جواب تعليقه
مرحوم سيد محمد رشتي
از مصنفات:
عالم ربانی و حکیم صمدانی
مرحوم آقای حاج محمد باقر شریف طباطبایی
اعلی‌الله مقامه
«* رسائل جلد 2 صفحه 83 *»
بسم اللّه الرحمن الرحيم
عرض ميشود كه تعليقه شريفه را زيارت كردم و بر مضمون آن اطلاع حاصل شد خداوند عالم جلّشأنه همه مؤمنين را از فتنههاي بد و سوء قضا حفظ فرمايد.
اما اينكه فرموده بوديد كه يومنا هذا شبههاي نيست كه مردم مكلفند و اصل تكليف فرع بر وجود مكلِّف (به كسر) است و اين مكلّف و داعي و راعي باز شبههاي نيست كه منحصر است در تلامذه سركار آقاي مرحوم اعلي اللّه مقامه و رفع في الخلد اعلامه.
عرض ميكنم اگرچه مقصود شما را ميدانم كه از مطلب حقي تعبير آوردهايد و لكن تعبير تعبيري است كه اگر كسي به آن برخورد ميتواند ايراد بگيرد و شما ميدانيد كه مردم روزگار در صدد گرفتن ايراد هستند و در شريعت هم در بسياري از مواضع احكام را برحسب الفاظ جاري ميفرمودند و ايراد آنها موجب تطويل است و شما هم ان شاء اللّه محتاج به آن نيستيد پس عرض ميكنم كه الفاظ را رعايت كنيد و اكتفا نكنيد در نوشتجات خود به مقصودي كه در نزد خود داريد كه شرعاً و عرفاً مذموم است پس مخلوقات جميعاً مكلفند مربوط است و مكلِّف (به كسر) ميخواهند صحيح است و لكن مكلِّف خداوند عالم جلّشأنه است وحده لا شريك له و اسماء توقيفيه هستند و هر اسمي را براي هركسي و هرچيزي نبايد گفت صمد را بر صنم و صنم را بر صمد نبايد استعمال نمود چرا كه موجب مفاسد بسيار است و مرا مجال نيست و شما را اشاره‌اي كافي است. در كتاب و سنت اين اسم و صفت مخصوص خداوند جلّشأنه است وحده لا شريك له و همچنين اسم داعي به سوي خداوند
«* رسائل جلد 2 صفحه 84 *»
مخصوص پيغمبر است9 و در صفت آن بزرگوار است كه ميفرمايد: و داعياً الي اللّه باذنه و سراجاً منيراً و همچنين اسم راعي مخصوص ائمه طاهرين است سلام اللّه عليهم و راعيكم الذي استرعاه اللّه امر غنمه هو اعلم بمصالح غنمه در شأن ايشان است و از صفات مخصوصه به ايشان است اگرچه در لغت هركس به هركس تكليفي كند مكلِّف است و هركس دعايي بخواند و دعوتي كند داعي است و هر شباني راعي است.
پس در مقام استدلال بفرماييد مردم مكلفند و امر و نهي خداوند مكلّف جلّشأنه در نزد خود او است و وحي نكرده آن امر و نهي را مگر به سوي پيغمبر9و چون امرها و نهيهاي او بيش از آن بود كه همه مردم بتوانند حفظ كنند آنها را، آنها را وديعه گذارد در نزد ائمه طاهرين سلام اللّه عليهم اجمعين پس ايشانند مهبط وحي و بس و باقي مردم جميعاً مأمورين و مكلفينند نهايت بعضي سابقند و حكات و روات و بعضي لاحقند و آخذ از سابق. سابق مكلَّف است كه برساند و لاحق مكلَّف است كه اخذ كند از او مثل آنكه سابق عالم است و لاحق متعلِّم و اين امر به همين نسق بوده در حضور ائمه طاهرين سلام اللّه عليهم تا حال تا بعد از اين و در هر طبقه‌اي هر لاحقي سابق خواهد شد از براي لاحقي ديگر و در هر طبقه خداوند عالم جلّشأنه تا عهد نگيرد از علماء بر تعليم عهد نخواهد گرفت از جهّال به تعلُّم چنانكه در اخبار بسيار وارد شده و اگر فكري و تدبُّري به كار برديد خواهيد فهميد كه غير از اين معقول نيست و در هر طبقه‌اي از طبقات ابتدا از خداوند عالم است جلّشأنه پس اول ميفرستد رسول9 را و به اصرار و ابرام و دليل و برهان و معجزات و خارق عادات اثبات ميكند رسالت خود را و پس از اثبات رسالت امر و نهي ميكند و بعد از اثبات رسالت مردم مكلّف شدند و قبل از بعثت معقول نيست كه مكلّف باشند به تصديق كسي كه هنوز نيامده و نشناختهاند او را پس اول بايد او را بشناساند و بعد اينها بشناسند
«* رسائل جلد 2 صفحه 85 *»
و همچنين است امر امامت و همچنين است امر حكايت و روايت.
و در هر مرتبه و در هر طبقه تدبر كنيد كه آيا معقول است كه شخصي كه بايد اول ابتدا به ادعاي خود كند ساكت شود و ادعا نكند و مردم اصرار كنند كه او است مدعي بلي ممكن است كه ادعا نكند يا انكار كند در مقام تقيه و در مقام تقيه هم كساني كه خبر از تقيه او ندارند مكلّف نيستند پس هوش خود را جمع كنيد و به وساوس شيطاني و داوولهاي بياصل او خود را مضطرب مداريد تا نجات يابيد ان شاء اللّه و مقام تقيه در هر طبقه بايد معلوم شود لامحاله كه اگر معلوم نشود معقول نيست كه مكلّفين بفهمند ادعاي مدعي را پس هر ادعايي كه معلوم نشده و به اندازهاي كه معلوم نشده معقول نيست كه مكلّفين مكلّف باشند كه معلوم كنند پس چه اضطرابي است در ادعاي معلوم و چه اضطرابي است در ادعاي غير معلوم و چه اعتنايي است در ادعاي مدعي بيدليل و برهان؟ قل هاتوا برهانكم ان كنتم صادقين و چه اعتنايي است در ادعاي اشخاصي ديگر در شأن شخصي ديگر بدون دليل و برهان. پس در جميع طبقات شخص متدين به دليل و برهان سلوك ميكند اگرچه جميع مردم بيدليل و برهان بر خلاف او بروند و همين اختيارات مردم بيدليل و برهان دامها و داوولها و وسوسههاي شيطاني است كه جمعي را به آنها ربوده و ميربايد و جميع فرق باطله به همين داوولها مغرور شده و باطل شدهاند و هميشه اهل حق با دليل و برهان بر حق ثابت ماندهاند.
پس اگر بناي تدبر و تذكر و دليل و برهان شد متذكر باشيد و فكر كنيد كه آيا بناي اهل حق در كدام عصر بر غير روايت و حكايت بوده از زمان حضور حجج سلام اللّه عليهم گرفته تا زمان غيبت و بعد از آن و در كدام عصر بوده كه روات نبودند و احكام را از براي مكلّفين روايت نكردند و در كدام زمان بود كه اهل حق اگر حكمي را از راوي خاصي گرفتند نتوانند حكمي را از راوي ديگر بگيرند و كدام عصر بود كه
«* رسائل جلد 2 صفحه 86 *»
جماعتي از اهل حق كه اخذ كردند از مثل زراره اخذكنندگان از مثل ابيبصير را فاسق و كافر نعوذ باللّه دانستند و اسمشان دو فرقه شد پس چنانكه آخذين از زراره و ابوبصير دو فرقه نبودند و همه شيعه اثنيعشري بودند همچنين در هر عصري كه مردم از علماي متعدده كه همه راويان اخبار و ناقلان آثار حجتهاي خدا: هستند اخذ كردند و اخذ كنند فرقههاي متعدده نخواهند شد طبيعت اين مردم اين است كه يا حيدري باشند يا نعمتي و اينها دشمن آنها و آنها دشمن اينها شما هم اگر از ايشانيد ما را بحثي با شما نيست و اگر از ايشان نيستيد چرا به عمل ايشان مضطرب ميشويد متعددين چند كه در ضروريات دين و مذهب متفقند همه يك فرقه‌اند اگرچه در نظريات بعضي اعلم باشند و اگرچه در اعمال بعضي ازهد و اورع و اتقي باشند نميدانم با اين جماعت حيدري و نعمتي چه بايد كرد كه با اصرار هرچه تمامتر ميخواهند شقِّ عصاي مسلمين كنند.
و اگر كسي گمان كند كه در ميان اين جماعت محصوره لامحاله نقيبي و نجيبي هست لامحاله هركس شخصي را نقيب و نجيب دانست بايد از سايرين تبري كند عرض ميكنم كه در اينكه نقيبي و نجيبي در دنيا هست در ميان جماعت معروفه و غير معروفه شك نيست و لكن فكر كنيد كه فال بايد گرفت و قرعه بايد انداخت تا معلوم شود پس چرا امام عصر عجل اللّه فرجه را به فال و قرعه نميتوانند بشناسند چرا رجوع به ارشاد نميكنند كه بدانند نقباء و نجباء به وصف نقابت و نجابت در زمان غيبت نميتوانند بروز كنند آيا عبرت نميگيريد كه مشايخ ما اعلي اللّه مقامهم با آن تسلط در علومي كه ميدانيد و نميدانيد و با آن زهد و ورع و تقوي كه ميدانيد و نميدانيد و با قدرت بر سياست و رياست عامه امر به معروفي و نهي از منكري نتوانستند کرد و واللّه مكرر شنيدم كه آقاي مرحوم اعلي اللّه مقامه ميفرمودند من جرأت نميكنم كه يك گبري را در اين دولت امر به معروف كنم كه موافق احكام جزئيه
«* رسائل جلد 2 صفحه 87 *»
عمل كند چه جاي سايرين و از فتواي جميع مشايخ ما است اعلي اللّه مقامهم كه اقامه حدود در زمان غيبت جايز نيست پس كجا رياستي كردند و سياستي به كار بردند كه مكلّفين از رياست و سياست با علم و عمل پي بردند كه ايشان رئيس و سائسند.
و اما اينكه فرمودهايد و در ميان تلامذه ايشان امر منحصر است براي بنده، به سركار عالي و سركار آقاي آقا محمدخان اطال اللّه بقاءكما و انار برهانكما.
عرض ميكنم كه ان شاء اللّه از عرضهاي گذشته اميدوارم كه عرض محكم بدون تشابه مرا تأويل نكنيد پس قول محكم من اين است كه من جانشين آقاي مرحوم اعلي اللّه مقامه نيستم و به خاطر من چنين خطرهاي خطور نكرده و بعد از اين قول محكم اگر تأويل كرديد قول مرا خود دانيد و خداي خود و مهياي جواب او باشيد پس مرا از دسته جانشينان بيرون كنيد و به باقي بپردازيد و در آنها هم خود به تكليف خود داناتريد خود دانيد و خداي خود و باقي عبارات سؤال چون استنباط بود و محل تأملي كه شما را بود ترديد در ميان . . .، من خود را از ميان بيرون كردم كه شما بدون تأمل در من، تفحص خود را در جاهاي ديگر و اشخاص ديگر قرار بدهيد و عبارات شما را عمداً ذكر نكردم چرا كه در ضمن آنها فسادي براي شما و غير شما مترتب بود و جواب از آنها داده شد چنانكه بر خود شما پوشيده نيست.
و تتمهاي كه بايد عرض شود اين است كه مشايخ ما اعلي اللّه مقامهم ادعاي خود را مانند ساير حجج پوشيده نداشتند و سيد مرحوم اعلي اللّه مقامه علانيه ميفرمودند كه علم شيخ اعلي اللّه مقامه در نزد من است و همچنين آقاي مرحوم اعلي اللّه مقامه علانيه ميفرمودند كه علم سيد اعلي اللّه مقامه در نزد من است چيزي را كه پنهان فرمودند بعضي از مراتب و مقاماتي بود كه اين خلق متحمل آن نبودند و تكليفي هم نكردند احدي را كه تو بايد در ما
«* رسائل جلد 2 صفحه 88 *»
فلان مقام را اعتقاد كني، باري هركس از راه محكمات بيرون نرفت نجات يافت و هركس که در نزد خود به متشابهات تمسك كرد هلاك شد و اميدوارم كه شما درباره من محكم را بگيريد و محكم اين بود كه عرض شد كه شما مطلقاً هر وقت بخواهيد تفحصي بكنيد تفحص را در غير من به عمل بياوريد و مرا مثل خود بلكه پستتر هم اگر حساب كنيد من ممنون و دعاگوي شما خواهم بود و التماسم اين است كه به كساني كه به فرقههاي مختلف قائلند در ميان اين شرذمه اعتنا نكنيد و اگر بتوانيد ايشان را منع كنيد اگر بپذيرند و الاّ خودتان به همراه آنها نيفتيد و بدانيد كه من خودم تابع جميع علماء شيخيه هستم و هركس تابع من است تابع همه آنها است و الاّ فلا و بايد بپرهيزند مؤمنان عاقل كه چنين نسبتي دهند كه امروزه مثلاً تلامذه مرحوم آقا اعلي اللّه مقامه چند فرقه‌اند كدام اختلاف در ضروريات ايشان را فرقهها كرده و تا اختلاف در ضرورتي از ضروريات نشود فرقههاي جدا جدا معقول نيست كه پيدا شود و اما اختلاف در نظريات كه ان شاء اللّه ميدانيد كه باعث تفرقه نخواهد بود طبيعت حيدري و نعمتي را دور اندازيد و فكر كنيد اگر نجات ميخواهيد و السلام علي من عرف الكلام و وصل الي المرام و سلك في المقام من البدو الي الختام اعاذنا اللّه من تشتت الاهواء و اختلاف الاراء.
و قد تم يوم الاحد السابع من شهر جمادي الاخرة من شهور سنة 1292 حامداً مصلّياً مستغفراً.