رساله شش فصل

آشنایان با تصانیف عالم ربانی مرحوم حاج محمدکریم کرمانی اع می‌دانند که این بزرگوار رساله‌ای به نام «چهار فصل» تصنیف فرموده‌اند. در این رساله دستوراتی عملی درباره انواع ارتباط‌ها بیان فرموده‌اند: معامله با خدا و رسول و ائمه علیهم‌السلام، بزرگان و علماء دین، سیاستمداران و به تعبیر حضرت سجاد علیه‌السلام «سائسک بالسلطان» و ارتباط و معامله با سایر مردم.
همچنین با رساله دیگری از این بزرگوار نیز آشنایند؛ رساله‌ای مشهور به «سی فصل» که پاسخی است به سی شبهه که از ناحیه مخالفان مطرح شده و پاسخی است به تهمت‌هایی که به ساحت این بزرگوار و مکتب زده‌اند. این سی شبهه از ناحیه دیگران را عالم ربانی مرحوم حاج میرزا محمدباقر شریف طباطبائی اع جمع‌آوری کرده و خدمت ایشان ارسال کردند. مطالعه این کتاب برای روشن شدن اذهان در برابر تهمت‌ها و شبهه‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
گذشته از این دو رساله که در این سیاق خاص نام‌گذاری شده است (چهار فصل – سی فصل) در منابع، رساله دیگری از این بزرگوار نام برده شده است با نام «شش فصل.»
در فهرست «فنخا» آمده است:
«شش فصل، رفع شبهات اهل کربلا، رساله در جواب شبهات، کلام و اعتقادات/ فارسی، کرمانی؛ محمدکریم بن ابراهیم.»
همچنین در لیست کتابخانه ابراهیمیه در مرکز دائرة المعارف، نام رساله «شش فصل» ملاحظه می‌شود (ش٣٧٠۴٣) اما در کتاب «فهرست کتب مشایخ عظام» از این نام اثری نیست.
علت نام‌گذاری به «رساله شش فصل» از این جهت است که مرحوم مصنف اع در مقدمه رساله می‌فرمایند: «و این رساله را مشتمل بر شش فصل نموده‌ام و در هر فصلی شبهه را با جواب آن ایراد نمودم.»
نام دیگر این رساله، «رساله در رفع بعض شبهات مُشَبّهین» است.
این تصنیف، در جواب شبهه‌هایی است که دیگران به مرحوم حاج محمدکریم کرمانی اع نسبت داده‌اند و به خواهش یکی از دوستان پاسخ فرموده‌اند. مختصر این شبهه‌ها چنین است:
١. آیا شما بر آنید که حضرت سیدالشهداء‌ به آسمان صعود کرده‌اند؟ (شایان ذکر است که در رساله «سی فصل» نیز این شبهه و تهمت را پاسخ فرموده‌اند.)
٢. آیا معتقدید اصول دین سه است؟
٣. ادعاء نیابت امام داشتن
۴. آیا بناء ماه‌ها بر عدد است؟
۵. رکن رابع چیست؟
۶. صورت مرشد را در هنگام عبادت باید در نظر داشت؟
ایشان پس از حمد و ثناء الهی می‌فرمایند یکی از برادران اشاره کرد که افرادی مسائلی را به من نسبت می‌دهند و خوب است که به فارسی پاسخی نوشته شود. و حال آنکه اغلب این مسائل از طریقه ملت اسلام بیرون بود و هیچ عاقلی را گمان نمی‌رود که شخص مسلمان به آن مسائل کفرآمیز اعتقاد داشته باشد. مدتی بعد، یکی دیگر از برادران نامه‌ای نوشته و خواهان پاسخ به این شبهه‌ها شدند. و یکی از «اجلّه معتمدین» نیز بر نوشتن رساله تأکید کردند. در نتیجه این رساله را تنظیم کردم.
ایشان اع تأکید می‌فرمایند در این رساله عقیده خود را ثبت فرموده‌اند. و در هر فصلی، شبهه‌ای را پاسخ فرموده‌اند. اگرچه بناء رساله بر شش فصل است؛ اما در پایان، چند خطی به عنوان «قاعده مختصر» یادداشت فرموده‌اند. در بعضی منابع آن را «فصل هفتم» ثبت کرده‌اند (چنانکه در مکارم الابرار فارسی، ج٧، ص۴٧۴ آمده) و در بعضی منابع به عنوان «خاتمه» و «نتیجه‌گیری از سخنان پیشین» نوشته‌اند. (فنخا، ج٢١) و ممکن است به علت اینکه در پایان «قاعده مختصری» مرقوم فرموده‌اند و عملاً «هفت فصل» شده است، در بین آشنایان با اندیشه ایشان به نام شش فصل معروف نشده است؛ اگرچه بناء رساله (چنانکه در مقدمه فرموده‌اند) شش فصل است.
این رساله مختصر به صورت املاء است؛ یعنی این بزرگوار بیان فرموده و شخصی نگاشته است. در آخر رساله آمده است: «املاء العبد الاثیم علی بعض المحبین.»
تاریخ بیان و نگارش این رساله چهار شب به آخرِ جمادی الثانیِ ١٢۶٣ق است. نسخه‌ای از این رساله در کتابخانه ملک تهران است (۶٢۶/٢) و نسخه‌ای در دائرة المعارف تهران(٢٠٠٢/۵)
در پایان، «قاعده مختصر» ایشان را از آخر رساله نقل می‌کنیم:
«چون معاندين دروغ بسيار بر اين خادم مؤمنين می‌بندند قاعده‌ای به طور اختصار عرض می‌کنم بعد از اين آنچه می‌شنويد به اين قاعده بسنجيد اگر با آن راست آيد قول من است و اعتقاد من والا من از آن قول بيزارم.
و آن قاعده اين است که اگرچه آنچه نسبت می‌دهند به من مطابق کتاب خدا و سنت رسول و ضرورت مسلمين يا ضرورت مذهب شيعه يا اجماعی علماء شيعه است آن قول من است و به آن معتقدم و اگر مخالف يکی از آنهاست آن قول من نيست و معتقد به آن نيستم. اين ميزان در دست شما باشد و آنچه نسبت به اين حقير دهند به اين ميزان بسنجيد و حق را از باطل تميز دهيد و همين چند کلمه که در اين رساله ذکر شد اگرچه به طور اختصار بود از برای اهل انصاف و تديّن کافی است. در خانه اگر کس است يک حرف بس است.»

عبارت فهرست «فنخا» درباره شش فصل