴
خوشدلي و ميشوي	۲	۸۵
خوشتر	۱	۱۳۵
خوش سلاحي	۱	۲۹۹
خوي او	۱	۲۰۶
خويشتن را افكند	۲	۲۶۷
خيره آنكو	۲	۱۶۴
خيك اين	۲	۲۲۲
حرف د
داد ايمان	۱	۲۴۸
داده از كف	۱	۲۴۷
دارد اكراه	۱	۲۴۸
دارد اين ديوارها	۲	۳
دامن او را	۱	۹۵
دامن كوتاه	۲	۱۳۱
دان يقين	۲	۲۲۶
دايماً مي‌بود	۲	۱۴۶
دايم اندر	۲	۱۲۰
در برويش	۲	۲۶۵
در تكش	۱	۲۰۱
در تمام	۱	۸۹
در جهان جز	۱	۳۱۵
در جهان حسن	۲	۱۷۰
در حديث قدسي آمد كي عبيد	۱	۳۴۵
در حديث قدسي آمد كاي نبي	۲	۶۷
اول بيت	جلد	صفحه
در حيات	۱	۱۴۷
در خور خود بين	۱	۲۵۲
درد او	۱	۱۱۶
دردتان	۱	۷۲
در رضايش	۲	۱۵۸
در ره باطن	۱	۲۸۳
در ره مقصود	۱	۳۳۴
در زمان از	۱	۲۷۵
در زمان رجس	۱	۱۲۸
در زمستان مي‌شود	۲	۳۸
در طوائف	۱	۵۲
در عيان	۱	۱۴۶
در فضاي	۱	۲۴۴
در فلانجا عالمي بارع	۱	۹۵
در فلانجا عالمي باشد	۱	۲۸۰
در كَفَش بودي	۲	۱۳۱
در لب جو	۱	۳۴۸
در مقام	۱	۲۰۶
در ميان قوم لوط	۲	۷۱
دست اخلاصي	۲	۱۷۶
دست اگر روزي	۱	۱۳۳
دست بُرد و جامه	۲	۱۸۶
دست بيدل	۱	۱۳۲
دست حق	۱	۲۱۹
دست راد حق	۱	۲۱۹
اول بيت	جلد	صفحه
دست ما كوتاه و خرما	۱	۱۱۹
دشت را آرد	۲	۳۶
دشمنان	۱	۲۴۱
دلبر خودبين و هِل	۱	۹۲
دل برفت	۲	۱۸۵
دلبري بايد كه	۱	۲۳۱
دل چو	۲	۱۸
دل كجا خواهد	۱	۱۳۲
دم فروبند اي زبان در اين مقال	۱	۳۱۰
دم فروبند اي زبان در اين مقام	۲	۹۴
دود تيره	۱	۱۸۰
دور شو كز آتش	۱	۲۷۲
دور گردد	۲	۲۲۱
دور گرديد	۱	۱۵۸
دور گرديدند	۱	۱۶۷
دوستي با دشمنان	۱	۲۵۵
دوش با ني	۱	۱۸۴
دولتم بودي	۲	۱۶۸
ديد اندر پشت	۱	۲۷۰
ديد او با شد همه ديدار من	۱	۱۴۷
ديد او با شد همه ديدار يار	۱	۷۱
ديد توراتي به دست	۱	۲۵۰
ديد خشتش	۱	۲۴۵
ديده‌اي بايد كه	۱	۲۰۲
ديده بگشا	۲	۲۲۳
اول بيت	جلد	صفحه
ديد يكجا	۱	۲۴۱
ديگر اين زاري	۱	۱۸۵
دين پاكت	۲	۲۰۰
دين پاكش	۲	۱۹۹
دين پيغمبر	۲	۱۸۷
دين و ايمان	۱	۲۵۶
حرف ذ
ذاتها خود نام	۱	۵۴
ذكر اين	۱	۱۳۴
ذكر ما اندر خور	۱	۵۱
ذوالفقار است	۲	۲۷۰
ذوالفقار خود	۲	۲۰۰
حرف ر
راحتِ كويم	۲	۹۰
رازها در خلقت اين خانه	۱	۱۷۲
رازها در خلقت اين طينت	۱	۱۹۸
راكب بيچاره	۲	۲۵۵
رانم او را	۲	۶۹
رحمت ار خواهم	۱	۱۴۶
رخنه كرده جمله	۲	۲۰۱
رَدِّ بر ما	۲	۱۹۶
رسته باشند	۲	۲۳۵
رشته برهان حق	۲	۱۰۱
رعد از درد غمت	۱	۴۴
رفت سوي حجره	۲	۱۸۵
اول بيت	جلد	صفحه
رفت سوي خانه	۲	۱۸۴
رفت و آمد باز	۲	۲۸۰
رفت و هرچند آن جوان	۲	۲۸۱
رفته در طاعت	۱	۲۵۹
رفع اين كُلفت	۲	۹۳
رَمي او از چه بود	۱	۲۲۰
رنجش از آنست	۲	۱۵۶
رنجه فرما	۱	۱۳۸
رنگ اشياء	۲	۲۸۲
رنگ و شكلي	۱	۱۸۸
رنگها را كي توان	۲	۱۰۷
رو از اين	۲	۵
روبروي	۲	۲۸۵
رو به مبدأ	۲	۶۰
روح چون	۱	۱۸۹
روح حق	۲	۲۷۸
رو دليلي جوي	۲	۱۵
روز و شب اندر	۱	۶۰
روز و شب باشد	۱	۳۱۷
روز و شب باشيد	۱	۱۷۱
روزها اندر	۲	۱۴۶
روزي از	۱	۲۶۰
رو هزاران بوي	۲	۱۶۶
روي انساني	۲	۶۱
روي خود را	۲	۶۰
اول بيت	جلد	صفحه
روي روز از	۱	۴۴
رهرو از	۱	۱۶۵
ريخت بر آن	۱	۱۹۸
حرف ز
زآتش مركوب	۲	۲۵۶
زآن تقابل	۲	۱۶
زان جهت	۲	۲۴۵
زان سبب	۱	۲۰۸
زآنكه آن تفويض	۱	۱۹۹
زآنكه آن زن	۲	۱۴۹
زآنكه آن شكل	۲	۶۶
زآنكه آن مي‌باشد از	۲	۲۱۰
زآنكه اين راهي	۱	۲۰۱
زآنكه بر قبض	۲	۴۳
زآنكه بگرفتند عينك	۲	۲۸۳
زآنكه چون ديدم	۲	۶۸
زآنكه خود بين از	۱	۲۵۲
زآنكه رنج او بُوَد	۱	۱۳۰
زآنكه رنج هر يكي	۱	۱۳۲
زآنكه شكل او بود	۲	۶۶
زآنكه ظنّ مجتهد شد	۲	۱۹۶
زآنكه عالم طوع حكم	۱	۳۴۴
زآنكه عجز آورد	۱	۲۷۵
زآنكه كامل نيست ا÷	۱	۱۱۰
زآنكه ما محدود	۱	۱۰۰
اول بيت	جلد	صفحه
زآنكه نبود نار	۱	۱۹۰
زآنكه هر ظاهر سبيل	۲	۶۹
زآن وطن	۱	۲۹۴
زآن همه اموال	۲	۱۶۹
زاري او عاقبت	۱	۲۹۶
زاري طفلان	۱	۲۹۶
زاهدا اين قصه	۱	۱۳۶
زاهدان را	۲	۱۷۹
زخم او از هجر	۲	۱۱
زخمش از	۱	۳۰۱
زخم گريه كارگر	۱	۳۰۱
زشت و زيبايي	۱	۷۵
زندگي او بود	۲	۱۰
زنده گر باشد	۲	۱۵۱
زنگها از خود	۲	۱۵۷
زود رو سوي	۱	۲۸۰
زو هويدا معجز	۱	۸۸
زهد زاهد	۱	۲۷۵
زهر او	۲	۱۳۳
زين تن	۲	۲۲۴
زين دو هريك را	۱	۱۹۸
زين سبب از	۱	۵۵
زين سبب تكليف	۲	۸۶
زين سبب حق	۲	۶۴
زين سبب در قبض	۲	۴۳
اول بيت	جلد	صفحه
زين سبب فعل تو	۱	۷۸
زين سبب كردند	۲	۲۵
زين سبب گفت	۱	۳۰۷
زين سبب لاتركنوا	۲	۲۳۱
زين عجبتر آنكه	۱	۲۴۸
زي صفات	۱	۲۵۶
زي كه نايد	۲	۲۱۶
حرف س
ساز بر دل	۲	۴۸
سازدت گاهي	۲	۲۲
سادگان چون	۲	۱۱۰
ساده از	۲	۱۰۴
ساده را از	۲	۱۰۸
ساده شو	۲	۱۱۲
ساده لوح	۲	۱۰۲
سادة ما از حدود	۲	۱۰۵
ساعتي گر ايستي	۲	۲۳۲
ساق و سُم	۲	۶۲
سالك ار چه	۱	۸۵
سالكان	۱	۲۵۵
سالك ره	۱	۳۴۱
سالك واحد	۱	۳۴۲
سالها شد	۱	۲۱۴
سائلي پرسيد	۱	۳۱۷
سجده آور	۲	۲۴۵
اول بيت	جلد	صفحه
سحر اين فرعونيان	۲	۲۰۳
سخره آن كو	۱	۲۳۱
سر بسر بيند	۲	۲۰۸
سرّ حب تو است	۱	۴۸
سرخ را از سرخ	۲	۱۰۶
سرّ ديگر گويمت	۱	۱۹۹
سركشي بنمود	۱	۲۱۵
سركند هرجا	۲	۲۵۴
سرمد او را	۲	۱۴۱
سرّ وحدت بيند	۲	۲۰۸
سعي كن در اتباع	۲	۷۶
سگ اگر با آدمي	۱	۲۰۹
سوختم از آتشت آبي	۱	۱۲۰
سوختي جانم	۱	۳۲۸
سوز آب ار	۱	۱۱۴
سوزد آنچش	۱	۳۱۸
سوز عشق آتش زد	۱	۳۰۶
سوز عشق تو است	۱	۴۴
سوي آتش	۱	۳۰۶
سوي آن بردند	۱	۱۷۲
سوي آن شه	۱	۲۸۰
سوي آن عالم	۱	۹۵
سوي او آريد	۱	۱۱۶
سوي ايمان بي‌محابا	۱	۲۱۳
سوي تو پويند	۱	۴۱
اول بيت	جلد	صفحه
سوي حيّز هرچه	۲	۷۹
سوي غير حيّزت	۲	۸۰
سوي قوّت مي‌روي	۲	۸۱
سوي يار از جان	۲	۱۵۸
سينه‌اش از	۱	۲۵۰
سينه‌اش شد تنگ	۲	۱۸۳
سينة خور از	۱	۴۳
سينه دارم شرحه شرحه	۱	۳۲۸
حرف ش
شاه ما	۱	۱۲۷
شخص آگه خود	۱	۱۶۰
شخص آگه را	۱	۱۶۱
شخص بازرگان اسير	۲	۱۴۹
شخص بازرگان چو آن	۲	۱۶۳
شخص جاهل همچو	۲	۲۴۱
شد از آن دست	۱	۲۱۹
شد برون از	۱	۲۷۰
شد حبيب	۱	۱۸۱
شد خريف	۲	۲۰
شد شناور در خلال	۲	۵۹
شد فراموشش	۲	۱۵۹
شد فزون روحش	۲	۴۰
شد مريض آن تاجر	۲	۱۵۰
شرح آن را باب رحماني كنم	۱	۱۳۵
شرح آن را باب رحماني كنم	۱	۱۷۵
اول بيت	جلد	صفحه
شرح آن سازم	۱	۱۷۵
شرح اين معني	۱	۲۰۲
شرم كن چون	۲	۸۹
شسته دل	۲	۱۱۲
شعله خود	۱	۱۷۸
شعله نبود	۱	۱۷۹
شكّر از قنّاد	۱	۶۵
شكّر از هند	۱	۶۷
شمس را كي	۲	۱۲۳
شور جانان	۲	۱۱۷
شور مجنون	۱	۴۱
شهره آفاق	۲	۱۴۹
شيخ باشد حكمران	۱	۳۴۶
شيخ باشد مستغاث	۱	۳۴۷
شير حق	۲	۱۴۱
شير را انياب	۲	۶۲
شيرة خرء است	۲	۲۱۷
حرف ص
صادقان بينند	۲	۱۴۳
صبر فرمودند	۲	۹۸
صحبت نيكانت	۲	۲۳۱
صدمها آيد بجانش	۲	۲۶۳
صدهزاران بار	۲	۸۵
صدهزاران ساده	۲	۱۱۱
صدهزاران كوي و برزن	۲	۱۳
اول بيت	جلد	صفحه
صدهزاران گبر و هندو	۲	۱۳۴
صورت حق	۱	۲۲۵
صورت عشاق بي	۱	۲۳۲
صورت عشاق جسم	۱	۲۳۲
صورتي از وصف	۱	۲۲۳
صورتي دست ازل	۱	۲۲۴
صورتي مرآت	۱	۲۲۳
حرف ط
طاعت پيدا	۱	۳۳۷
طالب آن باشد	۲	۱۱
طالب آن جيفه‌اش	۲	۱۴۰
طالبش گرديد	۲	۶۵
طالب غربيم	۱	۱۰۲
طايران را	۱	۴۷
طايري هرجا	۱	۴۶
طفل چون بيند	۱	۲۹۵
طفل را بين	۱	۳۰۰
طفلكان من	۲	۱۷۸
حرف ظ
ظاهراً باشد	۲	۱۳۸
ظاهر هر كس	۲	۶۱
ظاهرم جذب	۲	۶۵
ظن ما باشد	۲	۱۸۸
حرف عين
عاجز آيد	۲	۲۶۱
اول بيت	جلد	صفحه
عارض فاسق	۱	۲۷۲
عاصيان را	۱	۱۵۸
عاقبت بعد	۲	۱۸۱
عاقبت خفتيم در	۲	۱۶۹
عاقبت كفر نهان	۱	۲۱۴
عالم لاهوت	۱	۱۶۲
عالمي از شور	۲	۴۹
عالمي از لوث	۲	۲۰۰
عالمي بيند همه	۲	۲۰۹
عالمي را بهر تو	۱	۲۹۱
عالمي را عشق	۱	۳۱۳
عالمي را گَند آن	۲	۲۱۷
عالمي زآن پيش	۲	۲۱۰
عُجب آن سلطان	۱	۲۵۱
عُجب سالك	۱	۲۵۴
عُجبش استكبار	۱	۲۵۲
عُجب نبود	۱	۲۵۴
عُجب يكدم	۱	۲۵۸
عجز آن شد	۱	۲۷۶
عجز نفسش	۲	۱۳۲
عرش اعظم	۱	۴۲
عرشها سازيد	۲	۲۲۰
عزت ار جوئيم	۱	۱۰۳
عشق او را	۱	۳۱۴
عشق اين افلاك	۱	۳۱۳
اول بيت	جلد	صفحه
عشق بي‌معشوق	۱	۲۳۲
عشق پنهان را خلاص	۱	۲۶۶
عشق چبود جذبه	۱	۳۱۵
عشق چبود گفت	۱	۳۱۸
عشق چون اندر دلي	۱	۳۱۸
عشق را بين چون بخان	۱	۳۰۵
عشق را بين چون برد	۱	۳۰۵
عشق رنج عاشقان	۲	۹۳
عضوي ار يكدم	۱	۱۲۸
عُظم شأنت	۱	۳۰۸
عفو حق شد	۱	۱۹۳
عقل كي باور كند	۱	۲۸۴
علم از جاهل	۱	۶۸
علم او از علم	۱	۲۸۱
علم او دريا	۱	۱۶۲
علم رسمي سر بسر خال و	۲	۱۲۵
علم رسمي سر بسر نقش	۲	۱۲۵
علم من افزون	۱	۲۵۱
عمر خود را	۱	۲۵۹
عمر رفت و	۱	۱۱۹
عمر ما هريك	۱	۶۳
عيبها بر خلق	۲	۱۵۲
عيبها بر وضع	۲	۲۱۱
حرف غ
غافلان از	۱	۱۶۱
اول بيت	جلد	صفحه
غافلان خوانده است	۲	۲۴۹
غافلان خواهند	۱	۱۵۹
غافلان را كي سزد	۱	۱۶۰
غافلند از	۱	۱۶۱
غوطه داد	۲	۵۹
غير آبي نيست	۱	۹۷
غير آن سالك	۲	۳۲
غير آن شخصي	۲	۷۲
غير احسان	۲	۲۸
غير اوئي نيست	۲	۱۲۲
غير اين سان	۲	۲۱۱
غير گُل نايد و را	۲	۲۳۹
حرف ف
فاش بيند	۲	۲۰۸
فاش مي‌گويد	۲	۱۱۷
فالج و لقوه	۱	۲۹۶
فحش از	۱	۸۰
فعل او چون	۲	۷۱
فعل باقي تا ابد	۲	۷۷
فعل كامل را قياس	۱	۷۷
فعل كامل همچو او	۱	۷۷
فعل نيكو سندس	۱	۳۳۹
فعل و ترك	۱	۲۶۰
فعل و تركش جمله	۱	۱۱۰
فعلهاي تو همه	۱	۷۸
اول بيت	جلد	صفحه
فعلهاي حق نباشد	۲	۱۰
فعلهاي ما همه	۱	۳۳۸
فعل يزدان بود	۱	۸۷
فهم هر چيزي	۲	۱۰۶
فيض عامم را	۱	۱۴۵
فيضها زآن	۱	۱۴۵
حرف ق
قبض او را	۲	۳۴
قبض بُد	۲	۴۴
قبض سازد	۲	۳۶
قبض كرد	۲	۳۸
قبض و بسط حق	۲	۳۱
قبض و بسط شاه	۲	۳۳
قبض و بسط ما	۲	۲۱
قبضه‌اي بردارد	۱	۱۹۵
قبضه‌اي برداشت	۱	۱۹۶
قدر نگذارند	۲	۱۵۱
قدرة الله	۱	۸۸
قصة آب است	۱	۱۳۷
قطره‌اي از عفو تو	۱	۱۶۹
قطع سازد	۲	۲۰۶
قعر مي‌جوييم	۱	۱۰۲
قول بقراط	۲	۱۰۲
قول من كُن باشد	۱	۳۴۵
قيد او زنجير	۲	۷
اول بيت	جلد	صفحه
حرف ك
كاختراعي	۱	۱۴۵
كار اين دين	۲	۱۴۴
كار خود بگذار با	۲	۳۴
كار خود بگذارد او	۱	۳۴۹
كار دين مصطفي را	۲	۱۹۸
كارها در پيش شه	۱	۳۴۴
كارهاي دل	۱	۱۳۰
كاش بخشيديم از	۲	۲۱۲
كاش گشتي علم و حلم	۱	۹۹
كاظم بن قاسم اي رخشنده	۱	۱۲۱
كاظم بن قاسم اي شمس	۱	۱۲۱
كام خشك و	۱	۳۳۵
كاملان باشند	۱	۱۱۳
كاملان را همچو	۲	۲۴۹
كاي امام و	۲	۱۷۶
كاي مسلمانان	۲	۲۱۸
كاي ملاذ و پشت	۱	۱۱۸
کاي ملاذ و ملجأ	۱	۹۵
كاين چه بي‌شرمي	۲	۱۸۶
كاين چه نوع	۲	۲۲۷
كبر ورزد	۲	۲۱۹
كبر ورزيد او	۲	۲۴۴
كرد بر آن	۱	۱۹۷
كرد پنهان خويش و	۲	۱۵۸
اول بيت	جلد	صفحه
كرد زاهد زود	۲	۱۸۲
كرده از تقليد	۱	۲۳۱
كرده كشف از	۲	۶۱
كرمكا اين	۲	۲۲۷
كُره و ميلت	۲	۸۹
كز اقارب	۲	۱۶۱
كز درون رحمت	۱	۱۷۵
كشتيي در چار موج	۱	۲۴۶
كف زنان	۲	۲۶۷
كنده اندر	۱	۲۴۴
كنده در هر	۱	۲۸۴
كُنه تو	۱	۴۰
كُنهش از نام	۱	۱۹۱
كو بود جانش	۱	۱۰۹
كور باد آن چشم كو رويت	۱	۵۴
كور باد آن چشم كو وي را	۲	۱۲۳
كور كي بر مقصد	۱	۲۸۲
كور گر بر بزم منعم	۱	۲۱۶
كو زباني	۱	۱۲۲
كو فتاده ذرّه	۱	۳۲۷
كوه را از سبزه	۲	۳۵
كوه را از شوق	۱	۳۰۶
كوه‌سان ساكن بود	۱	۲۶۷
كوه گرديد از شكوهش	۱	۱۶۴
كه خدا فرمود	۱	۳۲۱
اول بيت	جلد	صفحه
كه ز تاب تابش	۱	۱۲۱
كي بدوزد چشم	۲	۲۵۷
كي بود مقصود	۱	۱۵۲
كي تواند خَس	۱	۱۶۲
كي جهد بر عورت	۲	۲۵۷
كي خري بي رايضي	۲	۲۷۱
كي درآيد نور	۱	۷۸
كي رود نابخردان را	۱	۸۵
كي ز خود بينان	۱	۶۸
كي زمين نيك	۱	۸۳
كي سِزد كس را	۱	۱۹۷
كي شود از شرِّ	۲	۲۵۸
كي شود بي‌پير	۱	۲۸۱
كي شود تصديق كردن	۱	۱۶۱
كي عقاب از چاه‌ها	۱	۲۸۷
كي گمان كردي كه او	۲	۲۳
كين چموشي	۲	۲۶۱
حرف گ
گاه آيند و	۱	۲۶۲
گاه از رفعت	۲	۲۱
گاه بندند	۱	۲۶۲
گاه بدهد قصر	۲	۲۱
گاه خواهم جوع	۲	۴۶
گاه صحّت	۲	۲۲
گاه گويي از حدوث	۲	۱۰۰
اول بيت	جلد	صفحه
گاه گويي از صفات	۲	۱۰۱
گاه گه لطفي	۲	۱۷۹
گاه نوشت بدهد	۲	۲۱
گر از او پرسي	۲	۲۷۵
گر به آن درگاه	۱	۱۱۶
گر به اين محجوب	۱	۱۲۰
گر ببارد سالها	۱	۸۳
گر ببرّد دستِ	۱	۱۳۳
گر ببيني فرقه	۲	۱۳۶
گر ببيني نفس	۲	۲۶۲
گر به جايي واقعاً	۱	۶۰
گر بخواند حاجتش	۱	۳۲۳
گر بخواهم باز	۲	۹۳
گر بخواهم شرح	۲	۲۲۳
گر بدي اين نام	۱	۶۳
گر بدي بر اين	۲	۲۷۳
گر بديدي چشم	۲	۲۴۴
گر بدي مشتاق	۲	۸۶
گر بسوزم از	۱	۳۳۰
گر بسوزم چون	۱	۳۲۹
گر به عطّاران	۲	۲۳۲
گر به كوچه بگذرد	۲	۲۰۴
گر بميرد اين خرِ تَن	۲	۲۶۹
گر بود آئينه	۱	۸۲
گر بهاران را نبود	۲	۲۴
اول بيت	جلد	صفحه
گر تو آگاهي	۲	۱۴
گر تو بودي عاشق	۲	۸۳
گر تو چيزي گم كني	۲	۱۲
گر تو خواهي كاندرين	۲	۵
گر تو را از اين بيان	۲	۲۱۶
گر تو را از اين مقام	۲	۲۳۰
گر تو را باشد به سر چشمي بصير	۱	۹۱
گر تو را باشد به سر چشمي بصير	۲	۵۲
گر تو را باشد دليل	۲	۱۵
گر تو را باشد هواي	۲	۷۶
گر تو را حاجت سوي	۱	۶۷
گر تو را جان بودي	۲	۲۷۳
گر تو را زين شبهه	۱	۷۵
گر تو را زين مدّعا	۱	۳۲۰
گر تو را مقصود	۱	۲۸۵
گر تو را نبود ابر ديده	۲	۱۲۳
گر تو را هم عشق	۲	۱۱۳
گر تو مي‌باشي	۲	۱۹۵
گر جفا از دوست	۱	۸۰
گرچه آن ايام	۲	۱۵۳
گرچه باشد آينه	۱	۸۲
گرچه باشد «عدّه»	۲	۱۹۴
گرچه برهان	۲	۱۹۵
گرچه بيني چون	۲	۲۳۶
گرچه چون مردم	۲	۲۳۶
اول بيت	جلد	صفحه
گرچه دارد ديده	۱	۱۲۴
گرچه در ظاهر	۱	۲۶۰
گرچه دور	۱	۱۴۸
گرچه قولت	۱	۹۹
گرچه گويم گاه	۲	۵۳
گرچه ما را روزني	۱	۱۲۴
گرچه مي‌دانم كه	۲	۱۷۷
گرچه مي‌گويد حكيم	۱	۲۳۵
گرچه نبود جسم	۱	۲۰۰
گرچه ني آن	۱	۱۲۳
گر خري بيند	۲	۲۷۲
گر خري ميرد	۲	۱۵۲
گر خري مي‌شد	۲	۱۴۷
گردد او اندر جزيره	۲	۲۳۹
گردد او چون آهن	۱	۳۱۹
گردد او دودي	۱	۳۲۰
گر دمي خالي شود	۲	۲۱۷
گر دمي در خيكشان	۲	۲۳۰
گر دهد بدهد	۲	۳۳
گر ز هر برهان	۲	۱۹۰
گر سخن بودي	۲	۷۶
گر شما از آب	۱	۱۰۹
گر شما جز آب	۱	۹۸
گر شما را روي	۱	۱۱۴
گر شما را شور	۱	۱۱۴
اول بيت	جلد	صفحه
گر شنيدي اسم	۲	۱۳۱
گر شود دل	۱	۱۳۱
گر شود شيطان	۱	۳۴۳
گر شود قرآن	۲	۱۸۹
گر شود يكموي آنكس	۲	۲۱۰
گر صفات نيكوان	۲	۷۳
گر غمين گشتي	۱	۱۳۸
گر قضايش	۱	۷۹
گر كسي زآن	۱	۱۴۸
گر كند قبض	۲	۳۴
گر كند يك شمّه سر	۱	۱۶۳
گر كني تعمير	۲	۱۶۵
گر كني خر را	۲	۲۵۴
گر كه ايمان	۲	۱۱۹
گر مرورت يابد	۲	۱۰۳
گر نباشد اتّفاقي	۲	۱۹۱
گر نباشي تو	۱	۲۹۱
گر نبود اين	۲	۲۲
گر نبودي آب	۱	۱۰۱
گر نبودي آن	۱	۲۰۴
گر نبودي غير ما	۱	۱۰۳
گر نبودي هريك	۱	۲۰۰
گر نبودي هريكي	۱	۱۹۹
گر نپوشد خور	۲	۲۴
گر نريزد از دهان	۱	۲۹۶
اول بيت	جلد	صفحه
گر نعوذبالله	۲	۱۳۰
گر نگردد قابل	۱	۸۲
گر نگشتي جلوه‌گر	۱	۱۴۳
گر نگشتي گه فقير	۲	۲۴
گر نگفتي آن شه	۱	۱۷۳
گر نگيري شمع	۲	۲۳
گر نمايد بسط	۲	۳۴
گر نمايد جلوه آن	۱	۳۲۴
گر نمي‌بيني تو	۲	۱۲۴
گر نمي‌خواهي ز ماهي	۱	۱۳۸
گر نويسم دفتر	۲	۵۰
گر نهد خفّاش بر	۲	۱۰۲
گر نه دست مصطفي	۱	۲۲۰
گر نه دل	۱	۲۲۸
گر نه سوزي	۱	۲۳۰
گر نه نار دلربا	۱	۲۳۸
گر نيابد ساعتي	۱	۳۳۵
گر نيفتادي ز بالا	۲	۲۳
گر نيفتد عكس	۲	۱۲۴
گر نيفتي گاه	۲	۲۴
گر نيندازي عنان	۲	۲۵۷
گر وزد باد عصوف	۲	۲۷۵
گر هزار افلاك	۲	۵۱
گر هزاران آب	۲	۱۶۶
گر هزاران بر جهد	۲	۲۲۶
اول بيت	جلد	صفحه
گر هزاران جامه	۲	۱۶۶
گر هزاران روز خوش	۲	۱۵۲
گر هزاران سال رو آري	۱	۲۵۸
گر هزاران سال ماني	۲	۱۶۳
گر هزاران سال و مه	۱	۲۵۸
گر هزار انسان	۲	۲۷۱
گر هزاران گنج سيم و زر	۲	۱۶۵
گر همين سان لطف	۲	۵۰
گر هواي روي	۲	۷۳
گريه كن تا عاقبت	۱	۲۹۷
گستري گر فرش	۲	۱۶۷
گشت پيدا	۱	۲۰۸
گشت ساري سرّ	۱	۳۱۳
گشت ساكن اندر آن	۱	۲۴۶
گشت مشتاق لقاي	۱	۳۰۴
گشتن تو بعد از	۲	۱۵
گشته چون	۱	۲۴۷
گفت آثارش	۱	۱۰۰
گفت آدم	۲	۲۴۳
گفت آن زاهد	۲	۱۷۹
گفت اندر قلب	۱	۲۵۱
گفتِ او باشد همه گفتِ اله	۱	۷۲
گفتِ او باشد همه گفتِ عليم	۱	۷۹
گفت اي اصحاب	۱	۷۰
گفت اي جُهّال	۱	۹۷
اول بيت	جلد	صفحه
گفت اي كافر	۱	۲۷۱
گفت اي نادان	۱	۳۰۹
گفت بابا چيست	۲	۲۲۸
گفت باشد اندرين	۱	۲۱۳
گفت حقّش كاي	۲	۲۱۲
گفت خواجه بنده‌اش را	۲	۲۷۹
گفت روح الله	۲	۲۷۸
گفت رو رو غافلي	۱	۱۸۵
گفت كِبود	۲	۲۸۱
گفت كي خوردي	۲	۲۲۹
گفت گه باشد	۲	۲۲۹
گفت ما خود حامل	۲	۱۸۷
گفتم آيا	۲	۲۵۳
گفتم از نائي	۱	۱۸۷
گفتمش اين	۱	۱۸۴
گفتمش يك	۱	۱۸۵
گفت موسي آن	۲	۹۷
گفت مي‌دانم به علم	۱	۱۵۶
گفت نائي خود	۱	۱۸۷
گفتهاي نيك	۲	۵
گفت هركس چشمش	۱	۳۰۷
گفت هركس ديد	۱	۲۲۵
گفت يا رب بود من	۲	۴۵
گفت يوشع كاي	۲	۹۶
گنج من كنز	۲	۴۶
اول بيت	جلد	صفحه
گندم از گندم	۲	۱۰۴
گندِ من	۲	۲۲۲
گوئيا مي‌بينم	۲	۲۲۷
گو به امت	۲	۶۴
گوش سر	۲	۵۴
گوش كن از داستان	۱	۱۴۰
گوش كن از زاهد	۲	۱۲۹
گوش كن از قصّه	۱	۲۵۰
گوشه چشمي	۱	۳۲۷
گو مرائي رو	۱	۳۳۹
گوهر انسان	۲	۲۴۱
گوهر شب‌تاب را	۲	۲۳۸
گوهرش را	۲	۲۳۹
گويد اني طائر	۱	۱۴۲
گويدت زاري	۱	۲۹۳
گويم و افتاده‌ام	۱	۳۳۱
گه به دير و گه	۲	۱۲
گه دليل آري	۲	۱۰۰
گه رسانندت	۱	۲۶۱
گه رها و گاه	۱	۲۶۲
گه صفا و گاه	۱	۲۶۱
گير افسار و در	۲	۲۶۵
گير با خود	۲	۹
گير بهر خويشتن	۲	۴۵
گيردت در زير بال	۱	۲۸۷
اول بيت	جلد	صفحه
گيرم از ادراك	۱	۱۱۲
گيرم اعوان‌ِ تو را	۲	۱۶۶
حرف ل
لا بذا يرضي	۲	۱۵۴
لاجرم از آن	۲	۸۳
لاف مردي	۲	۱۲۶
لال گردد	۱	۲۸۸
لاله را بر دل	۱	۴۵
لايق ذكر ثنايت	۱	۳۹
لايق شأن تو	۱	۳۰۹
لايقش نبود	۱	۷۷
لب ببند	۲	۹۴
لب گشادند	۱	۱۵۵
لذّتي كآن يابي	۲	۸۷
لرزه بر اندام	۱	۳۰۸
لشكر شاهان اگر	۱	۳۲۴
لشكر شاهان بود گردان	۱	۳۲۴
لشكر شاهان بود همچون	۱	۳۲۵
لشكري با گريه	۱	۳۰۲
لعبها آرد	۱	۲۹۸
لعبها سازد	۱	۲۹۲
لعبهاي او	۱	۲۹۵
لن‌تراني	۱	۱۴۳
لوح اگر	۲	۱۱۲
لوح او	۲	۱۳۲
اول بيت	جلد	صفحه
لوح محفوظي	۱	۲۲۴
لولوي او بيم	۱	۲۹۲
ليك آن عضوي	۱	۱۲۹
ليك آن قومي	۲	۲۳۵
ليك آن كز ذات	۱	۳۳۹
ليك آنهم خانه	۲	۲۴۸
ليك اربابان	۱	۲۱۶
ليك اگر بگذشت	۲	۲۳۲
ليك اگر پوشيده	۲	۱۳۵
ليك او را جامه‌ها	۲	۷۲
ليك اين امري است	۱	۲۶۷
ليك اين باشد	۲	۱۴۲
ليك بازرگان	۲	۲۳۹
ليك بينايان	۱	۲۱۷
ليك تو چون گاو	۲	۲۳۸
ليك در اين قبض	۲	۳۷
ليك روغن	۱	۲۳۷
ليك روي جملگي	۱	۵۰
ليك سرّي	۱	۲۲۸
ليك فعل او	۲	۷۰
ليك ما از ديد‌ِ او	۱	۹۹
ليك مردان	۲	۸۷
ليك من درمانده‌ام	۲	۱۷۷
ليك مي‌باشد	۱	۳۴۷
ليك هريك	۱	۴۹
اول بيت	جلد	صفحه
ليك هريك ذاكر	۱	۵۱
حرف م
ما چو او و او	۲	۲۵۰
مار در نزد فسون	۱	۲۹۰
مار سوطي در يَد	۱	۲۹۰
ما شنيدستيم	۱	۹۶
مالك روحند	۲	۲۳۸
مانده‌ام در قيد	۱	۳۲۹
ما همه تسبيح و	۱	۱۵۵
ما همه در چند و	۱	۴۰
ما همه مرآت	۱	۴۹
ماهيان غرقند	۱	۴۶
ماهيان گفتند	۱	۹۸
ماهي شوري	۲	۹
مايل فصليم	۱	۱۰۲
مبدء ايشان	۱	۲۱۸
متفق گردند اندر	۲	۱۳۷
مجتمع گشتند	۲	۱۴۰
مجملاً هرچت كه	۲	۲۹۰
مُحتجب تأويل كرد	۲	۲۸۵
مُحتجب گشتند	۲	۲۸۳
محنت وصل	۱	۱۸۵
محو سازد	۲	۲۰۶
مختصر در هر زجاجي	۱	۹۱
مختصر لولو تراشد	۱	۲۹۴
اول بيت	جلد	صفحه
مدتي در مثنوي	۲	۲۰
مدتي رفت	۲	۲۰
مدتي قبض آمد	۲	۴۸
مدتي ماندم كه	۲	۲۰
مُدرك و مَدرك	۲	۱۰۶
مرجع ما جملگي	۱	۱۱۲
مردمان ترسند	۱	۲۶۸
مرده از هجران	۲	۱۰
مرده را با زنده	۱	۱۲۹
مرگ را ديد آن	۲	۲۸۶
مستحق گردد	۲	۴۲
مسجد و مسجود	۱	۱۲۷
مشركان چون	۲	۱۳۴
مشركان را	۲	۱۳۴
مطلبم از نار	۱	۱۹۰
مطلع سازد	۲	۲۲
مطمئن در راه	۱	۳۴۹
مطمئن سر را	۲	۱۴۲
معترف گرديد	۱	۱۰۳
معتقد بودي	۲	۱۴۷
مُعسر است	۲	۲۸۰
مقبل املاك	۲	۷۵
مقصد از	۱	۲۰۵
مقصدت باشد	۲	۸۳
مقصدم ني	۲	۲۴۸
اول بيت	جلد	صفحه
مقصد و معبودشان	۱	۱۰۷
ملجأ ارواح	۱	۱۲۵
من تو را	۲	۴۵
من چو بسپردم	۲	۱۷۸
من چو بينايان	۲	۱۲۰
من چه باشم	۱	۳۳۰
من سخن گويم	۲	۹۲
من شنيدستم	۱	۵۸
منقطع گشتم	۲	۱۷۷
منقلب سازم	۲	۴۹
من نديدم هيچ‌يك	۱	۶۲
من نمي‌گويم كه حق	۱	۱۳۷
من نمي‌گويم وصايت	۲	۱۷۷
من همان خيكم	۲	۲۲۰
مورث صحّت	۱	۲۹۸
موسي آمد	۲	۹۸
موش پنهان	۲	۳
موش ديوارت	۲	۴
موش ديوار گلين دزد	۲	۴
موش ديوار گلين گندم	۲	۴
مهبط انوار	۱	۲۷۲
مي‌توان از گريه	۱	۳۰۲
مي‌توان با حسن	۱	۳۲۴
مي‌جهد بر عورت	۲	۲۵۸
مي‌خورد چون ما	۲	۲۵۰
اول بيت	جلد	صفحه
مي‌دود بي‌خود	۲	۲۶۳
مي‌دويد ابليس	۱	۲۲۵
مي‌دهم مأواي	۱	۱۵۸
مي‌رسد او را	۲	۳۹
مير ما از هيچ‌كس	۲	۵۵
مي‌رود از تن	۲	۲۱۸
مي‌رود از ياد	۱	۲۸۸
مي‌روي اندر	۲	۸۶
مي‌زند در سينه	۱	۱۷۳
مي‌ستادي	۲	۸۷
مي‌شتابد هر كجا	۲	۲۵۵
مي‌شتابيدند	۲	۵۷
مي‌شتابي	۲	۸۰
مي‌شدي تازان	۲	۸۴
مي‌شناسم آنكه	۱	۱۵۶
مي‌شود آلوده‌تر	۲	۲۱۵
مي‌شود از فقر	۲	۳۹
مي‌شود او زنده	۱	۱۲۹
مي‌شود چون يار	۱	۳۲۳
مي‌شود مفتون	۱	۳۲۶
مي‌شوم من چشم	۱	۳۲۳
مي‌فكندم در	۱	۱۷۴
مي‌كشد او را	۱	۳۳۴
مي‌كند آن	۱	۳۱۹
مي‌كند انكار	۲	۲۸۳
اول بيت	جلد	صفحه
مي‌كنم دور از	۱	۱۵۷
مي‌كنم نسناس را	۱	۱۵۸
مي‌گذار او را	۲	۹
ميل تو گر تابع	۱	۷۸
ميل خود بگذاشت	۲	۱۵۸
مي‌نبيني چيزي	۲	۵۲
مي‌نشيني بر سر	۲	۲۱۹
مي‌نكاهد از	۲	۴۵
مي‌نگنجد صد هزاران	۲	۵۱
مي‌نمودندي اشارت	۱	۱۶۸
مي‌نيابي خستگي	۲	۷۹
حرف ن
نار تو مي‌باشد	۱	۱۲۳
نار خود سوزنده	۱	۱۸۰
نازك و حاكي	۱	۳۳۸
ناگهان آمد	۲	۲۵۳
ناگهان چون نور	۱	۲۱۲
ناگهان ديدند بحري	۲	۵۸
ناگهان ديدند شخصي	۲	۶۰
نالة زارم	۱	۱۸۷
ناله‌هايش	۱	۱۲۴
نام آن شد	۱	۲۵۳
نايد از اشياش	۲	۲۸۸
نخل را ني ناله و	۱	۱۸۲
نزد آن درگاه	۱	۱۱۵
اول بيت	جلد	صفحه
نطق او از	۱	۳۲۰
نطق‌هاي ماست	۱	۱۴۳
نفس امّاره	۲	۲۱۵
نفس او مشغول	۱	۲۹۵
نفس باشد اژدهاي	۱	۲۹۰
نفس چون گردد	۲	۲۶۲
نفس خفّاش است	۱	۲۸۹
نفس خود دشمن	۱	۲۵۴
نفس عبدي مجرم	۱	۲۸۸
نفس نفسِ احمد و	۱	۸۷
نقش آتش	۱	۲۳۱
نقش بر وي را	۲	۱۲۵
نقشها از لوح	۲	۱۱۰
نقشها ديدند	۲	۱۱۰
نقشها شستند	۲	۱۱۳
نگذرد چيزي	۱	۳۵۰
نوبت آن شد كه اندر	۱	۱۴۰
نوبت آن شد كه سرّ	۱	۱۴۳
نور حُسن تو است	۱	۴۲
نور حق بنمايد	۲	۲۰۶
نور حق پنهان شد	۱	۱۵۹
نور حق را تو قياس	۲	۲۴۳
نور رويت را	۱	۵۶
نور رويت گر كفيل	۱	۱۲۵
نور روي شيخ	۱	۲۸۶
اول بيت	جلد	صفحه
نور نيكان را	۲	۲۴۲
نورها از شعله	۱	۱۷۷
نور يزدان	۱	۱۴۱
نه بقيد كعبه	۲	۱۲
نه تويي خود	۲	۱۸۷
نه خدم آمد	۲	۱۶۹
نه ز هر سوراخ	۲	۲۴۸
نه سلاح و نه	۱	۲۸۳
نه كه بر او	۲	۱۲۴
نه من آخر	۲	۱۸۷
نهي از	۲	۱۹۳
نيست آندم حاجت بحث	۱	۱۵۳
نيست آندم حاجتِ پُرس	۲	۹۲
نيست امّيدم به جز	۱	۲۶۷
نيست او را حاجت	۲	۱۴
نيست او را حاجتي	۲	۱۰۴
نيست جز اويش	۲	۲۷
نيست در اين ملك	۱	۱۳۳
نيست در مرآتشان	۱	۲۵۳
نيست را هستي	۱	۲۸۲
نيست سنگ هيچ	۲	۹۰
نيستش از	۱	۲۸۷
نيست عضوي	۱	۱۳۱
نيست لايقشان به جز	۱	۱۶۰
نيست لايقشان جز	۱	۲۶۶
اول بيت	جلد	صفحه
نيست ممكن كشتن	۲	۲۶۹
نيست نار اما همه افعال	۱	۱۸۰
نيست نار اما همه اوصاف	۱	۱۷۹
نيست نوري غير نور	۱	۵۴
نيك بود	۲	۲۷۸
نيكوان را	۲	۱۰۳
حرف و
وآن دگر گفتا به صادق۷	۱	۳۰۷
وآن دگر گفتا وصايت	۲	۱۶۲
وآن دگر گفتي كه ارحامت	۲	۱۶۳
وآن دگر گفتي كه ثلثي	۲	۱۶۲
وآن دگر گفتي كه خود	۱	۹۰
وآن دگر گفتي رسول الله	۱	۹۰
وآن دگر گفتي كه سلطان	۱	۸۹
وآن دگر گفتي كه عُمرم	۱	۵۹
وآن دگر گفتي كه عين الله	۱	۹۰
وآن دگر گفتي مبارك	۲	۱۶۱
وآن دگر گفتي مظالم	۲	۱۶۳
وآن دگر گفتي كه ملكي	۲	۱۶۲
وآن دگر گفتي كه وجه الله	۱	۹۰
وآن دگر گويد كه من	۲	۱۷۱
وآن دگر ورزيد	۱	۲۷۷
واصِلِ ده	۲	۱۶
واگذار اين	۲	۲۲۵
والي امر است	۲	۵۳
اول بيت	جلد	صفحه
وحي آمد از خداوند جليل	۱	۲۲۲
وحي آمد از خداوند عليم جانب املاك و شيطان رجيم	۱	۱۴۴
وحي آمد از خداوند عليم جانب جبريل كاي پيك كريم	۱	۲۸۰
ور دو صد	۲	۸۰
ور ز لولو	۱	۲۹۱
ور شوي جامد	۲	۲۴۶
ور صنم سازيش	۲	۷۵
ور مشاكل گشت	۲	۶۶
ور نباشد ذوالفقار	۲	۲۷۰
ور نبيني از نكويان	۲	۲۴۶
ور نمي‌بودي علي	۲	۷۰
ورنه آن شه بود	۱	۲۵۳
ورنه از خور	۱	۲۰۴
ورنه ايشان	۲	۶۸
ورنه بايد كوبه‌كو	۲	۱۵
ورنه دلبر از كسي	۲	۱۵۶
ورنه زن دستي تو	۲	۲۲۸
ورنه همچو تو ضعيف	۱	۳۴۷
ور نيابد مد‌ّتي	۱	۳۳۵
وسوسه در نيّتش	۲	۱۹۴
وصف او از غيب	۲	۵۰
وصف او بُد چه ز	۲	۵۴
وصف كامل نيست	۱	۱۱۳
اول بيت	جلد	صفحه
وصف ما اندر خور	۱	۳۹
وصفها از شكل	۲	۱۵۲
وصفهايم	۲	۵۱
وصل دلبر	۲	۷
وقت مردن	۱	۲۱۲
وه گر اين ديوار	۱	۲۰۵
وي ز تو	۲	۱۹۹
وين عجبتر آنكه	۲	۵۴
وين عجب زين	۱	۲۴۶
وين عقارب	۲	۱۷۵
حرف هـ
هاتف غيبم	۲	۲۶۵
هر جنين كو	۲	۷۴
هرچه آن از بنده	۱	۷۵
هرچه آن بسيار	۲	۱۸۰
هرچه از شيرين	۲	۱۵۵
هرچه او از علم	۲	۱۹۸
هرچه بسپاري	۱	۱۵۰
هرچه بشتابي به سوي	۲	۸۰
هرچه بيند آدمي	۲	۲۵۷
هرچه پيشت آيد	۲	۱۵۴
هرچه جز دلدار	۲	۱۵۹
هرچه خواهد بر هوا	۲	۲۶۶
هرچه خواهم مختصر	۱	۱۵۳
هرچه در سرّ و علن	۱	۳۱۴
اول بيت	جلد	صفحه
هرچه را جز عشق	۱	۳۱۵
هرچه ره رو تر بود	۱	۱۴۹
هرچه شرح راز	۱	۲۰۲
هرچه گردد زير و رو	۲	۲۱۵
هرچه گرديدم نديدم	۱	۵۸
هرچه گرديديم اندر	۱	۹۷
هرچه گردي سوي مشرق	۱	۶۷
هرچه گويد بعد	۲	۱۰۷
هرچه گويم حُسن	۱	۳۲۶
هرچه گويم وصف	۲	۵۳
هرچه مالد خويش	۲	۲۱۵
هرچه محرومند	۲	۲۰۱
هرچه مي‌بينيد	۱	۹۷
هرچه مي‌خواهم	۲	۶
هر زمان در	۱	۳۰۸
هر زمان كز يار	۱	۳۳۶
هر زمان گفتي سخن	۲	۱۸۵
هر زمان گوئي	۲	۲۲۵
هر طرف ديدي	۱	۱۵۲
هر كجا بُد زاهدي	۲	۱۴۸
هر كجا جنبنده‌اي	۱	۴۶
هر كجا زرعي ببيند	۲	۲۵۴
هر كجا رويد گياهي	۱	۴۵
هر كجا ماهيّ دل	۲	۱۷
اول بيت	جلد	صفحه
هر كجا يابد نگار	۲	۱۲
هر كسي با جنس خود	۲	۹۱
هر كسي بر فطرت خود	۱	۲۰۹
هر كسي بر فطرت خود	۲	۹۲
هر كسي چون او	۲	۱۴۳
هر كسي خيك مرا	۲	۲۱۸
هر كسي در منزل و	۲	۲۰۹
هر كسي را لوح خاطر	۲	۱۴۲
هر كسي نامد تو را	۱	۵۲
هر كسي همجنس خود	۲	۲۷۹
هركه او از زيّ	۱	۱۶۵
هركه او راضي	۲	۱۵۵
هركه او ذاتش	۲	۱۵۵
هركه او مشتاق	۱	۱۷۸
هركه با او گشت	۲	۶۷
هركه باشد در ميان	۲	۱۵۱
هركه بپسندد صفات	۱	۲۵۵
هركه بينم عاشق	۱	۴۰
هركه بيني از مهان	۲	۲۱۹
هركه بيني طالب	۱	۴۲
هركه بيني «معتقد» يا	۲	۱۹۵
هركه پا از حدّ خود	۱	۱۶۴
هركه خواهد باطن	۲	۷۳
هركه دارد	۱	۲۵۵
هركه داند شيخ را	۱	۳۴۹
اول بيت	جلد	صفحه
هركه در محراب شد	۲	۱۴۷
هركه در ميدان رود	۱	۳۴۳
هركه را ادراك	۲	۲۸۸
هركه رو آرد سوي	۱	۱۴۸
هركه شكلش شكلِ	۲	۷۴
هركه گردد طالب	۱	۱۹۰
هركه گويد دست حق	۱	۲۱۹
هركه همش روز و شب	۲	۲۳۳
هرگز از مردان	۲	۱۴۸
هرگز او را در	۲	۱۳۰
هر گنه كآن شيوه‌	۲	۱۸۹
هر متاعي را ز استادي	۱	۶۶
هر متاعي نزد هر استاد	۱	۶۵
هر مثالي جاذب	۲	۶۳
هر مؤثر را	۲	۷۷
هر وحيدي غير	۱	۳۴۲
هريك از اصحاب	۲	۲۷۸
هريكي افسوس خورد	۲	۱۵۰
هريكي چون شيشه	۱	۴۸
هريكي در گوشه‌اي	۱	۲۴۴
هريكي در منع كوشد	۲	۱۳۸
هريكي را لشكري	۱	۲۴۳
هريكي شد از پِيَش	۱	۵۸
هريكي شرعي جدا	۲	۲۰۱
هريكي گويد ز حال	۲	۱۶۷
اول بيت	جلد	صفحه
هست آن ماهي	۲	۱۰
هست از اكرام	۱	۳۳۰
هست از هر حق	۱	۱۵۱
هست ايمان‌ِ تو	۲	۱۱۷
هست جانت	۲	۸۱
هست در فسخ عزايم	۱	۱۰۴
هست زين دو جمله	۱	۸۴
هست وحدت از	۱	۳۴۲
هِشت تخت و	۱	۳۰۴
هِشت تورية و	۱	۳۰۵
هشته هر چيزي	۲	۲۰۹
هم از آن	۲	۱۹۰
همچنين هر صورتي	۲	۶۲
همچو آن فرعونيان	۱	۲۱۲
همچو آن مرده به نزد	۱	۱۱۴
همچو آن ني شعله خود	۱	۱۸۸
همچو ابليس لعين	۱	۲۱۴
همچو انسان داند	۲	۱۴۳
همچو بازرگان شوي	۲	۲۴۵
همچو بوذر كو اگر	۱	۱۶۴
همچو راهي كي	۲	۱۶
همچو سينه اهل	۲	۵۸
همچو شعله محفل	۱	۷۱
همچو فانوسي فنا در نوع شمع جلوه‌گر چون شعله اندر بين جمع	۱	۲۰۷
اول بيت	جلد	صفحه
همچو فانوسي فنا در نوع شمع جلوه‌گر چون شعله اندر بين جمع	۱	۷۱
همچو كامل فعل او	۱	۷۹
همچو گرگان سقيفه	۲	۱۳۸
همچو گرگي كو فتد	۲	۲۰۱
همچو من گويي	۱	۳۴۵
همچو مي‌پنداشتي	۲	۲۳
هم فزودش آن	۲	۴۰
هم كنند از طعمه‌ها	۲	۶۸
هم مشو شادان	۲	۴۳
هم مشو مغرور	۱	۲۷۳
هوش‌دار و فكر كار	۲	۱۷۳
هوش‌دار و كم كن	۲	۲۶۴
هوش دار و گوش	۲	۲۹
هيئتم گرديده	۲	۶۵
هيچ خُلقي	۲	۱۳۶
هيچ طاعت	۱	۲۷۷
هيچ عصيان نيست	۱	۲۷۶
هيچ‌كس آگه	۱	۳۱۴
هيچ‌كس از او نديده	۱	۶۱
هيچ‌كس از پيش خود	۱	۲۸۲
هيچ نبود بهتر از	۲	۱۵۴
هيكلي ظاهر	۱	۲۲۴
هين ببين آن	۱	۲۷۵
هين ببين اين جامه‌هاي	۱	۲۹۲
اول بيت	جلد	صفحه
هين ببين با خاك	۲	۱۷۰
هين به گرداب بلا	۱	۱۱۸
هين حبيب	۱	۳۰۶
هين چو از	۲	۹۱
هين مشو بي‌خضر	۱	۲۸۵
هين مشو مغرور	۲	۱۷۲
هين نمي‌بينيد بي‌خود	۱	۱۰۱
هين نمي‌بينيد خر را	۲	۱۴۱
هين نمي‌بيني كه اندر	۲	۸۴
هين نمي‌بيني كه در هر نوبهار	۲	۴۰
حرف ي
يا بكش يا سوي	۱	۱۱۹
يا بگريي روزي	۱	۲۹۱
ياد كن از داستان	۱	۱۸۲
ياد كن از قصّه موسي	۱	۱۶۴
يا رب اين نيكو	۲	۱۳
يار در بر بود	۲	۹۷
يار ما بيگانه	۲	۱۵۶
يار همچون شاخص	۲	۱۵۷
يافت آنجا	۲	۳۲
يافت اندر شهر	۲	۳۲
يافتند آن شاه را	۲	۹۷
يافتيد ار بار	۱	۷۲
يا فلان مي‌رنجد	۱	۲۹۴
يا مكن تو ترك	۱	۲۹۳
اول بيت	جلد	صفحه
يا مكن يا ترك كن	۱	۲۹۳
يتمني المرء	۲	۱۵۳
يعرف الاشياء	۲	۱۰۵
يك تن و دشمن	۱	۲۴۲
يكدم ار انكار	۱	۱۷۷
يك زمان افكن	۲	۲۰۳
يكسره رو تا	۲	۱۴
يك طرف اين گور	۱	۲۴۱
يك قدم رو	۲	۱۶۷
يك منافق گر به مُلكي	۲	۱۳۵

 

 

 

 

 

 

 

([۱])  برانگيخته شده در حكمت.

([۲])  راز نهاني.

([۳])  ضعيف، ناتوان.

([۴])  كسي كه كار خود را مانند ريسمان محكم مي‏كند.

([۵])  كسي كه از ليسيدن ته ظرف هم دست برنمي‏دارد.

([۶])  كسي كه ريسمان را خوب مي‏بافد.

([۷])  خسته، آزرده، رنجور.

([۸])  اُرد بر وزن كُرد: نظير و شبيه و مانند.

([۹])  گرسنگي.

([۱۰])  اورنگ، تخت.

([۱۱])  بلبل.

([۱۲])  يعني ذوالظلّ يا دائم الظلّ.

([۱۳])  وُجْد: توانايي و ثروت.  باذلين: بخشندگان.

([۱۴])  لَغْز: در اينجا يعني: معمّا گويي.

([۱۵])  بَغْز: نشاط و شادماني.

([۱۶])  لَغْز: در اينجا يعني سوراخ موش و سوسمار.

([۱۷])  كَرْض: جمع آوري كردن.

([۱۸])  بَرْض: اَندك.

([۱۹])  غَرْض: چيدن ميوه نورس.

([۲۰])  سخت و دشوار.

([۲۱])  اطلاع و آگاهي يافتن.

([۲۲])  هزاران اندر هزاران.

([۲۳])  مردمان.

([۲۴])  ابر متراكم.

([۲۵])  اختيار.

([۲۶])  هيزم.

([۲۷])  قلوه سنگ.

([۲۸])  غم و غصه.

([۲۹])  قارقار.

([۳۰])  حاصلخيزي.

([۳۱])  بي‌حاصلي.

([۳۲])  گسترش.

([۳۳])  فراخي.

([۳۴])  پست و خوار.

([۳۵])  گلهاي بهاري.

([۳۶])  تازه و شگفت انگيز.

([۳۷])  شكوفه‏هاي تازه و شگفت انگيز.

([۳۸])  كنايه از فقر و گرفتار بودن است.

([۳۹])  ناز و كرشمه.

([۴۰])  اخگر.

([۴۱])  غرقه.

([۴۲])  رادمرد.

([۴۳])  پيش رو.

([۴۴])  سوادي است كه زرگران به كار مي‏برند.

([۴۵])  كشك سياه كه به تركي قراقروت است.

([۴۶])  ديده.

([۴۷])  علماء.

([۴۸])  طبيعت‌ها.

([۴۹])  چاره ناپذير.

([۵۰])  سفيه، تبه‌كار.

([۵۱])  معتدل، درست، راست.

([۵۲])  آگاه.

([۵۳])  ناپسند، زشت.

([۵۴])  پاك و پاكيزه.

([۵۵])  پوشيده.

([۵۶])  شريف الاصل.

([۵۷])  خوشخو.

([۵۸])  شتابزده، سريع.

([۵۹])  راز پنهان.

([۶۰])  لبريز.

([۶۱])  دم آهنگري و زرگري و … مراد است.

([۶۲])  ديروز.

([۶۳])  پست و بي‏ارزش.

([۶۴])  دغل‌باز و محيل و حيله‏ور.

([۶۵])  حيله‏ها، مكرها، دغل‏بازيها.

([۶۶])  مخفف صد‌ّ است يعني مانع.

([۶۷])  حاصل و نتيجه عمر در دنيا.

([۶۸])  محبوس.

([۶۹])  پست، بي‏ارزش.

([۷۰])  واي.

([۷۱])  غمگين.

([۷۲])  شعر، سرود.

([۷۳])  خواننده خوب.

([۷۴])  وارد.

([۷۵])  شأن و رتبه.

([۷۶])  راه راست.

([۷۷])  خنك.

([۷۸])  گل.

([۷۹])  اگر شنيدي جمله‏اي را كه گفته است آن را.

([۸۰])  شخص حكيم پس بشناس معني آن را.

([۸۱])  از شخص حكيم كه كامل است و به نهايت كمال رسيده است.

([۸۲])  شناخته مي‏شوند چيزها به وسيله ضدهاي آنها.

([۸۳])  يعني حد‌ّ آنها از ضد‌ّ آنها شناخته مي‏شود نه حقيقت آنها، نه هرگز شناخته نمي‏شوند.

([۸۴])  اي خويش و رفيق نزديك.

([۸۵])  سامّه هنگامي كه با عامّه به كار رود به معناي خاصّه است.

([۸۶])  كامل و تمام و بدون نقص.

([۸۷])  خِصْب: سرسبزي، حاصل‏خيزي و قَفْر: بي‏آب و علفي.

([۸۸])  كَدِر و كَدْر: آلوده.

([۸۹])  عظمت و شكوه و كر‌ّ و فر‌ّ.

([۹۰])  اسب.

([۹۱])  تيره و تاريك.

([۹۲])  بهاء و قيمت، ارزش.

([۹۳])  طعنه و سرزنش ابلهان.

([۹۴])  مستأصل و بيچاره‌ساختن ديگري.

([۹۵])  ريشه‌كن كردن و نابودساختن ديگري.

([۹۶])  او را زنداني و در حبس قرار دهد مانند آنكه چيزي را در غلاف قرار دهند.

([۹۷])  پژواك در اينجا به معناي بازگشت و اثر و جواب است.

([۹۸])  پيچيد.

([۹۹])  اعتقاد به بَدا در معارف اسلام برترين پرستش‌هاي الهي به حساب آمده است.

([۱۰۰])  عنوان كتابت و نامه. و نامه در اينجا نامه عمل مراد است.

([۱۰۱])  خرامان در اينجا به معني راه‏رفتن با تكلّف است.

([۱۰۲])  دغل‏باز، حيله‏گر.

([۱۰۳])  درخشان، درخشنده.

([۱۰۴])  پست، خوار، بي‏ارزش.

([۱۰۵])  شهباز: باز بزرگ. غَطاط: همان قطاة است كه مرغ سنگ‌خوار است.

([۱۰۶])  مسّ طلاپوشيده و زراندود شده.

([۱۰۷])  سالب: در اينجا بمعني وارونه است. عمل ريائي نسبت به نيّت وارونه و منفي است.

([۱۰۸])  عربي است به معناي احمق و جاهل ظاهربين.

([۱۰۹])  بيرون آوردن مانند پوست كندن حيوان.

([۱۱۰])  آب گنديده و بدبو.

([۱۱۱])  بدكردار.

([۱۱۲])  نابود و هيچ و تباه.

([۱۱۳])  وجب.

([۱۱۴])  شبنم.

([۱۱۵])  نَمَدي كه از پشم شتر بافند.

([۱۱۶])  پلك چشم.

([۱۱۷])  وجب، وجب راه رفتن.

([۱۱۸])  به معني خندق است ولي در اينجا مقصود گودال و چاه است.

([۱۱۹])  در داستان يوزاسف و بلوهر آمده است.

([۱۲۰])  سِگال و سِكال بر وزن نِهال: انديشه.

([۱۲۱])  زخمي.

([۱۲۲])  گذاشت و برداشت.

([۱۲۳])  جَناق و جَناغ بفتح اول: شرطي و گروي باشد كه دو كس با هم بندند.

([۱۲۴])  مخفف چنيده در اينجا: بساط گسترده.

([۱۲۵])  فريادي كه طنين اندازد.

([۱۲۶])  جدال.

([۱۲۷])  خيره‏سري، سرسختي.

([۱۲۸])  گردنه، درّه، راه.

([۱۲۹])  روشنايي، ضد تاريكي.

([۱۳۰])  اشاره است به آيه ۲۱ از سوره مباركه اعراف: و قاسمهما انّي لكما لمن الناصحين.

([۱۳۱])  تو: تابش آفتاب و امثال آن.

([۱۳۲])  پارچه گوشت سرخي كه بر سر خروس است، بفتح و بضمّ اول، هر دو آمده است.

([۱۳۳])  درخشندگي.

([۱۳۴])  شنوايي.

([۱۳۵])  اشك، سرشك.

([۱۳۶])  اَنين: ناله.

([۱۳۷])  اموال غيرمنقول.

([۱۳۸])  آرامگاه، قبر.

([۱۳۹])  به شگفت ميا از ايشان در اين باره اي جوان.

([۱۴۰])  كه در همه افراد انسان اين حالت ثابت گرديده است.

([۱۴۱])  توصيف انسان به ناسپاس در قرآن آمده است.

([۱۴۲])  آرزو مي‏كند شخص در تابستان، زمستان را.

([۱۴۳])  وهنگامي كه زمستان آيد بدش مي‏آيد و ناراحت مي‏گردد.

([۱۴۴])  شكوه مي‏كند انسان اگر روزي به او صدمه‏اي برسد.

([۱۴۵])  در صورتيكه گاهي در هر صدمه‏اي خيري در برابر آنست.

([۱۴۶])  شايسته مي‏باشد كه انسان شكيبا باشد گرچه در چشم او خار رفته باشد.

([۱۴۷])  انسان نه از گذشته خود خوشنود است و نه از حال موجود.

([۱۴۸])  جز اين نيست كه انسان طبيعتش اين چنين است.

([۱۴۹])  نيازمند.

([۱۵۰])  اتحاد.

([۱۵۱])  سوداي اولي كه استادان حرفت و اصناف كنند و آنرا متيمن و مبارك دانند.

([۱۵۲])  آشكار.

([۱۵۳])  دفن كردن.

([۱۵۴])  شهرها.

([۱۵۵])  تك: تندروي و شتاب، توز: تاخت و تاراج.

([۱۵۶])  در نيرومندي مانند كرگدن.

([۱۵۷])  بر وزن برگ: جرگه و حلقه زدن مردم را گويند به جهت محافظت شكار تا از ميان بيرون نرود.

([۱۵۸])  قلعه كوچكي باشد كه در ميان قلعه بزرگ سازند.

([۱۵۹])  حنظل.

([۱۶۰])  خلوتخانه‏هايي كه زنان بسر مي‏برند، حرمسرا.

([۱۶۱])  پيش آمدها، رويدادها.

([۱۶۲])  كَيان جمع كي بفتح اول: پادشاهان جبّار.

([۱۶۳])  كَهان بفتح اوّل در اينجا: روزگار است.

([۱۶۴])  زره‏پوش.

([۱۶۵])  كوس: طبل بزرگ، و قارع: طبل نواز.

([۱۶۶])  قانونگزار.

([۱۶۷])  آب گنديده و بدبو.

([۱۶۸])  احمق و جاهل ظاهربين.

([۱۶۹])  سنگ تيغ تيزكني، سوهان.

([۱۷۰])  تكان داد.

([۱۷۱])  قند و شكر.

([۱۷۲])  حرارت غم و اندوه.

([۱۷۳])  در اينجا به معني تهديد و تخويف و زجر است.

([۱۷۴])  جماعت.

([۱۷۵])  شومي كارش.

([۱۷۶])  چوب خشك و پوسيده كه براي آتش‌گيره به كار رود.

([۱۷۷])  قير.

([۱۷۸])  زنجير در اتاق.

([۱۷۹])  با تشديد و بي‏تشديد هر دو صحيح است.

([۱۸۰])  در مثنوي چاپ كرمان به خط سيدحسين ميرخاني، در كنار اين مصرع نوشته شده «ظ‌ـ‌عين ظن» و ما وجهي براي آن نديديم بلكه همان كه در متن است صحيح است زيرا مراد اين است كه اگر حكمي از قرآن و يا سنّت غير از مظنون مجتهد شد، يعني معارض شد با آن، آنچه مظنون مجتهد باشد اَو‌ْلي است كه ترجيح داده شود در مقام اِفتاء و عمل بر آنچه مفاد آيه قرآن و يا حديث است كه بحث مربوط مي‏شود به مسايل تعادل و تراجيح.

([۱۸۱])  طالح: تبهكار، بدكار. مرتاب: شك‏ورزنده، بدگمان.

([۱۸۲])  نادان، سبك مغز.

([۱۸۳])  ناراضي.

([۱۸۴])  مراد از امر تعاون، آيه: و تعاونوا علي البرّ و التّقوي است.

([۱۸۵])  رنج‏آورتر، شكنجه دهنده‏تر.

([۱۸۶])  فراگرفته شده در بلا.

([۱۸۷])  كنار آب، مستراح.

([۱۸۸])  خسته، آزرده.

([۱۸۹])  ناتواني دست و پا.

([۱۹۰])  زردي.

([۱۹۱])  واي.

([۱۹۲])  اي نيك بخت.

([۱۹۳])  از خود حراست كند.

([۱۹۴])  پراكنده.

([۱۹۵])  خوش خوراك.

([۱۹۶])  مراد ابوالحِناء است كه پرنده كوچكي است معروف به سينه سرخ.

([۱۹۷])  باشم.

([۱۹۸])  خشم، قهر.

([۱۹۹])  اَرْد: خشم، قهر.  بَرْد: خنك، سرد، يخ.

([۲۰۰])  گندم.

([۲۰۱])  برنج.

([۲۰۲])  مراد خيكها هستند كه ديگ گه‏پزي باشند.

([۲۰۳])  ناتواني دست و پا.

([۲۰۴])  واي گفتن‏ها.

([۲۰۵])  مستقيم الرأي، بااعتقاد، خداپرست.

([۲۰۶])  شهوتران.

([۲۰۷])  همنشين.

([۲۰۸])  حاصل، نتيجه.

([۲۰۹])  زناشويي، فعل و انفعال، تأثير و تأثّر.

([۲۱۰])  مراد از اين مصرع اين است: جان بوند ايشان و جان ايشان بود.

([۲۱۱])  گوسفند است كه مراد در اينجا مطلق حيوانيت باشد.

([۲۱۲])  نابينا.

([۲۱۳])  بزرگ در مقابل كوچك.

([۲۱۴])  جمع‏الجمع اُكْمَه و اكمه تل است.

([۲۱۵])  جمع شكيمه: آهني است كه در لگام اسب قرار دارد و در دهانش واقع مي‏شود.

([۲۱۶])  قلابي، ساختگي.

([۲۱۷])  ملول.

([۲۱۸])  معني در مقابل لفظ.

([۲۱۹])  كلمه‏ايست كه براي آگاهانيدن در مقام تهديد و تخويف و زجر و استهزاء گويند.

([۲۲۰])  كسي كه هميشه در راهها در گردش و خودسري مي‏گردد.

([۲۲۱])  محل فروش خمر.

([۲۲۲])  مانند ايوان كسري.

([۲۲۳])  باشيم.

([۲۲۴])  بر وزن طاس: ترس و بيم.

([۲۲۵])  نگاهباني و حراست.

([۲۲۶])  قبر.

([۲۲۷])  پخته.

([۲۲۸])  جنون.

([۲۲۹])  آسيب ديدن ران سواره از تندروي و بدروي مركب.

([۲۳۰])  پارگي لباس.

([۲۳۱])  گرو.

([۲۳۲])  كوچكترين.

([۲۳۳])  برگزيده و انتخاب شده.

([۲۳۴])  شكافته از حقايق.

([۲۳۵])  پي در پي.

([۲۳۶])  طمعها.

([۲۳۷])  قسمتها و نصيبها.

([۲۳۸]) احتمال مي‌رود که حضرت ايوب۷ باشند.