ابعاد دین (۲)
قسمت گذشته در تعريف اصطلاحى سه بُعد دين، عبارتى از آقاى مرحوم (اع) نقل شد كه در آن به طور اجمال اجزاى هر بُعد را بيان فرموده بودند. در اين قسمت، آن اجزا را با تفصيل بيشترى بيان مىكنيم.
شرح و بسط محتويات هركدام از ابعاد دين را در رساله شيرازيه كه »سيّد مرحوم« – اعلى اللّه مقامه – در جواب ميرزا ابراهيم شيرازى نوشتهاند مىتوان يافت كه در آنجا زيرمجموعههاى هر بُعدى را به طور تفصيل بيان فرمودهاند. كسانى كه خواستار مطالب بيشترى هستند، به آن رساله رجوع كنند.
بعد از توضيح هريك از ابعاد دين در چندين صفحه، مىفرمايند:
ابعاد دین (۲)
قسمت گذشته در تعريف اصطلاحى سه بُعد دين، عبارتى از آقاى مرحوم (اع) نقل شد كه در آن به طور اجمال اجزاى هر بُعد را بيان فرموده بودند. در اين قسمت، آن اجزا را با تفصيل بيشترى بيان مىكنيم.
شرح و بسط محتويات هركدام از ابعاد دين را در رساله شيرازيه كه »سيّد مرحوم« – اعلى اللّه مقامه – در جواب ميرزا ابراهيم شيرازى نوشتهاند مىتوان يافت كه در آنجا زيرمجموعههاى هر بُعدى را به طور تفصيل بيان فرمودهاند. كسانى كه خواستار مطالب بيشترى هستند، به آن رساله رجوع كنند.
بعد از توضيح هريك از ابعاد دين در چندين صفحه، مىفرمايند: فمحصّل القول انه ورد عن النبىصلى الله عليه وآله انه قال: »الشريعة اقوالى و الطريقة افعالى و الحقيقة احوالى« (خلاصهى مطلب آن كه از حضرت رسول روايت شده كه فرمودند شريعت، گفتههاى من و طريقت، كردار من و حقيقت، حالات من است).
بعد از اين قسمت، به توضيح مختصر هريك از ابعاد مىپردازند كه مشتمل بر كليّات مطالبى است كه در صفحات قبل عنوان كردهاند. اينك آن عبارت را نقل كرده و در ضمن آن، مطالب ديگرى را نيز ضميمه مىكنيم:
بُعد حقيقت:
مىفرمايند: فعلم الحقيقة معرفة اللّه سبحانه و مايتبعها من اصول العقايد فى كلّ عالم بحسبه و هى حال رسولاللّهصلى الله عليه وآله و الائمةعليهمالسلام.
علم حقيقت، شناخت خداوند سبحان و آنچه كه از اصول عقايد با آن ارتباط دارد در هرعالَمى به حسب آن عالم، و اين بُعد از دين، عبارت است از حالات رسول خدا و ائمهعليهمالسلام (الحقيقة احوالى).
اين بُعد از دين شامل اينگونه امور است:
1- معرفت خداوند (اثبات وجود او، شناخت او، شناخت اسماء، صفات، كمالات، افعال، امر بدا، جبر و تفويض، مشيّت، مراتب توحيدى و…).
2- معرفت پيغمبر (شناخت نبوت عامّه و تمام امور مربوط به اين بحث، شناخت نبوت خاصّه و تمام امور مربوط به اين بحث).
3- معرفت امام (وجوب وجود او، شناخت علايم، صفات، شرايطى كه امام دارد، همچنين امر غيبت امام و تمام امور مربوط به اين بحث).
4- معرفت اولياء و اعداء (وجوب ولايت اولياء اللّه و برائت از اعداء اللّه، و ساير امور مربوط به اين بحث مثل شناخت اخوان، انواع، علايم، حقوق، نيكى، معاشرت با ايشان).
5- معرفت ساير امور اعتقادى (از جمله كليّاتى مربوط به عالَم، ستارهها و ساعات، ملائكه، زمينها و آسمانها، انسان و امور مربوط به او، رؤيا، حقايق طب و امراض، جنّ، ابليس، حيوانات، سحر و چشمزدن و …).
اين امور، بُعد حقيقت دين را تشكيل مىدهند.
بُعد طريقت:
مىفرمايند: و اما الطريقة: هى تهذيب النفس بتهذيب الاخلاق و علم النفس من حيث تحلّيها بالفضائل و تخلّيها عن الرذائل و هذه هى فعل رسولاللّهصلى الله عليه وآله … و هى الطريقة التى يجب الاستقامة بها.
و اما »طريقت«، پس آن آراستن نفْس است به آراستگى خُلْق و خو و شناخت نفس براى آراستن آن به فضيلتها و پيراستن آن از پستىها و اينها، عمل رسول خدا بود (و الطريقة افعالى) و راهى است كه استقامت در آن و منحرف نشدن از آن واجب است.
اين بُعد از دين، شامل اينگونه امور است:
1- الف- شناخت نفْس (شامل شناخت اقسام و انواع، حالات، و ساير امور مربوط به نفس).
ب- روش اصلاح نفْس (شامل شناخت چگونگى مجاهده، اصلاح، طرد و يا هدايت آن و ساير امور مربوط به اين بحث).
ج- شناخت صفات نفْس (شناخت صفات پسنديده و نكوهيده كه اصول آن بيش از هفتاد مورد است).
د- شناخت طاعات و معاصى (در طاعات مانند عدل، محبت و عداوت، مروّت و فتوّت، اجتناب از محارم، انجام واجبات و در معاصى مانند مرتكب شدن اشتباهات، مفارقت روحالايمان، گناهان كبيره و تعريف و تعيين آنها، پوشانيدن گناهان، لذّات و شهوات، خيانت، دروغ، و ساير امور).
2- كارهاى مربوط به امور طريقتى (از جمله مصافحه، چگونگى معاشرت، سكوت و سخن، مزاح و خنده و گريه، حركت و سكون، خواب و بيدارى، عطسه، سفَر، نوشتن، و ساير اعمال).
اين امور، بُعد طريقت را تشكيل مىدهد.
بُعد شريعت:
و اما الشريعة: فهى الاحكام التكليفية الالهية التى اتى بها رسولاللّهصلى الله عليه وآله من مبدأ الوجود الى مستقرّ الشهود فى الوقت الذى كان ادم بين الماء و الطين الى يوم ينفخ فى الصور فهى اقواله عن اللّه لانهصلى الله عليه وآله »ماينطق عن الهوى ان هو الّا وحى يوحى«
و اما »بُعد شريعت« عبارت است از احكام تكليفى الهى كه رسول خداصلى الله عليه وآله آنها را به ميان خلق آورد از سرچشمهى هستى تا پستترين مراتب وجود، در هنگامى كه آدم ميان آب و گل بود تا وقتى كه در صور دميده مىشود، اين شريعت، گفتههاى آن جناب است از جانب خداوند (و الشريعة اقوالى) چرا كه اوصلى الله عليه وآله از روى هوا و هوس سخن نمىگويد گفتار او نيست مگر وحيى كه به او وحى مىشود.
اين بُعد از دين، شامل اينگونه امور است:
الف-
عبادات (اعمالى كه نيّت، لازمهى آنها است شامل نماز، روزه، حج، جهاد، زيارت قبور، اذكار و ادعيه و قرائت قرآن و ساير امور از اين قبيل).
ب-
1- عقود (قرادادهايى كه نيّت، لازمهى آنها نيست و نياز به صيغهى خاصى دارند و صيغهى آنها دو طرفى است (ايجاب و قبول) شامل صلح، مسابقهها، تجارت، شَفْعه، شركت و قسمت، مضاربه، مزارعه و مساقات، اجاره، جُعاله، نكاح و ساير امور).
2- ايقاعات (قرادادهايى كه نياز به صيغهى خاصى دارند ولى صيغهى آنها، يك طرفى است (فقط ايجاب) شامل نذرها، قسمها، عهدها، صدقه، هِبه و ساير امور).
3- احكام (اعمالى كه نياز به صيغهى خاصى ندارند شامل طهارت، ديهها، حدود، مسائل ارث، اكل و شرب، مسكن، و ساير امور مربوط به اينها).
اين امور، كليّات بُعد شريعت را تشكيل مىدهد.
در قسمت بعد جمع بندی ای کلی درباره ی مباحث کلی مکتب استبصار ارائه خواهیم داد